1) 1.17 წლის გიორგი ,,ალტაოქეი'' მობილური ტელ. გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის.სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ გიორგი არის 17 წლის.შესაბამისად,იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.კაზუსიდან დგინდება,რომ გიორგიმ ,,ალტაოქეისთან" დადო ნასყიდობის ხელშეკრულება,რომლის ნამდვილობისათვის აუცილებელია ორი პირის მიერ ნების გამოვლენა. შესაბამისად, გიორგის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება. ამასთან, გიორგიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები წინააღმდეგები არიან ამ გარიგების და ითხოვენ მის ბათილობას.შესაბამისად,მოწონების ფაქტი არ გვაქვს სახეზე.ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით გიორგის წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი გიორგისთვის.თუმცა გიორგის მიერ დადებული გარიგება შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნამდვილად სსკ-ის 65-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. ამისათვის აუცილებელია არასრულწლოვანმა ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ მოქმედებათა შესასრულებლად განკარგა ის საშუალებანი, რომლებიც მას გადასცეს კანონიერმა წარმომადგენლებმა, თავისუფალი განკარგვის მიზნით. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები გიორგის თავისუფალი განკარგვის მიზნით გადასცემდნენ თანხას.შესაბამისად ემანსიპაციის ეს ფორმა სახეზეა. მოთხოვნა არ წარმოიშვა. გიორგის მშობლებს არ აქვთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
2) 2.ლევანი თემურის ერტადერთი შვილი ღვინის ბიზნესი მცხეთა მიწის ნაკვეთი ლევანს შესაძლოა ჰქონდეს თემურის მიერ დადებული გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის. სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ თემური არის 17 წლის. შესაბამისად,იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.კაზუსიდან დგინდება,რომ თემურსა და უჩას შორის დაიდო ნასყიდობის ხელშეკრულება,რომლის ნამდვილობისათვის აუცილებელია ორი პირის მიერ ნების გამოვლენა. შესაბამისად,თემურის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება. ამასთან, თემურიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მამამ მოითხოვა გარიგების ბათილობა. შესაბამისად, ბუნებრივია მათ არ მოიწონეს გარიგება. ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით თემურსს წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი თემურისათვისთვის.თუმცა თემურის მიერ დადებული გარიგება შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნამდვილად სსკ-ის 65-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე. ამისათვის აუცილებელია კანონიერი წარმომადგენლის მიერ 16 წლის ასაკს მიღწეული არასრულწლოვანისათვის საწარმოს დამოუკიდებლად გაძღოლის უფლების მინიჭება.კაზუსიდან დგინდება,რომ თემური არის 17 წლის არასრულწლოვანი,მამამ მას გადასცა ღვინის ბიზნესი დამოუკიდებლად გაძღოლის უფლების მინიჭებით.თუმცა ემანსიპაციის ეს შემთხვევა სახეზე არ გვაქვს ამავე მუხლის(65-ის მე-2) საფუძველზე.ვინაიდან,ეს მუხლი შეუზღუდავი ქმედუნარიანობის მინიჭებას ითვალისწინებს მხოლოდ ამ სფეროსათვის ჩვეულებრივ ურთიერთობებში. კაზუსიდან კი დგინდება,რომ თემურმა მიწა შეიძინა პირადი მიზნებისათვის(ქალაქის ხმაურისაგან მოსაშორებლად).შესაბამისად სახეზე არ გვაქვს ემანსიპაციის ეს ფორმა. მოთხოვნა წარმოიშვა. ლევანს აქვს თემურის მიერ დადებული გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
3) 3.16 წლის გიორგი ოცნება ველოსიპედზე, ბიძა ლევანი ჩუქნის დდეიზე გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ ხელშეკრულების ბათილად ცნობის უფლება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვოთ.
იმისათვის , რომ სახეზე იყოს 63-ე მუხლი საჭიროა სუბიექტი იყოს არასრულწლოვანი, აქედან გამომდინარე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის, მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, სრულწლოვანია პირი, რომელმაც 18 წლის ასაკს მიაღწია- შესაბამისად გიროგი არასრულწლოვანია. რაც შეეხება მეორე ელემენტს ასევე საჭიროა კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის არარსებობა, ეს კი კაზუსიდან გამომდინარე ცალსახაა. გიორგიმ საჩუქრად მიიღო ველოსპედი, ანუ დაიდო ჩუქებოს ხელშეკრულება, ვინადან კოდექსის: 524-ე მუხლის მმიხედვით ჩუქების ხელშეკრულებით მჩუქებელი უსასყიდლოდ გადასცემს დასაჩუქრებულს ქონებას საკუთრებად მისი თანხმობით. გიორგი კი ამავე კოდექსის 525-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანხამად ხდება ნივთის მესაკუთრე ვინაიდან, მოძრავ ნივთზე ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ქონების გადაცემის მომენტიდან. გამოდის რომ გიორგიმ ბიძისგან მოძრავი ქონება სავსებით ანონიერად მიიო, თუმცა არსებობს გარემოებები, როდესაც შესაძლოა ჩუქების ხეშეკრულების გაუქმება და ეს ყოველივე მოცემულია 529-ე მუხლში ამისდა მიუხედავად კი სახეზე არ გვაქვს ჩუქების განხორციელების არასამართელბრივი ქმედებები, თუმცა ვინაიდან გიორგი არასრულწლოვანია, მასზე მეურვეობასა და პასუხისმგებლობას ახხორციელებენ მისი მშბები, ამავდროულად კი საჩუქარს მიიჩნევენ მომეტებული საშიშროების გამომწვევად აქვთ უფლება. რომ ჩუექბის ხელშეკურლებასთან დაკავშირებით საკუთრი აზრი 63-3 მუხლის მიხედვით განახორციელონ.
გიორგის მშობლებს აქვთ ხელშეკრულების ბათილად ცნობის უფლება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვოთ.
4) 4.17 წლის გიორგი პერსონალური კომპირიდა მაღაზიაში ნასყიდობა მშობლების საკრედიტო ბარათით გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის.სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ გიორგი არის 17 წლის.შესაბამისად იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.მან ტექნიკის მაღაზიასთან დადო ნასყიდობის ხელშეკრულება.შესაბამისად, გიორგის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება.ამასთან, გიორგიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები წინააღმდეგები არიან ამ გარიგების და ითხოვენ მის ბათილობას.შესაბამისად,მოწონების ფაქტი არ გვაქვს სახეზე.ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით გიორგის წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი გიორგისთვის.თუმცა შესაძლოა დადებული გარიგება იყოს ნამდვილი 65-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის აუცილებელია არასრულწლოვანმა ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ მოქმედებათა შესასრულებლად განკარგა ის საშუალებანი, რომლებიც მას გადასცეს კანონიერმა წარმომადგენლებმა, თავისუფალი განკარგვის მიზნით.კაზუსიდან დგინდება,რომ გიორგიმ გადაიხადა მშობლების საკრედიტო ბარათით.ვინაიდან პრობლემა არ იკვეთება კაზუსში,ე.ი ის მას გადასცეს თავისუფალი განკარგვის მიზნით.შესაბამისად ემანსიპაციის ეს ფორმა სახეზეა. მოთხოვნა არ წარმოიშვა. გიორგის მშობლებს არ აქვთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
5) 5.16 წლის ნინო ოქროს სამაჯური ნაცნობი 500 ლარად, ჰიპოთეზა- შესაძლოა ნინოს მშობლებს გარიგების ბათილად მოთხოვნის უფლება ჰქონდეთ სქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. კაზუსის მიხედვით ნინოს მშობლებს რომ წარმოეშვათ მოთხოვნის უფლება უნდა არსებობდეს კოდექსის 63-ე მუხლით გათვალისწინებული ყველა ელემენტი სახეზე, კერძოდ არასრულწლოვნის მიერ უნდა იყოს ორმხრივი გარიგება დადებული, ეს უნდა იყოს კანონიერი წარმომადგენლის აუცილებელი თანხმობის გარეშე, ასევე კანონიერი წარმომადგენელი არ უნდა იწონებდეს დადებულ ხელშეკრულებას და ასევე არ უნდა იღებდეს არასრულწლოვანი სარგებლის. რაც შეეხება პირველ ელემენტს სახეზე უნდა იყოს არასრულწლოვანი და მის მიერ დადებული უნდა იქნეს ორმხრივი გარიგება, კაზუსის მიხედვბით ნინო არის 16 წლის, სამოქალაქო კოდექსის მე-12-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილის მიხედვით არასრულწლოვანია შვიდიდან თვრამეტ წლამდე ასაკის პირი, შესაბნამისად სახეზე გვყავს არასრულწლოვანი. რაც შეეხება მეორე ელემენტს კაზუსის მიხედვით კანონიერი წარმომადგენლის აუცილებელი თანხმობა არ იყოს სახეზე და ამ თანხმობის გარეშე დადო ნინომ ნასყიდობის ხელშეკრულება, შესაბამისად დასტურდება მეორე ელმენტის აესებობაც. მესამე ელემენტი არის ის, რომ არ უნდა იყოს შემდგომი მოწონების ფაქტი კანონიერი წარმომადგენლის მხრიდან, კაზუსის მიხედვით კი არათუ მოწონების ფაქტი იკვეთება, არამედ მშობლები ითხოვენ არსებული გარიგების ბათილობას, შესაბამისად არ გვაქვს შემდგომი მოწონებაც. ბოლოს კი არ უნდა არ უნდა დასტურდებოდეს სარგებლის მიღება არასრულწლოვანის მიერ, კოდექსის 63-ე მუხლის პირველ ნაწილში ნახსენები სარგებელი თავის თავში არ მოიაზრებს მატერიალურ სარგებელს, კერძოდ სარგებელში იგულისხმება სამართლებრივი სარგებელი, კონკრეტულად კი აქ იგულისხმება შემთხვევა როდესაც პირს არ წარმოეშობა ვალდებულება და წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, მაგრამ ნინომ რახან დაიდო ნასყიდობის ხელშეკრულება, ეს ხელშეკრულება თავისი ბუნებით არის ორმხრივმავალდებულებელი, შესაბამისად არ დასტურდება სარგებლის მიღებაც. დასკვნა- ნინოს მშობლებს გარიგების ბათილად მოთხოვნის უფლება აქვთ სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე.
გამოკითხვის წესი
ნებისმიერი პირი, რომელიც შესაძლებელია ფლობდეს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას, ნებაყოფლობით შეიძლება გამოკითხულ იქნეს მხარეთა მიერ. დაუშვებელია, გამოსაკითხი პირი აიძულონ, წარმოადგინოს მტკიცებულება ან გასცეს ინფორმაცია. 2. გამოსაკითხ პირს უფლება აქვს, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. გამოკითხვის ჩამტარებელმა მხარემ გამოსაკითხ პირს ამ უფლებების, აგრეთვე ამ კოდექსის 50-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა მისცეს. 3. გამოკითხვის წინ უნდა დადგინდეს გამოსაკითხი პირის ვინაობა და სხვა აუცილებელი ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 4. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ გამოკითხვა ნებაყოფლობითია. განმარტების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 5. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე როგორც თანხმობის, ისე უარის თქმის შემთხვევაში ვალდებულია გამომკითხველს თავისი პირადი მონაცემების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 6. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე თანხმობის შემთხვევაში ვალდებულია გამოკითხვის ჩამტარებელ მხარეს საქმესთან დაკავშირებით მისთვის ცნობილი გარემოებების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 7. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხი პირი წერილობით გააფრთხილოს ცრუ დასმენისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 373-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) და ცრუ ინფორმაციის მიწოდებისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 370-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) მოსალოდნელი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. გაფრთხილების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 8. გამოსაკითხი პირის მიერ გამოკითხვაზე უარის თქმის შემთხვევაში მხარე უფლებამოსილია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ იგი შეიძლება დაბარებულ იქნეს მაგისტრატ მოსამართლესთან ჩვენების მისაცემად, რომ ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოსაკითხი პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას გამოიწვევს. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს ოქმში. 9. გამოკითხვისას შესაძლებელია ხმის ან/და გამოსახულების ჩამწერი ტექნიკური საშუალებების გამოყენება. გამოსაკითხ პირს მათი გამოყენების შესახებ წინასწარ უნდა ეცნობოს. 10. თუ ეს კოდექსი ბრალდებულის მიმართ ამ მუხლის დებულებებისგან განსხვავებულ წესს არ ადგენს, ამ მუხლის დებულებები ბრალდებულზედაც ვრცელდება. 11. პროკურორი ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებელი უფლებამოსილია დისტანციურად, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით გამოკითხოს უცხო სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი პირი სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ შუამდგომლობის გაგზავნის გარეშე, თუ ამგვარი წესით პირის გამოკითხვა დაშვებულია საქართველოს შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებით, ამ პირის ადგილსამყოფელი სახელმწიფოს სამართლით ან/და ამ სახელმწიფოს ნათლად ჩამოყალიბებული პრაქტიკით. 12. დაუშვებელია ამ მუხლის მე-11 ნაწილით დადგენილი წესით პირის გამოკითხვა, თუ გამოსაკითხ პირს გამოკითხვაზე პირდაპირი და აშკარა თანხმობა არ გამოუხატავს. 13. ამ მუხლის მე-11 და მე-12 ნაწილებით დადგენილი წესით ასევე შესაძლებელია გამოძიების ეტაპზე პირის დაკითხვა.
მოწმე არის – პირი, რომელმაც შეიძლება იცოდეს სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო მონაცემი. პირი მოწმის სტატუსსა და უფლება-მოვალეობებს იძენს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე გაფრთხილებისა და ფიცის დადების შემდეგ. მოწმეს უნდა გააჩნდეს უნარი აღიქვას, დაიმახსოვროს, გაიხსენოს და მოგვიანებით გადმოსცეს საქმისთვის საჭირო მონაცემი. ამასთანავე უნდა ესმოდეს ფიცის დადების შესახებ. მოწმედ არ მიღების სავარაუდოობა შეიძლება იყოს მაშინ თუ სახეზეა ფსიქიკური ავადმყოფობა და ფიზიკური ნაკლი. ყრუ მუნჯის დაკითხვა ხდება შესაბამისი ცოდნის მქონე პირის მეშვეობით. მძიმედ დაავადებულის ექიმის ნებართვით.
გამოძიების დროს პორის მოწმედ დაკითხვისწესი - კონფრონტაციის უფლება - როცა დაცვის მხარეს შესაძლებლობა აქვს უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში და შეამოწმოს მისი სანდოობა. ბრალდებულს უფლება აქვს უარი თქვას ამ უფლებაზე და არ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში. თუ ბრალდებულს მიეცა შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს მაგისტრატ მოსამართლესთან მოწმის დაკითხვაში და მან ამ უფლებით საკუთარი სურვილითა და ნებით არ ისარგებლა, მისი უფლება კონფრონტაციაზე არ ირღვევა. დეპონირებული ჩვენების გამოქვეყნება - თუ მოწმე არ გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მისი გამოკითხვის გზით მიღებული ინფორმაციის ან გამოძიების დროს ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე მიღებული ინფორმაციის/ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოწმე გარდაიცვალა, საქართველოში არ იმყოფება, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია სასამართლოს წინაშე მისი წარდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და გამოკითხვა/დაკითხვა ამ კოდექსით დადგენილი წესით ჩატარდა. არ შეიძლება გამამტყუნებელ განაჩენს საფუძვლად მხოლოდ აღნიშნული მტკიცებულება დაედოს. თუ მოწმე გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მხარე უფლებამოსილია მოითხოვოს მისი გამოკითხვის ოქმის ან მის მიერ ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების მთლიანად ან ნაწილობრივ საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება). სასამართლო ვალდებულია დააკმაყოფილოს ეს მოთხოვნა. გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა - გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა ხდება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე. მოწმე იკითხება სასამართლოში მაგისტრატი მოსამართლის (იქ, სადაც არ არის მაგისტრატი მოსამართლე რაიონული და საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის) წინაშე. მხარემ პირის მოწმის სახით დაკითხვის თაობაზე უნდა მიმართოს სასამართლოს გამოძიების ადგილის ან მოწმის ადგილსამყოფელის მიხედვით. პირი გამოძიების სტადიაზე მოწმედ შეიძლება დაიკითხოს შემდეგი გარემოებების არსებობისას: არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის გაუარესების რეალური საფრთხე, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მის დაკითხვას საქმის არსებითი განხილვის დროს. – იგი დიდი ხნით ტოვებს საქართველოს ტერიტორიას. – საქმის სასამართლოში არსებითად განსახილველად წარმართვისათვის აუცილებელი მტკიცებულების სხვა წყაროებიდან მოპოვება საჭიროებს არაგონივრულ ძალისხმევას. – ეს აუცილებელია დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით. მხარე, იქნება ეს ბრალდების თუ დაცვის, თავად იღებს გადაწყვეტილებას მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით მოწმის გამოძიების ეტაპზე დაკითხვის მოთხოვნით. მაგალითად, თუ მოწმე დაავადებულია ისეთი დავადებით, რომ არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების საფრთხე, რის გამოც შეიძლება ხელი შეეშალოს საქმის არსებითი განხილვის დროს მის დაკითხვას, ასეთ შემთხვევაში მხარემ უნდა მიმართოს სასამართლოს ამ პირის მოწმის სახით დაკითხვის მოთხოვნით. შუამდგომლობას უნდა ერთვოდეს დოკუმენტები, რაც დაადასტურებს იმას, რომ მოწმის სახით დასაკითხი პირი ფლობს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას და ასევე დოკუმენტი პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებით. გამოძიების სტადიაზე პირის დაკითხვა უნდა განხორციელდეს ყველა იმ წესის დაცვით, რაც გათვალისწინებულია მოწმის დაკითხვისათვის. მაგისტრატი სასამართლოს წინაშე ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. დასაკითხ პირს იძახებენ სასამართლო უწყებით. პირის დაკითხვა უნდა მოხდეს მხარეთა მონაწილეობით, რომელთაც კანონით დადგენილი წესით უნდა ეცნობოთ პირის დაკითხვის დროის თაობაზე, თუმცა მეორე მხარის (მხარე, რომელიც არ არის შუამდგომლობის ავტორი) გამოუცხადებლობა არ აბრკოლებს დაკითხვის წარმოებას. ზოგ შემთხვევაში მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე პირის დაკითხვა შესაძლებელია განხორციელდეს მეორე მხარის ინფორმირებისა და დასწრების გარეშე. ასეთი შუამდგომლობა უნდა იყოს დასაბუთებული და უნდა გამომდინარეობდეს მართლმსაჯულების ინტერესებიდან. თუმცა გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, დაკითხულ იქნეს თუ არა პირი მეორე მხარის ინფორმირებისა და მონაწილეობის გარეშე, იღებს სასამართლო.
20/06/2023 14:4
5
პრივილეგირებული მოწმე. 50 მუხლი ზოგადად ჩვენების მიცემა მოწმის ვალდებულებაა. თუმცაღა გამონაკლისებიც არსებობს. ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა მოწმის სუბიექტური უფლებაა. მოწმის უფლება უარის თქმაზე კონსტიტუციური უფლებაა და არავინ არის ვალდებული ჩვენება მისცეს თავისი ან ახლობლის წინააღმდეგ. ასევე მოწმის უარის უფლება ზღუდავს ჭეშმარიტების დადგენის პრინციპს. უარის თქმის უფლებამოს მოწმეებს ეკისრებათ გამოცხადების ვალდებულება. გამოუცხადებლობის შემთხვევაში მათზე ვრცელდება მოწმის იძულების წესით წარმოდგენის წესები. თუ მოწმე გადაწყვეტს ჩვენების მიცემას და ჩვენებაზე უარის უფლებით არ ისარგებლებს, მასზე ვრცელდება მოწმის ყველა უფლება მოვალეობები, მათ შორის სიმართლის თქმაც. მოწმის მიერ ჩვენების მიცემაზე სამართლებრივ-პოლიტიკური საფუძვლებია: 1. მოწმის დაცვა 2. ინდივიდუალური - კონფლიქტური სიტუაციების თავიდან აცილება 3. მსხვერპლი - მოწმის დაცვა 4. საიდუმლოების დაცვა - მოწმეები რომელთა საქმიანობა პროფესიული საიდუმლოების დაცვასთან არის დაკავშირებული თვითონ იღებს გადაწყ დაკთხვისას გაამჟღავნოს თუ არა ინფორმაცია.
არსებობს ჩვენებაზე უარის თქმის უფლების 2 სახე: შეუზღუდავი - ეს გულისხმობს მოწმის უფლებას უარი თქვას ნებისმიერი ინფ გაცემაზე. მაგალითად ნათესავის მიმართ. შეზღუდული - ნიშნავს, უარის თქმას მხოლოდ იმ ინფ მიცემაზე რომელიც მოწმის სამსახურთან ან პროფესიასთანაა კავშირში.
1. მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება: ა) ადვოკატს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა ამ საქმეში ადვოკატის მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით; ბ) ადვოკატს, რომელიც იურიდიულ დახმარებას უწევდა პირს დაცვის მიღებამდე, – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა იურიდიული დახმარების გაწევასთან დაკავშირებით; გ) სასულიერო პირს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა აღსარების ან სხვაგვარად განდობის შედეგად; დ) ბრალდებულის ახლო ნათესავს; ე) სახალხო დამცველს ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც სახალხო დამცველს; ე 1) პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების შესრულებასთან დაკავშირებით, იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს; ვ) საქართველოს პარლამენტის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს; ზ) მოსამართლეს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც სასამართლოს თათბირის საიდუმლოებაა; ზ 1) მედიაციის მონაწილეს − იმ კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა მედიაციის პროცესში ან არსებითად გამომდინარეობს მედიაციის პროცესიდან, გარდა „მედიაციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, როდესაც კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნება აუცილებელია განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის გამოძიების მიზნით; თ) ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით; ი) ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლს – მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში; კ) საქართველოს სახალხო დამცველთან შექმნილი სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციების შესრულებისას, თუ იგი არ დათანხმდება, მისცეს ჩვენება; ლ) ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს. 2. არ შეიძლება გამოიკითხოს ან მოწმედ დაიკითხოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ის პირი, რომელსაც შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო არ შეუძლია სწორად აღიქვას, დაიმახსოვროს და აღიდგინოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები და მიაწოდოს ინფორმაცია ან მისცეს ჩვენება. 3. სასამართლოს უფლება აქვს, მოწმის მოვალეობის შესრულებისაგან გაათავისუფლოს: ა) სამედიცინო მუშაკი, თუ მას პროფესიულად ევალება საექიმო (სამედიცინო) საიდუმლოების დაცვა; ბ) ნოტარიუსი, საჯარო მოსამსახურე, სახელმწიფო მოსამსახურე, სამხედრო მოსამსახურე და მასთან გათანაბრებული პირი, თუ მათ ნაკისრი აქვთ ვალდებულება, არ გაამჟღავნონ მიღებული ინფორმაციის წყარო და შინაარსი; გ) პირი, რომელიც სამუშაოზე იმ პირობით არის მიღებული, რომ არ გაამჟღავნებს კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოებას; დ) კონტრტერორისტული ან/და სპეციალური ოპერაციის მონაწილე პირი (მის პროფესიულ მოვალეობასთან დაკავშირებით), რომლის საქმიანობაც გასაიდუმლოებულია და ამ საქმიანობის ამსახველი დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება. 4. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირის მიერ − მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში, იმავე ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“−„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირების მიერ – იმ შემთხვევაში, თუ მათ საქართველოს კანონმდებლობით აკისრიათ თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას კონფიდენციალურობის დაცვის ვალდებულება და იმავდროულად აქვთ ინფორმაცია არასრულწლოვანის მიმართ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით, 138-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით ან მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, 139-ე მუხლის მე-2 ნაწილით, 140-ე ან 141-ე მუხლით, 253-ე მუხლის მე-5 ნაწილით, 254-ე მუხლის მე-4 ან მე-5 ნაწილით, 255-ე მუხლის მე-3, მე-4, მე-5, მე-6 ან მე-7 ნაწილით ან 255 1 ან 255 2 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სურვილის შემთხვევაში, გამოკითხვის დროს ინფორმაციის მიწოდება ან მოწმის სახით ჩვენების მიცემა არ ჩაითვლება ზემოაღნიშნული ვალდებულების დარღვევად. 5. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან იმავე კოდექსის 11 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის ახლო ნათესავს, რომელსაც უშუალოდ ამ დანაშაულის შედეგად მიადგა მორალური, ფიზიკური ან ქონებრივი ზიანი, ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული უფლებით სარგებლობამდე, დაკითხვის ჩამტარებელმა პირმა უნდა შესთავაზოს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორთან კონსულტაციის გავლა და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებამდე 3-დღიანი მოსაფიქრებელი ვადით სარგებლობა.
ადვერსარობის პრინციპიდან გამომდინარე ბრალდებულს უფლება აქვსსაკუთარ საქმეზე ნებაყოფლობით მისცეს ჩვენება. ამ დროს ბრალდებული სარგებლობის მოწმის სტატუსით.ბრალდებულის მიერ მოწმის სახით ჩვენების მიცემამდე დადებული ფიცი არ ხელყოფს მის უფლებას, არ მისცეს მამხილებელი ჩვენება საკუთარი თავის ან ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. ჩვენების მიცემაზე უარი არ შეიძლება შეფასდეს ბრალდებულის ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მუქართ არ შეუძლიათ აიძულონ ჩვენების მიცემა. ის მოწმეა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის. ბრალდებულის დაკითხვას 2 ფუნქცია აქვს: 1.ერთის მხრივ მას ეძლევა შესაძლებლობა თავი დაიცვას 2.მეორე მხრივ წარმოებს სამართლიანი მოსმენის პრინციპის განხორციელებას. ბრალდებული მოწმე არსებით განხილვაზე - ბრალდებულის დაკთხვა მოწმის სახით შესაძლებელია სასამართლოში. ანუ მათ შორის მაგისტრატ მოსამართლესთანაც გამოძებისას, ასევე სასამართლოში საქმის არსებითი და სააპელაციო წესით განხილვისას. ბრალდებულის დაკთხვა გამოძიებისას წარმოებს მისივე სურვილთ გამომძ ან პროკურ მიერ, ის ჩვენებას არა მოწმის არამედ ბრალდებულის სახით აძლევს. განსხვავებულია სასამართლოში ბრალდებულის მოწმის სახით დაკითხვა სხვა მოწმეებისაგან, მათ შორის: 1.ბრალდებულს როგორც მოწმეს არ ეკისრება ჩვენების მიცემის ვალდებულება, ასევე უფლება აქვს ნებისმიერ დროს შეწყვიტოს ჩვენება. 2.ბრალდებულს კანონით მოწმის უფლება მოვალეობებთან ერთად, დამატებით განემარტება ბრალდების არსი მისი როგორც ბრალდებულის უფლებები. სხდომის თავმჯდომარე არკვევს, ცნობს თუ არა ბრალდებული თავს დამნაშავედ და თუ ცნობს – რაში. ბრალდებულს უნდა განემარტოს, რომ იგი შეზღუდული არ არის გამოძიების დროს მის მიერ ბრალის აღიარებით ან უარყოფით, რომ არ არის ვალდებული, პასუხი გასცეს დასმულ კითხვას, და რომ დუმილის უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება მის საწინააღმდეგოდ იქნეს გამოყენებული. ბრალდებული მოწმის სახით დაკთხვისას სარგებლობს მოწმის ყველა უფლებით და ეკისრება მოვალეობებიც. კონკრეტულად თუ ის გადაწყვეტს მისცეს ჩვენება, მას არა აქქვს უფლება მისცეს ცრუ ჩვენება. გამოძიების პროცესში ბრალდებულის დაკითხვა - ბრალდებული მოწმის სახით შეიძლება დაიკითხოს სასამართლოში. გამოძიებისას ბრალდებულს საკუთარი ნებით უფლება აქვს გამომძ, პროკ მისცეს ინფორმაცია და ის ამას აძლევს როგორც ბრალდებული და არა მოწმე. ბრალდებულს ინფორმაციის მიცემამდე უნდა განემარტოს ბრალდების არსი და მისი უფლებები. ნებისმიერი დაკითხვის წინ ბრალდებულს უნდა ეცნობოს, რომ მას აქვს უფლება ადვოკატზე, დუმილისა და კითხვებზე პასუხის გაცემისაგან თავის შეკავების უფლება, უფლება, არ დაიბრალოს დანაშაული, რომ ყველაფერი, რასაც იგი იტყვის, შესაძლებელია მის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული, და უფლება, დაპატიმრებისას, ხოლო დაკავებისას – მისი მოთხოვნის შემთხვევაში, შესაბამის დაწესებულებაში მიყვანისთანავე მიიღოს უფასო სამედიცინო შემოწმება. თუ ბრალდებულს ჩვენების მიცემამდე არ განემარტება მისი უფლებები, ჩვენება ნებაყოფლობითაც რომ მისცეს, მაინც აქედან მოპოვებული მტკიცებულებები დაუშვებელი იქნება. სასამართრთლოს აქვს ბრალდ ჩვენების შეფასების გამონაკლი შეხედულება, რომლის თანახმადაც ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულს დაკთხვის მიმდინარეობისას ნებისმიერ დროს შეუძლია შეწვიტოს ჩვენების მიცემა. კანონი კრძალავს დუმილის უფლების გამოყენების ან ცრუ ჩვენების გამო ბრალდებულის მიმართ უარყოფითი დასკვნის გაკეთებას და პირდაპირ უთითებს, რომ დუმილის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტიდან გამომდინარე დაუშვებელია დასკვნების გაკეთება, რომ ბრალდებ ბრალი მიუძღვის დანაშაულის ჩადენაში და დამნაშავეა. მუხლი 74. ბრალდებულის ჩვენება
1. ბრალდებულის ჩვენება არის მის მიერ სასამართლოში მიცემული ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა შესახებ. 2. ჩვენების მიცემა ბრალდებულის უფლებაა. 3. ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. 4. ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით.
მოწმის ავტონომიური ცნება მოწმეები მათ მიერ მიცემული ინფორმაციიდან გამომდინარე იყოფიან ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებად. თვითონ მხარეები განსაზღვრავენ თუ ვინ უნდა იყოს მოწმე, შესაბამისად მისი გამოცხადება სასამართლოში მხარემ უნდა უზრუნველყოს. მოწმეთა დაყოფა დამახასიათებელი არის ანგლო ამერიკული პროცესისთვის. კონტინენტური სამართლის ქვეყნებში როგორც გამამართლებელი ასევე გამამტყუნებელი მტკიცებულების მოპოვება გამოძიების პროცესში ევალება არა მხარეებს არამედ პროკურატურას, შესაბამისად სასამართლოში ყველა მოწმეს სასამართლო იძახებს. ევროპული კონვენცია ბრალდებულს შესაძლებლობას აძლევს კრიტიკულად გამოიკვლიოს მის საწინააღმდეგოდ მიცემული ჩვენება. ბრალდებულს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს დაკითხოს ან დააკითხინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში. ევროპული სასამართლო მოწმის ავტონომიურ ცნებაში მოიაზრებს არა მხოლოდ იმ პირს რომელიც სასამართლოს წინაშე უშუალოდ იქნა დაკითხული და ჩვენება მისცა, არამედ ასევე იმას, რომელიც სასამართლოს წინაშე მტკიცებულებათა გამოკვლევისას არ დაკითხულა და შესაბამისად ჩვენება არ მიუცია. მამხილებელი მოწმე შეიძლება იყოს თანაბრალდებული, რომელიც ბრალდებულის საწინააღმდეგო ჩვენებას იძლევა, მიუხედავად იმისა ეროვნული კანონმდებლობა მას განიხილავს თუ არა მოწმედ. მოწმედ ითვლება ასევე პირი რომელიც პირველი წყაროდან მოსმენილ ინფორმაციას გადმოსცემს. სასამართლო მოწმის ჩვენებას შეაფასებს თუ არა, მოწმის სტატუსისთვის მნიშვნელობა არა აქვს. კონფრონტაციის უფლება ნიშნავს ბრალდებულს ან მის დამცველს მიეცეს შესაბამისი და გამოსადეგი შესაძლებლობა, გადაამოწმოს მოწმის ჩვენება და გამოკითხოს ეს მოწმეები, რათა მათ შეძლონ მოწმის სანდოობის, მისი ჩვენების სარწმუნოობის გადამოწმება. იმის განსაზღვრისას, თუ ვინ შეიძლება ჩაითვალოს მოწმედ, სასამართლოზე გავლენას ვერ მოახდენს შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი. სასამართლო ჩვეულებრივ იყენებს დამოუკიდებელ ცნებას. ლუკას საქმეში სასამართლომ თქვა, რომ „როდესაც წერილობითი ჩვენება შეიძლება გახდეს მსჯავრდების არსებითი საფუძველი, იმის მიუხედავად, მოწმემ, ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით, მისცა ჩვენება თუ თანაბრალდებულმა, ის წარმოადგენს ბრალდების მტკიცებულებას, რომელზეც ვრცელდება კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტის გარანტიები”.
სიცრუის დეტექტორი
ეს არის ფიზიოლოგიური პროცესი სხეულის გაუცნობიერებელი მოქმედებების დასადგენად. ეს არის Polygraphentest . პოლიგრაფიული სიცრუის დეტექტორი აღმოაჩინა ამერიკელმა Marston მა 20 საუკუნის დასაწყისში და პირველი ტესტიც ჩატარდა
ძირითადი იდეა ფსიქოფიზიოლოგიური სიცრუის დეტექტორის არის ის რომ სიცრუე პიროვნებაში ნერვოზულობას ანუ ნერვიულობას იწვევს, რომლის დადგენაც შესაძლებელია სხვდასხვა პარამეტრებით, მაგ. a. გულისცემით, b. სუნთქვით c. კანის ფერის ცვალებადობით. ეს საზომი ერთეულები მეტყველებენ ან სიცრუეზე ან სიმართლეზე. სხეულის რეაქციის ინტენსივობას იწვევს შინაგანი აღელვება და შიში, რომელსაც წარმოშობს დასმული კითხვები პოლიგრაფია და სიცრუის დეტექტორი სინონიმებია და სინონიმებად გამოიყენება.
პოლიგრაფია ეს არის ხელსაწყო, რომლზეც ერთდროულად სხვადასხვა ფსიქოლოგიური რეაქციების ასახვა ხდება. მაგ წნევა, გულის ცემა, ოფლის წარმოშობა, კანის ფერის ცვალებადობა.. ეს არის ადამინის გაუცნობიერებელი რეაქციები, რომელიც ე. წ. Periphere Nervensystem წარმოიშობა
პირს ვისი შემოწმებაც ხდება დაუყენებენ შესაბმის ხელსაწყოს მaგ. სუნთქვის გამზომავი ქამარი. თითისელექტროდებს კანის სინათლის ცვალებადობის აღსაქმელად, ასევე წნევის გამზომავ მოწყობილობას ამას ან თვით პოლიგრაფი იწერს ან ამის ჩაწერა პირდაპი კომპიუტერსი ხდება
პოლიგრაფის ტესტი განხორციელება
პოლიგრაფიით გამოკვლევა ხდება არა საგამოძიებო ორგანოებში ან სასამართლოს შენობაში არამედ ექსპერტებთან. ტესტი ისეთ პირობებში უნდა ჩატარდეს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული, ტელეფონის ზარი, კარის შეღება ან დაკაკუნება ანუ ხელშშემშლელი ფაქტორები. ხელიშშემშლელ ფაქტორებს მიეკუთვნება ასევე ოთახის მოწყობა, ოთახში არსებული ნივთები, ოთახი არ უნდა იყოს გადატვირთული, არ შეიძლება ოთახმა გამოიწვიოს შიშის განცდა ამ პირში. პირს, რომელსაც ტესტ უტარებენ ძალიან მნიშვნელოვანია წინასწარ აუხსნა პროცესის მიმდინარეობა და ასევე განუმრტო რომ მას ნებისმიერ დროს უფლება აქვს შეწყვიტოს ტეტსი. სასამრთლოსთვის კი ექსპერტები დასკვნას აკეთებენ ჩატარებული ტესტის თაობაზე. სადაც უნდა იყო მითითებული გამოყენებული მეთოდები, გამოკვლევის მიმდინარეობა და სხვა მნიშვნელოვანი და საინტერესო გარემოებები უნდა აღინიშნოს.
სიცრუის დეტექტორი არ ნიშნავს, რომ სცრუეს აღმოაჩენს. შეფასება უნდა მოხდეს გამოკვლეულის . ორი ტესტი არსებობს ა. მაკონტროლებელი კითხვები (Control Question Test_ CQT) b. ქმედების ჩადენის ცოდნის ტესტი (ასევე Consealed Information Test CIT) აქედან მხოლოდ პირველი ტესტი ემსახურება, კერძოდ მაკონტროლებელი კითხვები სიცრუეს განსაზღვრავს. პირს უსვავენ ქმედების ირგვლივ შეკითხვებს და პარალელურად ასევე მაკონტროლებელ კითხვებს Guilty Knowledge Test_GKT) ამ ტესტის დროს ხდება არა სიცრუის დადგენა, არამედ ცოდნის შემოწმება.
მაკონტროლებელი კითხვები
მაკონტროლებელი კითხვები ეს არის კითხვათა ცვლა უწყინარი და კრიტიკული კითხვების მაგ პეტრე გქვიათ? ჩანთაში ბომბი გაქვთ? არსი იმასი მდგომრეობს, რომ მოულოდნელმა კითხვებმა დამნაშავე პირის ქვეცნობიერი სხეულის რეაგირება უნდა რეაგირება უნდა გამოიწვიოს. სტატისტიკთ დადგენილია რომ შეცდომა ერთ მეხუთედშია. ამერიკაშიც და გერმანიაშიც საქართვეოსიც დაუშვებელი მტკიცებულებაა
შესამოწმებელ პირს უსვავენ 10 შეკითხვას. სამი კითხვა აქედან შეეხება უშუალოდ დანაშაულებრივ ქმედებას მაგ თქვენ მოიპარეთ საათი? მომდევნო სამი ან ოთხი კითხვა არის მაკონტროლებელი, რომელიც ასევე ემოციურად დატვირთულია და წინაკითხვების თემატიკასაც მოიცავს, მაგ. ბავსვობასი თუ რაიმე მოგიპარავთ? დანარჩენი სამიდან ოთხ კითხვამდე ნეიტრალურია, და რაიმე ემოციას არ იწვევენ, მაგ სკამზე ზიხართ?
მაკონტროლებელი კითხვების მომზადება წინასწარ ხდება და საკმაოდ დიდ მუშაობასთანაა დაკავშირებული
ტესტის იდეა შემდეგია: უდანაშაულობს შემთხვევასი პირი მისთვის არასასიამოვნო მაკონტროლებელ შეკითხვებზე ძლიერ არ რეაგირებს, ძლიერი რეაქცია არ აქვს, ასევე მნიშვნელოვან კითხვებზეც
თუ მას ქმედება არ ჩაუდენია, თეორიაში არსებობს მოსაზრება, რომ ქმედებასთან მიმართებაში დასმულ კითხვებზე მან არ უნდა ინერვიულოს და ნერვიული რეაქციები არ ჰქონდეს. ხოლო თუ ქმედებაა აქვს ჩადენილი პირიქით უნდა ინერვიულოს. მაკონტროლებელი კითხვის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ იმ პიროვნებაში ვისაც ტესტი უტარდება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური რეაქცია. ამიტომ ეს კითხვები ისეა ფორმულირებული, რომ იწვევს გამოსაცდელ პირში მერყეობას რომ ის სრულ სიმართლეს ამბობს ამისი მიღწევა ხდება პირის ბიოგრაფიის შესწავლით და კითხვა მის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით დასმულია ზოგადად, რომელიც პირს უქმნის განცდას, რაღაც გამორჩა, მაგ, თუ როდისმე გაგიკეთებიათ ნეიტრალური კითხვები არარელევანტურ ასპექტებს ეფუძნება გარემოს, მაგ ხეებს მწვანე ფოთლები აქვთ?
სიცრუის დეტექტორი აფიქსირებს არა სიცრუეს არამედ მხოლო სხეულის რეაქციას, რომელიც მის ნერვიულობზე შიშზე და მერყეობაზე უთითებს
მოწმის ჩვენების შეფასება
მოწმის ჩვენების მიცემის უნარში მოიაზრება ჩვენების მიმცემი პირის უნარი კონკრეტული გარემოებები მიახლოებულად გადმოსცეს. ჩვენების მიცემის უნარი ეს ადამინის თვისება არ არის, რომელიც ადამიანს ან აქვს ან არა აქვს. ჩვენების მიცემის უნარი მემთწილად დამოკიდებულია აღქმაზე, რასაც ეს ჩვენება ეფუძნება. ჩვენება ან წარმოადგენს სიმართლეს, და ემყარება აღქმულ გარემოებს ან სიცრუეს.
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარის მაგალითებია ბრმა პირის მიერ ჩვნების მიცემა. ის ჩვენებას საგნებზე გარეგნული ნიშნებით ვერ მისცემს, მგრამ სუნი და ხმა შეუძლია გადმოსცეს.
შეზღუდვები:
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარი ორ მხრივ შესაძლებელია შეიზღუდოს 1. ერთის მხრივ ასაკი, ინტელექტი, ინვალიდობა სმენა, მხედველობა ან ფსიქიური აშლილობა რაც ხელს უსლის მოვლენების ზუსტად და სწორად აღქმას 2. მეორეს მხრივ მნიშვნელოვანიათვით მოწმის უნარები ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის უნარი. აღქმა ---------- მხედველობა, სმენადობა ყნოსვვა მეხსიერება-------- ამნეზია, გახსენების უუნარობა შოკის გამო, ფსიქოპათოლოგიური მდგომარეობა
3. გადმოცემის უნარი ----- სამართალწარმოების ენის არ მცოდნე, დიალექტის მქონე, დაბალი ინტელექტის მქონე, ფსიქიური აშლილობის მქონე პირები
აღქმა აღქმის უნარს გააცნია ფსიქოლოგიური ზღვარი. კერძოდ ხშირად მოწმეები დაჟინებით ადასტურებენ რომ მოვლენები სწორად აღიქვეს, მასინ როდესაც
აა. ექსტრემალურად სწრაფად მიმდინარე მოვლენა თვალისათვის სრულყოფილად აღსაქმელად სეუძლებელი იყოს. მაგ ავტოავარიის დროს
ბბ. მით უფრო რომ სიბნელის დროს მხედველობა იკლებს ასევე ცუდი განათებისას. ეს დამოკიდებულია თვალის რეცეპტორებზე.
ამიტომ ძნელი დასაჯერებელი მოწმე, რომელც ქმედების ჩამდენს აღწერს საღამოს, შებინდებისას , ჟინჟღლიან ამინდში ავტომანქანის მინიდან დანახულს.
თვალს ასევე პრობლემა აქვს სინათლის უცაბედი ცვალებადობისას, სინათლიდან სიბნელეში შესვლისას . მაგ 60 ვატიანი სინათლიდან სიბნელეში 5 წუთი ესაჭიროება თვალს შესაგუებლად. ხოლო კარგად განათებული ადგილიდან უცაბედად სინათლეში მოხვედრისას კი ხშირად ნახევარ საათი.
გგ. ხმოვანი აღქმა. აკუსტიკური აღქმა. ყურის ნიჟარა ეხმარება აკუსტიკურ აღქმასში მნიშვნელობა აქვს მანძილს მაგ სროლის ხმის გაგონება
ხშიარაი შეცდომა დროის ხანგრძლივობასა და სისწრაფის სეფასებისას მოწმის ჩვენების დროს განსაკუთრებით წუთებსა და წამების შეფასებისას. თუ მოვლენა დიდხანს გრძელდება სეფასება უფრო ზუსტია, მაგრამ თუ საათები გრძელდება სესაძლებელი კვლავ არასწორად იქნეს აღქმული.
მეხსიერება მეხსიერების შინაარსი, ანუ რის დამხსოვრებაც მოხდა იმ მოვლენების ჩვენების მიცემის დროისათვის ყოველგვარი ზიანის გარეშე , პირვანდელ მდგომარეობაში გადაცემა ხშირად ვერ ხდება მთელ რიგ გარემოებათა გამო. მეხსიერების შინაარსის პირველი მტერი არის დავიწყება, რაც დროის გასვლის შედეგია და ხშირად დროთა განმავლობაში მეხსიერების გახუნებას უწოდებენ. კერძოდ მეხსიერებაზე გავლენას ახდენს ყველაფერი რასაც ამ ადამინის მეხსიერება ყოველდღიურად იღებს. ყოველდრიურად მიღებული ინფორმაცია გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე. ხელის სემსლელი გარემოებეი ხდება განსაკუთრებით ის ინფორმაცია, რომელიც მსგავსია საქმისავის მნისვნელოვანი ინფორმაციის, მაგ. ყოველდრიურად ახალი სახეები ბარსი, ან რესტორნში, რომელსაც მოწმე აღიქვავს. სისხლის სამრთლისთვის მნისვნელოვანია ასევე, რომ ძველი და ახალი ინფორმაცია, ყოველთვის ხელს უშლის საქმისათვის მნისვნელოვან ინფორმაციას აბრკოლებენ და ხელს უშლიან. სწორედ ამიტომ ვსაუბრობთ მეხსიერების გახუნებაზე.
მეხსიერების შინაარსზე გავლენა და მისი ხელის შეშლა ორ ეტაპად შეიძლება განვიხილოთ 1. შესაძლებელია მეხსიერება დაიბლოკოს და ადამიანმა ვეღარ გაიხსენოს. 2. შესაძლებელია, რომ ხელის შემშლელი ინფორმაციამ ჩაანაცვლოს სისხლის საქმისთვის მნისვნელოვანი ინფორმაცია და გვექნება არასწორი გახსენება, თუ ხელისშემშლელი ინფორმაციები, რომელიც გახსენებას ხელს უშლის, დააბრკოლოს სიმართლის დადგენა დროში, გაჭაიანუროს, ან საერთოდ ვერ დადგინდეს სიმართლე,მაგრამ მეორე უფრო დიდ საფრთხეებს, სეიცავს, როდესაც ხდება არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება რეალური ინფორმაციის. ვინაიდან ასეთი ინფორმაციით შესაძლებელია მცდარი რამ დადგინდე.
გაყალბება მეხსიერების ხდება სხვადასხვა ინფორმაციით, ამაზე ჩატარდა ექსპერიმენტი, ექსპერიმენტს ატარებენ ფილმების მეშვეობით
მაგ. ავტოავარიის სცენა აჩვენეს ფილმში მოწმეს . და შემდგეგ შეკითხვები დაუსვეს. ზოგი კითხვა მიმანიშნებელი იყო ზოგიც არასწორ ინფორაციებს შეიცავდა. მაგ. მოძრაობის ნიშანზე მითითება. ფილმში ნაჩვენებია იყო შეჩერების ნიშანი (Stopp), კითხვაში კი გაჟღერდა მოძრაობის ნიშანი ფრთხილად გადასასვლელია და ფეხით მოსიარულებს აქვთ გადასვლის უპირატესობა. შემდეგ კი გამოიკვლიეს რა ახსოვდა ბრალდებულს. რომელი ნიშანი, ის რაც კითხვებსი გააჟრერეს თუ რაც ფილმში ნახა. ექსპერიმენტით დადგინდა რომ მისახვედრ კითხვაში არასწორი გაჟღერებული ინფორმაციის შედეგად ექსპერიმენტსი მონაწილე პირები ფილმსი თვლიდნენ რომ დაინახეს არა შეჩერების ნიშანი არამედ ნიშანი არ გადახვიდეთ, ფრთხილად. ფეხიატ მოსიარულეთ უპირატესობა აქვთ. ანდა მაგ. ავტომანქანი ფერი, რომელიც მისახვედრ კითხვასი მწვანე ფერით შეცვალეს, პირიც მწვანე ფერყე ჩერდებოდა, მიუხედავად იმისა რომ ფილმში ის ლურჯი ფერი იყო. მაგ ავტომანქნების შეჯახებისას მინის ნამსხვრევები არ უჩვენებიათ, შეკითხვა მინის ნამსხვრევებს შიცავდა,მოწმეს, მიუხედავად იმისა, რომ არ დაუნახავს, ამბობს კი დავინახეო
ამ ექსპერიმენტებით დადგინდა რომ არასწორი ინფორმაციის მიწოდებით ხდება ადამინის მეხსიერებაზე გავლენის მოხდენა და სესაბამისად ადამინის მეხსიერებასი სესაძლებელია მოხდეს სწორი ინფორმაციის არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება ან დამატება მაგ, ფილმში ნაცვენბი საგზაო ნიშნის შეცვლა სხვა საგზაო ნიშნით,რაც მიმამინშნებელ კითხვასი იყო
სისხლის სამრთალსი ამას ძალინა დიდი მნისვნელობა აქვს, განსაკუთრებით როდესაც დაკითხვა ხდება გამოძიების პროცესში სახელმწიფო ძალუფლებისმქონე ორგანოებთან, მოწმე რომელიც ჩვენებას მისცემს , მან იცი რომ მისი ჩვენების შეცვლა პასუხისმგებლობას იწვევს, ამიტომ ისი თავის პირველად მიცემულ ინფორმაციას არ ცვლიან.
დროის გასვლას დიდი მნისვნელობა აქვს აქ საფრთხე არასწორი ინფორმაციის უფრო დიდია. სწორი ინფორმაციის მირებიდან რაც უფრო მეტი დრო გადის არასწორი ინფორმაციის გავლენა უფრო იზრდება.
ქმედების ჩამდენი პირის იდენტიფიცირება
პირის მიერ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირებისას პირი საკამოდ რთულ ვითარებაშია. მან უნდა ამოიცნოს ქმედების ჩამდენი. ეს სიტუაცია მისთვის ემოციური და სახიფათოც კი შეიძლება იყოს, ვიანიდამ მან ქმედების ჩამდენი მის მსგავს პირებსი უნდა ამოიცნოს. ამოცნობა რთულის პროცესია, ვინაიდან ქმედების ჩამდენის მიერ პირის მიერ ამოცნობა უნდა მოხდეს დამახსოვრებული ნიშნებით, რომელმაც მსგავსება უნდა აღმოაჩინოს ამ ნიშნებთან ამოსაცნობი ქმედების ჩამდენი პირის. ამ ნიშნებს მან ასევე სხვა პირების, რომელიც ამოცნობაში მონაწილეობენ და ქმედების ჩამდენნი არ არიან ასევე უნდა მოახდინოს მსგავსების შედარება. მოწმის ამოცანაა მსგავსების ხარისხი ისე განსაზღვროს რომ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირება მოახდინოს, რაც დამოკიდებული ხდება სხვადასხვა სიტუაციისა და პიროვნების ცვალებადობაზე
სიტუაციის ცვალებადობას მიეკუთვნება ვითარება, რამდენად სერიოზულად იღებს ამომცნობი პირი მის გადაწყვეტილებას ამოცნობისას და რამდენად აცნობიერებს მის შედეგებს. ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამოცნობის. იმ ექსპერიმენტში სადაც პირებმა იცოდნენ რომ ამ ამოცნობას რაიმე შედეგი არ ექნებოდა, ამოცნობისას შეცდომები ბევრი იქნა დაშვებული, ხოლო იმ ამოცნობისას სადაც მათ ეს არ იცოდნენ მეტ სიზუსტეს იჩენდენ ექსპერიმენტში მონაწილე პირები. მიუხედავად იმისა რომ ამოცნობისას მოწმე ამოსაცნობი ნისნების მკაცრ კრიტერიუმებს დაეფუძნება, შეცდომის გამოსარიცხად, მაინც არსებობს საფრთხე და მისი ეს გადაწყვეტილება საერთო სეიძლება გააბათილოს ისეთმა განცდებმა, როგორიც არის სურისძიება, ან მასიური ისტერია, რომელიც გახმაურებულ დანასაულებს თან ახლავს, რაც დაკავსირებულია მოლოდინთან პირი დააპატიმრონ და დასაჯონ. მკაცრი ამოცნობის კრიტერიუმები, რა თქმა უნდა შეცდომას არ გამორიცხავს, მაგრამ შეცდომის დაშვების შესაძლებლობას მინიმუმამდე ამცირებს.
დიდი მნიშვენლობა აქვს, თუ ფაქტორებს, რომელიც ამოცნობას აადვილებენ ან ართულებენ. ასეთ ფაქტორებს მიეკუთვება მაგ დაკვირვების ვითარება. რამდენს ხანს უნდა ჰქონდეს მოწმეს ამოსაცნობი პირის დაკვირვების შესაძლებლობა , რომ მოგვიანებით მისი ამოცნობა სიზუსტით შეძლოს ამის დადგენა პრაქტიკულად სეუზლებელია, ვინაიდან ელურ ცხოვრებასი
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
პროხესია სხვა მონაწილეები
საქართველოს საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ერთიდაიმავე საქმეში პროცესის სხვა სუბიექტების მოწმის სახით მონაწილეობას.
მოწმის სტატუსით სარგებლობენ და ეს სტატუსი ენიჭებათ: გამომძიებელს, პროკურორს, ბრალდებულს დაზარალებულს ექსპერტს და თარჯიმანს.
ამ მუხლში არ გვაქ მოცემული ადვოკატი და მოსამართლე თუმცა ისინიც სარგებლობენ ამ უფლებით.
გამონაკლისი არის დაზარალებული, მას შეუძლია საქმეში იყოს როგორც დაზარალებული ასევე მოწმე.
გამოკითხვის წესი
ნებისმიერი პირი, რომელიც შესაძლებელია ფლობდეს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას, ნებაყოფლობით შეიძლება გამოკითხულ იქნეს მხარეთა მიერ. დაუშვებელია, გამოსაკითხი პირი აიძულონ, წარმოადგინოს მტკიცებულება ან გასცეს ინფორმაცია. 2. გამოსაკითხ პირს უფლება აქვს, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. გამოკითხვის ჩამტარებელმა მხარემ გამოსაკითხ პირს ამ უფლებების, აგრეთვე ამ კოდექსის 50-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა მისცეს. 3. გამოკითხვის წინ უნდა დადგინდეს გამოსაკითხი პირის ვინაობა და სხვა აუცილებელი ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 4. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ გამოკითხვა ნებაყოფლობითია. განმარტების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 5. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე როგორც თანხმობის, ისე უარის თქმის შემთხვევაში ვალდებულია გამომკითხველს თავისი პირადი მონაცემების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 6. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე თანხმობის შემთხვევაში ვალდებულია გამოკითხვის ჩამტარებელ მხარეს საქმესთან დაკავშირებით მისთვის ცნობილი გარემოებების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 7. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხი პირი წერილობით გააფრთხილოს ცრუ დასმენისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 373-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) და ცრუ ინფორმაციის მიწოდებისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 370-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) მოსალოდნელი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. გაფრთხილების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 8. გამოსაკითხი პირის მიერ გამოკითხვაზე უარის თქმის შემთხვევაში მხარე უფლებამოსილია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ იგი შეიძლება დაბარებულ იქნეს მაგისტრატ მოსამართლესთან ჩვენების მისაცემად, რომ ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოსაკითხი პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას გამოიწვევს. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს ოქმში. 9. გამოკითხვისას შესაძლებელია ხმის ან/და გამოსახულების ჩამწერი ტექნიკური საშუალებების გამოყენება. გამოსაკითხ პირს მათი გამოყენების შესახებ წინასწარ უნდა ეცნობოს. 10. თუ ეს კოდექსი ბრალდებულის მიმართ ამ მუხლის დებულებებისგან განსხვავებულ წესს არ ადგენს, ამ მუხლის დებულებები ბრალდებულზედაც ვრცელდება. 11. პროკურორი ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებელი უფლებამოსილია დისტანციურად, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით გამოკითხოს უცხო სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი პირი სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ შუამდგომლობის გაგზავნის გარეშე, თუ ამგვარი წესით პირის გამოკითხვა დაშვებულია საქართველოს შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებით, ამ პირის ადგილსამყოფელი სახელმწიფოს სამართლით ან/და ამ სახელმწიფოს ნათლად ჩამოყალიბებული პრაქტიკით. 12. დაუშვებელია ამ მუხლის მე-11 ნაწილით დადგენილი წესით პირის გამოკითხვა, თუ გამოსაკითხ პირს გამოკითხვაზე პირდაპირი და აშკარა თანხმობა არ გამოუხატავს. 13. ამ მუხლის მე-11 და მე-12 ნაწილებით დადგენილი წესით ასევე შესაძლებელია გამოძიების ეტაპზე პირის დაკითხვა.
მოწმე არის – პირი, რომელმაც შეიძლება იცოდეს სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო მონაცემი. პირი მოწმის სტატუსსა და უფლება-მოვალეობებს იძენს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე გაფრთხილებისა და ფიცის დადების შემდეგ. მოწმეს უნდა გააჩნდეს უნარი აღიქვას, დაიმახსოვროს, გაიხსენოს და მოგვიანებით გადმოსცეს საქმისთვის საჭირო მონაცემი. ამასთანავე უნდა ესმოდეს ფიცის დადების შესახებ. მოწმედ არ მიღების სავარაუდოობა შეიძლება იყოს მაშინ თუ სახეზეა ფსიქიკური ავადმყოფობა და ფიზიკური ნაკლი. ყრუ მუნჯის დაკითხვა ხდება შესაბამისი ცოდნის მქონე პირის მეშვეობით. მძიმედ დაავადებულის ექიმის ნებართვით.
გამოძიების დროს პორის მოწმედ დაკითხვისწესი - კონფრონტაციის უფლება - როცა დაცვის მხარეს შესაძლებლობა აქვს უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში და შეამოწმოს მისი სანდოობა. ბრალდებულს უფლება აქვს უარი თქვას ამ უფლებაზე და არ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში. თუ ბრალდებულს მიეცა შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს მაგისტრატ მოსამართლესთან მოწმის დაკითხვაში და მან ამ უფლებით საკუთარი სურვილითა და ნებით არ ისარგებლა, მისი უფლება კონფრონტაციაზე არ ირღვევა. დეპონირებული ჩვენების გამოქვეყნება - თუ მოწმე არ გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მისი გამოკითხვის გზით მიღებული ინფორმაციის ან გამოძიების დროს ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე მიღებული ინფორმაციის/ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოწმე გარდაიცვალა, საქართველოში არ იმყოფება, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია სასამართლოს წინაშე მისი წარდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და გამოკითხვა/დაკითხვა ამ კოდექსით დადგენილი წესით ჩატარდა. არ შეიძლება გამამტყუნებელ განაჩენს საფუძვლად მხოლოდ აღნიშნული მტკიცებულება დაედოს. თუ მოწმე გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მხარე უფლებამოსილია მოითხოვოს მისი გამოკითხვის ოქმის ან მის მიერ ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების მთლიანად ან ნაწილობრივ საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება). სასამართლო ვალდებულია დააკმაყოფილოს ეს მოთხოვნა. გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა - გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა ხდება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე. მოწმე იკითხება სასამართლოში მაგისტრატი მოსამართლის (იქ, სადაც არ არის მაგისტრატი მოსამართლე რაიონული და საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის) წინაშე. მხარემ პირის მოწმის სახით დაკითხვის თაობაზე უნდა მიმართოს სასამართლოს გამოძიების ადგილის ან მოწმის ადგილსამყოფელის მიხედვით. პირი გამოძიების სტადიაზე მოწმედ შეიძლება დაიკითხოს შემდეგი გარემოებების არსებობისას: არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის გაუარესების რეალური საფრთხე, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მის დაკითხვას საქმის არსებითი განხილვის დროს. – იგი დიდი ხნით ტოვებს საქართველოს ტერიტორიას. – საქმის სასამართლოში არსებითად განსახილველად წარმართვისათვის აუცილებელი მტკიცებულების სხვა წყაროებიდან მოპოვება საჭიროებს არაგონივრულ ძალისხმევას. – ეს აუცილებელია დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით. მხარე, იქნება ეს ბრალდების თუ დაცვის, თავად იღებს გადაწყვეტილებას მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით მოწმის გამოძიების ეტაპზე დაკითხვის მოთხოვნით. მაგალითად, თუ მოწმე დაავადებულია ისეთი დავადებით, რომ არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების საფრთხე, რის გამოც შეიძლება ხელი შეეშალოს საქმის არსებითი განხილვის დროს მის დაკითხვას, ასეთ შემთხვევაში მხარემ უნდა მიმართოს სასამართლოს ამ პირის მოწმის სახით დაკითხვის მოთხოვნით. შუამდგომლობას უნდა ერთვოდეს დოკუმენტები, რაც დაადასტურებს იმას, რომ მოწმის სახით დასაკითხი პირი ფლობს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას და ასევე დოკუმენტი პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებით. გამოძიების სტადიაზე პირის დაკითხვა უნდა განხორციელდეს ყველა იმ წესის დაცვით, რაც გათვალისწინებულია მოწმის დაკითხვისათვის. მაგისტრატი სასამართლოს წინაშე ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. დასაკითხ პირს იძახებენ სასამართლო უწყებით. პირის დაკითხვა უნდა მოხდეს მხარეთა მონაწილეობით, რომელთაც კანონით დადგენილი წესით უნდა ეცნობოთ პირის დაკითხვის დროის თაობაზე, თუმცა მეორე მხარის (მხარე, რომელიც არ არის შუამდგომლობის ავტორი) გამოუცხადებლობა არ აბრკოლებს დაკითხვის წარმოებას. ზოგ შემთხვევაში მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე პირის დაკითხვა შესაძლებელია განხორციელდეს მეორე მხარის ინფორმირებისა და დასწრების გარეშე. ასეთი შუამდგომლობა უნდა იყოს დასაბუთებული და უნდა გამომდინარეობდეს მართლმსაჯულების ინტერესებიდან. თუმცა გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, დაკითხულ იქნეს თუ არა პირი მეორე მხარის ინფორმირებისა და მონაწილეობის გარეშე, იღებს სასამართლო.
20/06/2023 14:4
5
პრივილეგირებული მოწმე. 50 მუხლი ზოგადად ჩვენების მიცემა მოწმის ვალდებულებაა. თუმცაღა გამონაკლისებიც არსებობს. ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა მოწმის სუბიექტური უფლებაა. მოწმის უფლება უარის თქმაზე კონსტიტუციური უფლებაა და არავინ არის ვალდებული ჩვენება მისცეს თავისი ან ახლობლის წინააღმდეგ. ასევე მოწმის უარის უფლება ზღუდავს ჭეშმარიტების დადგენის პრინციპს. უარის თქმის უფლებამოს მოწმეებს ეკისრებათ გამოცხადების ვალდებულება. გამოუცხადებლობის შემთხვევაში მათზე ვრცელდება მოწმის იძულების წესით წარმოდგენის წესები. თუ მოწმე გადაწყვეტს ჩვენების მიცემას და ჩვენებაზე უარის უფლებით არ ისარგებლებს, მასზე ვრცელდება მოწმის ყველა უფლება მოვალეობები, მათ შორის სიმართლის თქმაც. მოწმის მიერ ჩვენების მიცემაზე სამართლებრივ-პოლიტიკური საფუძვლებია: 1. მოწმის დაცვა 2. ინდივიდუალური - კონფლიქტური სიტუაციების თავიდან აცილება 3. მსხვერპლი - მოწმის დაცვა 4. საიდუმლოების დაცვა - მოწმეები რომელთა საქმიანობა პროფესიული საიდუმლოების დაცვასთან არის დაკავშირებული თვითონ იღებს გადაწყ დაკთხვისას გაამჟღავნოს თუ არა ინფორმაცია.
არსებობს ჩვენებაზე უარის თქმის უფლების 2 სახე: შეუზღუდავი - ეს გულისხმობს მოწმის უფლებას უარი თქვას ნებისმიერი ინფ გაცემაზე. მაგალითად ნათესავის მიმართ. შეზღუდული - ნიშნავს, უარის თქმას მხოლოდ იმ ინფ მიცემაზე რომელიც მოწმის სამსახურთან ან პროფესიასთანაა კავშირში.
1. მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება: ა) ადვოკატს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა ამ საქმეში ადვოკატის მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით; ბ) ადვოკატს, რომელიც იურიდიულ დახმარებას უწევდა პირს დაცვის მიღებამდე, – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა იურიდიული დახმარების გაწევასთან დაკავშირებით; გ) სასულიერო პირს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა აღსარების ან სხვაგვარად განდობის შედეგად; დ) ბრალდებულის ახლო ნათესავს; ე) სახალხო დამცველს ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც სახალხო დამცველს; ე 1) პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების შესრულებასთან დაკავშირებით, იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს; ვ) საქართველოს პარლამენტის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს; ზ) მოსამართლეს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც სასამართლოს თათბირის საიდუმლოებაა; ზ 1) მედიაციის მონაწილეს − იმ კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა მედიაციის პროცესში ან არსებითად გამომდინარეობს მედიაციის პროცესიდან, გარდა „მედიაციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, როდესაც კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნება აუცილებელია განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის გამოძიების მიზნით; თ) ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით; ი) ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლს – მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში; კ) საქართველოს სახალხო დამცველთან შექმნილი სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციების შესრულებისას, თუ იგი არ დათანხმდება, მისცეს ჩვენება; ლ) ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს. 2. არ შეიძლება გამოიკითხოს ან მოწმედ დაიკითხოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ის პირი, რომელსაც შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო არ შეუძლია სწორად აღიქვას, დაიმახსოვროს და აღიდგინოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები და მიაწოდოს ინფორმაცია ან მისცეს ჩვენება. 3. სასამართლოს უფლება აქვს, მოწმის მოვალეობის შესრულებისაგან გაათავისუფლოს: ა) სამედიცინო მუშაკი, თუ მას პროფესიულად ევალება საექიმო (სამედიცინო) საიდუმლოების დაცვა; ბ) ნოტარიუსი, საჯარო მოსამსახურე, სახელმწიფო მოსამსახურე, სამხედრო მოსამსახურე და მასთან გათანაბრებული პირი, თუ მათ ნაკისრი აქვთ ვალდებულება, არ გაამჟღავნონ მიღებული ინფორმაციის წყარო და შინაარსი; გ) პირი, რომელიც სამუშაოზე იმ პირობით არის მიღებული, რომ არ გაამჟღავნებს კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოებას; დ) კონტრტერორისტული ან/და სპეციალური ოპერაციის მონაწილე პირი (მის პროფესიულ მოვალეობასთან დაკავშირებით), რომლის საქმიანობაც გასაიდუმლოებულია და ამ საქმიანობის ამსახველი დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება. 4. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირის მიერ − მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში, იმავე ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“−„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირების მიერ – იმ შემთხვევაში, თუ მათ საქართველოს კანონმდებლობით აკისრიათ თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას კონფიდენციალურობის დაცვის ვალდებულება და იმავდროულად აქვთ ინფორმაცია არასრულწლოვანის მიმართ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით, 138-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით ან მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, 139-ე მუხლის მე-2 ნაწილით, 140-ე ან 141-ე მუხლით, 253-ე მუხლის მე-5 ნაწილით, 254-ე მუხლის მე-4 ან მე-5 ნაწილით, 255-ე მუხლის მე-3, მე-4, მე-5, მე-6 ან მე-7 ნაწილით ან 255 1 ან 255 2 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სურვილის შემთხვევაში, გამოკითხვის დროს ინფორმაციის მიწოდება ან მოწმის სახით ჩვენების მიცემა არ ჩაითვლება ზემოაღნიშნული ვალდებულების დარღვევად. 5. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან იმავე კოდექსის 11 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის ახლო ნათესავს, რომელსაც უშუალოდ ამ დანაშაულის შედეგად მიადგა მორალური, ფიზიკური ან ქონებრივი ზიანი, ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული უფლებით სარგებლობამდე, დაკითხვის ჩამტარებელმა პირმა უნდა შესთავაზოს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორთან კონსულტაციის გავლა და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებამდე 3-დღიანი მოსაფიქრებელი ვადით სარგებლობა.
ადვერსარობის პრინციპიდან გამომდინარე ბრალდებულს უფლება აქვსსაკუთარ საქმეზე ნებაყოფლობით მისცეს ჩვენება. ამ დროს ბრალდებული სარგებლობის მოწმის სტატუსით.ბრალდებულის მიერ მოწმის სახით ჩვენების მიცემამდე დადებული ფიცი არ ხელყოფს მის უფლებას, არ მისცეს მამხილებელი ჩვენება საკუთარი თავის ან ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. ჩვენების მიცემაზე უარი არ შეიძლება შეფასდეს ბრალდებულის ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მუქართ არ შეუძლიათ აიძულონ ჩვენების მიცემა. ის მოწმეა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის. ბრალდებულის დაკითხვას 2 ფუნქცია აქვს: 1.ერთის მხრივ მას ეძლევა შესაძლებლობა თავი დაიცვას 2.მეორე მხრივ წარმოებს სამართლიანი მოსმენის პრინციპის განხორციელებას. ბრალდებული მოწმე არსებით განხილვაზე - ბრალდებულის დაკთხვა მოწმის სახით შესაძლებელია სასამართლოში. ანუ მათ შორის მაგისტრატ მოსამართლესთანაც გამოძებისას, ასევე სასამართლოში საქმის არსებითი და სააპელაციო წესით განხილვისას. ბრალდებულის დაკთხვა გამოძიებისას წარმოებს მისივე სურვილთ გამომძ ან პროკურ მიერ, ის ჩვენებას არა მოწმის არამედ ბრალდებულის სახით აძლევს. განსხვავებულია სასამართლოში ბრალდებულის მოწმის სახით დაკითხვა სხვა მოწმეებისაგან, მათ შორის: 1.ბრალდებულს როგორც მოწმეს არ ეკისრება ჩვენების მიცემის ვალდებულება, ასევე უფლება აქვს ნებისმიერ დროს შეწყვიტოს ჩვენება. 2.ბრალდებულს კანონით მოწმის უფლება მოვალეობებთან ერთად, დამატებით განემარტება ბრალდების არსი მისი როგორც ბრალდებულის უფლებები. სხდომის თავმჯდომარე არკვევს, ცნობს თუ არა ბრალდებული თავს დამნაშავედ და თუ ცნობს – რაში. ბრალდებულს უნდა განემარტოს, რომ იგი შეზღუდული არ არის გამოძიების დროს მის მიერ ბრალის აღიარებით ან უარყოფით, რომ არ არის ვალდებული, პასუხი გასცეს დასმულ კითხვას, და რომ დუმილის უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება მის საწინააღმდეგოდ იქნეს გამოყენებული. ბრალდებული მოწმის სახით დაკთხვისას სარგებლობს მოწმის ყველა უფლებით და ეკისრება მოვალეობებიც. კონკრეტულად თუ ის გადაწყვეტს მისცეს ჩვენება, მას არა აქქვს უფლება მისცეს ცრუ ჩვენება. გამოძიების პროცესში ბრალდებულის დაკითხვა - ბრალდებული მოწმის სახით შეიძლება დაიკითხოს სასამართლოში. გამოძიებისას ბრალდებულს საკუთარი ნებით უფლება აქვს გამომძ, პროკ მისცეს ინფორმაცია და ის ამას აძლევს როგორც ბრალდებული და არა მოწმე. ბრალდებულს ინფორმაციის მიცემამდე უნდა განემარტოს ბრალდების არსი და მისი უფლებები. ნებისმიერი დაკითხვის წინ ბრალდებულს უნდა ეცნობოს, რომ მას აქვს უფლება ადვოკატზე, დუმილისა და კითხვებზე პასუხის გაცემისაგან თავის შეკავების უფლება, უფლება, არ დაიბრალოს დანაშაული, რომ ყველაფერი, რასაც იგი იტყვის, შესაძლებელია მის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული, და უფლება, დაპატიმრებისას, ხოლო დაკავებისას – მისი მოთხოვნის შემთხვევაში, შესაბამის დაწესებულებაში მიყვანისთანავე მიიღოს უფასო სამედიცინო შემოწმება. თუ ბრალდებულს ჩვენების მიცემამდე არ განემარტება მისი უფლებები, ჩვენება ნებაყოფლობითაც რომ მისცეს, მაინც აქედან მოპოვებული მტკიცებულებები დაუშვებელი იქნება. სასამართრთლოს აქვს ბრალდ ჩვენების შეფასების გამონაკლი შეხედულება, რომლის თანახმადაც ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულს დაკთხვის მიმდინარეობისას ნებისმიერ დროს შეუძლია შეწვიტოს ჩვენების მიცემა. კანონი კრძალავს დუმილის უფლების გამოყენების ან ცრუ ჩვენების გამო ბრალდებულის მიმართ უარყოფითი დასკვნის გაკეთებას და პირდაპირ უთითებს, რომ დუმილის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტიდან გამომდინარე დაუშვებელია დასკვნების გაკეთება, რომ ბრალდებ ბრალი მიუძღვის დანაშაულის ჩადენაში და დამნაშავეა. მუხლი 74. ბრალდებულის ჩვენება
1. ბრალდებულის ჩვენება არის მის მიერ სასამართლოში მიცემული ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა შესახებ. 2. ჩვენების მიცემა ბრალდებულის უფლებაა. 3. ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. 4. ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით.
მოწმის ავტონომიური ცნება მოწმეები მათ მიერ მიცემული ინფორმაციიდან გამომდინარე იყოფიან ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებად. თვითონ მხარეები განსაზღვრავენ თუ ვინ უნდა იყოს მოწმე, შესაბამისად მისი გამოცხადება სასამართლოში მხარემ უნდა უზრუნველყოს. მოწმეთა დაყოფა დამახასიათებელი არის ანგლო ამერიკული პროცესისთვის. კონტინენტური სამართლის ქვეყნებში როგორც გამამართლებელი ასევე გამამტყუნებელი მტკიცებულების მოპოვება გამოძიების პროცესში ევალება არა მხარეებს არამედ პროკურატურას, შესაბამისად სასამართლოში ყველა მოწმეს სასამართლო იძახებს. ევროპული კონვენცია ბრალდებულს შესაძლებლობას აძლევს კრიტიკულად გამოიკვლიოს მის საწინააღმდეგოდ მიცემული ჩვენება. ბრალდებულს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს დაკითხოს ან დააკითხინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში. ევროპული სასამართლო მოწმის ავტონომიურ ცნებაში მოიაზრებს არა მხოლოდ იმ პირს რომელიც სასამართლოს წინაშე უშუალოდ იქნა დაკითხული და ჩვენება მისცა, არამედ ასევე იმას, რომელიც სასამართლოს წინაშე მტკიცებულებათა გამოკვლევისას არ დაკითხულა და შესაბამისად ჩვენება არ მიუცია. მამხილებელი მოწმე შეიძლება იყოს თანაბრალდებული, რომელიც ბრალდებულის საწინააღმდეგო ჩვენებას იძლევა, მიუხედავად იმისა ეროვნული კანონმდებლობა მას განიხილავს თუ არა მოწმედ. მოწმედ ითვლება ასევე პირი რომელიც პირველი წყაროდან მოსმენილ ინფორმაციას გადმოსცემს. სასამართლო მოწმის ჩვენებას შეაფასებს თუ არა, მოწმის სტატუსისთვის მნიშვნელობა არა აქვს. კონფრონტაციის უფლება ნიშნავს ბრალდებულს ან მის დამცველს მიეცეს შესაბამისი და გამოსადეგი შესაძლებლობა, გადაამოწმოს მოწმის ჩვენება და გამოკითხოს ეს მოწმეები, რათა მათ შეძლონ მოწმის სანდოობის, მისი ჩვენების სარწმუნოობის გადამოწმება. იმის განსაზღვრისას, თუ ვინ შეიძლება ჩაითვალოს მოწმედ, სასამართლოზე გავლენას ვერ მოახდენს შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი. სასამართლო ჩვეულებრივ იყენებს დამოუკიდებელ ცნებას. ლუკას საქმეში სასამართლომ თქვა, რომ „როდესაც წერილობითი ჩვენება შეიძლება გახდეს მსჯავრდების არსებითი საფუძველი, იმის მიუხედავად, მოწმემ, ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით, მისცა ჩვენება თუ თანაბრალდებულმა, ის წარმოადგენს ბრალდების მტკიცებულებას, რომელზეც ვრცელდება კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტის გარანტიები”.
სიცრუის დეტექტორი
ეს არის ფიზიოლოგიური პროცესი სხეულის გაუცნობიერებელი მოქმედებების დასადგენად. ეს არის Polygraphentest . პოლიგრაფიული სიცრუის დეტექტორი აღმოაჩინა ამერიკელმა Marston მა 20 საუკუნის დასაწყისში და პირველი ტესტიც ჩატარდა
ძირითადი იდეა ფსიქოფიზიოლოგიური სიცრუის დეტექტორის არის ის რომ სიცრუე პიროვნებაში ნერვოზულობას ანუ ნერვიულობას იწვევს, რომლის დადგენაც შესაძლებელია სხვდასხვა პარამეტრებით, მაგ. a. გულისცემით, b. სუნთქვით c. კანის ფერის ცვალებადობით. ეს საზომი ერთეულები მეტყველებენ ან სიცრუეზე ან სიმართლეზე. სხეულის რეაქციის ინტენსივობას იწვევს შინაგანი აღელვება და შიში, რომელსაც წარმოშობს დასმული კითხვები პოლიგრაფია და სიცრუის დეტექტორი სინონიმებია და სინონიმებად გამოიყენება.
პოლიგრაფია ეს არის ხელსაწყო, რომლზეც ერთდროულად სხვადასხვა ფსიქოლოგიური რეაქციების ასახვა ხდება. მაგ წნევა, გულის ცემა, ოფლის წარმოშობა, კანის ფერის ცვალებადობა.. ეს არის ადამინის გაუცნობიერებელი რეაქციები, რომელიც ე. წ. Periphere Nervensystem წარმოიშობა
პირს ვისი შემოწმებაც ხდება დაუყენებენ შესაბმის ხელსაწყოს მaგ. სუნთქვის გამზომავი ქამარი. თითისელექტროდებს კანის სინათლის ცვალებადობის აღსაქმელად, ასევე წნევის გამზომავ მოწყობილობას ამას ან თვით პოლიგრაფი იწერს ან ამის ჩაწერა პირდაპი კომპიუტერსი ხდება
პოლიგრაფის ტესტი განხორციელება
პოლიგრაფიით გამოკვლევა ხდება არა საგამოძიებო ორგანოებში ან სასამართლოს შენობაში არამედ ექსპერტებთან. ტესტი ისეთ პირობებში უნდა ჩატარდეს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული, ტელეფონის ზარი, კარის შეღება ან დაკაკუნება ანუ ხელშშემშლელი ფაქტორები. ხელიშშემშლელ ფაქტორებს მიეკუთვნება ასევე ოთახის მოწყობა, ოთახში არსებული ნივთები, ოთახი არ უნდა იყოს გადატვირთული, არ შეიძლება ოთახმა გამოიწვიოს შიშის განცდა ამ პირში. პირს, რომელსაც ტესტ უტარებენ ძალიან მნიშვნელოვანია წინასწარ აუხსნა პროცესის მიმდინარეობა და ასევე განუმრტო რომ მას ნებისმიერ დროს უფლება აქვს შეწყვიტოს ტეტსი. სასამრთლოსთვის კი ექსპერტები დასკვნას აკეთებენ ჩატარებული ტესტის თაობაზე. სადაც უნდა იყო მითითებული გამოყენებული მეთოდები, გამოკვლევის მიმდინარეობა და სხვა მნიშვნელოვანი და საინტერესო გარემოებები უნდა აღინიშნოს.
სიცრუის დეტექტორი არ ნიშნავს, რომ სცრუეს აღმოაჩენს. შეფასება უნდა მოხდეს გამოკვლეულის . ორი ტესტი არსებობს ა. მაკონტროლებელი კითხვები (Control Question Test_ CQT) b. ქმედების ჩადენის ცოდნის ტესტი (ასევე Consealed Information Test CIT) აქედან მხოლოდ პირველი ტესტი ემსახურება, კერძოდ მაკონტროლებელი კითხვები სიცრუეს განსაზღვრავს. პირს უსვავენ ქმედების ირგვლივ შეკითხვებს და პარალელურად ასევე მაკონტროლებელ კითხვებს Guilty Knowledge Test_GKT) ამ ტესტის დროს ხდება არა სიცრუის დადგენა, არამედ ცოდნის შემოწმება.
მაკონტროლებელი კითხვები
მაკონტროლებელი კითხვები ეს არის კითხვათა ცვლა უწყინარი და კრიტიკული კითხვების მაგ პეტრე გქვიათ? ჩანთაში ბომბი გაქვთ? არსი იმასი მდგომრეობს, რომ მოულოდნელმა კითხვებმა დამნაშავე პირის ქვეცნობიერი სხეულის რეაგირება უნდა რეაგირება უნდა გამოიწვიოს. სტატისტიკთ დადგენილია რომ შეცდომა ერთ მეხუთედშია. ამერიკაშიც და გერმანიაშიც საქართვეოსიც დაუშვებელი მტკიცებულებაა
შესამოწმებელ პირს უსვავენ 10 შეკითხვას. სამი კითხვა აქედან შეეხება უშუალოდ დანაშაულებრივ ქმედებას მაგ თქვენ მოიპარეთ საათი? მომდევნო სამი ან ოთხი კითხვა არის მაკონტროლებელი, რომელიც ასევე ემოციურად დატვირთულია და წინაკითხვების თემატიკასაც მოიცავს, მაგ. ბავსვობასი თუ რაიმე მოგიპარავთ? დანარჩენი სამიდან ოთხ კითხვამდე ნეიტრალურია, და რაიმე ემოციას არ იწვევენ, მაგ სკამზე ზიხართ?
მაკონტროლებელი კითხვების მომზადება წინასწარ ხდება და საკმაოდ დიდ მუშაობასთანაა დაკავშირებული
ტესტის იდეა შემდეგია: უდანაშაულობს შემთხვევასი პირი მისთვის არასასიამოვნო მაკონტროლებელ შეკითხვებზე ძლიერ არ რეაგირებს, ძლიერი რეაქცია არ აქვს, ასევე მნიშვნელოვან კითხვებზეც
თუ მას ქმედება არ ჩაუდენია, თეორიაში არსებობს მოსაზრება, რომ ქმედებასთან მიმართებაში დასმულ კითხვებზე მან არ უნდა ინერვიულოს და ნერვიული რეაქციები არ ჰქონდეს. ხოლო თუ ქმედებაა აქვს ჩადენილი პირიქით უნდა ინერვიულოს. მაკონტროლებელი კითხვის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ იმ პიროვნებაში ვისაც ტესტი უტარდება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური რეაქცია. ამიტომ ეს კითხვები ისეა ფორმულირებული, რომ იწვევს გამოსაცდელ პირში მერყეობას რომ ის სრულ სიმართლეს ამბობს ამისი მიღწევა ხდება პირის ბიოგრაფიის შესწავლით და კითხვა მის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით დასმულია ზოგადად, რომელიც პირს უქმნის განცდას, რაღაც გამორჩა, მაგ, თუ როდისმე გაგიკეთებიათ ნეიტრალური კითხვები არარელევანტურ ასპექტებს ეფუძნება გარემოს, მაგ ხეებს მწვანე ფოთლები აქვთ?
სიცრუის დეტექტორი აფიქსირებს არა სიცრუეს არამედ მხოლო სხეულის რეაქციას, რომელიც მის ნერვიულობზე შიშზე და მერყეობაზე უთითებს
მოწმის ჩვენების შეფასება
მოწმის ჩვენების მიცემის უნარში მოიაზრება ჩვენების მიმცემი პირის უნარი კონკრეტული გარემოებები მიახლოებულად გადმოსცეს. ჩვენების მიცემის უნარი ეს ადამინის თვისება არ არის, რომელიც ადამიანს ან აქვს ან არა აქვს. ჩვენების მიცემის უნარი მემთწილად დამოკიდებულია აღქმაზე, რასაც ეს ჩვენება ეფუძნება. ჩვენება ან წარმოადგენს სიმართლეს, და ემყარება აღქმულ გარემოებს ან სიცრუეს.
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარის მაგალითებია ბრმა პირის მიერ ჩვნების მიცემა. ის ჩვენებას საგნებზე გარეგნული ნიშნებით ვერ მისცემს, მგრამ სუნი და ხმა შეუძლია გადმოსცეს.
შეზღუდვები:
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარი ორ მხრივ შესაძლებელია შეიზღუდოს 1. ერთის მხრივ ასაკი, ინტელექტი, ინვალიდობა სმენა, მხედველობა ან ფსიქიური აშლილობა რაც ხელს უსლის მოვლენების ზუსტად და სწორად აღქმას 2. მეორეს მხრივ მნიშვნელოვანიათვით მოწმის უნარები ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის უნარი. აღქმა ---------- მხედველობა, სმენადობა ყნოსვვა მეხსიერება-------- ამნეზია, გახსენების უუნარობა შოკის გამო, ფსიქოპათოლოგიური მდგომარეობა
3. გადმოცემის უნარი ----- სამართალწარმოების ენის არ მცოდნე, დიალექტის მქონე, დაბალი ინტელექტის მქონე, ფსიქიური აშლილობის მქონე პირები
აღქმა აღქმის უნარს გააცნია ფსიქოლოგიური ზღვარი. კერძოდ ხშირად მოწმეები დაჟინებით ადასტურებენ რომ მოვლენები სწორად აღიქვეს, მასინ როდესაც
აა. ექსტრემალურად სწრაფად მიმდინარე მოვლენა თვალისათვის სრულყოფილად აღსაქმელად სეუძლებელი იყოს. მაგ ავტოავარიის დროს
ბბ. მით უფრო რომ სიბნელის დროს მხედველობა იკლებს ასევე ცუდი განათებისას. ეს დამოკიდებულია თვალის რეცეპტორებზე.
ამიტომ ძნელი დასაჯერებელი მოწმე, რომელც ქმედების ჩამდენს აღწერს საღამოს, შებინდებისას , ჟინჟღლიან ამინდში ავტომანქანის მინიდან დანახულს.
თვალს ასევე პრობლემა აქვს სინათლის უცაბედი ცვალებადობისას, სინათლიდან სიბნელეში შესვლისას . მაგ 60 ვატიანი სინათლიდან სიბნელეში 5 წუთი ესაჭიროება თვალს შესაგუებლად. ხოლო კარგად განათებული ადგილიდან უცაბედად სინათლეში მოხვედრისას კი ხშირად ნახევარ საათი.
გგ. ხმოვანი აღქმა. აკუსტიკური აღქმა. ყურის ნიჟარა ეხმარება აკუსტიკურ აღქმასში მნიშვნელობა აქვს მანძილს მაგ სროლის ხმის გაგონება
ხშიარაი შეცდომა დროის ხანგრძლივობასა და სისწრაფის სეფასებისას მოწმის ჩვენების დროს განსაკუთრებით წუთებსა და წამების შეფასებისას. თუ მოვლენა დიდხანს გრძელდება სეფასება უფრო ზუსტია, მაგრამ თუ საათები გრძელდება სესაძლებელი კვლავ არასწორად იქნეს აღქმული.
მეხსიერება მეხსიერების შინაარსი, ანუ რის დამხსოვრებაც მოხდა იმ მოვლენების ჩვენების მიცემის დროისათვის ყოველგვარი ზიანის გარეშე , პირვანდელ მდგომარეობაში გადაცემა ხშირად ვერ ხდება მთელ რიგ გარემოებათა გამო. მეხსიერების შინაარსის პირველი მტერი არის დავიწყება, რაც დროის გასვლის შედეგია და ხშირად დროთა განმავლობაში მეხსიერების გახუნებას უწოდებენ. კერძოდ მეხსიერებაზე გავლენას ახდენს ყველაფერი რასაც ამ ადამინის მეხსიერება ყოველდღიურად იღებს. ყოველდრიურად მიღებული ინფორმაცია გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე. ხელის სემსლელი გარემოებეი ხდება განსაკუთრებით ის ინფორმაცია, რომელიც მსგავსია საქმისავის მნისვნელოვანი ინფორმაციის, მაგ. ყოველდრიურად ახალი სახეები ბარსი, ან რესტორნში, რომელსაც მოწმე აღიქვავს. სისხლის სამრთლისთვის მნისვნელოვანია ასევე, რომ ძველი და ახალი ინფორმაცია, ყოველთვის ხელს უშლის საქმისათვის მნისვნელოვან ინფორმაციას აბრკოლებენ და ხელს უშლიან. სწორედ ამიტომ ვსაუბრობთ მეხსიერების გახუნებაზე.
მეხსიერების შინაარსზე გავლენა და მისი ხელის შეშლა ორ ეტაპად შეიძლება განვიხილოთ 1. შესაძლებელია მეხსიერება დაიბლოკოს და ადამიანმა ვეღარ გაიხსენოს. 2. შესაძლებელია, რომ ხელის შემშლელი ინფორმაციამ ჩაანაცვლოს სისხლის საქმისთვის მნისვნელოვანი ინფორმაცია და გვექნება არასწორი გახსენება, თუ ხელისშემშლელი ინფორმაციები, რომელიც გახსენებას ხელს უშლის, დააბრკოლოს სიმართლის დადგენა დროში, გაჭაიანუროს, ან საერთოდ ვერ დადგინდეს სიმართლე,მაგრამ მეორე უფრო დიდ საფრთხეებს, სეიცავს, როდესაც ხდება არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება რეალური ინფორმაციის. ვინაიდან ასეთი ინფორმაციით შესაძლებელია მცდარი რამ დადგინდე.
გაყალბება მეხსიერების ხდება სხვადასხვა ინფორმაციით, ამაზე ჩატარდა ექსპერიმენტი, ექსპერიმენტს ატარებენ ფილმების მეშვეობით
მაგ. ავტოავარიის სცენა აჩვენეს ფილმში მოწმეს . და შემდგეგ შეკითხვები დაუსვეს. ზოგი კითხვა მიმანიშნებელი იყო ზოგიც არასწორ ინფორაციებს შეიცავდა. მაგ. მოძრაობის ნიშანზე მითითება. ფილმში ნაჩვენებია იყო შეჩერების ნიშანი (Stopp), კითხვაში კი გაჟღერდა მოძრაობის ნიშანი ფრთხილად გადასასვლელია და ფეხით მოსიარულებს აქვთ გადასვლის უპირატესობა. შემდეგ კი გამოიკვლიეს რა ახსოვდა ბრალდებულს. რომელი ნიშანი, ის რაც კითხვებსი გააჟრერეს თუ რაც ფილმში ნახა. ექსპერიმენტით დადგინდა რომ მისახვედრ კითხვაში არასწორი გაჟღერებული ინფორმაციის შედეგად ექსპერიმენტსი მონაწილე პირები ფილმსი თვლიდნენ რომ დაინახეს არა შეჩერების ნიშანი არამედ ნიშანი არ გადახვიდეთ, ფრთხილად. ფეხიატ მოსიარულეთ უპირატესობა აქვთ. ანდა მაგ. ავტომანქანი ფერი, რომელიც მისახვედრ კითხვასი მწვანე ფერით შეცვალეს, პირიც მწვანე ფერყე ჩერდებოდა, მიუხედავად იმისა რომ ფილმში ის ლურჯი ფერი იყო. მაგ ავტომანქნების შეჯახებისას მინის ნამსხვრევები არ უჩვენებიათ, შეკითხვა მინის ნამსხვრევებს შიცავდა,მოწმეს, მიუხედავად იმისა, რომ არ დაუნახავს, ამბობს კი დავინახეო
ამ ექსპერიმენტებით დადგინდა რომ არასწორი ინფორმაციის მიწოდებით ხდება ადამინის მეხსიერებაზე გავლენის მოხდენა და სესაბამისად ადამინის მეხსიერებასი სესაძლებელია მოხდეს სწორი ინფორმაციის არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება ან დამატება მაგ, ფილმში ნაცვენბი საგზაო ნიშნის შეცვლა სხვა საგზაო ნიშნით,რაც მიმამინშნებელ კითხვასი იყო
სისხლის სამრთალსი ამას ძალინა დიდი მნისვნელობა აქვს, განსაკუთრებით როდესაც დაკითხვა ხდება გამოძიების პროცესში სახელმწიფო ძალუფლებისმქონე ორგანოებთან, მოწმე რომელიც ჩვენებას მისცემს , მან იცი რომ მისი ჩვენების შეცვლა პასუხისმგებლობას იწვევს, ამიტომ ისი თავის პირველად მიცემულ ინფორმაციას არ ცვლიან.
დროის გასვლას დიდი მნისვნელობა აქვს აქ საფრთხე არასწორი ინფორმაციის უფრო დიდია. სწორი ინფორმაციის მირებიდან რაც უფრო მეტი დრო გადის არასწორი ინფორმაციის გავლენა უფრო იზრდება.
ქმედების ჩამდენი პირის იდენტიფიცირება
პირის მიერ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირებისას პირი საკამოდ რთულ ვითარებაშია. მან უნდა ამოიცნოს ქმედების ჩამდენი. ეს სიტუაცია მისთვის ემოციური და სახიფათოც კი შეიძლება იყოს, ვიანიდამ მან ქმედების ჩამდენი მის მსგავს პირებსი უნდა ამოიცნოს. ამოცნობა რთულის პროცესია, ვინაიდან ქმედების ჩამდენის მიერ პირის მიერ ამოცნობა უნდა მოხდეს დამახსოვრებული ნიშნებით, რომელმაც მსგავსება უნდა აღმოაჩინოს ამ ნიშნებთან ამოსაცნობი ქმედების ჩამდენი პირის. ამ ნიშნებს მან ასევე სხვა პირების, რომელიც ამოცნობაში მონაწილეობენ და ქმედების ჩამდენნი არ არიან ასევე უნდა მოახდინოს მსგავსების შედარება. მოწმის ამოცანაა მსგავსების ხარისხი ისე განსაზღვროს რომ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირება მოახდინოს, რაც დამოკიდებული ხდება სხვადასხვა სიტუაციისა და პიროვნების ცვალებადობაზე
სიტუაციის ცვალებადობას მიეკუთვნება ვითარება, რამდენად სერიოზულად იღებს ამომცნობი პირი მის გადაწყვეტილებას ამოცნობისას და რამდენად აცნობიერებს მის შედეგებს. ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამოცნობის. იმ ექსპერიმენტში სადაც პირებმა იცოდნენ რომ ამ ამოცნობას რაიმე შედეგი არ ექნებოდა, ამოცნობისას შეცდომები ბევრი იქნა დაშვებული, ხოლო იმ ამოცნობისას სადაც მათ ეს არ იცოდნენ მეტ სიზუსტეს იჩენდენ ექსპერიმენტში მონაწილე პირები. მიუხედავად იმისა რომ ამოცნობისას მოწმე ამოსაცნობი ნისნების მკაცრ კრიტერიუმებს დაეფუძნება, შეცდომის გამოსარიცხად, მაინც არსებობს საფრთხე და მისი ეს გადაწყვეტილება საერთო სეიძლება გააბათილოს ისეთმა განცდებმა, როგორიც არის სურისძიება, ან მასიური ისტერია, რომელიც გახმაურებულ დანასაულებს თან ახლავს, რაც დაკავსირებულია მოლოდინთან პირი დააპატიმრონ და დასაჯონ. მკაცრი ამოცნობის კრიტერიუმები, რა თქმა უნდა შეცდომას არ გამორიცხავს, მაგრამ შეცდომის დაშვების შესაძლებლობას მინიმუმამდე ამცირებს.
დიდი მნიშვენლობა აქვს, თუ ფაქტორებს, რომელიც ამოცნობას აადვილებენ ან ართულებენ. ასეთ ფაქტორებს მიეკუთვება მაგ დაკვირვების ვითარება. რამდენს ხანს უნდა ჰქონდეს მოწმეს ამოსაცნობი პირის დაკვირვების შესაძლებლობა , რომ მოგვიანებით მისი ამოცნობა სიზუსტით შეძლოს ამის დადგენა პრაქტიკულად სეუზლებელია, ვინაიდან ელურ ცხოვრებასი
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
პროხესია სხვა მონაწილეები
საქართველოს საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ერთიდაიმავე საქმეში პროცესის სხვა სუბიექტების მოწმის სახით მონაწილეობას.
მოწმის სტატუსით სარგებლობენ და ეს სტატუსი ენიჭებათ: გამომძიებელს, პროკურორს, ბრალდებულს დაზარალებულს ექსპერტს და თარჯიმანს.
ამ მუხლში არ გვაქ მოცემული ადვოკატი და მოსამართლე თუმცა ისინიც სარგებლობენ ამ უფლებით.
გამონაკლისი არის დაზარალებული, მას შეუძლია საქმეში იყოს როგორც დაზარალებული ასევე მოწმე.
ფიზიკური პირის ვინაობის დადგენა, სამართალსუბიექტურობის დადგენა
ნოტარიუსი, მისი უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში, ასრულებს სხვადასხვა სახის სანოტარო მოქმედებებს. იმის მიხედვით თუ რა სახის სანოტარო მოქმედებასთან გვაქვს საქმე, სანოტარო დამოწმება თუ დადასტურება, საჯარო თუ კერძო, ნოტარიუსი ადგენს სანოტარო მოქმედებაში მონაწილე პირთა ვინაობას, ამოწმებს მათ უფლებამოსილებასა და ქმედუნარიანობას.
ნოტარიუსმა უნდა იცოდეს, რომ ფიზიკური პირის პირადობის დადგენისათვის გასათვალისწინებელია ასაკი, მოქალაქეობა და ზოგჯერ სამსახურებრივი მდგომარეობა. საქართველოს სრულწლოვანი მოქალაქის პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტია საქართველოს მოქალაქის პასპორტი, პირადობის მოწმობა ან დროებითი მოწმობა, რომელიც გაიცემა სამშობლოში დაბრუნებულ პირებზე. ცალკეულ შემთხვევებში სანოტარო მოქმედების მონაწილის პირადობის დადგენა დასაშვებია სატრანსპორტო საშუალების მართვის მოწმობის ერთიანი ნიმუშის ეროვნული ან საერთაშორისო მოწმობის საფუძველზე, რომელიც გაცემულია საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი სამსახურის მიერ. ნოტარიუსის მიერ სამხედრო მოსამსახურის ვინაობის დადგენა უნდა მოხდეს სამხედრო ნაწილისა და სამხედრო დაწესებულებების სარდლობის მიერ გაცემული სამხედრო ბილეთის საფუძველზეც. საქართველოში მცხოვრები უცხოელი მოქალაქის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის ვინაობა ნოტარიუსმა უნდა დაადგინოს ბინადრობის მოწმობით. ბინადრობის მოწმობის შევსებას, გაცემას, შეცვლას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. საქართველოში მცხოვრები უცხოელი მოქალაქის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის ვინაობა შეიძლება დადგინდეს ერო- ვნული პასპორტის მიხედვითაც. საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობის შევსებას, შეცვლასა და მის გაცემას ახორციელებს საქართველოს იუსტი ციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი — სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. სხვა სახელმწიფოში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქისათვის პირადობის მოწმობის გაცემას ახორციელებს საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობა ან საკონსულო დაწესებულება.
საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობის შევსებას, შეცვლასა და მის გაცემას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. სხვა სახელმწიფოში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქისათვის პირადობის მოწმობის გაცემას ახორციელებს საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობა ან საკონსულო დაწესებულება. საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობა გაიცემა 14 წლის ასაკს მიღწეულ პირზე. შესაბამისად, 14 წლამდე არასრულწლოვანის პირადობას ნოტარიუსი დაადგენს დაბადების მონ- მობით. შესასრულებელი სანოტარო მოქმედების ხასიათიდან გამომდინარე სასურველია, რომ 14 წლამდე ასაკის არასრულწლოვანის პირადობის დადგენას ესწრებოდნენ მისი კანონიერი წარმომადგენლები (მშობლები, მეურვე, მზრუნველი).
საჯარო და კერძო აქტში შესწორების შეტანის წესი
2) საჯარო და კერძო აქტში შესწორების შეტანის წესი რსებობს სანოტარო აქტის ორი ფორმა საჯარო და კერძო. სანოტარო აქტში შესწორება (ამოღება, ცვლილება, დამატება) შეიტანება შემდეგი წესით:
ა) სიტყვა (ასო-ნიშნის, წინადადება, ციფრი), რომელიც ამოღებულ უნდა იქნეს, შემოიხაზება იმგვარად, რომ შესაძლებელი იყოს შემოხაზული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) წაკითხვა. ამგვარად მონიშნული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) გვერდით დაისმება ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, მაგრამ მხარეთა ხელმოწერამდე. ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: ა ხოლო შემდეგ უნდა განმეორდეს მონიშნული სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი);
ბ) სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომელიც უნდა შესწორდეს, შემოიხაზება და გვერდით დაისმება ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: შემდეგ უნდა გამეორდეს მონიშნული სიტყვა (ასო, წინადადება, ციფრი), ხოლო შემდეგ უნდა მიეთითოს: უნდა იყოს და უნდა დაიწეროს ის სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომლითაც იცვლება ამოღებული სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი);
გ) გამოტოვებული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) ადგილზე უნდა დაისვას ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, მაგრამ მხარეთა ხელმოწერამდე. ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: და უნდა დაიწეროს ის სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომელიც უნდა ჩაისვას ციფრით აღნიშნულ ადგილზე;
დ) ამ მუხლის პირველი პუნქტის ა,ბ,გ ქვეპუნქტებში მითითებული წესით შედგენილი შესწორებების ბოლოს ხელს აწერს მხარე და ნოტარიუსი. ხელმოწერათა შემდეგ უნდა დაისვას ნოტარიუსის ბეჭედი.
2. შესწორებები იმ სანოტარო აქტში, რომელიც უკვე ხელმოწერილია მხარეთა მიერ, შეიტანება:
ა) ამ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით იმ განსხვავებით, რომ სანოტარო აქტის ტექსტის ბოლოს ცვლილებების შესახებ არსებული მითითებების შემდეგ სავალდებულოა მხარეებისა და ნოტარიუსის განმეორებითი ხელმოწერები და ნოტარიუსის ბეჭდის დასმა;
ბ) დამოუკიდებელი საჯარო აქტის შედგენითა და დამოწმებით.
3. ნოტარიუსი უფლებამოსილია სანოტარო მოქმედების მონაწილის, დაინტერესებული პირის მოთხოვნით, ან საკუთარი ინიციატივით, სანოტარო აქტის ტექსტში შეასწოროს სანოტარო აქტის შედგენისას დაშვებული აშკარა მექანიკური შეცდომები. აშკარა მექანიკურ შეცდომად ჩაითვლება სანოტარო აქტის ტექსტში დაშვებული კალმისმიერი, ორთოგრაფიული, არითმეტიკული ან სხვა სახის ხარვეზები, რომელთა მექანიკური ხასიათი თვალნათლივ დასტურდება ამავე სანოტარო აქტის სხვა ნაწილებიდან და/ან თანდართული დოკუმენტებიდან და რომელთა გასწორებაც არ იწვევს სანოტარო აქტის შინაარსის არსებით შეცვლას. აშკარა მექანიკური შეცდომების გასწორებისას, სანოტარო აქტის ტექსტის ბოლოს ცვლილებების შესახებ ამ მუხლით გათვალისწინებული მითითების შემდეგ მხარეების განმეორებითი ხელმოწერები სავალდებულო არ არის. შესწორებულ ვარიანტზე დაისმება ნოტარიუსის ხელმოწერა და ბეჭედი.
4. ნოტარიუსი უფლებამოსილია სანოტარო აქტის ასლში დოკუმენტის დედნის ტექსტი გადმოსცეს საბოლოოდ გასწორებული სახით დედანში შეტანილ ცვლილებებზე მითითებების გარეშე.
5. კერძო აქტში დაშვებული შეცდომა სწორდება:
ა) დამოუკიდებელი კერძო აქტის შედგენითა და ამ აქტზე მხარის (მხარეების) ხელმოწერის (ხელმოწერების) ნამდვილობის დამოწმებით, ან
ბ) იმავე აქტზე მხარის (მხარეების) შესაბამისი შინაარსის მინაწერითა და მინაწერზე მხარის (მხარეების) ხელმოწერის (ხელმოწერების) ნამდვილობის დამოწმებით.
6. კერძო აქტის დამადასტურებელ წარწერაში (ნოტარიუსის ფორმულიარში) დაშვებულ შეცდომებს ნოტარიუსი ასწორებს საკუთარი ინიციატივით, ან დაინტერესებული პირის თხოვნით. შესწორებისას გამოიყენება ამ მუხლის პირველი-მე-5 პუნქტებით დადგენილი წესები იმ განსხვავებით, რომ შესწორების დამადასტურებელ წარწერაზე დაისმება მხოლოდ ნოტარიუსის ბეჭედი და ხელმოწერა.
უცხოელი მოქალაქისთვის მინდობილობის დამოწმება
ონლაინ რეჟიმში მინდობილობა/რწმუნებულების დამოწმების პროცესს უნდა ესწრებოდეს ორი პირი:
ხელმომწერი - პირი, რომელიც მარწმუნებლის (მინდობილობის გამცემის) ნაცვლად, მისი თხოვნით ხელს აწერს სანოტარო აქტს. ეს პირი უნდა ესწრებოდეს სანოტარო მოქმედების შესრულებას.
ხელმომწერი შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილის ნათესავი, მაგრამ ამავდროულად არ შეიძლება იყოს სანოტარო აქტის მონაწილე.მოწმე- პირი, რომელიც მოწმის სტატუსით ესწრება სანოტარო მოქმედების შესრულებას და ასევე ხელს აწერს სანოტარო აქტს. მოწმე უნდა იყოს სრულწლოვანი და ქმედუნარიანი, წერა-კითხვის მცოდნე პირი. მას არ უნდა ჰქონდეს შეზღუდული სამოქალაქო ქმედუნარიანობა და სანოტარო მოქმედებით არ უნდა იღებდეს სარგებელს პირდაპირი ან არაპირდაპირი სახით.
მოწმე არ შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილე რომელიმე მხარის და/ან ნოტარიუსის ნათესავი აღმავალი და დამავალი ხაზით მესამე რიგის ჩათვლით, ასევე სანოტარო მოქმედების მონაწილე იურიდიული პირის დაქირავებული პირი.
სანოტარო ბიუროს სხდომის ოქმის დამოწმებანოტარიუსი უფლებამოსილია კანონმდებლობით დადგენილ შემთხვევებში ან კრების (სხდომის) მონაწილეთა თხოვნით დაესწროს სამეწარმეო (კომერციული) და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების, ამხანაგობების, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებებისა და სხვა ორგანიზაციული წარმონაქმნების დამფუძნებელ, აგრეთვე მმართველ ორგანოთა კრებებს (სხდომებს) და შეადგინოს ოქმი კრების (სხდომის) მიმდინარეობისა და მიღებული გადაწყვეტილებების, აგრეთვე კრების (სხდომის) ჩაშლის შესახებ.
ოქმი უნდა შედგეს სანოტარო აქტის ფორმით და მას უნდა ჰქონდეს საჯარო აქტისათვის დადგენილი სავალდებულო რეკვიზიტები. გარდა აღნიშნულისა, ნოტარიუსი ვალდებულია ოქმში მიუთითოს კრების (სხდომის) ჩატარების ადგილი და დრო, დაწყების და დასრულების თარიღი, კრების (სხდომის) თავმჯდომარის საიდენტიფიკაციო მონაცემები, კრების საერთო მიმდინარეობა და მიღებული გადაწყვეტილებები, ოქმის გაცემის თარიღი. ნოტარიუსი უფლებამოსილია წინასწარი ჩანაწერი კრების (სხდომის) ჩატარების შესახებ (კრების/სხდომის შინაარსისა და გადაწყვეტილებების მითითების გარეშე) სანოტარო რეესტრში შეასრულოს კრების/სხდომის ჩატარების დღესვე, ხოლო დოკუმენტი შეიძლება გაიცეს კრების/სხდომის ჩატარების დღის შემდგომ დღეებში ნებისმიერ დროს.
ნოტარიუსს ეკრძალება უარი განაცხადოს კრებაზე (სხდომაზე) მომხდარი ფაქტებისა და განცხადებების ოქმში შეტანაზე ნებისმიერი მოტივით. ამასთან, იმ შემთხვევაში, თუ კრებაზე გაკეთებული განცხადებები აშკარად ეწინააღმდეგება ფაქტობრივ გარემოებებს (მაგალითად, კრებაზე გამოცხადებული და ფაქტობრივ დამსწრეთა რაოდენობა, კენჭისყრისას დაფიქსირებულ მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა რაოდენობა და სხვა მსგავსი), რომელთა აღქმა ნოტარიუსს შეუძლია სპეციალური შემოწმების და/ან დოკუმენტების შესწავლის გარეშე, ნოტარიუსი ვალდებულია ამის შესახებ თავისი შენიშვნები შეიტანოს კრების ოქმში და მიუთითოს, რომ ეს ინფორმაცია მისი უშუალო აღქმის შედეგია. ეს შენიშვნები შეტანილ უნდა იქნეს კრების ოქმის ბოლოს, კრების თავმჯდომარისა და ნოტარიუსის ხელმოწერამდე.
ოქმს ხელს აწერს ნოტარიუსი და კრების (სხდომის) თავმჯდომარე. თუ კრებამ დაამტკიცა წესდება, ან ცვლილებები წესდებაში, ეს დოკუმენტი დანართის სახით დაერთვის კრების ოქმს და მას ხელს აწერს კრების თავმჯდომარე და ნოტარიუსი. სხვა დანართები ოქმს დაერთვის, თუ ამას მოითხოვს კრების თავმჯდომარე ან კრების (სხდომის) მონაწილე სხვა პირი, ან თავად ნოტარიუსი. ოქმს უნდა დაერთოს ნოტარიუსისათვის წარდგენილი ყველა დოკუმენტი იმ სახით, რა სახითაც იგი წარედგინა ნოტარიუსს (დამოწმებული, ან დაუმოწმებელი ასლები, დედნები).
იმ შემთხვევაში, თუ კრების თავმჯდომარე ნებისმიერი მოტივით უარს აცხადებს, ხელი მოაწეროს კრების (სხდომის) ოქმს, ან სხვადასხვა მიზეზის (დაპატიმრება, გარდაცვალება, ავადმყოფობა და სხვა) გამო მას არ შეუძლია ოქმზე ხელმოწერა, ნოტარიუსი ამის შესახებ აკეთებს აღნიშვნას ოქმსა და სანოტარო რეესტრში და ოქმს გასცემს მხოლოდ თავისი ხელმოწერით. ამგვარად გაცემულ ოქმს აქვს იურიდიული ძალა.
ნოტარიუსი არ არის ვალდებული შეამოწმოს სააქციო საზოგადოების აქციონერთა საერთო კრებაზე დამსწრე აქციონერთა უფლებამოსილება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა გადაწყვეტილებას კანონმდებლობით დადგენილი წესით ერთპიროვნულად იღებს უფლებამოსილი აქციონერი (აქციათა სამოცდათხუთმეტ პროცენტზე მეტის მფლობელი). იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებლობით დადგენილ შემთხვევაში გადაწყვეტილებას ერთპიროვნულად იღებს უფლებამოსილი აქციონერი (აქციათა სამოცდათხუთმეტ პროცენტზე მეტის მფლობელი), სანოტარო აქტი აქციონერის გადაწყვეტილების შესახებ დგება ამ მუხლით დადგენილი წესით შესაბამისი თავისებურებების გათვალისწინებით (კრების თავმჯდომარის არარსებობა და სხვა).
იმ შემთხვევაში, თუ კრება გრძელდება რამდენიმე დღის განმავლობაში (შესვენებები, კრების სხდომის გადადება და სხვა), მოთხოვნის შემთხვევაში, ნოტარიუსი უფლებამოსილია დასრულებული სხდომების შესახებ გასცეს მოწმობა (შუალედური ოქმი), ხოლო კრების ერთიანი ოქმი გაიცემა კრების დასრულების შემდეგ.
თუ კრება არ შედგა ქვორუმის არარსებობის გამო, დაინტერესებული პირის მოთხოვნით, ნოტარიუსი გასცემს მოწმობას კრების ჩაშლის ფაქტის დადასტურების შესახებ. მოწმობა გაიცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოთხოვნა ნოტარიუსს წარედგინა კრების ჩაშლის დღეს და ამის შესახებ შესაბამისი ჩანაწერი გაკეთდა სანოტარო რეესტრში. ამ შემთხვევაში მოწმობა შეიძლება გაიცეს იმავე ან მომდევნო დღეებში.
ნოტარიუსი უფლებამოსილია დაესწროს სამეწარმეო და არასამეწარმეო იურიდიული პირების მმართველი ორგანოების კრებებს (სხდომებს), რომლებიც ტარდება კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით და შეადგინოს კრების ოქმი იმ შემთხვევაში, თუ პირდაპირი ელექტრონული კომუნიკაცია იძლევა კრებაში გადამწყვეტი ხმის უფლებით მონაწილე ყველა პირის და ნოტარიუსის ერთდროული პირდაპირი ვიზუალური კონტაქტის საშუალებას (ტელეკონფერენცია) და კრებაში მონაწილეთა პიროვნება ნოტარიუსისათვის ცნობილია ან შესაძლებელია მათი იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება ამ ინსტრუქციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესით. ნოტარიუსი ვალდებულია ოქმში მიუთითოთოს, რომ სხდომა ჩატარებულია კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით. ოქმს ხელს აწერს კრების თავმჯდომარე და მოწმე, რომელიც სრულად უნდა დაესწროს სხდომას. მოწმის დასწრება სავალდებულო არ არის, თუ ხორციელდება სანოტარო მოქმედების ჩაწერა ვიდეოფაილის სახით.
იმ შემთხვევაში, როცა ნოტარიუსთან წარდგენილ იქნება სამეწარმეო და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების მმართველი ორგანოების კრების (სხდომის) ოქმი, ნოტარიუსი ადასტურებს ხელმომწერი პირების ხელმოწერის ნამდვილობას ამ ინსტრუქციით დადგენილი წესით.
დისტანციური დამოწმება
მართვის მოწმობა პირადობა, პასპორტი და ბაზა ერთობლივად .
ონლაინ სანოტარო სერვისით სარგებლობის უფლება აქვს საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს ან საქართველოს ბინადრობის მოწმობის მქონე პირს.
მინდობილობა/რწმუნებულების ონლაინ რეჟიმში დასამოწმებლად გჭირდებათ: კომპიუტერი, ინტერნეტი, ვებკამერა, ყურსასმენი.
სანოტარო აქტის ონლაიში დამოწმებას ახორციელებს საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედი ნებისმიერი ნოტარიუსი კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებით.
საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის ვებგვერდზე notary.ge, ბმულებში: „სანოტარო ბიუროები“ და „ნოტარიუსების რუკა“ მითითებულია ყველა ნოტარიუსის საკონტაქტო ინფორმაცია
ონლაინ რეჟიმში მინდობილობა/რწმუნებულების დამოწმების პროცესს უნდა ესწრებოდეს ორი პირი:
ხელმომწერი - პირი, რომელიც მარწმუნებლის (მინდობილობის გამცემის) ნაცვლად, მისი თხოვნით ხელს აწერს სანოტარო აქტს. ეს პირი უნდა ესწრებოდეს სანოტარო მოქმედების შესრულებას.
ხელმომწერი შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილის ნათესავი, მაგრამ ამავდროულად არ შეიძლება იყოს სანოტარო აქტის მონაწილე.
მოწმე- პირი, რომელიც მოწმის სტატუსით ესწრება სანოტარო მოქმედების შესრულებას და ასევე ხელს აწერს სანოტარო აქტს. მოწმე უნდა იყოს სრულწლოვანი და ქმედუნარიანი, წერა-კითხვის მცოდნე პირი. მას არ უნდა ჰქონდეს შეზღუდული სამოქალაქო ქმედუნარიანობა და სანოტარო მოქმედებით არ უნდა იღებდეს სარგებელს პირდაპირი ან არაპირდაპირი სახით.
მოწმე არ შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილე რომელიმე მხარის და/ან ნოტარიუსის ნათესავი აღმავალი და დამავალი ხაზით მესამე რიგის ჩათვლით, ასევე სანოტარო მოქმედების მონაწილე იურიდიული პირის დაქირავებული პირი.
ელექტრონული დოკუმენტის ელექტრონული აპოსტილით დამოწმების შესახებ განცხადების წარდგენა შესაძლებელია, თუ ელექტრონული კომუნიკაცია იძლევა განმცხადებლისა და განცხადების მიღებაზე უფლებამოსილი პირის პირდაპირი ვიზუალური კონტაქტის საშუალებას და განმცხადებლის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება შესაძლებელია სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში არსებული ინფორმაციის გამოყენებით ან თუ განცხადება წარმოდგენილია შესაბამის ვებგვერდზე კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერით. უცხო ქვეყნის მოქალაქის შემთხვევაში, რომლის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება შეუძლებელია სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში არსებული ინფორმაციის მეშვეობით, აუცილებელია პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ასლის ატვირთვა.
მოთხოვნა ელექტრონული დოკუმენტის ელექტრონული აპოსტილით დამოწმების თაობაზე უფლებამოსილი ორგანოს მიერ განიხილება არაუმეტეს ერთი სამუშაო დღის ვადაში. თუ წარმოდგენილი დოკუმენტი აკმაყოფილებს ამ დადგენილებით გათვალისწინებულ დოკუმენტის აპოსტილით დამოწმებისათვის საჭირო ფორმალურ საფუძვლებს, აღნიშნულის თაობაზე განმცხადებლის მიერ არჩეული ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებით ეცნობება განმცხადებელს. შეტყობინებაში აღინიშნება მომსახურების საფასურის გადახდის წესი, ვადა და ოდენობა. საფასურის გადაუხდელობის შემთხვევაში, უფლებამოსილი ორგანო იღებს გადაწყვეტილებას განცხადების განუხილველად დატოვების შესახებ, რის თაობაზეც ეცნობება განმცხადებელს, თუ საქართველოს კანონმდებლობით სხვა რამ არ არის დადგენილი.
ონლაინ რეჟიმში განაცხადის გასაკეთებლად დაგჭირდებათ ვებკამერა, ყურსასმენი და მიკროფონი, ხოლო თუ განცხადების შევსების ფორმად აირჩევთ კვალიფიციურ ელექტრონულ ხელმოწერას, დაგჭირდებათ ელექტრონული პირადობის წამკითხველი.
პირის ვინაობის დადგენა
ნოტარიუსი ადასტურებს ფიზიკური პირის იგივეობას ფოტოსურათზე გამოსახულ პირთან შესაბამისი მოწმობის გაცემით. ფოტოსურათზე გამოსახული პირის არასრულწლოვანთან იგივეობის დადასტურებისას გამოიყენება ამ ინსტრუქციის მე-19 მუხლით დადგენილი წესი.
მოწმობაში აუცილებლად უნდა მიეთითოს: ფოტოსურათზე გამოსახული პირის სახელი და გვარი, დაბადების თარიღი და ადგილი, საცხოვრებელი ადგილი, იმ დოკუმენტის რეკვიზიტები, რომლის საფუძველზეც დადგინდა ფოტოსურათზე გამოსახული პირის პირადობა. მოწმობის ზედა მარცხენა კუთხეში უნდა განთავსდეს ფოტოსურათი და მას უნდა დაესვას ნოტარიუსის ბეჭედი ისე, რომ ბეჭდის ნაწილი აისახოს ფოტოსურათის ქვედა მარჯვენა მხარეს, ხოლო ნაწილი იმ ფურცელზე, რომელზედაც განთავსებულია ფოტოსურათი.
ნოტარიუსი ადგენს სანოტარო მოქმედების მონაწილე ფიზიკური პირის პირადობას მის მიერ წარდგენილი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის მეშვეობით. საქართველოს მოქალაქის პირადობის დამადასტურებელ ძირითად დოკუმენტად მიიჩნევა საქართველოს მოქალაქის პასპორტი, პირადობის მოწმობა ან სამშობლოში დაბრუნების დროებითი მოწმობა. დასაშვებია სანოტარო მოქმედების მონაწილის პირადობის დადგენა სატრანსპორტო საშუალების მართვის მოწმობის ერთიანი ნიმუშის ეროვნული ან საერთაშორისო მოწმობის საფუძველზე, რომელიც გაცემულია საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი სამსახურების მიერ. უცხოელ მოქალაქეთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა პირადობის დამადასტურებელ დოკუმენტად მიიჩნევა შესაბამისი ქვეყნის მიერ გაცემული პასპორტი, რომელიც განკუთვნილია უცხოეთში სამოქმედოდ, ბინადრობის მოწმობა ან სამშობლოში დაბრუნების დროებითი მოწმობა.
დასაშვებია საქართველოს მოქალაქის ან საქართველოში მცხოვრები უცხოელის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ელექტრონული მონაცემთა ბაზიდან შესაბამისი პირის პირადობის (ბინადრობის) მოწმობის მონაცემების გამოყენებით.
თუ ნოტარიუსს ეჭვი ეპარება წარდგენილი დოკუმენტის წარმდგენისადმი კუთვნილებაში, ან პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნამდვილობა ეჭვს იწვევს, ნოტარიუსი ვალდებულია უარი თქვას სანოტარო მოქმედების შესრულებაზე. იმ შემთხვევაში, თუ ნოტარიუსი პირადად იცნობს სანოტარო აქტის მონაწილეს, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენა სავალდებულო არ არის. ნოტარიუსისათვის ცნობილად შეიძლება ჩაითვალოს აგრეთვე პირი, რომლის პირადობაც მას უკვე დადგენილი აქვს სხვა სანოტარო მოქმედების შესრულებისას.
14 წლამდე არასრულწლოვნის პირადობას, რომელსაც არა აქვს პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტი, ნოტარიუსი ადგენს დაბადების მოწმობით, არასრულწლოვნის კანონიერი წარმომადგენლის (მშობლის, მშვილებლის, მეურვის, მზრუნველის) თანდასწრებით, რომელიც ადასტურებს არასრულწლოვნის პირადობას.
ნოტარიუსი ვალდებულია სანოტარო აქტში მიუთითოს სანოტარო მოქმედების მონაწილეთა სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი, გაცხადებული საცხოვრებელი ადგილი, პირადი ნომერი (უცხო ქვეყნის მოქალაქის შემთხვევაში, თუ მას არ გააჩნია პირადი ნომერი, მიეთითება პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნომერი და გაცემის თარიღი).
ნოტარიუსი ვალდებულია დარწმუნდეს სანოტარო აქტის მონაწილის ქმედობაუნარიანობაში და თავისი რწმენის შესახებ მიუთითოს დამადასტურებელ წარწერაში. ნოტარიუსი ვალდებულია არ შეასრულოს სანოტარო მოქმედება, თუ ეჭვი ეპარება მასში მონაწილე პირის ქმედობაუნარიანობაში.
განმარტეთ შშმ პირთათვის გონივრული მისადაგების პრინციპი- პრინციპი, რომელიც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იმ აუცილებელი და შესაბამისი ცვლილების განხორციელებას გულისხმობს, რაც არ იწვევს არაპროპორციულ ან გადამეტებულ ტვირთს ან ვალდებულებას და უზრუნველყოფს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზებას სხვებთან თანაბარ პირობებში; (კანონის მეორე მუხლის გ ქვეპუქნტი)
2-ღია კითხვა
გარემოს მისაწვდომობა- მისაწვდომი გარემო – ფიზიკური, ინსტიტუციური და სოციალური პირობების ერთობლიობა, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს აძლევს თანაბარ შესაძლებლობას ისარგებლოს ყველა საზოგადოებრივი სიკეთით, მათ შორის, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას კულტურულ, სპორტულ, პოლიტიკურ ან სხვა ღონისძიებაში მონაწილეობის, აგრეთვე ტრანსპორტით, საინფორმაციო და კომუნიკაციის საშუალებებით სარგებლობის შესაძლებლობას სხვებთან თანაბარ პირობებში; (კანონის მეორე მუხლის ვ ქვეპუნქტი)
წვდომა უნდა ჰქონდეს ყველა შშმ პირს, შეზღუდული შესაძლებლობის ტიპის მიუხედავად და ყოველგვარი განსხვავების გარეშე (რასა, ფერი, სქესი, ენა ან რელიგია; პოლიტიკური ან სხვა მოსაზრება; ეროვნული ან სოციალური კუთვნილება; დაბადების ადგილი, სამართლებრივი, სოციალური ან სხვა სტატუსი; გენდერი ან ასაკი). შშმ პირისთვის მისაწვდომობა დამოუკიდებელი ცხოვრების, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სრული და თანასწორი მონაწილეობისა და ყველა უფლებითა და ძირითადი თავისუფლებით შეუზღუდავი სარგებლობის წინაპირობაა. საზოგადოებისთვის განკუთვნილ ღია შენობებსა და სხვა სივრცეებში გადაადგილება და ორიენტაცია შეიძლება რთული აღმოჩნდეს შშმ პირისთვის, თუ არ არის სათანადო ნიშნები, მისაწვდომი ინფორმაცია და კომუნიკაცია, ან დახმარების სერვისი. მე-9 მუხლი ითვალისწინებს რომ მისაწვდომობის ხელშეწყობის მიზნით, მოსახლეობისათვის ღია ყველა შენობასა და ობიექტებში აბრები განათავსონ ბრაილის ნიშნებითაც, მარტივად წასაკითხი და გასაგები სახით; ასევე, იქვე უნდა იყოს დამხმარე პერსონალი, შუამავლებთან ერთად (მაგ.: გიდი, წამკითხველი, პროფესიონალი სურდოთარჯიმანი).
მისაწვდომობა უნდა უზრუნველყონ ყველა ახალშექმნილ, აშენებულ და წარმოებულ საგანზე, ინფრასტრუქტურაზე, საქონელზე, პროდუქტსა და სერვისზე, მისაწვდომობისათვის უნდა აღმოიფხვრას დაბრკოლებები არსებულ ფიზიკურ გარემოზე, ტრანსპორტზე, ინფორმაციასა და კომუნიკაციაზე, ასევე, საზოგადოებისთვის ღია სერვისებზე. მისაწვდომობის სტანდარტი სავალდებულო უნდა იყოს ყველასთვის და, დარღვევის შემთხვევაში, განისაზღვროს სანქციები, მათ შორის ჯარიმები.
თემა- იმსჯელეთ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა ორგანიზაციების მახასიათებლებსა და ტიპებზე
კომიტეტი მიიჩნევს, რომ შშმ პირთა ორგანიზაციები უნდა ეფუძნებოდეს, ითვალისწინებდეს და სრულად სცემდეს პატივს კონვენციით აღიარებულ პრინციპებსა და უფლებებს. ეს მოიცავს მხოლოდ იმ ორგანიზაციებს, რომლებსაც უძღვებიან, ხელმძღვანელობენ და მართავენ შშმ პირები. მათი წევრების აბსოლუტურ უმრავლესობას უნდა შეადგენდნენ თავად შშმ პირები.4 კონვენციის ფარგლებში, შშმ პირთა ორგანიზაციები მოიცავს შშმ ქალებისა და ბავშვების, ასევე, აივ/შიდსის მქონე პირების ორგანიზაციებს.
შშმ პირთა ორგანიზაციებს რამდენიმე ძირითადი მახასიათებელი აქვს: (a) მათ აარსებენ იმ მიზნით, რომ კოლექტიურად იმოქმედონ, ასევე, გამოხატონ, ხელი შეუწყონ, გაატარონ და/ან დაიცვან შშმ პირთა უფლებები. შესაბამისად, საჭიროა მათი საზოგადო აღიარება სწორედ ამ კუთხით; (b) ისინი ასაქმებენ, წარმოადგენენ, მოვალეობას აკისრებენ ან კონკრეტულად წარადგენენ/ნიშნავენ შშმ პირებს; (c) უმრავლეს შემთხვევაში, არ არიან აფილირებულნი არცერთ პოლიტიკურ პარტიასთან და მოქმედებენ სახელმწიფო უწყებებისა და იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან დამოუკიდებლად, რომელთა ნაწილსაც შეიძლება წარმოადგენდნენ; (d) ეს ორგანიზაციები შეიძლება წარმოადგენდნენ ერთ ან მეტ ჯგუფს, (constituency) ფაქტობრივი ან აღქმული დარღვევების მიხედვით, ან გახსნილნი იყვნენ ყველა შშმ პირის წევრობისათვის; (e) ისინი წარმოადგენენ შშმ პირთა ჯგუფებს და ასახავენ მათ მრავალფეროვნებას (მაგ.: სქესის, გენდერის, რასის, ასაკის, მიგრანტის/ლტოლვილის სტატუსის და ა.შ. მიხედვით). აღნიშნული ორგანიზაციები შეიძლება მოიცავდეს ურთიერთგადამკვეთ იდენტობებზე დაფუძნებულ ჯგუფებს (მაგ.: შშმ ბავშვები, ქალები ან მკვიდრი მოსახლეობა) და სხვადასხვა დარღვევის მქონე წევრებს;(f) მათი მოქმედების ფარგლები შეიძლება მოიცავდეს ადგილობრივ, ეროვნულ ან საერთაშორისო დონეს; (g) ისინი შეიძლება მოქმედებდნენ, როგორც ცალკეული ორგანიზაციები, კოალიციები, ან ურთიერთგადამკვეთი თუ ქოლგისებური ორგანიზაციები, რომლებიც მიზნად ისახავენ შშმ პირთა ერთობლივ და კოორდინირებულ წარმომადგენლობას, როგორც სახელმწიფო უწყებებთან, ისე საერთაშორისო და კერძო ინსტიტუტებთან ურთიერთობისას.
12. კომიტეტის მიერ გამოვლენილია შშმ პირთა ორგანიზაციების ტიპები, მათ შორის: (a) შშმ პირთა ქოლგისებური ორგანიზაციები - მათი წარმომადგენელი ორგანიზაციების ერთგვარი კოალიციები. იდეალურ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღების ყველა დონეზე უნდა მონაწილეობდეს მხოლოდ ერთი ან ორი ქოლგისებური ორგანიზაცია. ღიაობისა და დემოკრატიულობის, ასევე, შშმ პირთა სრულად და ფართო სპექტრით წარმოდგენისათვის, მათ წევრებს შორის უნდა მიიღონ შშმ პირთა ყველა ორგანიზაცია, რომლებსაც მართავენ, ხელმძღვანელობენ და აკონტროლებენ შშმ პირები. ისინი საუბრობენ მხოლოდ საკუთარი წევრი ორგანიზაციების სახელით, და მხოლოდ საერთო ინტერესისა და ერთობლივად გადაწყვეტილ საკითხებზე. თუმცა, არ შეუძლიათ კონკრეტული შშმ პირების წარმომადგენლობა, რადგან, როგორც წესი, არ აქვთ სრული ინფორმაცია მათ პირად გამოცდილებაზე. მსგავსი როლის შესრულება უკეთ შეუძლიათ შშმ პირთა ცალკეულ ორგანიზაციებს, რომლებიც კონკრეტულ ჯგუფებს წარმოადგენენ. მიუხედავად ამისა, შშმ პირებს თავად უნდა შეეძლოთ გადაწყვეტა, თუ რომელი ორგანიზაცია უნდა უწევდეთ წარმომადგენლობას. კონვენციის წევრ სახელმწიფოებში ქოლგისებური ორგანიზაციების არსებობამ არ უნდა დააბრკოლოს შშმ პირები ან მათი ორგანიზაციები, რომ მონაწილეობა მიიღონ კონსულტაციებში, ან შშმ პირთა ინტერესების ხელშემწყობ სხვა პროცესებში; (b) შშმ პირთა ურთიერთგადამკვეთი (Cross-disability) ორგანიზაციები, რომლებიც დარღვევათა ფართო სპექტრიდან მოიცავს ყველას ან რამდენიმეს წარმომადგენელს. ეს ორგანიზაციები ყველაზე ხშირად ადგილობრივ და/ან ეროვნულ დონეზე გვხვდება, თუმცა, შეიძლება არსებობდეს რეგიონულ და საერთაშორისო დონეებზეც; (c) თვითადვოკატირების ორგანიზაციები, რომლებიც შშმ პირებს წარმოადგენენ სხვადასხვა, ხშირად არაფორმალურად (loosely) და/ან ადგილობრივად ჩამოყალიბებულ ქსელებში და პლატფორმებზე. ისინი ადვოკატირებას უწევენ შშმ პირების, განსაკუთრებით, ინტელექტუალური შეზღუდვის მქონე ადამიანების უფლებებს. მათ ჩამოყალიბებას შესაბამისი, ზოგჯერ ფართო მხარდაჭერით, რაც წევრებს საკუთარი მოსაზრებების გამოხატვის საშუალებას აძლევს, ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს გადაწყვეტილების მიღების, მონიტორინგისა და იმპლემენტაციის პროცესებში ჩართულობისა და პოლიტიკური მონაწილეობის თვალსაზრისით. ეს განსაკუთრებულად ეხებათ იმ პირებს, რომლებსაც არ შეუძლიათ სამართლებრივი ქმედუნარიანობით სარგებლობა, ინსტიტუციონალიზებულნი არიან და/ან წართმეული აქვთ ხმის უფლება. თვითადვოკატირების ორგანიზაციების დისკრიმინაცია ბევრ ქვეყანაში ხდება: მათ სამართლებრივი სტატუსი არ ეძლევათ იმ კანონებისა და რეგულაციების გამო, რომლებიც არ აღირებს ამ ორგანიზაციების წევრთა სამართლებრივ ქმედუნარიანობას. (d) ორგანიზაციები, რომლებიც აერთიანებენ შშმ პირთა ოჯახის წევრებს და/ან ნათესავებს. როდესაც შშმ პირთა ჯგუფებს საკუთარი ოჯახებისაგან ერთიანი ქსელის ან ორგანიზაციის სახით მხარდაჭერა სჭირდებათ, მსგავსი ორგანიზაციები დიდ როლს ასრულებენ ინტელექტუალური შეზღუდვებისა და დემენციის მქონე ნათესავების და/ან შშმ ბავშვების ინტერესების ხელშეწყობასა და მხარდაჭერაში, ასევე, მათი ავტონომიურობისა და აქტიური მონაწილეობის კუთხით. მსგავს შემთხვევებში, აღნიშნული ორგანიზაციები ჩართულნი უნდა იყვნენ კონსულტაციების, გადაწყვეტილების მიღებისა და მონიტორინგის პროცესებში. მშობლების, ნათესავებისა და მომვლელების როლი ასეთ ორგანიზაციებში უნდა იყოს შშმ პირთა დახმარება და გაძლიერება, რათა მათ შეძლონ აზრის გამოხატვა და საკუთარი ცხოვრების სრულად გაკონტროლება. მსგავსი ორგანიზაციები აქტიურად უნდა მუშაობდნენ მხარდაჭერაზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. ეს უზრუნველყოფს შშმ პირთა მონაწილეობას კონსულტაციებში და აზრის გამოხატვის უფლების რეალიზებას. (e) შშმ ქალებისა და გოგონების ორგანიზაციები, რომლებიც შშმ ქალებსა და გოგონებს არაერთგვაროვან ჯგუფად წარმოადგენენ. მათი მრავალფეროვანი სპექტრი უნდა მოიცავდეს ყველა ტიპის დარღვევას.5 ძალზე მნიშვნელოვანია ამ ჯგუფების მონაწილეობა კონსულტაციებში, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად ეხება მათ, ან, ზოგადად, შშმ ქალებისა და გოგონების საკითხებს (მაგ.: გენდერული თანასწორობის პოლიტიკა). (f) შშმ ბავშვებისა და ახალგაზრდების ორგანიზაციები, ან ინიციატივები, რომლებიც ფუნდამენტურ როლს ასრულებენ საზოგადოებრივ და სათემო ცხოვრებაში ბავშვთა მონაწილეობის, ასევე, მათი გამოხატვისა და გაერთიანების თავისუფლების თვალსაზრისით. ზრდასრულებმა მთავარი და მხარდამჭერი როლი უნდა შეასრულონ ისეთი გარემოს შექმნაში, რომელიც შშმ ბავშვებსა და ახალგაზრდებს, ზრდასრულებსა და სხვა ბავშვებთან/ახალგაზრდებთან თანამშრომლობის გზით, საშუალებას მისცემს, ჩამოაყალიბონ საკუთარი ორგანიზაციები და ინიციატივები და ფორმალურად ან არაფორმალურად იმოქმედონ მათ ფარგლებში.
შშმ პირთა დამოუკიდებელი ცხოვრების არსი- (კანონის მე-2 მუხლი ი ქვეპუქნტი)
დამოუკიდებელი ცხოვრება − შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის ავტონომია, მისი არჩევანის, გადაწყვეტილების მიღებისა და საკუთარი ცხოვრების კონტროლის თავისუფლება, რომლის რეალიზებაც, საჭიროების შემთხვევაში, შესაძლებელია სხვების დახმარებით, მათ შორის, სხვადასხვა სერვისის მიწოდების გზით;
დამოუკიდებელი ცხოვრება/ცხოვრება დამოუკიდებლად ნიშნავს შშმ პირთა უზრუნველყოფას აუცილებელი საშუალებებით, რომელთა მეშვეობითაც შეძლებენ, ისარგებლონ არჩევანისა და საკუთარი ცხოვრების კონტროლის უფლებით, ასევე, მიიღონ ყველა გადაწყვეტილება თავიანთი სიცოცხლის შესახებ. პირად ავტონომიას და თვითგამორკვევას ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის. აქ იგულისხმება: წვდომა ტრანსპორტზე, ინფორმაცია, კომუნიკაცია და პერსონალური ასისტირება (მხარდაჭერა, ხელშეწყობა) საცხოვრებელი ადგილი, ყოველდღიური რუტინა, ჩვევები, სათანადო დასაქმება, პირადი ურთიერთობები, ტანსაცმელი, კვება, ჰიგიენა და ჯანდაცვა, რელიგიური აქტივობები და სექსუალური და რეპროდუქციული უფლებები.
რაც შეეხება დამოუკიდებელი ცხოვრების პირობებს, დამოუკიდებელი ცხოვრება და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართულობა ეხება ყველა ტიპის საცხოვრებელი დაწესებულების გარეთ ცხოვრებას. ეს არ ნიშნავს „მხოლოდ“ კონკრეტულ შენობასა ან გარემოცვაში ცხოვრებას; უპირველეს ყოვლისა, იგი გულისხმობს პირადი არჩევანისა და ავტონომიის, როგორც სიცოცხლისა და საცხოვრებელის გარკვეული პირობების შენარჩუნებას.
ღია კითხვა 2
უნივერსალური დიზაინი- „უნივერსალური დიზაინი” „უნივერსალური დიზაინი” – გულისხმობს პროდუქტის, გარემოს, პროგრამებისა და მომსახურების ისეთ დიზაინს, რომელიც ყველა ადამიანის აძლევს მისი მაქსიმალური გამოყენების საშუალებას, ადაპტაციისა და სპეციალური დიზაინის გამოყენების აუცილებლობის გარეშე. „უნივერსალური დიზაინი” არ გამორიცხავს საჭიროების შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე კონკრეტული ჯგუფის მიერ დამხმარე საშუალებების გამოყენებას. (კონვენციის 2 მუხლი)
თემა- ინკლუზიური განათლების არსი და საგანმანათლებლო სისტემის ურთიერთდამაკავშირებელი მახასიათებლები
მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას განათლებაზე. ამ უფლების დისკრიმინაციის გარეშე და თანაბარ პირობებში რეალიზებისათვის, მონაწილე სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ ინკლუზიური განათლების სისტემის დანერგვასა და მთელი ცხოვრების მანძილზე განათლების მიღების მისაწვდომობას, რაც ემსახურება:
a)პიროვნების პოტენციალის სრულ გამოვლენას, ღირსებისა და საკუთარი თავის პატივისცემის გაღვივებას, ადამიანის უფლებების, ძირითადი თავისუფლებებისა და ადამიანთა მრავალფეროვნების პატივისცემის განმტკიცებას;
b. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიერ საკუთარი პიროვნების, ნიჭისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებასა და გონებრივი თუ ფიზიკური შესაძლებლობების მაქსიმალურ გამოვლენას და სხვა.
ინკლუზიური განათლება უნდა გავიგოთ, როგორც:
(a) ყველა მსმენელის ფუნდამენტური უფლება. აღსანიშნავია, რომ განათლება არის ინდივიდუალური მსმენელის უფლება, ბავშვების შემთხვევაში კი - მშობლის/მომვლელის უფლება.
მშობლის პასუხისმგებლობები უნდა მოერგოს ბავშვის უფლებებს;
(b) პრინციპი, რომელიც აღიარებს ყველა სტუდენტის კეთილდღეობას, პატივს სცემს მათ თანდაყოლილ ღირსებასა და ავტონომიას და აღიარებს ინდივიდთა მოთხოვნილებებსა და შესაძლებლობას, რომ ეფექტიანად ჩაერთონ და მონაწილეობდნენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში;
(c) ადამიანის სხვა უფლებების განხორციელება. ეს არის უმთავრესი საშუალება, რომლის მეშვეობითაც შშმ პირებს შეუძლიათ თავის ამოყვანა სიღარიბიდან, სრულად მონაწილეობა თემში და დაცვა ექსპლუატაციისაგან.3ის მნიშვნელოვანია ინკლუზიური საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლადაც;
(d) განათლების უფლების ხელშემშლელი ბარიერების აღმოფხვრის განგრძობითი და პროაქტიული ვალდებულების შესრულება და მისი შედეგი. რეგულარული სკოლების კულტურის, პოლიტიკისა და პრაქტიკის ცვლილებებთან ერთად, ეს არსებითია ყველა სტუდენტის მიმართ მისადაგებისა და ეფექტიანი ჩართვისათვის.
ინკლუზია განათლების უფლების მიღწევის გასაღებია. მისი აღიარების პროცესი გაძლიერდა ბოლო 30 წლის განმავლობაში, ინკლუზიური განათლება უმთავრესია ყველა მსმენელის, მათ შორის, შშმ პირების მაღალხარისხიანი განათლების, ასევე, ინკლუზიური, მშვიდობიანი და სამართლიანი საზოგადოების განვითარებისათვის. ინკლუზიურ განათლებას შეუძლია უზრუნველყოს შშმ პირთა ხარისხიანი განათლება და სოციალური განვითარება, ასევე, უნივერსალობის გარანტია და დისკრიმინაციის დაუშვებლობა განათლების უფლებაში. მილიონობით შშმ პირს არ ეძლევა განათლების უფლებით სარგებლობის საშუალება. ბევრი მათგანისთვის განათლება ხელმისაწვდომია მხოლოდ ისეთ დაწესებულებებში, სადაც იზოლირებულნი არიან თავიანთი თანატოლებისაგან და დაბალხარისხიან განათლებას იღებენ.
არსებობს ბარიერები რომლებიც ხელს უშლის შშმ პირებს ინკლუზიური განათლების მიღებაში, ამ ბარიერებს ქმნის მრავალი ფაქტორი, მაგალითად: ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული შეზღუდული შესაძლებლობის მოდელის გაუაზრებლობა ან განუხორციელებლობა, რომლის მიხედვითაც, თემსა და საზოგადოებაში არსებული ბარიერები უფრო იწვევს იზოლირებას, ვიდრე დარღვევები ან შშმ პირთა მუდმივი დისკრიმინაცია, რაც მოიცავს რეზიდენტულ დაწესებულებებში ხანგრძლივად მცხოვრებთა იზოლაციას და საზოგადოების დაბალ წარმოდგენას მათზე. ეს კიდევ უფრო ამწვავებს და ამყარებს მათთან დაკავშირებულ ცრურწმენებსა და შიშებს, ამიტომ მონაწილე სახელმწიფოებმა უნდა გაიარონ კონსულტაციები და, წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების მეშვეობით, აქტიურად ჩართონ შშმ პირები (მათ შორის, ბავშვებიც) ინკლუზიური საგანმანათლებლო პოლიტიკის დაგეგმვის, განხორციელების, მონიტორინგისა და შეფასების ყველა ასპექტში. შშმ პირები და, შესაბამისობის მიხედვით, მათი ოჯახები, უნდა აღიარონ პარტნიორებად, და არა უბრალოდ განათლების მიმღებ პირებად.
ინკლუზიური განათლების უზრუნველყოფა მოიცავს ცვლილებებს კულტურაში, პოლიტიკასა და პრაქტიკაში, ყველა ფორმალურ და არაფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოში, ინდივიდუალურ სტუდენტთა ცვლადი მოთხოვნებისა და იდენტობების მისადაგებისათვის. ეს ასევე გულისხმობს ჩამოთვლილ შესაძლებლობათა ხელშემშლელი ბარიერების აღმოფხვრის ვალდებულებას და საგანმანათლებლო სისტემის შესაძლებლობათა გაძლიერებას ყველა მსმენელთან კავშირის შესანარჩუნებლად. ინკლუზიური განათლება ფოკუსირებულია თითოეული მსმენელის სრულ და ეფექტიან მონაწილეობაზე, მისაწვდომობაზე, დასწრებასა და მიღწევაზე. ეს განსაკუთრებულად ეხებათ პირებს, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზის გამო გარიყულნი არიან, ან მარგინალიზების რისკქვეშ დგანან. ინკლუზია მოიცავს მაღალხარისხიან ფორმალურ თუ არაფორმალურ განათლებაზე წვდომას დისკრიმინაციის გარეშე და მის განვითარებას.
მნიშვნელოვანია განვიხილოთ რას ნიშნავს გარიყვა, სეგრეგაცია, ინტეგრაცია და რა განსხვავებაა მათსა და ინკლუზიას შორის. გარიყვაა, როდესაც სტუდენტს პირდაპირ ან ირიბად ეთქმის უარი ან ეშლება ხელი ნებისმიერი ფორმით განათლების წვდომაზე, სეგრეგაცია ნიშნავს შშმ სტუდენტებისთვის ცალკე გარემოს გამოყოფას, რომელიც მორგებულია ან გამოიყენება კონკრეტული ან რამდენიმე საჭიროების საპასუხოდ, სხვა სტუდენტებისაგან იზოლირებულად, ინტეგრაცია არის შშმ პირთა მოთავსება ჩვეულებრივ საგანმანათლებო დაწესებულებებში, იმ გაგებით, რომ მათ შეუძლიათ აღნიშნული ინსტიტუტების სტანდარტიზებულ მოთხოვნებზე მორგება. რაც შეეხება ინკლუზიას ის მოიცავს სისტემატურ რეფორმას, რომელიც გულისხმობს მოდიფიკაციასა და ცვლილებებს შინაარსში, სასწავლო მეთოდებში, მიდგომებში, სტრუქტურებსა და სწავლებების სტრატეგიებში, რათა შესაბამისი ასაკობრივი ჯგუფის სტუდენტებისათვის უზრუნველყოს თანაბარი და კომბინირებული სასწავლო გამოცდილება და გარემო. ეს გარემო საუკეთესოდ უნდა პასუხობდეს მათ მოთხოვნილებებსა და პრიორიტეტებს.
ინკლუზიური განათლების ძირითადი მახასიათებლებია: 1)„მთლიანი სისტემის“ მიდგომა: განათლების სამინისტროებმა ყველა რესურსი უნდა ჩადონ ინკლუზიური განათლების განვითარებისათვის, ასევე, ინსტიტუციურ კულტურაში, პოლიტიკასა და პრაქტიკებში აუცილებელი ცვლილებების განსახორცილებელად. 2) „მთლიანი საგანმანათლებლო გარემო“: აუცილებელია საგანმანათლებლო ინსტიტუტების კომიტირებული ხელმძღვანელობა ყველა სფეროში და ყველა დონეზე ინკლუზიური განათლებისთვის საჭირო კულტურის, პოლიტიკისა და პრაქტიკის წარმოსადგენად. აქ იგულისხმება საკლასო სწავლება და ურთიერთობები; სამეთვალყურეო საბჭოს შეხვედრები; მასწავლებელთა ზედამხედველობა და სხვა. 3)„მთლიანი პიროვნების“ მიდგომა: ამ მიდგომით აღიარებულია თითოეული პირის შესაძლებლობა, რომ ისწავლოს; ასევე, ყველა მსმენელისათვის, მათ შორის, შშმ პირებისთვის, ყალიბდება მაღალი მოლოდინები. ინკლუზიური განათლება მოიცავს მოქნილ საგანმანათლებლო პროგრამას - სხვადასხვა შესაძლებლობაზე, მოთხოვნასა და სასწავლო ტიპზე ადაპტირებული მეთოდების შექმნას. ეს მიდგომა გულისხმობს მხარდაჭერას, გონივრულ მისადაგებასა და ადრეულ ჩარევას, რათა ყველა მსმენელს შეეძლოს თავისი პოტენციალის განხორციელება.
1.საჯარო და კერძო თანამშრომლობა - საჯარო და კერძო თანამაშრომლობა წარმოადგენს საჯარო და კერძო პარტნიორს შორის გრძელვადიან თანამშრომლობას, რომელიც ხორციელდება სამუშაოების განხორციელების ან/და საჯარო მომსახურების მიწოდების მიზნით და აკმაყოფილებს „საჯარო და კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილ კრიტერიუმებს.
კანონი ადგენს საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პროექტების შემუშავებასა და განხორციელებასთან დაკავშირებულ წესებსა და პროცედურებს, საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პრინციპებს, განსაზღვრავს შესაბამის ინსტიტუციურ სისტემას, აგრეთვე საჯარო და კერძო თანამშრომლობასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს.
კანონის მიზანია საჯარო და კერძო თანამშრომლობის გამჭვირვალე, ეფექტიანი და თანამედროვე სამართლებრივი და ინსტიტუციონალური ჩარჩოს შექმნა, რომელიც ხელს შეუწყობს სახელმწიფოსა და კერძო სექტორს შორის თანამშრომლობის გაღრმავებას, საინვესტიციო და ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესებას და შექმნის ინვესტიციებისათვის მიმზიდველ გარემოს. 2.ბუნებრივი გაზი - ენერგეტიკის სექტორის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა სათბობის ენერგეტიკა, რომელიც
უმთავრესად მოიცავს ნავთობისა და ბუნებრივი გაზის მიმართულებებს. ნავთობისა და გაზის
სექტორი რეგულირდება საქართველოს ორი ძირითადი კანონისა და მათ შესაბამისად
გამოცემული კანონმქვემდებარე აქტების საფუძველზე.
„ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ“ საქართველოს კანონი (რომლითაც 2019 წლის
ბოლოს გაუქმდა „ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ“ კანონი) ბუნებრივი
გაზის სექტორში აწესრიგებს გადაცემის, განაწილების, მიწოდების, შენახვისა და ვაჭრობის
ზოგად სამართლებრივ ჩარჩოს. ამ კანონის მიზანია გამართული, გამჭვირვალე და
კონკურენტული ბუნებრივი გაზი ბაზრების შექმნის, გახსნის, განვითარებისა და ინტეგრირების
ხელშეწყობა. ასევე, აღნიშნული კანონი აწესრიგებს ბუნებრივი გაზის სექტორის მართვასა და
ორგანიზებასთან, რეგულირებასთან, მონიტორინგსა და ზედამხედველობასთან, ბუნებრივი
გაზის ბაზრებზე თავისუფალ დაშვებასა და ბუნებრივი გაზით ტრანსსასაზღვრო
ვაჭრობასთან დაკავშირებულ საკითხებს.
თუმცა, აღნიშნული კანონის მოქმედება არ ვრცელდება საქართველოში ბუნებრივი გაზის ძებნაძიებაზე, მოპოვებაზე, დამუშავებასა და დაგროვებაზე, ტრანზიტზე, ბუნებრივი გაზის
მწარმოებელსა და მიმწოდებელს შორის ურთიერთობაზე. ამ საკითხებს არეგულირებს
„ნავთობისა და გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მოქმედება ვრცელდება
საქართველოში ნავთობისა და გაზის ოპერაციების და ნავთობის გადამუშავების და
ტრანსპორტირების, გაზის დამუშავებისა და ტრანსპორტირების საკითხებზე. აღსანიშნავია, რომ
„გაზის ტრანსპორტირება“ „ნავთობისა და გაზის შესახებ“ კანონის კონტექსტში გულისხმობს
საქართველოს ტერიტორიაზე მოპოვებული ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირებას და
განსხვავდება „ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ“ საქართველოს კანონით
განსაზღვრული ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების (გადაცემის) საქმიანობისგან, რომელშიც
იგულისხმება უმთავრესად იმპორტირებული გაზის ტრანსპორტირება სპეციალურად
საამისოდ აშენებული მაგისტრალური მილსადენებით, შემდგომში მისი განაწილების
სისტემისთვის ან პირდაპირი მომხმარებლისთვის მიწოდების მიზნით. 3.ელექტროენერგიის გარანტირებულად შესყიდვის (PPA) პირობა გულისხმობს „ესკოს“ ვალდებულებას, კვალიფიციური საწარმოების მიერ გამომუშავებული, შეთანხმებული მოცულობის ელექტროენერგია გარკვეული პერიოდით შეისყიდოს სავალდებულო წესით, წინასწარ შეთანხმებულ ფასად;
PPA-ს გაცემაზე თანხმობას აცხადებს საქართველოს მთავრობა პროექტის განხორციელების შესახებ შესაბამის ხელშეკრულებაში PPA-ის არსებითი პირობების განსაზღვრის გზით, რომლის მხარეს არის „ესკოც“.
PPA-ის არსებითი პირობებია: ელექტროენერგიის შესყიდვის პერიოდი, ელექტროენერგიის მოცულობა და ფასი (ტარიფი 1 კვტ-სთ-ზე);
აღნიშნულის საფუძველზე კომპანიასა და „ესკოს“ შორის იდება ელექტროენერგიის გარანტირებული შესყიდვის შესახებ პირდაპირი, ორმხრივი ხელშეკრულება (Guaranteed Power Purchase Agreement – PPA), რომელიც დეტალურად განსაზღრავს ელექტროენერგიის რეალიზაციის პირობებს.
4.გარანტირებული სიმძლავრის წყაროს ძირითადად წარმოადგენენ გაზზე და ქვანახშირზე მომუშავე თბოელექტროსადგურები, რომელიც გამოიმუშავებენ ელექტრონერგიას;
იგი მიიჩნევა ქვეყნის ელექტროენერგიით მომარაგების სტაბილურობისა და საიმედოობის გარანტად;
ასეთი თბოსადუგრები საქმიანობენ კომისიის მიერ გაცემული ლიცენზიითა და რეგულირებული ორგანაკვეთიანი ტარიფით;
აკმაყოფილებენ დადგენილ ტექნიკურ მახასიათებლებს;
აღიარებულნი არიან გარანტირებული სიმძალვრის წყაროდ საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 15 ივლისს №193 დადგენილებით (შესაბამისად, ყველა თბოსადგური ავტომატურად არ წარმოადგენს გარანტირებული სიმძლავრის წყაროს).
მნიშვნელოვანია, ისეთი მდგომარეობის თაობაზე, როდესაც დაზარალებულად ცნობილი/საცნობი პირი არის უგონო/ქმედუუნარო და ა.შ მდგომარეობაში, რაზედაც სსსკ.ი , გარდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის უნდა აწესრიგებდეს თუნდაც მსგავსი მითითებით
მოცემული კაზუსის გფაბულის მიხედვით დგინდება რომ, დიპლომატიური იმუნინეტის მქონე პირის ოჯახის წევრის მიერ დაკავებულ შენობაში, გადაუდებელი აუცილებლობის მოტივით ჩატარდა ჩხრეკა, რომელსაც ესწრებოდა მთავარი პროკურორი და დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლები, ჩხრეკის შედეგად ამოღებული იქნა დიდი ოდენობიტ ნარკოტიკული საშუალება ჰეროინი, ფოტოსურათები, დოკუმენტები და ასევე დადგენილი იქნა დიპლომატიური ხელმძღვანელის შვილის მიერ ფულის გათეთრების ფაქტი, ჩხრეკის ჩატარებას თავიდან ეწინააღმდეგებობოდა დიპლომატიური წარმომადგენლის ხელმძღვანელი თუმცაჩხრეკის ჩატარების შემდეგ ხელი მოაწერა შესაბამმის ოქმზე, ხოლო ამის შემდეგ პროკურორმა ჩატარებული ღონისძიებების სესახებ აცნობა მოსამართლეს, მოსამართლემ მიიღო გადაწყვეტილება არსებული გადაწყვეტილება ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედების უკანონოდ ცნობისა და მიღებული ინფორმაციის დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობის შესახებ, მოცემული კაზუსის ფაბულის მიხედვით მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ჩზხრეკისა და ამოღების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების დაუშვებლობის შესახებ არის კანონიერი რომელიც გამომდინარეობს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 122-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, რაშიც იგულისხმება დიპლომატიური წარმომადგენლობის ტერიტორიაზე, დიპლომატიური იმუნიტეტის მქონე პირის, აგრეთვე მის ან/და მისი ოჯახის წევრის მიერ დაკავებულ შენობასა და სატრანსპორტო საშუალებაში ამოღება ან ჩხრეკა დასაშვებია მხოლოდ ამ დიპლომატიური წარმომადგენლობის ხელმძღვანელის თანხმობით ან თხოვნით.
ბრძაბება 996 ის თანახმად ფინანსთა მინისტრს აქვს უფლება რომ შეამციროს დეკლარაციის ფორმა რადგანაც ზოგადად ნას აქვს უფლება რო ცვლილების შესახებ გამოსცეს აქტი ერთადერთი უფლებამსილი ორგანო არის~
რაც შეეხება ინკასოს ინკასო ეს არის ერთგვარი პროცენტი რომელიც ეკისრება გადასახადის გადამხდელს მხოლოდ ძირ თანხაზე და არა იმ თანხაზე რასაც ემატება ჯარიმის გადასახადი ~
1. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თალ ი და ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა
ს აერთაშორისო სისტემა, ფარ თო გაგე ბით, მოიცავს ყველა იმ ურთიერთობას, რომელიც სახელმწიფოს გარეთ წარმოქმნილი
ურთიერთბების კომპონენტებს შეიცავს, განურჩევლად იმისა, ატარებს კონკრეტული ურთიერთობა სამთავრობათაშორისო თუ
არასამთავრობათაშორისო ხასიათს, მონაწილეობს მასშიფიზიკური თუ იურიდიული პირი, პოლიტიკური პარტია თუ სახელმწიფო,
როგორც სუვერენული უფლებების მატარებელი. ამგვარად, საერთაშორისო სისტემის ამცნებაში შედის ყველა საერთაშორისო მოვლენა,
სახელმწიფოთა შორის არსებული ყველა ურთიერთობა. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა , ვ იწ რ ო გაგე ბით, მოიცავს მხოლოდ
სახელმწიფოთაშორისურთიერთობებს, ე. ი. ისეთ ურთიერთობებს, რომლებშიც ძირითადადმოქმედ პირებად, სუბიექტებად, გამოდიან
სახელმწიფოები, როგორც სუვერენული პოლიტიკური ერთეულები, აგრეთვე სახელმწიფოთა მიერ შექმნილი საერთაშორისო
სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციები. სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების სუბიექტების გარდა, ეს სისტემა მოიცავს აგრეთვე ამ
ურთიერთობების შედეგად წარმოშობილსამართლებრივ, მორალურ და სხვა ნორმებს (საერთაშორისო სამართალს, საერთაშორისო
ადათს, საერთაშორისო მორალს, საერთაშორისო თავაზიანობას), რომლებიც თავის მხრივ, აქტიურ ზეგავლენას ახდენენ არსებულ
საერთაშორისო ურთიერთობებზე.
ს აერთაშორისო სამართალი კონკრეტული საერთაშორისო სისტემის - სახელმწიფოთაშორისისისტემის განუყოფელი ნაწილია და უნდა
განიხილებოდეს მთელი სისტემის ყველა კომპონენტთან მჭიდრო კავშირში. საერთაშორისოსამართალი საერთაშორისო პოლიტიკური,
ეკონომიკური, სავაჭრო, კულტურული და სხვა ურთიერთობების იურიდიული ჩარჩოა, რაც ამ ურთიერთობებს სპეციფიკურ, სხვა
სოციალური მოვლენებისგან განსხვავებულხასიათს ანიჭებს. საერთაშორისო სამართალი ეწოდება მხოლოდ იმ ნორმებს , ან უ ქც ე ვ ის
წ ესებს, რომლებიც სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზეც იქმნებიან და რომ ე ლ თა შ ე ს რ ულ ე ბის
უზრუნველყოფა თვით სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა მიერ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად ხორციელდება.საერთაშორისო
სამართლის ძირითად სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური საერთაშორისო სისხლის
სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. საერთაშორისო სამართლის რეგულირების
საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს
მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ) მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. საერთაშორისო სამართის
წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და
საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი. საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო
ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისოსამართლის სუბიექტები. ყველა ლოკალური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა,
მიუხედავად თავისუებურებებისა, უნდა შეესაბამებოდეს საყოველთაო საერთაშორისო სამართის ძირითად პრინციპებს. საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმები და პრინციპები შესრულებულ უნდა იქნას საერთაშორისო სამართლის სუბიექტების მიერ.
2. გან ს ხვ ავ ე ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ს ამ არ თალ ს შ ო რ ის
საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივ სამართალს შორის განსხვავება შემდეგშია:1. საერთაშორისო სამართლის ძირითად
სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკურ პირს მხოლოდ გარკვეულ სფეროებში ვხვდებით: მან შეიძლება დამოუკიდებლად
იმოქმედოს, გამოიყენოს საერთაშორისო სამართალი ადამიანის უფლებების დარღ ვევისას. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური
საერთაშორისო სისხლის სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. 2. საერთაშორისო
სამართლისრეგულირების საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია,ე. ი. ისეთი ურთიერთბები, სადაც
სახელმწიფოები მონაწილეობს, როგორც ერთიანი, უზენაესი, სუვერენული უფლებების მქონე ძალა, ანუ ხელისუფლების მქონე
სუბიექტი. ურთიერთობანი, რომელნიც საზოგადოებრივი, რელიიგური და სხვა ამგვარი ხაზით ხორციელდება, არ ექვემდებარება
საერთაშორისო სამართალს. 3. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ)
მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. 4. საერთაშორისო სამართის წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი
შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი.
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტები. 5. იგივე სუბიექტები უზრუნველყოფენ საერთაშორისო სამართლის შესრულებას.
3. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ნ ო რ მ ე ბის იე რ არ ქია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების იერარქია ამგვარად შევიძლია ჩამოვაყალიბოთ:1. საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი
პრინციპები, რომელნიც ყველა ან თითქმის ყველა სახელმწიფოს მიერაა ცნობილი, ამ ქვეყნების სოციალური სისტემების არსის
მიუხედავად. 2. საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ცალკეულ დარგში გაბატონებული პრინციპები, რომელნიც ძირითად
პრინციპებთან შესაბამისობაში უნდაიყვნენ. 3.ძირითადი და დარგობრივი პრინციპების შესაბამისოში არსებული დარგობრივი ნორმები,
რომელნიცაღნიშნული პრინციპების კონკეტიზაციას წარმოადგენენ. 4. ლოკალური საერთაშორისო-სამართლებრივი პრინციპები და
ნორმები, რომელნიც ორი ანრამდენიმე სახელმწიფოს ურთიერთობებს არეგულირებს და ზემოაღნიშნულპრინციპებს და ნორმებსუნდა
შეესაბამებოდეს.
4. იმ პე რ ატიულ ი და დის პო ზიტიურ ი ნ ო რ მ ე ბი
განასხვავებენ იმპერატიულდა დისპოზიტიურ ნორმებს. დისპოზიტიური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა ანიჭებს სუბიექტს
უფლებას ურთიერთშეთანხმებითშექმნან განსხვავებულიქცევის წესი, გადაუხვიონ მას. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებმა არ
ისარგებლეს ამუფლებით, მათი ურთიერთობა მოწესრიგდება არსებული დისპოზიტიური ნორმით. მაგალითად, ღ ია ზღ ვაში ყველა
სახელმწიფოს ხომალდინაოსნობს თავისი ქვეყნის ალმით და სხვა ქვეყნის ხომალდს არა აქვსუფლება მისი გაჩერების, გაჩხრეკის, თუკი
მეკობრეობის, მონათვაჭრობის და სხვა მსგავსი ეჭვი არ არის, მაგრამ ორან რამდენიმე სახელმწიფოს შეთანხმებით შეუძლიათ მისცენ
უფლება თავიანთსამხედრო ხომალდებს ნებისმიერდროს ჩაატარონ ჩხრეკა სახელმწიფოების სამოქალაქო გემებზე. არსებობს
ნორმები, რომელთა გადახვევა ურთიერთშეთახნმებითაც არ შეიძლება, რადგან მათ მიერ დადგენილი ქცევის წესი ყევლა
სახელმწიფოსათვის, მთელი საერთაშორისოსაზოგადოებისათვის სასიცოცხლო, უმნიშვნელოვანეს ფასეულობას წარმოადგენს. ასეთ
ნორმას იმ პე რ ატიულ ი ხასიათი აქვს.
5. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს ო ც იალ ურ ი ბუნ ე ბა
საერთაშორისო სამართალს, რომელიც მონათმფლობელურ, ფეოდალურ და ბურჟუაზიულ სამყაროს ემსახურებოდა, ეკონომიკურ
ბაზისად ედო ყოველი სოციალურ-ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელი საწარმოოურთერთობანი. ესურთიერთობანი ორ
საფეხურიან ხასიათს ატარებდა - ყოველ სახელმწიფოში გაბატონებული ბაზისი განაპირობებდა კონკრეტული სოციალურ-
ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთერთობებს. უკანასკნელთა შორის
საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობანი ისეთივე მატერიალური ძალის მქონენი იყვნენ, როგორც სახელმწიფოების შიგნით
გაბატონებული საწარმოო ურთიერთობანი. რასაკვირველია, კაცობრიობის განვითარებასთან ერთად საერთაშორისო ეკონომიკური
ურთიერთობანი ფართოვდებოდადა მრავალფეროვანი ხდებოდა, უფრო და უფრო ბევრ ქვეყანას ახვევდა ქსელში, რაც განაპირობებდა
მთელი პოლიტიკური და იურიდიული ზედნაშენის ხასიათს.ამგვარად შეიძლება ვისაუბროთ მონათმპლობელურ, ფეოდალურ და
ბურჟუაზიულსაერთაშორისო სამართალზე, აგრეთვე ე. წ. „სოციალისტური“ და „კაპიტალისტური“ სახელმწიფოების თანაარსებობის
პერიოდისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო სამართალზე. ახალგაზრდა საბჭოთა სახელმწიფომ საერთაშორისო
ასპარეზზე გასვლისთანავე ხაზი გაუსვა არსებული საერთაშორისო სამართლის დემოკრატიული პრინციპების და ნორმების
მნიშვნელობას და აღ იარა მათი იურიდიული ძალა. ობიექტურად საბჭოთა კავშირის არსებობამ ხელი შეუწო საერთაშორისო
სამართლის შემდგომ ჰუმანიზაციას და დემოკრატიზაციას, კოლონიალიზმის სისტემის დაშლას, თუმცა ყველაფერიეს მიმდინარეობდა
დასავლეთის დიდ სახელმწიფოებთან ზეგავლენის სფეროების განაწილებისთვის გააფთრებული ბრძოლის პირობებში „ცივის ომის“
ნიშნის ქვეშ.
თანამედროვე ეტაპზე ჩამოყალიბდა პროგრესული კაცობრიობის ერთიანი მართლშეგნება, რომელმაც შეიმუშავა ნორმების
კომპლექსი სავალდებულო საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთოებებში მონაწილე ყველა სახელმწიფოსათვის. მრავალი მათგანი
დღ ეს საერთაშორისო სამართის შემადგენელ ნაწილად იქცა, ნაწილი კი ჯერჯერობით კვლავ პროგრესული კაცობრიობის
მართლშეგნების სფეროს მიეკუთვნება და იურიდიულად სავალდებულო ძალას მოკლებულია. დღ ეისთვის საყოველთაო
საერთაშორისო სამართალში განმტკიცებულია ყველაფერი საუკეთესო, რაც მოგვცა კაცობრიობის ისტორიულმა განვითარებამ. იგი
გვევლინება იმ პრინციპებისა და ნორმების სისტემად, რომლებიც განამტკიცებენ სახელმწიფოების თანამედროვე საერთაშორისო
საზოგადოების მორალურ ფასეულობებს. ამ ფასეულობებს ზოგადდემოკრატიული ხასიათი აქვთ: ისინი ემსახურებიან სახელმწიფოთა
თანამეგობრობის ნორმალურ ფუნქციონირებას, ყველა სახელმწიფოს, მიუხედავად მისი სოციალურ-პოლიტიკური წყობისა,
კეთილმეზობლური და მშვიდობიანი თანამშრომლობის უზრუნველყოფას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, თავისი სოციალური ბუნებით, ზოგად-დემოკრატიული ხასიათისაა , ყ ო ვ ე ლ ი ნ ო რ მ ა
მ ხოლოდ თანასწორუფლებიანი შეთანხმების შედეგი შეიძლება იყოს იქ, სადაც მხარის ნება სხვა ნებასთან თანასწორია. დაუშ ვ ე ბე ლ ია
ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს დიქტატი სხვა სახელმწიფოთა მიმართ. სწორედ ამით აიხსნება საერთაშორისო სამ არ თის ზო გად-
დე მ ო კრ ატიულ ი ხას იათი.
6. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის წ ყ არ ო ე ბი ( ძ ირ ითადი და დამ ხმ არ ე )
საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროებია სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები -
საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებები.
ს აერთაშორისო-სამართლებრივი ჩვეულება დაუწერელი ქცევის წესია. იგი ყალიბდება სახელმწიფოთშორისი პრაქტიკის შედეგად,
რომლებიც აღიარებენ ამ ქცევის წესის სავალდებულო ძალას დუმილით ან ოფიციალური განცხადებით. სახელმწიფოთა ქცევის წესი
საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებით ნორმად რომ იქცეს, აუცილებელიაგარკვეული პერიოდი (თვე, წელი, ზოგჯერსაუკუნეებიც კი),
რომლის განმავლობაში სახელმწიფოები ერთნაირად იყენებენ ამ ქცევის წესს საერთაშორისო სამართლებრივ პრაქტიკაში. მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც სახელმწიფოთაუმრავლესობა აღიარებს ამ ქცევის წესს, იგი იქცევასაერთაშორისო სამართლის წყაროდ. ეს ნორმა მხოლოდ
მათთვისაა სავალდებულო, ვინც მას ცნობს. ლოკალური საერთაშორისო - სამართლებრივი ჩვეულებითი ნორმა არ უნდა
ეწინააღმდეგებოდეს საყოველთაოდ აღიარებულჩვეულებითდა სახელშეკრულებო იმპერატიულ ნორმებს. ს აე რ თაშ ო რ ის ო
ხელშეკრულება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის მთავარი წყაროა, რადგანაც მხოლოდ დაწერილი ნორმა ქმნის სტაბილურ,
მყარ ქცევის წესს. ს აერთაშორისო სამართლის პრინ ც იპე ბი იურიდიული ძალის მქონე ზოგადი სახელმძღ ვანელო საწყისია,
რომელსაც უნდა ემორჩილებოდეს ან საერთაშორისოსამართლის მთელი სისტემა ან ცალკეული დარგების ნორმები. ეს პრინციპები
საერთაშორისო სამართლის წყაროს წარმოადგენს. საერთაშორისო სამართალი იცნობს ე.წ. დამხმარე წყაროებსაც. ასეთი სახის წყაროები
უშუალოდ არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის წყაროს, მაგრამ მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენენ საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმის ჩამოყალიბების პროცესზე. ესენია: შიდასახელმწიფოებრივი კანონი, საერთაშორისო ორგანიზაციის
დადგენილებანი და სასამართლო პრეცედენტები და მეცნიერთა ნაშრომები.შ იდასახელმწიფოე ბრ ივ ი კან ო ნ ი. ასეთი კანონ ი
თავისთავად არ შეიძლებაიყოს საერთაშორისო სამართლის წყარო, მაგრამ, თუ სხვა სახელმწიფოები აღ იარებენ ამ ქცევის წესს, იგი
შეიძლება გადაიქცეს საერთაშორისო ხელშეკრულების ან საერთაშორისო ჩვეულების ძალით. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ო რ გან იზაც იის
დადგენილებანი. თავისთავად, შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მსგავსად, ისინი არ წარმოადგენენ საერთაშორისო სამართლის
წყაროს. ასეთი ორგანზიაციების გადაწყვეტილებანი მიიღება არსებული წესდების შესაბამისად და ვრცელდება მხოლოდ ორგანიზაციის
წევრებზე. საერთაშორისო ორგანიზაციების დადგენილებები, რომელბიც საერთაშორისო სამართლის ქცევის წესებს შეიცავენ,
ძირითადში რეკომენდაციის სახეს ატარებენ და წარმოადგენენ სამართლის წყაროს ნაირსახეობას. სასამარ თლ ო პრ ე ც ე დე ნ ტე ბი და
მ ეცნიერთა შრომები, დასკვნები, გამოკვლევანი, მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმათა არსებობის დადგენის დამხმარე
საშუალებაა, რასაც იყენებენ საერთაშორისო ორგანოები სახელმწიფო დავების გადაწყვეტის დროს.
7. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის თან აფარ დო ბის თე ო რ იე ბი
მეცნიერებაში ჩამოყალიბდა საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის თანაფარდობის სამი თეორია: აქედან ორი
მ ონისტური ხასიათისაა, ე. ი. ორივე სამართალს ერთ სამართლებრივ სისტემაში ათავსებს: 1. ა) XIX საუკუნის მეორე ნახევარში
გერმანიაში ჩამოყალიბდა თეორია, რომელიც შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის პრიმატს (უპირატესობას) ქადაგებდა. ამ თეორიის
თანახმად, საერთაშორისო სამართალი „საგარეო სახელმწიფოებრივ სამართლად“ ცხადდებოდა, რადგანაც ყოველნორმაში სახელმწიფო
უფლებამოსილი იყო სურვილისამებრ დაერღვია საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმა, როგორც შესაძლო იყო ეს საშინაო სამართის
ნორმის მიმართ. ეს თეორია მოწოდებული იყო იურიდიულად დაესაბუთებინა გერმანული იმპერიალიზმის აგრესიული ზრახვები
მსოფლიოს გადანაწილების მიზნით. ბ)საერთაშორისო სამართის შიდასახელმწიფოებრივზე პრიმატი ზოგიერთისთვის ნიშნავს
საერთაშორისო სამართლის ნორმას, როგორც უფრო მაღლა მდგომი სამართებრივი სისტემის ქცევის წესი. 2. ე. წ. დუალისტური თეორია
ორივე სისტემის დამოუკიდებლობას აღ იარებს, თუმცა შესაძლებლად მიაჩნია მათი ურთიერთზეგავლენა. ამ თეორიის ნაკლი
მდგომარეობს იმაში, რომ იგი იურიდიული კონსტრუქციებით იზღუდება და უგულებელყოფს ამ რგოლის ფუნქციონირების სოციალურ
მხარეს.
8. „თვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ და „არ ათვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ ნ ო რ მ ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, განსაკუთრებითკი საერთაშორისოსახელშეკრულებო ნორმებს, ყოფენ „თვითშემსრულებელ“ და
„არათვითშემსრულებელ“ სამართლებრივ ქცევით ქცევით წესებად. პირველი ტერმინი აღ ნიშნავს ნორმებს, რომლის შინაარსი
ფორმულირებულია ისე, რომ სახელმწიფოს მიერმათი იურიდიული ძალის აღიარების შემდეგ, შესაძლებელი ხდება მათი უშუალო
გამოყენება სასამართლოების და სხვა ორგანოების მიერ, თუ ამას შიდასახელმწიფოებრივი კანონი ითვალისწინებს.
„არათვითშემსრულებელი“ ნორმების იმპლემენტაციისათვის საჭიროა ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი აქტის ან
კონკრეტული ნორმის შექმნა. პრაქტიკაში ხშირად საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების ეს ორი სახეობა დაიყვანება მხოლოდ
ერთამდე -„არათვითშემსრულებელი“ ნორმის მცნებამდე, რაც გამოიყენება მნიშვნელოვანი საერთაშორისო-სამართლებრივი
ხელშეკრულების უგულვებელსაყოფად ან გამოშიგვნისათვის ეროვნული კანონმდებლობის მეშვეობით.
9. ტრ ან ს ფო რ მ აც ია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების შესრულების პროცესს შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მეშვეობით ხშირად აღ ნიშნავენ
ტერმინ „ტრანსფორმაციით“. პირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების ტექსტი იძენს
კანონის ძალას. ამ აქტის სათანადო გამოქვეყნების შემდეგყველა სასამართლო და სხვა სახელმწიფო ორგანო მოვალეაგამოიყენოს იგი
როგორც უზენაესი სამართლებრივი ნორმა. არაპირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ხელშეკრულების დებულებანი იძენენ კანონის
ძალას მხოლოდ საკანონმდებლო ორგანოს სპეციალური აქტის გამოცემის შემდეგ.
ამ ტერმინოლოგიის მიხედვით, ხელშეკრულების გამოყენებისთვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ,ყოველთვის საჭიროა
ამ აქტის შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ამიტომუფრომართებულად მიგვაჩნია შეხედულება, რომელიც ხელშეკრულების
იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებად ასახელებს მითითებასა და ინკორპორაციას.
10. იმ პლ ე მ ე ნ ტაც ია ( მ ითითე ბითი ნ ო რ მ ა და ინ კო რ პო რ აც ია )
ხელშეკრულების გამოყენებისათვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ, ყოველთვის საჭიროა ამ აქტის
შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ხელშეკრულების იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებებია მითითება და ინკორპორაცია.
მ ითითებითი ნორმა (ან ნორმები) ეროვნული სამართლის შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ შიდასახელმწიფოებრივი ურთიერთობების
მოწესრიგებისას იყენებს საერთაშორისო სამართალს, რითაც უკანასკნელი ნორმები „წვდებიან“ შიდასახელმწიფოებრივი
სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებს და შეეფარდებიან ამურთიერთბებს. გვხვდებაროგორც ზოგადი მითითება, რომელიც
მთელ საერთაშორისო სამართალს გულისხმობს, ასევე მითითება, რომელიც ეროვნული სამართლის ნორმათა გარკვეულ ჯგუფს
აკავშირებს საერთაშორისო სამართის გარკვეულ ნაწილთან. არსებობს აგრეთვე სპეციალური მითითება, რომელიც კონკრეტულ
საერთაშორისო-სამართებრივ აქტზე მიგვანიშნებს. არცერთზემოაღნიშნულ შემთხვევაში არ ხდება საერთაშორისო-სამართებრივი
ნორმის ტრანსფორმაცია შიდასახელმწიფოებრივში, არამედ სასამართოებსა და სხვა ორგანოებს ეძლევა უფლება გამოიყენონ
საერთაშორისო სამართლის, ე. ი. სხვა სამართლებრივი სისტემის ნორმები კონკრეტულ არასამთავრობათაშორისი სამართლებრივი
ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე გამოიყენება არა მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმები,
არამედ უცხო სახელმწიფოს სამართლებრივი ნორმებიც, თუკი ამას ითვალისწინებს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა და
არცერთი მათგანი არ ხდება შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის შემადგენელ ნაწილად. აქ ხდება სპეციფიკური სამართლებრივი
ურთიერთობების სპეციალური წესით მოწესრიგება. ინ კორპორაცია საერთაშორისო სამართლის ნორმების იმპლემენტაციის მეორე
საშუალებად გვევლინება. ინკორპორაცია არის არსებული, ძალაში შესული ხელშეკრულების ან აღ იარებული საერთაშორისო-
სამართლებრივი ჩვეულების საფუძველზე ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი ნორმების შექმნა, ან არსებულის შეცვლა, ან
სრულიად გაუქმება. სახელმწიფოს შეუძია გამოსცეს სამართლებრივი აქტი, რომელიც ტექსტუალურად იმეორებს საერთაშორისო-
სამართლებრივ ნორმებს (ინდივიდუალური ინკორპორაცია), ან შეუფარდოს უკვე არსებული შიდასახელმწიფოებრივი ნორმები
ხელშეკრულების დებულებათა შესრულების პროცესს (ადაპტაცია), ან მიიღ ოს აქტი საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმების
ფორმულირების კოპირების გარეშ ე (ლეგიტიმაცია). ახალი ნორმების შიდასახელმწიფოებრივისამართლის სისტემაში ჩართვის ყველა
ეს საშუალება ინკორპორაციის ფორმად გვევლინება.
11. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის ს აკითხი ს აქარ თვ ე ლ ო ს კან ო ნ მ დე ბლ ო ბით
საქართველოს დამოკიდებულება საერთაშორისო სამართლისადა შიდასახელმწიფოებრივი სამართის თანაფარდობისადმი მკაფიოდ
გამოხატულია ფორმულაში: „საერთაშორისო სამართლის პრიმატი საქართველოს რესპუბლიკის კანონების მიმართ და მისი ნო რ მ ე ბის
პირდაპირი მოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე ცხადდება საქართველოს რესპუბლიკის ერთ-ერთ ძირ ითად კო ნ ს ტიტუც იურ
პრ ინციპად“. კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად, „საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის
საყოველთაოდ აღიარებულპრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, აქვსუპირატესი იურიდიული ძალაშიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების
მიმართ“. ამას გარდა „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულუფლებებსა და თავისუფლებებს , როგორც
წარუვალდა უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღ უდულია ამ
უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართალი“ (მუხ. 7).
12. ს ა ე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ძ ირ ითადი პრ ინ ც იპე ბი(ზო გადად და ყ ვ ე ლ ა პრ ინ ც იპი ს ათითაო დ)
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის პრ ინ ც იპე ბი ზო გადად
ს აერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპები - ყველაზე უფრო ზოგადი, უმნიშვნელოვანესი და საყოველთაოდ აღ იარებული
საერთაშორისო სამართლებრივინორმებია, რომლებიც იქმნებიან საერთაშორისო ხელშეკრულებების ან საერთაშორისო ჩვეულებების
სახით, მაგრამ თავისი ხასიათით სხვა ნორმების მიმართ ისეთივე თანაფარდობაში არიან, როგორც კონსტიტუციური და ჩვეულებრივი
კანონები. საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებრივი ნორმები უნდა შეესაბამებოდეს სამართლის ძირითად პრინციპებს. ის ნორმები,
რომლებიც არ შეესაბამებიან ძირითად პრინციპებს, მართლსაწინააღ მდეგო აქტებია და ვერ წარმოშობენ იურიდიულ უფლება-
მოვალეობებს. საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებში ზოგჯერურევენ ”სახელმწიფოთა ძირითად უფლება - მოვალეობებს”.
სახელმწიფოს ძირითადი უფლებები ის უფლებებია, რომლის გარეშე ვერიარსებებს ვერც ერთი სახელმწიფო, როგორც დამოუკიდებელი
პოლიტიკური ორგანიზაცია. ესუფლებები მიენიჭება ყოველ ერს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მიღ წევისას. ენიჭება იგი არა
რომელიმე ორგანიზაციის ან სახელმწიფოს მიერ, არამედ ავტომატურად.
დღ ეისათვის არსებობს მძლავრი მორალურ - პოლიტიკური ფაქტორი - სახელმწიფოს (ხალხთა) ძირითადი უფლებები. ეს ის
უფლებებია, რომელიც ეკუთვნის ყველა ერს ან სახელმწიფოს არსებობის ფაქტიდან გამომდინარე და არავის აქვს უფლება ძალით
წაართვას მათ ეს უფლებები. ამავე დროს აღ ნიშნული უფლებები აკისრებს სახელმწიფოებს მთელ რიგ მოვალეობებს სხვა
სახელმწიფოების მიმართ: სხვა ხალხების თვითგამორკვევის უფლების აღ იარებას, სხვა სახელმწიფოების პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისა და სუვერენიტეტის პატივისცემას, მათი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობას და ა.შ .
ყ ველა ეს უფლება-მოვალეობა დღეს ქცეულია საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ძირ ითად პრ ინ ც იპე ბად.
ყოველი ეს პრინციპი მოიცავს მთელ რიგ სხვა მნიშვნელოვან პრინციპებსა და ნორმებს, ამიტომ ევროპაში უშიშროებისა და
თანამშრომლობის ჰელსინკის თათბირზე (1975 წ.) გამოყოფილიქნა 3 დამატებითი პრინციპი - ტერიტორიული მთლიანობა, საზღვრების
დაურღვევლობა, ადამიანის უფლებათა დაცვა. ეს პრინციპები საერთაშორისო სამართლის სისტემის უმნიშვნელოვანესი საწყისებია,
რომლებიც გამოვლინებას პოულობს საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, შეთანხმებებსა თუ სხვა წყაროებში. ეს ის ნორმებია,
რომლებსაც უნდაშეესაბამებოდეს ყველა დანარჩენი საერთაშორისო - სამართლებრივი ნორმა. ყველა ძირითადი პრინციპი ამკრძალავი
ნორმის ხასიათს ატარებს და კრძალავს ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ყველა იმ ქმედობას და ქმედობისგან თავის შეკავებას,
რომელიც სხვა სახელმწიფოების მიმართ გამოიყენება ამუკანასკნელების სუვერენული უფლებების გათელვა-შევიწროების მიზნით.
ს ახე ლ მ წ იფო თა ს უვ ე რ ე ნ ულ ი თან ას წ ო რ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო მიუხედავად მისი ტერიტორიული სიდიდისა და მოსახლეობის რაოდენობისა, სამხედრო - ეკონომიკური
სიძლიერისა ან სისუსტისა, ყველა დანარჩენ ქვეყნებთან ერთად თანაბრად სარგებლობს საერთაშორისო სამართლებრივი
უფლებაუნარიანობით. არც ერთ ძლიერსახელმწიფოს უფლება არა აქვს თავს მოახვიოს სუსტს თავისი ბატონობა ან პრივილეგიურ
მდგომარეობაში დააყენოს თავისი თავი. ყველა საერთაშორისო კონფერენციაზე ყოველ სახელმწიფოს თითო ხმა მიეკუთვნება,
მიუხედავად მისი ეკონომიკური, პოლიტიკური თუ სამხედროსიძლიერისა. ყოველი სუვერენული სახელმწიფო უფლებამოსილია
მიიღ ოს მონაწილეობა საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ნორმების შემუშავებაში, დაესწროს იმ საერთაშორისო კონფერენციებს,
სადაც წყდება ის საკითხები, რომლებიც უშუალოდ ეხება მის ინტერესებს. ამგვარად, ყველა სუვერენული სახელმწიფო იურიდიულად
თანასწორია, ე.ი. თანაბარია საერთაშორისო სამართლის წინაშე. მხოლოდ გაეროს უშიშროების საბჭოში ხუთი დიდი სახელმწიფო (აშშ,
ინგლისი, საფრანგეთი, ჩინეთი, რუსეთი) სარგებლობს გარკვეული პრივილეგიებით. ყოველმათგანს მუდმივი წევრის ადგილი უკავია,
ხოლო მშვიდობის დაცვასთან დაკავშირებულღონისძიებათა მიღების დროს ხუთივე დიდი სახელმწიფოს თანხმობაა საჭირო. გაეროს
წესდება მთავარ პასუხისმგებლობას მშვიდობის დაცვის საქმეში სწორედ დიდ სახელმწიფოებს აკისრებს.
ძ ალ ის გამ ო ყ ე ნ ე ბაზე ან ძ ალ ით დამ უქრ ე ბაზე უარ ის თქმ ა
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი აგრესიულომს კანონგარეშე აცხადებს. აკრძალულია არამარტო ომის დაწყება, არამედ
ნებისმიერი სახის სამხედრო, ეკონომიკური, ფინანსური, სავაჭრო და სხვაზომების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს დაპყრობის ან მისი
პოლიტიკის დაქვემდებარების მიზნით. მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე საერთაშორისო სამართალი ომის ინსტიტუტს დავის
გადაჭრ ის ერთ-ერთ საშუალებად ცნობდა. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა საერთაშორისო ურთიერთობებში თავს იკავებდეს
ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენებისაგან. აგრესიული ომის წამოწყებისაგან. აგრესიული ომი არის მშვიდობის საწინააღ მდეგო
დანაშაული, რომელიც იწვევს პასუხისმგებლობას საერთაშორისო სამართლით. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა თავს იკავებდეს
არარეგულარული ძალების ან შეიარაღებული ბანდების შექმნისაგან ან შექმნის წაქეზებისაგან სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
შესაჭრელად. სახელმწიფოს ტერიტორია არ უნდა იყოს სხვა სახელმწიფოს მიერ შეძენის ობიექტი ძალისმიერი მუქარის ან ძალის
გამოყენების შედეგად. არავითარი ტერიტორიული შეძენა, რომელიც ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენების შედეგია, არ უნდა
იქნეს ცნობილი კანონიერად. აგრე ს იად ჩაითვლება სახელმწიფოს შეიარაღ ებული ძალების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული ხელშეუხებლობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღ მდეგ ან გაერო-ს წესდებით
დაუშვებელი სხვარომელიმე სახით. აგრესიულაქტად ითვლება ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების შეჭრა ან თავდასხმა სხვა
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და მისი ანექსია, სხვატერიტორიის დაბომბვა, შეიარაღებული ძალების თავდასხმა სხვა სახელმწიფოების
სახმელეთო, საზღვაო ან საჰაერო ძალებზე და ა.შ. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი ყოველსახელმწიფოს უფლებას ანიჭებს
მასზე თავდასხმის შემთხვევაში გამოიყენოს ”ინდივიდუალური ან კოლექტიური თავდაცვის” უფლება, ე.ი შეიარაღ ებულ თავდასხმას
დაუპირისპიროს ან საკუთარი შეიარაღებული ძალები ან მოკავშირე ქვეყნების ძალები. როდესაც ჩაგრული კოლონიური ერი ან ხალხი
განთავისუფლებისთვის მშვიდობიანი საშუალებების ამოწურვის შემდეგ მიმართავს იარაღს, ეს ბრძოლა არ შეიძლება კვალიფიცირებულ
იქნეს როგორც აგრესიული ომი, იგი სამართლიანი შეიარაღ ებული ბრძოლაა, თავდაცვითი ომია.
ს ახე ლ მ წ იფო ს ტე რ იტო რ იულ ი მ თლ იან ო ბის ხე ლ შ ე უხე ბლ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორია შეუვალია სხვა სახელმწიფოს ხელისუფლებისათვის. არც ერთსხვა სახელმწიფოს არ
აქვს უფლება დაარღ ვიოს ეს უზენაესობა და შეუფარდოს საკუთარი იურისდიქცია სხვა სახელმწიფოში მცხოვრებ თავისსავე
მოქალაქეებს, თუ გამონაკლისის სახით თვით ეს სახელმწიფო არ მისცემს ამის თანხმობას.
ტერიტორიული უზენაესობა განუყოფელი ცნებაა,იგი მოიცავს როგორც სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებს ტერიტორიაზე
მცხოვრებ ადამიანებზე,ასევე თვითტერიტორიის მიმართუზენაესი განკარგვის უფლებას. ხმელეთი, მისი წიაღი, შიდა ტერიტორიული
წყლები, ტერიტორიის თავზე მდებარე საჰაერო სივრცე მოცემული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის ქვეშ იმყოფება.ყოველი აქტი,
რომელიც ზღუდავს ადგილობრივი სახელმწიფოს იურისდიქციას მისი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში ძლიერი სახელმწიფოს
სასარგებლოდ, ეწინააღმდეგებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებს. სახელმწიფოს ტერიტორიული
უზენაესობის შეზღუდვადაიშვება მხოლოდ მხარეთათანასწორუფლებიანი, ჭეშმარიტად ნებაყოფლობითი ხასიათის შეთანხმების
საფუძველზე. ასევე ხელშეუხებელია სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა. ყოველი აქტი, რომელიც ლახავს
სახელმწიფოს საზღვრების მყუდროებას, მართლსაწინააღმდეგოა და უფლებას ანიჭებს დაზარალებულ სახელმწიფოს გამოიყენოს
საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული საშუალებანი. სახელმწიფოს საზღ ვრების შეცვლა შეიძლება მხოლოდ
თანასწორუფლებიანი შეთანხმების საფუძვლზე. როგორც ვხედავთ, ტერიტორიული მთლიანობისა და
ტერიტორიული უზენაესობის ცნებებიგანსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ტერიტორიული უზენაესობაუფროფართო, ყოვლისმომცველი
კატეგორიაა, ტერიტორიული მთლიანობა კი - მისი შემადგენელი ნაწილი. ამიტომ შეიძლება ირღვეოდეს ტერიტორიული უზენაესობა,
ხოლო ტერიტორიული მთლიანობა ხელშეუხებელი რჩებოდეს.
ს აზღ ვ რ ე ბის ურ ღ ვ ე ვ ო ბის პრ ინ ც იპი
ეს პრინციპი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობისა და ძალის გამოყენების პრინციპებთან მჭიდრო კავშირში უნდა
განიხილებოდეს. იგი ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მიღწეული პოლიტიკური და ტერიტორიული საკითხების მოგვარების
შედეგების გარანტიის საშუალებაა. ცნობილია, რომ დღ ესაც დასავლეთ ევროპაში განსაკუთრებით გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში არსებობს ძალები, რომლებიც მოითხოვენ პოლონეთის, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის საზღ ვრების გადასინჯვას.
ჰელსინკის თათბირზე საზღვრების ურღვევობის პრინციპი ცალკე პრინციპად გამოიყო. სახელმწიფოებს ურღ ვევად მიაჩნია
ერთმანეთის მთელი საზღვრები და ამიტომ ისინი ახლაც და მომავალშიც თავს შეიკავებენ ამ საზღვრების ყოველგვარი ხელყოფისაგან.
ისინი შესაბამისად თავს შიკავებენ აგრეთვე ყოველგვარი მოთხოვნებისა და მოქმედებებისაგან, რომელთა მიზანი იქნება ნებისმიერი
მონაწილე სახელმწიფოს ნაწილის თუ მთელი ტერიტორიის დაპყრობა, უზურპაცია.
ს ხვ ა ს ახე ლ მ წ იფო ს ს აშ ინ აო ს აქმ ე ე ბშ ი ჩ აურ ე ვ ლ ო ბის პრ ინ ც იპი
არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს უფლება ჩაერიოს სხვა სახელმწიფოს „საშინაო საქმეებში“. სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში შედის ის
საკითხები, რომლებიც ყოველი ერის ან ხალხის სოციალურ-პოლიტიკურიფორმის არჩევასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული და
განპირობებულია ამ უფლებით. ყოველი სახელმწიფოს საშინაო ცხოვრება მისი „საშინაო საქმეა“ სანამ თვითონ არ აქცევს მას
საერთაშორისო სამართლებრივინორმის ობიექტად. მაგრამ არსებობს შემთხვევები,როცა სახელმწიფოს „საშინაო საქმე“ საერთაშორისო
სამართლის ნორმას არღვევს და საერთაშორისო კონფლიქტს იწვევს. ეს მაშინ ხდება, როცა „საშინაო საქმე“ საფრთხეს უქმნის მშვიდობისა
და ხალხის უშიშროებას, არღვევს საყოველთაოდ აღიარებულსაერთაშორისო-სამართლებრივ ნორმებს. ამ თვალსაზრისით ყველაზე
თვალსაჩინომაგალითი იყო სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა აპარტეიდის რეჟიმის წინააღ მდეგ.
ჩაურევლობის პრინციპის დარღვევას ინ ტე რ ვ ე ნ ც ია ეწოდება. მის ყველაზე ტიპიურ მაგალითს სამხედრო ჩარევა
წარმოადგენს. არცერთ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთაჯგუფს არ აქვსუფლება ჩაერიოს პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, რა მიზეზითაც
უნდა იყოს, სხვა სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო საქმეებში. ამგვარი ქმედება, საერთაშორისო სამართლის პრინციპის დარღვევაა. არც
ერთი სახელმწიფო აგრეთვე არ უნდა აწყობდეს, ეხმარებოდეს, აღვივებდეს, აფინანსებდეს, აქეზებდეს შეიარაღ ებულ, ტერორისტულ
საქმიანობას.ყოველსახელმწიფოს აქვსუფლება აირჩიოს თავისი პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული სისტემა
ყოველი სხვა სახემწიფოს მხრივ ამა თუ იმ ფორმით ჩარევის გარეშე.
ხალ ხთა ( ე რ თა ) თან ას წ ო რ უფლ ე ბიან ო ბის ა და თვ ითგამ ო რ კვ ე ვ ის პრ ინ ც იპი
ყველახალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება - ამ უფლების ძალით ისინი თავისუფლად აწესებენ თავიანთ პოლიტიკურ
სტატუსს და თავისუფლად უზრუნველყოფენ თავიანთ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ განვითარებას.გაეროს
წესდების პრეამბულა მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან განავითარონ მეგობრული ურთიერთობანი სახელმწიფოთა შორის ხალხთა
თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პატივისცემის პრინციპებზე დაყრდნობით. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი
საწინააღმდეგო აქტად თვლის ყოველხელშეკრულებას, რომელიც ზღ უდავს ერის,ხალხის პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, მისი
თვითგამორკვევის უფლებას.
ხალხის დამონება და ექსპლოატაციაუცხო სახელმწიფოს მიერუარყოფს ადამიანის ძირითად უფლებებს და ეწინააღ მდეგება გაეროს
წესდებას. ყოველი სამხედროან რეპრესიული ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავენ დამოუკიდებელი ხალხის მონობაში დატოვებას -
მართლსაწინააღმდეგო აქტია და უნდა შეწყდეს, რათა მისცეს ხალხს საშუალება თავისუფლად, მშვიდობის პირობებში განახორციელოს
თავისი სრული დამოუკიდებლობის მოპოვების უფლება. ყოველი ერი, რომელიც გარკვეულ ტერიტორიაზე ცხოვრობს, ამ
ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ სიმდიდრეთა და რესურსების ერთადერთი პატრონია. მხოლოდ თვით ერს აქვს უფლება
განსაზღვროსრა პირობითდა რაწესითშეიძლება ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაცია. არც ერთ ხალხს არავითარ შემთხვევაში არ
შეიძლება წაერთვას სახსრები, რომლებიც მას ეკუთვნის. ამგვარად, ყოველიერის თვითგამორკვევის უფლებათა რეალიზაცია სამ
ძირითად კომპონენტს უნდა შეიცავდეს: ეროვნული და ტერიტორიული მთლიანობა, პლუს ბუნებრივი რესურსების უზენაესი
მესაკუთრეობა. ხალხებს, როცაისინი ცდილობენ განახორციელონ თავიანთი თვითგამორკვევის უფლება, შეუძლიათ გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციის წესების მიზნებისა და პრინციპების შესაბამისად გამოითხოვონ და მიიღონ მხარდაჭერა ამგვარი ძალმომრეობითი
ზომების საწინააღმდეგო მოქმედებასა და მათდამი წინააღ მდეგობის გაწევაში.თვითგამორკვევა და გამოყოფა, დამოუკიდებელი
სახელმწიფოს შექმნა, არ არის დღეს დასაშვები, თუ იგი არ იცავს სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას, არღ ვევს
ისტორიულად შექმნილ საზღვრებს, აზიანებს სახელმწიფოს უშიშროებას და სხვა.
ამიტომ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს აგრესიული სეპარატიზმი, რომლის მიზანიაცალმხრივად, ძალის გამოყენებით
ხელყოს სუვერენული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა,ერის თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაციის
მოტივით. ამის ნათელი მაგალითია კონფლიქტი, რომელიც მოახვიეს საქართველოს აფხაზმა სეპარატისტებმა.
ადამ იან ის უფლ ე ბე ბის და ძ ირ ითად თავ ის უფლ ე ბათა პატივ ის ც ე მ ის პრ ინ ც იპი
ადამიანის ძირითადი უფლებები კაცობრიობის განვითარების დღ ევანდელ ეტაპზე განუსხვისებელია ყოველგვარი გონიერი
არსებისაგან, მიუხედავად მისი სქესისა, კანისფერისა, რჯულისა, რასისადა ეროვნებისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მნიშვნელოვანი
ნაბიჯები გადაიდგა ადამიანის ძირითადი უფლებების საერთაშორისო-სამართლებრივი აღიარებისა და დაცვის თვალსაზრისით.
ჰელსინკის თათბირის მონაწილე სახელმწიფოებმა შემდეგნაირად განსაზღ ვრეს ამ პრინციპის შინაარსი. სახელმწიფოები
პატივისცემითმოეკიდებიან ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს ყველასთვის, განუსაზღვრელად რელიგიისა, სქესისა
და რასისა. ამ ფარგლებში სახელმწიფოები ცნობენ და პატივს სცემენ პიროვნების თავისუფლებას იწამოს მარტო ან სხვებთან ერთად
რელიგია, იმოქმედოს საკუთარი სინდისის კარნახის თანახმად სახელმწიფოები, რომელთა ტერიტორიაზე არიან ეროვნული
უმცირესობანი, პატივისცემით მოეკიდებიან კანონის წინაშე ასეთ უმცირესობათა წარმომადგენელი პირების თანასწორობის უფლებას
და ამრიგად დაიცავენ მათკანონიერინტერესებს ამ დარგში. სახელმწიფოები აღ იარებენ ადამიანის უფლებებს და ძირითადი
თავისუფლებების საყოველთაო მნიშვნელობას,რომელთა პატივისცემა არსებითი ფაქტორია მშვიდობის, სამართლიანობის და
კეთილდღ ეობისა. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაეროს კომპეტენტური ორგანოები ჩათვლიან, რომ სახელმწიფოში ადგილი აქვს
ადამიანის უფლებათა მასობრივ და სისტემურ დარღვევას, მათ შეუძლიათ მიმართონ წესდებით გათვალისწინებულ საშუალებებს
შეიარაღ ებული ძალების გამოყენების ჩათვლით.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო დავ ე ბის მ შ ვ იდო ბიან ი მ ო წ ე ს რ იგე ბის პრ ინ ც იპი
თუ საერთაშორისო დავის წარმოშობის შემთხვევაში ყოველი სახელმწიფო მოვალეათავი შეიკავოს ძალის გამოყენებისგან, მხარეების
ერთადერთი გზა რჩებათ - მიმართონ მხოლოდ დავის გადაწყვეტის მშვიდობიან საშუალებას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი შეიცავს დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის სპეციალურ ინსტიტუტს, რომელიც მრავალ
საშუალებას ითვალისწინებს - მოლაპარაკება, გამოძიება, შუამავლობა, შერიგება, არბიტრაჟი, სასამართლო პროცესი და სხვ.
ყოველი სახელმწიფო თავის საერთაშორისო დავებს სხვა სახელმწიფოებთან წყვეტს მშვიდობიანი საშუალებებით ისე, რომ საფრთხე
არ შეუქმნას მშვიდობას, უშიშროებას და სამართლიანობას. მოდავე მხარეები ვალდებული არიან, იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მიაღ წიეს
დავის გადაწყვეტას ერთ-ერთი ზემოხსენებული მშვიდობიანი საშუალებით, განაგრძონ მისწრაფება დავის მოსაწესრიგებლად
ურთიერთშორის შეთანხმებული სხვა მშვიდობიანი საშუალებით. საერთაშორისო დავების გადაწყვეტა ხდება სახელმწიფოთა
სუვერენული თანასწორობის საფუძველზე და დავების მშვიდობიანიგადაწყვეტის საშუალებათა არჩევის პრინციპების შესაბამისად.
ს ახე ლ მ წ იფო თა მ ო ვ ალ ე ო ბა ითან ამ შ რ ო მ ლ ო ნ ე რ თმ ან ე თთან წ ე ს დე ბის შ ე ს აბამ ის ად
სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან ითანამშრომლონ ერთმანეთთან, მიუხედავად მათი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური
სისტემებისა, საეთაშორისო ურთიერთობათა სხვადასხვადარგებშიიმ მიზნით, რომ დაიცვან საერთაშორისო მშვიდობა და უშიშროება
და ხელი შეუწყონ საერთაშორისო ეკონომიკურ სტაბილურობასადა პროგრესს, ხალხთა საერთო კეთილდღ ეობასა და საერთაშოროს
თანამშრომლობას, რომელიც თავისუფალია ასეთ განსხვავებაზე აღმოცენებული დისკრიმინაციისგან. ამ მიზნით:
ა) სახელმწიფოები თანამშრომლობენ სხვასახელმწიფოებთან საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვაში; ბ)
სახელმწიფოები თანამშრომლობენ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა საყოველთაო პატივისცემისა და დაცვის
დადგენაში ყველასთვის და რასობრივი დისკრიმინაციისა და რელიგიური შეუწყნარებლობის ყველა ფორმის ლიკვიდაციაში; გ)
სახელმწიფოები ახორციელებენ თავიანთ საერთაშორისო ურთიერთობებს ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, ტექნიკურ და
სავაჭროდარგებშისუვერენული თანასწორობისა და ჩაურევლობის პრინციპების შესაბამისად;დ) გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები მოვალენი არიან, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით მიიღ ონ
ერთობლივი და ინდივიდუალური ზომები, რომლებსაც წესდების შესაბამისი დებულებანი ითვალისწინებენ.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ით გან ს აზღ ვ რ ულ ვ ალ დე ბულ ე ბათა კე თილ ს ინ დის იე რ ი შ ე ს რ ულ ე ბა
სახელმწიფოები კეთილსინდისიერად უნდა ასრულებდნენ საერთაშორისო სამართითგანსაზღვრულთავიანთ ვალდებულებებს, ისევე
როგორც იმ ვალდებულებებს, რომლებიც საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღ იარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან
გამომდინარეობს, აგრეთვე იმ ვალდებულებებს, რომლებიც გამომდინარეობს საერთაშორისო სამართლის შესაბაიმისი
ხელშეკრულებებიდან თუ სხვა შეთანხმებებიდან, რომელთა მონაწილენიც ისინი არიან.
თავიანთ სუვერენულუფლებებს, მათ შორის იმ უფლებებს, რომელთა განხორციელებისათვის საჭიროა შემოიღ ონ თავიანთი
კანონები და ადმინისტრაციული წესები, ისინი უფარდებენ თავიანთ იურიდიულ ვალდებულებებს საერთაშორისო სამართლის
ფარგლებში. თუ გაეროს წევრთა ვალდებულებანი, რომლებიც გათვალისწინებულია გაეროს წესდებით, ეწინააღ მდეგება სხვა
რომელიმე ხელშეკრულებით თუ სხვა საერთაშორისო შეთანხმებით ნაკისრ ვალდებულებებს, გაეროს წესდების თანახმად, უპირატესი
ძალა ეძლევა წესდებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს.
1 3 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის ც ნ ე ბა და ს ახე ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ მისი ძირითადი სუბიექტები სახელმწიფოებია.
ს აერთაშორისო სამართლის სუბიექტი წარმოადგენს სამართლებრივი ურთიერთობის ისეთ მონაწილეს, რომელიც არა მარ ტო ფლ ო ბს
ს აერთაშორისო ნორმებით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობებს, არამედ ურთიერთობის სხვა მონაწილეებთან ერ თად ქმ ნ ის ამ
ნ ორმებს და უზრუნველყოფს მ ათ შ ე ს რ ულ ე ბას . თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი გარკვეული მოცულობით სუბიექტად
ცნობს აგრეთვე თავისუფლებისათვის მებრძოლ ერს, ან ხალხს. ერი ან ხალხი, რომელიც ითხოვს დამოუკიდებლობას, მაგრამ
მეტროპოლის წინააღმდეგობის გამო იძულებულია მიმართოს იარაღს, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით
აწარმოებს „შეიარაღებულთავდაცვას“ კოლონიზატორთა აგრესიის წინააღმდეგ. ასეთერს ან ხალხს მიენიჭება მთელი რიგი უფლებანი
და ეკისრება ვალდებულებანი. გაერომოვალეა რაც შეიძლება სწრაფად მოუღ ოს ბოლო წარმოშობილ კონფქლიტს და აიძულოს
კოლონიზატორი ცნოს თავისუფლებისათვის მებრძოლო ერის დამოუკიდებლობა.
თუ ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობა მშვიდობიან ფორმებში მიმდინარეობს, ერის ინტერესებს გამოხატავენ ის
არსებული წარმომადგენლობითი დაწესებულებები, რომლებიც ბრძოლის გარდამავალ ეტაპზე ყალიბდებიან როგორც შინაგანი
თვითმმარველობის ორგანოები. დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე აღნიშნული ორგანიზაციები და ორგანოები უფლებამოსილნი არიან:
დაამყარონ საერთაშორისო სამართლებრივი ურთიერთობა სხვა სახელმწიფოებთან. დააარსონ თავისი მუდმივი წარმომადგენლობა
დიპლომატიური სტატუსით, ხელი მოაწერონ საეთაშორისო ხელშეკრულებებს და ა.შ.
ასევე საერთაშორისო სამართლის არაძირითად,განსაკუთრებულსუბიექტს წარმოადგენს საერთაშორისო გაერთიანებანი -
გაერო, მისი სპეციალიზებული დაწესებულებანი. ეს ორგანიზაციები საერთაშორისო ასპარეზზე მათი წესდებით მოქმედებენ.
სახელმწიფო არის პირველადი, ძირითადი სუბიექტი, საერთაშორისო ორგანიზაცია კი მეორადი, არაძირითადი, წარმოებული
სუბიექტია, რომლის უფლებაუნარიანობა ზუსტადაა განსაზღ ვრული საერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპებით.
საერთაშორისო სამართლის სპეციფიკურ სუბიექტს წარმოადგენს ვატიკანი,რომელიც აღიარებულია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ.
იტალიის მთავრობაიძლევაგარანტიას, რომ არ ჩაერევა ვატიკანის საშინაო და საგარეოსაქმეებში, იტალიის ტერიტორიაზე ტრანზიტისა
და კომუნიკაციების გამოყენების ჩათვლით. ვატიკანში ან საზღვარგარეთმიმავალი უცხო სახელმწიფოს ელჩები სარგებლობენ იტალიის
ტერიტორიაზე სრული დიპლომატიური იმუნიტეტით, თუნდაც ამ სახელმწიფოს არ ჰქონდეს დიპლომატიური ურთიერთობა
იტალიასთან. ვატიკანი აქტიურად თანამშრომლობს იმ სახელმწიფოებთან, სადაც ძლიერია კათოლიკური რელიგია, იჩენს ინტერესს
მშვიდობისა და ხალხთაუშიშროების დაცვის პრობლემისადმი, ადამიანის უფლებებისა და სხვა საკითხისადმი.
და ბოლოს, მეცნიერთა მოსაზრების მიხედვით, შესაძლებელია საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი იყოს ფიზიკური
პირიც. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში ფიზიკური პირი სარგებლობს გარკვეული უფლებებით მხოლოდ
სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების საფუძველზე.ფიზიკური პირები მოკლებულნი არიან საერთაშორისო სამართლის ნორმათა შექმნისა
და დაცვის უფლებას. ფიზიკური პირები მოქმედებენროგორც გარკვეული სახელმწიფოს მოქალაქენი და მხოლოდ ამიტომ სარგებლობენ
ამ უფლებით. ამ უფლებათადაცვას ახორციელებს არა თვით ფიზიკური პირი, არამედ მისი სახელმწიფო. ფიზიკურ პირს არ აქვს
უფლება მიმართოსრომელიმე საერთაშორისო ორგანიზაციას პრეტენზიებით თავისი ანუცხო სახელმწიფოს მიმართ. მხოლოდ მაშინ,
როცა ფიზიკური პირი აგრესიული სახელმწიფოს ხელმძღვანელიადა მისიბოროტმოქმედება მშვიდობისა და ადამიანობის წინააღ მდეგ
საერთაშორისო ხასიათს ატარებს, მისი გასამართლება ხდება საერთაშორისო სასამართლოში (ტრიბუნალში) და საერთაშორისო
სამართლის ნორმათა საფუძველზე. ამგვარად, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად სუბიექტს მხოლოდ სახელმწიფო
წარმოადგენს.
1 4 . ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს რ ულ უფლ ე ბიან ი ს უბიე ქტი
ნ იშან თვისებას, რომელიც გვიჩვენებს სახელმწიფოს ხელისუფლების უზენაესობას, ქვეყნის საშინაო საქმეებში და დამ ო უკიდე ბო ბა ს
რომელიმე უცხო სახელმწიფოსგან საერთაშორისო ასპარეზზე, სახელმწიფო სუვერენიტეტი ეწოდება, ხოლო ამ ნიშან თვისების მ ქო ნ ე
ს ახელმწიფო ს - ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო . სახელმწიფო სუვერენიტეტისგან განასხვავებენ ეროვნულ სუვენიტეტს - ერის ან
ხალხის თვითგამორკვევის უფლებას. თუ ერი (ხალხი) მოიპოვებს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ასგილი ექნება ეროვნული და
სახელმწიფო სუვერენიტეტის შერწყმას. თუ ერი (ხალხი) განმათავისუფლებელ ბრძოლას ეწევა, ეს კოლონიის ეროვნული
სუვერენიტეტისა და მეტროპოლიის სახელმწიფო სუვერენიტეტის ურთიერთშეუთავსებლობას მოწმობს. როგორც უკვე აღ ვნიშნეთ,
სახელმწიფო სუვენიტეტისგან განასხვავებენ სახალხო სუვერენიტეტსაც - ხალხის უფლებას, აირჩიოს, განამტკიცოს და განავითაროს ის
სოციალურ-პოლიტიკური სისტემა და სახელმწიფო ფორმა, რომელიც მას სურს. ამგვარად, სახელმწიფო სუვერენიტეტი არის
ერის(ხალხის) პოლიტიკური ორგანიზაციის უმაღ ლესი ფორმის ნიშან–თვისება, მისი პოლიტიკური დამოუკიდებლობის
სამართლებრივი გამოხატულება.
1 5 . რ თულ ი ს ახე ლ მ წ იფო ე ბი (ფე დე რ აც ია და კო ნ ფე დე რ აც ია )
ფედერაც ია სახელმწიფოებრივი მოწყობის ფორმაა. ფედერალური სახელმწიფო წარმოადგენს ფედერაციის იმ სუბიექტების
გაერთიანებას, რომლებსაც საკუთარი სახელმწიფო ორგანოები აქვთ. თანამედროვე საერთაშორისოპარქტიკაში ვხვდებით ფედერალურ
სახელმწიფოთა განსხვავებულმოდელებს. არის ისეთიფედერაციები, სადაც სუბიექტთა კომპეტენცია მინიმუმამდეა დაყვანილი, და
ისეთებიც, რომელთა სუბიექტებს აქვთ საკუთარი კონსტიტუციები, კანონმდებლობა,მოქალაქეობაც კი. საერთაშორისო სამართლის
მიხედვით, საერთაშორისო სამართის სუბიექტად მხოლოდ ფედერაცია გვევლინება. რაც შეეხებაფედერაციის სუბიექტებს, მათ სრული
სუვერენიტეტი არ აქვთ: მართალია, ისინი გარკვეულშემთხვევაში უფლებამოსილნი არიან მონაწილეობა მიიღ ონ საერთაშორისო
ურთიერთობებშ, მაგრამ იქ, სადაც ასეთი წესი მოქმედებს,ფედერაციის სუბიექტთა საერთაშორისო უფლებამოსილება აფუძნებულია
ფედერაციის შიდა კანონმდებლობაზე. შეუზღუდავი, პირველადი, სრულყოფილი სუბიექტის უფლება შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ
სუვერენულ სახელმწიფოს, ამ შემთხვევაშ - მთელ ფედერაციას. კონფედერაცია არის ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთი
კავშირი, როდესაც მასში შემავალი სახელმწიფოები სრული სახით ინარჩუნებენ საკუთარ სუვერენიტეტს და რჩებიან სუბიექტებად
საერთაშორისო სამართლისა. ცხადია კონფედერაციათვითონაც მონაწილეობს საერთაშორისო ურთიერთობებში როგორც სუბიექტი და
აქვს საერთაშორისო სამართალსუბიექტობის ნიშნები, მაგრამ შეზღ უდული სახით. კონფედერაციის ჩამოყალიბება ფორმდება
საერთაშორისო ხელშეკრულებით,რომლის საფუძველზეც კონფედერაციას გადაეცემა უფლებამოსილება გარკვეულ სფეროებში,
ჩვეულებრივ ეს სფეროები: ომი და ზავი, საგარეო პოლიტიკა, შეიარაღ ბული ძალები, შესაძლოა მათ განეკუთვნებოდეს აგრეთვე
საფინანსო პოლიტიკა და ა. შ. მაგრამ იმის გამო, რომ კონფედერაციის წევრი სახელმწიფოები სუვერენიტეტს ინარჩუნებენ,
გადაწყვეტილებები კონფედერაციისთვის გადაცემული კომპეტენციის ფარგლებში იქმნება იმის მიხედვით, თუ რა კომპეტენცია
განუსაზღვრეს კონფედერაციის სახელმწიფოებმა, რომლებიც მისი სუბიექტები არიან, თუმცა კონფედერაციის ცნტრალური ორგანოები
სრული სახით მაინც არ ემსგავსბიან სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს, რადგან მათი გადაწყვეტილებების იმპლემენტაცია
დამოკიდებულია კონფედერაციის სუბიექტების ნებაზე, რომლებსაც შეუძლიათ უარი განაცხადონ კონფედერაციის მიერ მიღ ებული
გადაწყვეტილებისრეალიზაციაზე. კონფედერაციის გარდამავალი ტიპის რთული სახელმწიფოა, რომელიც ზოგიერთი გამონაკლისის
გარდა ან ფედერაციაშ გადაიზრდება ან იშლება.
1 6 . ს ახე ლ მ წ იფო ს , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის , წ არ მ ო შ ო ბა და გაქრ ო ბა
დროთაგანმავლობაში იქმნება ახალი სახელმწიფოები, ხოლო სხვა სახელმწიფოები ქრებიან ან განიცდიან მნიშვნელოვან ცვლილებას.
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკაგვიჩვენებს ახალი სახელმწიფოების „დაბადების“ სხვადასხვა საშუალებებს. განვიხილოთ
რამდენიმე მათგანი.
ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
1948-1949 წწ. ყოფილი ერთიანი გერმანიის ადგილზე შეიქმნაორი სახელმწიფო - გერმანიისფედერაციული რესპუბლიკა და გერმანიის
დემოკრატიული რესპუბლიკა. 1919 წელს ავსტრია-უნგრეთის ადგილზე შეიქმნა სახელმწიფოები:
უნგრეთი,ჩეხოსლოვაკია,რუმინეთი,იუგოსლავია,პოლონეთი და ავსტრია.
ე რ ო ვ ნ ულ-გან მ ათავ ის უფლ ე ბე ლ ი ბრ ძ ო ლ ე ბის შ ე დე გად
1989-1991 წწ. დაიშალა სსრ კავშირი და საერთაშორისო ასპარეზზე 15 დამოუკიდებელი სახელმწიფო გამოვიდა.
რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტირამ და უნგრეთმა შექმნეს ერთი სახელმწიფო - ავსტრია- უნგრეთი. 1991 წელს გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა
შეუერთდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას.
* * *
რაც შეეხება სახელმწიფოს, როგორც საერთაშორისო სუბიექტის გაქრობას, აღ სანიშნავია შემდეგი ძირითადი შემთხვევები:
1. რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტრია-უნგრეთის შექმნის შემდეგ ავსტირამ და უნგრეთმა შეწყვიტეს დამოუკიდებელი არსებობა, დაკარგეს თავისი
საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტურობა და ერთიან სუბიექტად იქცნენ.
2. ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
ავსტრია-უნგრეთის დაშლის შემდეგავსტიამ და უნგრეთმა კვლავ შეიძინეს საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტის სტატუსი.
სამაგიეროდ, ავსტია-უნგრეთმა,როგორც საერთაშორისო-სამართლებრივმა სუბიექტმა შეწყვიტა არსებობა. იგივე ითქმის
ჩეხოსლოვაკიაზე.
ასეთია სახელმწიფოს გაქრობის ის გზები,რომელიც არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ნორმებს. ზოგიერთი მეცნიერი
მიუთითებს ანექსიას,მაგრამ ასეთი შეხედულება ვერჩაითვლება გამართლებულად. მართალია ანექსიის შედეგად სახელმწიფო კარგავს
თავის დამოუკიდებლობას, მაგრამ ეს აქტი ეწინააღმდეგება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს და არ შეიძლება იყოს
აღ იარებული სახელმწიფოს, როგორც სუბიექტის გაქრობის საშუალებად. ანექსია დღ ეს კანონგარეშედაა გამოცხადებული.
1 7 . ც ნ ო ბის ს ახე ე ბი
როგორც ვიცით, საერთაშორისო ასპარეზზე დროთა განმავლობაში ჩნდება ახალი სახელმწიფოები, რომლებიც აქტიურად ებმება
საერთაშორისო ურთიერთობებში.
ხშირია შემთხვევები, როცა თვითონ სახელმწიფო რჩებაუცვლელი, მაგრმ ადგილი აქვს სახელმწიფო გადატრიალებას. როდესაც
სახელმწიფოში ამგვარი ვითარებაა, რთულდება მოცემული სახელმწიფოსროგორც საშინაო, ისე საგარეოვითარება და არანორმალური
მდგომარეობაიქმნება მსოლიოს ამათუ იმ რეგიონში. იმისათვის, რომ ახლადწარმოშობილმა სახელმწიფომ ან მთავრობამ დაიკავოს
საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთობაში ნორმალური ადგილი, საჭიროადანარჩენი სახელმწიფოები თანახმაიყვნენ დაამყარონ
მასთან საერთაშორისო ურთიერთობა, ანუ ცნონ იგი.
საერთაშორისო სამართალში ცნობის ქვეშიგულისხმება მოცემული სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნება, რომელიც მიმართულია
ახლად წარმოშობილი სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ. აღნიშნულიდან ჩანს თუ რა როლს ასრულებს ცნობის
ინსტიტუტი საერთაშორისო–სამართლებრივი ურთიერთობის ნორმალურად წარმართვის საკითხში. ზოგჯერ, როდესაც ადგილი აქვს
არა უბრალოამბოხებას, არამედ ფართო მასშტაბის შეიარაღებულბრძოლას,სხვა სახელმწიფოებმა შეიძლება აჯანყებული ორგანიზაცია
ცნონ აჯანყებულმხარედ. იმ შემთხვევაში, თუ აჯანყებულმხარედ ცნობს თვითონ დაინტერესებული სახელმწიფო, იგი ავრცელებს
აჯანყებულებზე სამხედრო ტყვეობისრეჟიმს და მას არ აქვსუფლებაგანიხილოს ისინი როგორც სამართალდამრღვევები.
როდესაც აჯანყებაგადადის სამოქალაქო ომში და ძალები შედარებით თანაბრდება, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მეომარ მხარედ
ცნობას. მეომარ მხარედ ცნობახდება ოფიციალური დეკლარაციის საშუალებით. სახელმწიფო, რომელიც ცნობს აჯანყებულებს მეომარ
მხარედ, მოვალეა დაიცვას ნეიტრალიტეტი, წინააღმდეგშემთხვევაში ადგილი ექნება საერთაშორისო სამართლის ნორმების დარღვევას.
ამ სახის ცნობა წარმოიშვა პირველი მსოფლიო ომის დროს. ომის პერიოდში ქვეყნებმა გამოთქვეს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს
შექმნის სურვილი. აჯანყებულდა მეომარ მხარედ ცნობადღ ეს არ არის გამართლებული, რადგან საერთაშორისო სამართალი
მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან აჯანყებისგან თავის შეკავებას.
1 8 . ც ნ ო ბის თე ო რ იე ბი
დე კლარაციული თეორია ჩამოყალიბდა კაპიტალიზმის განვითარების საწყის სტადიაზე, როცა ფეოდალურ სახელმწიფოებს შორის აქა-
იქ წარმოიშობოდა ახალი, ბურჯუაზიული ტიპის სახელმწიფოები.ეს სახელმწიფოები წარმოიშობოდა ან ახალი სახელმწიფოს
ჩამოყალიბებით ანუკვე არსებულსახელმწიფოში ბურჟუაზიული რევოლუციის გზით. დაკლარაციული თეორიის თანახმად, ცნობა
მხოლოდდამხოლოდ აკანონებს ახლად წარმოქმნილი სახელმწიფოს საერთაშორისო ურთიერთობის მონაწილედ გახდომის ფაქტს. ამ
თეორიის მიხედვით, ახლად შექმნილი სახელმწიფო ხდება საერთაშორისოსამართლის სუბიექტიარა იმიტომ, რომ მას ცნობენ, არამედ
იმიტომ, რომ ყოველ ახლად შექმნილ სახელმწიფოს უფლება აქვს გამოვიდეს საერთაშორისო ასპარეზზე და დაიცვას თავისი
ინტერესები. კონსტიტუციური თეორია ამტკიცებს, რომ თითქოს ახლად შექმნილი სახელმწიფო მხოლოდ მაშინ ხდება საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტი, როცაროცა მას ცნობენ სხვა სახელმწიფოები. წინააღ მდეგ შემთხვევაში იგი მოკლებულია უფლებას, გახდეს
საერთაშორისო საამრთლის სრულუფლებიანი წევრი. იგი ცდილობს ხელი შეეშალოს ერების თვითგამორკვევის უფლების
განხორციელებას და საექვემდებაროს ყოველი ახალი სახელმწიფოს ,,სამართლიანობის და კანონიერების’’ შეფასებას დიდი
სახელმწიფოებისთვის. სახელმწიფოს ცნობასთან ძალიან ახლოს დგას მთავრობის ცნობის საკითხი. ეს საკითხი დაისმის მაშინ, როდესაც
ახალი მთავრობახელში იღებს ხელისუფლებას არაკონსტიტუციური ანუ სახელმწიფოს გადატრიალების გზით. მაშინ სახელმწიფოები
თავად განსაზღ ვრავენ, რამდენად მიზანშეწონილია ახალი მთავრობის ცნობა.
1 9 . ც ნ ო ბის ფო რ მ ე ბი
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკის ანალიზი საშუალებას გვაძლევს ცნობის ფორმები 2 კატეგორიად დავყოთ-ფაქტობრივი და
ოფიციალური ცნობა.ფაქტო ბრ ივ ი ც ნ ო ბა გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როცა სახელმწიფო ამყარებს ახლად შექმნილ
სახელმწიფოსთან საქმიან კავშირს, მაგრამ ამავე დროს თავს იკავებს მისი ოფიციალური ცნობისგან. მათ შორის წარმოებს მხოლოდ
მოლაპარაკება ამათუ იმ საკითხზე. ოფიციალური იურიდიულ ი ცნობა განსხვავდება ფაქტობრივი ცნობისგან იმით, რომ ახლად
შექმნილი სახელმწიფოს ცნობის ფაქტი გამოხატული უნდაიყოსრომელიმე დოკუმენტში.ოფიციალური ცნობა შეიძლება ორი სახის
იყოს: de factoდა de iure, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სამართლებრივი შედეგების მიხედვით. მთავარი განსხვავება მათ
შორის არის ის, რომ პირველ შემთხვევაში მთვრობა იცნობა როგორც სინამდვილეში არსებული, მაგრამ მასთან არ ამყარებენ
დიპლომატიურ და ზოგჯერსაკონსულოურთიერთობებსაც კი. ურთიერთობა სავაჭრ ო ხელშეკრულებით ამოიწურება. დე ფაქტო
ცნობის დროს დამყარებულურთიერთობას აქვს დროებითი, არასტაბილური ხასიათი. დეფაქტო ცნობა მოკლე ხანში იცვლება დე იურე
ცნობით, რის შემდეგაც ორ სახელმწიფოს შორის სტაბილური ურთიერთობა მყარდება. მყარდება დიპლომატიური და საკონსულო
ურთიერთობანი. ამგვარად, მხოლოდ დე იურე ცნობა ქმნის ჭეშმარიტ ურთიერთობას.
ცნობის ინსტიტუტი ემსახურება მშვიდობიანი თანაარსებობის პრინციპის განმტკიცებას. იგი მოწოდებულია
ხელი შეუწყოს ხალხთა მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას.აღ სანიშნავია, რომ გაეროში
საქართველოს მიღების ფაქტი არ ნიშნავს ჩვენი ქვეყნის ავტომატურ ცნობას ამ ორგანიზაციის ყველა წევრის მიერ. არსებული წესის
მიხედვით სახელმწიფოს გაეროში ან სხვაორგანიზაციაში გაწევრიანება არ ნიშნავს ამ ორგანიზაციის წევრების მიერ ახალი წევრ-
სახელმწიფოს ოფიციალურ ცნობას. ლაპარაკი შეიძლება საქმიან ცნობაზე, რომელიც არავითარ იურიდიულ ვალდებულებას არ
წარმოშობს დე იურე ან დე ფაქტო ცნობისთვის.
2 0 . ს ახე ლ მ წ იფო ს ს ამ არ თალ მ ე მ კვ იდრ ე ო ბა
სახელმწიფოები იბადებიან და კვდებიან. ეს პროცესი წარმოშობს მეტად რთულდა პოლიტიკურად ძალზე მნიშვნელოვან პრობლემას -
ახალი სახელმწიფოს უფლებამემკვიდრეობის საკითხს. ე.ი. საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებამოსილებანი გადადის ძველი
სახელმწიფოდან ახლად შექმნილზე. უფლებამემკვიდრეობის საკითხი შეიძლება წარმოიშვას ასევე ერთი სახელმწიფოს მიერ
მეორისათვის ტერიტორიის გადაცემის შემთხვევაში.
ა . უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის მ იმ არ თ
უფლებამემკვიდრეობა სოციალური რევოლუციის პირობებში. მხოლოდ მაშინ, როცა ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ადგილი აქვს
სოციალურ რევოლუციას, წარმოიქმნება უფლებამემკვიდრეობის საკითხი. რაც უფრო ძირფესვიანია რევოლუცია, მით უფრო
რადიკალურია ყოფილი სუბიექტის უფლებათა და მოვალეობათა შემოწმება-გადასინჯვა ახალი სუბიექტის მხრიდან.
დე კოლონიზაციით გამ ო წ ვ ე ულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენს დამოუკიდებლობას
მეტროპოლისგან ან სხვა სახით არსებულკოლონიური რეჟიმისაგან, თავისუფლდება ყველა სხვახელშეკრულებისაგან, რომელიც დადო
მმართველმა მთავრობამ ამ ტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ ”ტაბულა რაზას” პრინციპი,რომელიც
ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლის მიერ თავს მოხვეული ვალდებულებისაგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო
უფლებამოსილია გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებებს ტოვებს ძალაში და რომელს უარყოფს. ეს როდის ნიშნავს,რომ
სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. პირიქით, ახალი სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ
არათანასწორუფლებიან ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი ტერიტორიის, ბუნებრივი რესურსების უმოწყალო
განიავება და ხალხის სასტიკი ექსპლოატაცია. ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს გაერთიანებით ან ერთი სახელმწიფოს რამდენიმე
ერთეულად გაყოფით გამოწვეულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . პირველ შემთხვევაში გაერთიანებულ სახელმწიფოზე გადადის
წინამორბედი სახელმწიფოს ყველა ხელშეკრულება და შეთანხმება. ავტომატურად გადადის შენაერთზე ის ხელშეკრულებანი,
რომლებიც არეგულირებენ გაერთიანებაში შემავალი ერთეულების სასაზღ ვრო და სხვა ტერიტორიალურ საკითხებს.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი სახელმწიფო რამდენიმე სახელმწიფოდ იყოფა, მიუხედავად იმისა განაგრძობს თუ არა წინამორბედი
სახელმწიფო არსებობას, ყველა მის მიერდადებული ხელშეკრულება, რომელიც მთელტერიტორიას ეხებოდა, რჩება ძალაში ყოველი
გამოყოფილი ნაწილის მიმართ, ხოლო კონკრეტული ტერიტორიის მიმართ მოქმედი ხელშეკრულება გადადის მხოლოდ ამ
ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოზე.
ბ. უფლებამემკვიდრეობა სახელმწიფო ქონებისა და სახელმწიფო არქივის მიმართ - რასაშუალებითაც არ უნდა ჩამოყალიბდეს ახალი
სახელმწიფო, მასზე გადადის სახელმწიფო საკუთრების ყველა სახე( მოძრავი და უძრავი ქონება) შემდეგი წესით: სახელმწიფო-
მემკვიდრის ტერიტორიაზე მდებარე უძრავი ქონება მასვერჩება. უძრავი ქონეება, რომელიც ამ ტერიტორიას ეკუთვნის, მაგრამ მის
გარეთმდებარეობს და მას თავის დროზე დაეპატრონა წინამორბედი სახელმწიფო, სახელმწიფო-მემკვიდრეს მიეკუთვნება.
მოძრავი ქონება,რომელიც გამოყოფილ ტერიტორიას ეკუთვნოდა, მაგრამ შემდგომ გახდა წინამორბედი სახელმწიფოს ქონება,
უბრუნდება სახელმწიფო-მემკვიდრეს.
სახელმწიფო არქივების საკითხი რთულია და ძირითადად ურთიერთშეთანხმებით წყდება. მაგრამ უდავოდ ითვლება
დებულება,რომელიც მოითხოვს წინამორბედ სახელმწიფოსგან გადასცეს სახელმწიფო-მემკვიდრეს მის ტერიტორიასთან
დაკავშირებული დოკუმენტური და ისტორიული არქივები ან თუ ისინი ორივე მხარეს ეხება, მისაწვდომი გახადონ სახელმწიფო-
მემკვიდრისათვის. უნდა დაისვას საკითხი რუსეთში მყოფი საქართველოს საგანძურისა და არქივების დაბრუნების შესახებ.
გ. უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ვ ალ ე ბის მ იმ არ თ
როდესაც ერთი სახელმწიფო იყოფა რამდენიმე ერთეულად, ვალების საკითხი წყდება სახელმწიფოების ურთიერთშეთანხმებით,
როგორც წესი, არსებული ვალი იყოფა გამოყოფილი ერთეულების ეკონომიკური პოტენციალისა და მოსახლეობის რაოდენობის
გათვალისწინებით. თუ კონკრეტული თანხა მთლიანად იყო მოხმარებული გარკვეული ტერიტორიის საკეთილდღ ეოდ, მისი გადახდა
დაეკისრება ამ ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოს. მიუხედავად იმისა,რომ საქართველო ძალით იყო გაერთიანებული სსრ კავშირში,
ამ უკანასკნელის დაშლის შემდეგ საქართველოს მიეცა უფლებადაპატრონებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქონების გარკვეულ წილს,
რადგანაც ქართველი ხალხი მონაწილეობდა სსრ კავშირის ეკონომიკურ და სამხედრო პოტენციალის მშენებლობაში.
ამავე დროს საქართველოსრესპუბლიკამ აიღო ვალდებულება გადაიხადოს სსრკავშირის საზღ ვარგარეთული ვალის გარკვეული
ნაწილი, რომელიც მოხმარდა საქართველოს საჭიროებას.
2 1 . „ტაბულ ა რ აზას “ პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენდა დამოუკიდებლობას მეტროპოლისგან ან სხვა სახის კოლონიური რეჟიმისგან,
თავისუფლდებოდა ყველა სხვახელშეკრულებსგან, რომელიც დადო მმართველმა მთავრობამ ამტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა
მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ. „ტაბულარაზას“ („სუფთა დაფა“) პრინციპი, რომელიც ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლიის
მიერ თავ მოხვეული ვალდებულებებისგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო უფლებამოსილია თავად გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებას
დატოვებს ძალაში და რომელსუარყოფს. ეს არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. ახალი
სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ არათანასწორუფლებიან, კაბალურ ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი
ტერიტორიის უმოწყალოდ განიავება. „ტაბულა რაზას“ პრინციპი არ ვრცელდება საერთაშორისო სამართლის ძირითად
პრინციპებზე და სხვა ამკრძალავ ნორმებზე. არც ერთ სახელმწიფოს არა აქვსუფლებაუარყოს საერთაშორისო მართლწესრიგის საყრდენი
პირინციპები და ნორმები, რომელთა გარეშე შეუძლებელი ხდებახალხთაუშიშროების უზრუნველყოფა.საქართველოს რესპუბლიკაც ამ
გზით მიდის. მან აღ იარა გაეროს წესდების ძირითადი პრინციპები და ორგანიზაციაში შესვლის სურვილი გამოთქვა.
2 2 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბა , მ ხარ ე ე ბი და მ ათშ ი მ ო ნ აწ ილ ე ო ბის უფლ ე ბა
საერთაშორისო ხელშეკრულებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროა. საერთაშორისო სახელშეკრულებო
სამართალი არის იმ ნორმათა ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავენ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა დადებისა და შეწყვეტის წესს,
მ ათი იურიდიული ძალის ნამდვილობის პირობებს. ამ საკითხთან დაკავ შ ირ ე ბულ ი დავ ე ბის მ ო წ ე ს რ იგე ბის ს აშ უალ ე ბე ბს .
საერთაშორისო ხელშეკრულებების მხარედ გვევლინება მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტები - სახელმწიფოები,
საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომლებსაც აქვთ საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებაუნარიანობა.
საერთაშორისო ხელშეკრულება აკისრებს უფლება-მოვალეობებს მხოლოდ მასში მონაწილე მხარეებს. მესამე სახელმწიფოებზე
უფლება-მოვალეობანი არ ვრცელდება. მაგრამ, თუ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, რომელიც არის კონკრეტული
ხელშეკრულების მხარე, გამოიყენებს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ უფლებებს, მას ავტომატურად ეკისრება ამ
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოვალეობებიც.
გამონაკლისს წარმოადგენს ხელშეკრულებანი, მიმართული აგრესიის წინააღ მდეგ. ვენის კონვენცია აღ იარებს სახელმწიფოთა
უფლებას დადონ ხელშეკრულება აგრესორის პასუხისმგებლობისა და სხვა საკითხების ფიქსაციის მიზნით. ამავე დროს, ყოველი
ხელშეკრულება, რომელიც იდება აგრესორებისადა მათი მოკავშირეების მიერსხვა სახელმწიფოს საზიანოდ, იმთავითვე ჩაითვლება
ბათილად.
ხელშეკრულებები განსხვავდება ერთმანეთისგან მხარეთა რაოდენობის მიხედვით. ო რ მ ხრ ივ ი ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბი
სახელმწიფოთშორისი ურთიერთობების ყველაზე ტიპური სახეა. დღეისთვის მისი რაოდენობა რამდენიმე ასეულ ათასს შეადგენს.
თანამედროვე ეტაპზე სულუფროდიდ და ფართო გამოყენებას პოულობს მრავალმხრივი ხელშეკრულ ე ბე ბი, რომელთა მეშვეობით
იქმნება საერთაშორისო უნივერსალური და რეგიონალური ორგანიზაციები, წესდებები და ა.შ.ხელშეკრულებაში მონაწილეობა
არ ნიშნავს მხარეებთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებას, ხოლოხელშეკრულების შეწყვეტა არ ნიშნავს სხვა მხარეებთან
ასეთი ურთიერთობის გაწყვეტას.
2 3 . ალ ტე რ ნ ატის წ ე ს ი (ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის დადე ბის წ ე ს ი და ს ტადიე ბი)
საერთაშორისო ხელშეკრულების დადების უფლება სუვერენული სახემწიფოს ერთ–ერთი ძირითად უფლებათაგანია. ყოველი
სახელწიფო უფლებამოსილია მიიღოს მონაწილეობა ხელშეკრულების შემმუშავებელ კონფეენციაზე,ან შეუერთდეს უკვე არსებულ
ხელშეკრულებას, თუ იგი დაინტერესებულია ასეთი შეთანხმებით. სახელმწიფო თვითონ განსაზღვრავს რომელორგანოს აქვს უფლება
იმოქმედოს საერთაშორისო ასპარეზზე მისი სახელით და დადოს საერთაშორისო ხელშეკრულება. როგორც წესი ეს უფლება
სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურს ეკუთვნის ან საგარეო საქმეთა მინისტრი ან სპეც. უფლებამოსილებით რწმუნებული.
საერთაშორისო ხელშეკრულებაიდება ან უშუალო დიპლომატიური მოლაპარაკების შედეგად, ან საერთაშორისო კონფერენციის
მოწვევით. მხარეთა მიერ შეთანხმებული და დაზუსტებული ტექსტი ხელმოწერის ობიექტად იქცევა. საერთაშორისო ხელშეკრულების
ხელმოწერა სპეციალური წესის დაცვით ხდება, რომლის მიზანია ასახოს სახელმწიფოთა სუვერენული თანასწორობის პრინციპი. ამ წესს
ალ ტერნატი ეწოდება.ორმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერის დროს მხარეები სვამენ თავის ხელმოწრას ერთმანეთის გასვწრივ,
მარცხნიდან მარჯვნივ, ან ერთიმეორის ქვევით.პირველშემთხვევაში მარცხენა ადგილი პირველადგილად ითვლება, მეორე შემთხვევაში
ასეთ ადგილად ზედა ადგილი ითვლება. ყოველ ეგზემპლარს პირველ ადგილას აწერს ის მხარე, რომელთანაც რჩება წინამდებარე
ხელშეკრულება. მრავალმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერისას მხარეები სვამენ თავის ხელმოწერას ქვეყნების სახელწოდების
ანბანურიწესის მიხედვით,როგორც წესი, გამოიყენებაინგლისური ანბანი. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის გამოიყენება რუსული
ანბანი. ხელშეკრულების დანართს ხელს აწერენ დელეგაციის მეთაურები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი ხელშკრულების
განუყოფელ ნაწილად ჩაითვლება (დამატებითი მუხლები და ა. შ.) რაც შეეხება დანართებს, რომლებიც საქონლის ნუსხას, საბუთების
ნიმუშებსადა სხვა ამგვარ აქტებს წარმოადგენს, მათ, როგორც წესი, ან სულარ აწერენ ხელს, ანდა ხელს აწერენ დელეგაციის მდივნები.
2 4 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის ძ ალ აშ ი შ ე ს ვ ლ ის ს აფუძ ვ ლ ე ბი
ხელშეკრულება ძალაში შედის: ა) ხელმოწერის დღიდან; ბ) ხელმოწერიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; გ) სარატიფიკაციო
სიგელების გაცვლის დღიდან ან ამ დღიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; დ) სარატიფიკაციო სიგელების სათანადო რაოდენობის
დაგროვების დღიდან ან ამ სღ იდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; ე)ხელშეკრულების დამტკიცების (მიღ ების) დღ იდან ან
გარკვეული ვადის გასვის შემდეგ.
ასეთია ხელშეკრულების როგორც კონკრეტული საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლება-მოვალეობის აღ მნუსხველი
აქტის ძალაში შესვლის ძირითადი საშუალებანი, მაგრამ ხელშეგრულების ძალაში შესვლა როდი ნიშნავს იმას, რომ იგი სავალდებულო
ხდება ყველა მხარისთვის. ასეთი ხელშეკრულება სავალდებულო ხდება მხოლოდ მათთვის, ვინც შეასრულა აქტის ძალაში შეყვანისთვის
გათვალისწინებული ყველა პროცედურა, მაგალითად, მოახდინა მისი რატიფიკაცია, შეუერთდა მას და ა. შ. მაგრამ, სხვებისთვის,
რომლებსაც ასეთი აქტი არ ჩაუტარებიათ, ეს ხელშეკრულება სავალდებულო ძალას არ იძენს, მანამ სანამ ისინი არ გადადგამენ სათანადო
ნაბიჯს.
რ ატიფიკაციის ქვეშიგულისხმება ხელშეკრულების დამტკიცება სახელმწიფოს უზენაესი ხელისუფლების მიერ.სახელმწიფოს უფლება
აქვს უარითქვასრატიფიკაციაზე და ეს ვერჩაითვლება მართლსაწინააღმდეგო აქტად. ყოველი სახელმწიფო თვითონ განსაზღ ვრავს
რატიფიკაციის წესებს და იმ ორგანოს, რომლის კომპეტენციაშიც შედის რატიფიკაციის უფლება. რატიფიკაციის აქტი ფორმდება
სარატიფიკაციოსიგელის სახეით, რომლითაც მეთაური ატყობინებს მეორე მხარეს ხელშეკრულების დამტკიცებისფაქტს და არწმუნებს,
რომ ხელშეკრულება პირნათალად შესრულდება. რატიფიკაციისგან განასხვავებენ ხელშეკრულების დამტკიცებას ანუ მიღ ებას, რასაც
ქვეყნის კონსტიტუცია მიაკუთვნებს ამა თუ იმ კომპეტენტურ ორგანოს, თუკი ხელშეკრულება არ მოითხოვს სარატიფიკაცია
პროცედურას. თუ ხელშეკრულებაღია ხასიათისაა, ყოველ სახელმწიფოს უფლება აქვს „შეუერთდეს“ უკვე ხელმოწერილ
ხელშეკრულებას, რისთვისაც ის სპეციალურ განცხადებას აკეთებს და შეერთების აქტს სახელმწიფო-დეპოზიტორს აბარებს.
ხელშეკრულება ძალაში შედის „სარატიფიკაციო სიგელების გაცვლისას“ ან „დეპონირებისთვის გადაცემ ის ას “.
ორმხრივი ხელშეკრულების დადებისას, ერთ ქვეყანაში ხდება ხელშეკრულების ხელმოწერა, ხოლო სარატიფიკაციო სიგელების
გადაცემა ხდება მეორე სახელმწიფოს დედაქალაქში.მრავალმხრივ ხელშეკრულებათა რატიფიკაციის დროს სარატიფიკაციო სიგელის
შესანახად ამოირჩევა სახელმწიფო-დეპოზიტორი ან სათანადო საერთაშორისო ორგანიზაციის აღ მასრულებელი ორგანო. ყოველი
სახელმწიფო ხელმოწერისას ანრატიფიკაციის დროს უფელბამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმ ა . თუ არცერთმა მხარემ არ
განაცხადა პროტესტი, შენიშვნაიურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ. დადებული ხელშეკრულება უნდა იყოს სათანადო
წესით გამოქვეყნებული ანუ პრ ო მ ულ გირ ე ბულ ი ყოველი მხარის მიერ.
2 5 . დათქმ ა
ყოველი სახელმწიფო ხელმოწერისას ან რატიფიკაციის დროსუფლებამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმა, რომლის მიზანია
შეზღ უდოსზოგიერთი მუხლის მოქმედება ან შემოფარგლოს მათი მოქმედებაგარკვეული პირობებით. თუ არც ერთმა სხვა მხარემ არ
განაცხადა პრტესტი, შენიშვნა იურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ და ამიერიდან შენიშვნის გამკეთებელსა და
ხელშეკრულების სხვა მონაწილეებს შორის ხელშეკრულება მოქმედებს დათქმის აღ ნიშნული შესწორებებით. თუ მის წინააღ მდეგ
პროტესტს აცხადებს მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფო, დათქმა ვრცელდება დანარჩენ მონაწილეებზე. ერთსულოვანი პროტესტის
შემთხვევაში დათქმა იურიდიულ ძალას არ იძენს და ბათილდება, თუ თავისი ხასიათი დეკლარაციული არ არის.
ზოგჯერ, იშვიათ შემთხვევაში, თვით ხელშეკრულება ნაწილობრივ ან სრულებით კრძალავს შენიშვნის გაკეთებას, რაც შეთანხმების
დემოკრატიული საწყისების ხელშუხებლობის უზრუნველსაყოფად კეთდება.
2 6 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის მ ო ქმ ე დე ბის ვ ადა
ხელშეკრულების მოქმედების ვადა მხარეთა მიერ განისაზღ ვერება. უვადოდ იდება მხოლოდ ის ხელშეკრულებანი, რომლებიც
საერთაშორისო სამართლის კოდიფიკაციის აქტებს წარმოადგენენ ან ომის მდგომარეობას წყვეტენ (საზავო ხელშეკრულეანი). ამ
ხელშეკრულებათა დენონსაცია (გაუქმება)დაუშვებელია. პოლიტიკური სახის ხელშეკრულებანი იდება როგორც წესი 10, 20 და
მეტი წლით, ეკონომიკური, კულტურული და სამართლებრივი სახისა 1-5 წლით, ზოგჯერ განუსაზღ ვრელი ვადით.
ხელშეკრულების ვადა შეიძლებაგაგრძელდეს, რასაც პროლონგაცია ეწოდება. პროლონგაცია ავტომატურ ხასიათს ატარებს მაშინ,
როცა ამას თვითხელშეკრულებაითვალისწინებს. თუ ხელშეკრულების ვადის გასვლამდერამდენიმე თვით ან წლით ადრე არც ერთი
მხარე არ გამოთქვამს მისი გაუქმების სურვილს, იგი ავტომატურად განაგრძნობს მოქმედებას გარკვეული ვადის განმავლობაში.
საერთაშორისო ხელშეკრულების ნამდვილობა გულისხმობს მის საერთაშორისო-სამართლებრივ სრულფასოვნებას, მართლზომიერ
ხასიათს. ყოველი აქტი, რომელსაც ჩადის ერთი სახელმწიფო სხვა სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნების თავისუფლების შეზღ უდვის
მიზნით, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად ითვლება. პირველ რიგში, ასეთ ქმედებად ჩაითვლება ძალით დამუქრების გამოყენება
სახელმწიფოს ან მისი წარმომადგენლობის მიმართ. სადავოდ ხდის ხელშეკრულების ნამდვილობას მოლაპარაკების მონაწილე
სახელმწიფოს წარმოამდგენელთა მოტყუება ან მოსყიდვა, ხელშეკრულებაში გაპარული შეცდომა და ა.შ.
ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლება ძალის გამოყენება ან სხვარაიმე იძულებითი საშუალებისთვის მიმართვა. ცალკე საკითხს
წარმოადგენს ხელშეკრულების ბათილობა მხარეთა მიერ იმპერატიული ნორმების გადახვევის გამო. ამ შემთხვევაში ორივე
სახელმწიფოს ნების გამომჟღავნების თავისუფლება ეჭვს არ იწვევს, თუმცახელშეკრულებით დადგენილი ქცევითი წესები ”უხვევენ”
არსებულსაყოველთაოდ აღიარებულნორმებს, რომელთა იმპერატიული ხასიათის უგულებელყოფა აკრძალულია. იმპერატიული ნორმა
უკრძალავს მხარეებს ისეთ გადახვევას, რომელიც მათ ურთიერთობას ეხება და ერთმანეთის მიმართ უფლება-მოვალეობებს ადგენს.
ამიტომ ხელშეკრულება, რომელიც ორივე სახელმწიფოს აგრესიულპაქტს წარმოადგენს და მესამე სახელმწიფოს წინააღ მდეგ არის
მიმართული, ჩაითვლება ბათილად არა იმიტომ, რომ ძალის გამოყენების დაუშვებლობას იმპერატიული ხასიათი აქვს, არამედ იმიტომ,
რომ ეს აქტი არღვევს, ლახავს საერთაშორისო სამართლის ამ ძირითად პრინციპს. მაგრამ თუ ორმა სახელმწიფომ დადო ხელშეკრულება,
რომლითაც აღიარებენ მათშორის დავის მოწესრიგების შეიარაღებული ძალების გამოყენების საშუალებით, ასეთი ხელშეკრულება
იმთავითვე ბათილად გვევლინება, რადგანაც ძალის გამოუყენებლობის პრინციპის შეცვლა ურთიერთშეთანხმებითაც არ შეიძლება.
2 8 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის შ ე წ ყ ვ ე ტა
როდესაც მხარე ან მხარეები ერთმანეთის მიმართ აქტიურად იყენებენ შეძენილუფლებებს, ხოლო ვალდებულებების შესრულებაზე თავს
არ იწუხებენ, ხელშეკრულება მერყევიხდება და შეიძლება მოხდეს მისიმოქმედების ვადის შეწყვეტა ვადის გასვლამდე. საერთაშორისო
ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტის რამდენიმე საშუალება არსებობს:ა) როდესაც ხელშეკრულებაში აღ ნიშნული წესის
გათვალისწინებით, ერთი მხარე ატყობინებს მეორე მხარეს ან სახელმწიფო-დეპოზიტორს, რომ მას არ სურს ხელშეკრულების ვადის
გაგრძელება, ამას ხელშეკრულების დე ნ ო ნ ს აც ია ეწოდება. ბ) შესაძლებელია ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტა მხარეთა
შეთანხმებით მოხდეს. ამ შემთხვევაში ყოველი მხარის თანხმობაა სავალდებულო. თუ ამ შეთანხმებას ახალი შესწორებული
ხელშეკრულების დადება მოყვება შედეგად, ადგილი აქვს საერთაშორისო ხელშეკრულების ნოვაციას. გ) ხელშეკრულება წყდება ასევე
მის მიერ გათვალისწინებული პირობების შესრულებისას ან აღ ნიშნული ვადის ამოწურვისა შესაძლებელია ხელშეკრულების
ცალმხრივიგაუქმებაც,ა) როდესაც ერთ-ერთი მხარე არ იცავს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულპირობებს და უხეშად არღვევს მათ,
მეორე მხარესუფლება აქვს გააუქმოს ასეთი შეთანხმება, უკანასკნელის ამ მოქმედებას ხელშეკრულების ან ულ ირ ე ბა ეწოდება.
ბ)ავტომატურად უქმდება ის ხელშეკრულება, რომელიც საერთაშორისო ასპარეზიდან გამქრალ სუბიექტთან იყო დადებული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულების სტრუქტურა და ფორმა
ფორმის მხრივ საერთაშორისოხელშეკრულება წერილობით სახეს ატარებს, ხოლოსტრუქტურის მხრივ სამ ძირითად ნაწილად:
ა) პრეამბულა ანუ შესავალი ნაწილი შეიცავს მხარეთადასახელებას და შეთანხმების მიზანზე მითითებას.
ბ) ძირითადი ნაწილი მუხლობრივად აღნუსხავს მიღწეული შეთანხმების შინაარსს.
გ) დასკვნითი ნაწილი პეოცედურულსაკითხებს შეიცავს: ხელშეკრულების ძალაში შესვლის დრო, მისი მოქმედების ვადა, ვადის
გაგრძელების წესი, ხელშეკრულებასთან შეერთების წესი, ხელშეკრულების გაუქმების ( დენინსაციის ) წესი, რა ენაზეაშედგენილი
ხელშეკრულების ტექსტი, ხელშეკრულების დადების თარიღი და ადგილი. სულბოლოში დაისმის მხარეტა ხელმოწერა და ბეჭდები.
წინათ ხელშეკრულება ან მხოლოდ ლათინურ ანფრანგულან ინგლისურ ენებზე იწერებოდა. დღეს ხელშეკრულების ენა გარკვეულწესს
ემორჩილეაბ – მრავალმხრივი ხელშეკრულებანი იდება ე.წდიპლომატიურ (ინგლისურ, ფრანგულ და რუსულ) ენებზე, ორმხრივი –
მხარეთა არჩევით.
საქართველოს რესპუბლიკაიყენებს ორმხრივი ხელშეკრულების ედგენისას ქართულდა მეორე მხარის ენას,
გაეროშიმიღებულია ექვსი ოფიციალური ენა– რუსული, ინგლისური, ფრანგული, ჩინური, ესპანური, არაბული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია შეიძლება მოვახდინოთ სამი ნიშნის მიხედვით:
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა ტიპები. საერთაშორისო ხელშეკრულებათა მრავალათასიანი აქტები თავისი მნიშვნელობითადა
საერთაშორისო მასშტაბურობის თვალსაზრისიტ ყველა თანაბარი როდია. განასხვავებენ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტთა
ზოგადი ქცევის მარეგულირებელ შეთანხმებებს, რომლებიც თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად ნორმებსა და
პრინციპებს განამტკიცებენ და ხელშეკრულებებს, რომელნიც სახელმწიფოთა შორის კონკრეტულ საკითხებს არეგულირებენ.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა სახელწოდებანი. არსებობს საერთაშორისოხელშეკრულებათაუამრავი სახელწოდება:
ხელშეკრულება, ტრაქტატი, პაქტი, კონვენცია, შეთანხმებადა ა.შ. პრინციპში ყველა ამ სახელწოდების ხელშეკრულება არ განსხვავდება
ერთმანეთისაგან იურიდიული ძალის თვალსაზრისით და მხარეებისათვის სათანადო უფლებამოვალეობებს წარმოშობს, ცვლის ან
სპობს, მაგრამ არც ის იქნება სწორი, რომუგულებელვყოთ ის ნიუანსები, რომელსაც ყოველი სახელწოდება ატარებს. განვიხილოთ
ზოგიერთი მათგანი:
ხელშეკრულება ყველაზეფართოდ მიღებული ტერმინია, რომელიც ყველა სახის სახელმწიფოტაშორისო შეთანხმებებს ასახავს.
პაქტი, როგორც წესი, ეწოდებაორმხრივ ან მრავალმხრივ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და, როგორც წესი,რატიფიკაციას არ საჭიროებენ. მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთა რატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
შ ეთანხმება – ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით ეწოდება იმ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და როგოეც წესი, რატიფიკაციას არ საჭიროებენ, მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთარატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
კონვენცია ძირითადად ისეთი სახის სახელმწიფოთაშორისო შეთანხმებას ეწოდება, რომელიც რაიმე სპეციალური დარგს და სპეციალურ
დანიშნულებით ხასიათს ატარებს.
დე კლარაცია ეწოდებაორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთგანცხადებას, რომელიც მხარეთა საგარეოპოლიტიკის გარკვეულ გეზს
სახავს ან მათშეხედულებას გამოხატავს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სხვასფეროში; დეკლარაცია, როგორც წესი, შეიცავს
საერთაშორისო სამართლის ახალ, ძირითად პრინციპებს ან მხარეთა დამოკიდებულებას არსებული პრინციპებისადმი.
ნ ოტების გაცვლა ეწოდება შეთანხმების დადების ისეთ წესს, როდესაც მხარეები ერთმანეთსუგზავნიან იდენტური ტექსტის მქონე
განცხადებებს.
კომპრომისი ეწოდებაისეთ შეთანხმებას, რომლითაც მხარეები თანხმდებიან გადასცენ საერთაშორისოსასამართლოს მათ შორის
წარმოშობილი დავა.
ო ქმის საშუალებით ფორმდება სხვადასხვა სახის შეთანხმებანი, რომელთა მეშვეობით მხარეები ცხადებენ თავის სურვილს შეუერთდნენ
ხელშეკრულებას, განავადონ მისი მოქმედება; ოქმის მეშვეობით მთავრობები აკეთებენ ამათუ იმ დათქმას ხელშეკრულების მიმართ და
ა.შ.
ზოგჯერ ოქმის სახელწოდებას ატარებს შეთანხმება, რომელიც არაფრით არ განსხვავდება ჩვეულებრივი ხელშეკრულებისგან.
1. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თალ ი და ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა
ს აერთაშორისო სისტემა, ფარ თო გაგე ბით, მოიცავს ყველა იმ ურთიერთობას, რომელიც სახელმწიფოს გარეთ წარმოქმნილი
ურთიერთბების კომპონენტებს შეიცავს, განურჩევლად იმისა, ატარებს კონკრეტული ურთიერთობა სამთავრობათაშორისო თუ
არასამთავრობათაშორისო ხასიათს, მონაწილეობს მასშიფიზიკური თუ იურიდიული პირი, პოლიტიკური პარტია თუ სახელმწიფო,
როგორც სუვერენული უფლებების მატარებელი. ამგვარად, საერთაშორისო სისტემის ამცნებაში შედის ყველა საერთაშორისო მოვლენა,
სახელმწიფოთა შორის არსებული ყველა ურთიერთობა. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა , ვ იწ რ ო გაგე ბით, მოიცავს მხოლოდ
სახელმწიფოთაშორისურთიერთობებს, ე. ი. ისეთ ურთიერთობებს, რომლებშიც ძირითადადმოქმედ პირებად, სუბიექტებად, გამოდიან
სახელმწიფოები, როგორც სუვერენული პოლიტიკური ერთეულები, აგრეთვე სახელმწიფოთა მიერ შექმნილი საერთაშორისო
სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციები. სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების სუბიექტების გარდა, ეს სისტემა მოიცავს აგრეთვე ამ
ურთიერთობების შედეგად წარმოშობილსამართლებრივ, მორალურ და სხვა ნორმებს (საერთაშორისო სამართალს, საერთაშორისო
ადათს, საერთაშორისო მორალს, საერთაშორისო თავაზიანობას), რომლებიც თავის მხრივ, აქტიურ ზეგავლენას ახდენენ არსებულ
საერთაშორისო ურთიერთობებზე.
ს აერთაშორისო სამართალი კონკრეტული საერთაშორისო სისტემის - სახელმწიფოთაშორისისისტემის განუყოფელი ნაწილია და უნდა
განიხილებოდეს მთელი სისტემის ყველა კომპონენტთან მჭიდრო კავშირში. საერთაშორისოსამართალი საერთაშორისო პოლიტიკური,
ეკონომიკური, სავაჭრო, კულტურული და სხვა ურთიერთობების იურიდიული ჩარჩოა, რაც ამ ურთიერთობებს სპეციფიკურ, სხვა
სოციალური მოვლენებისგან განსხვავებულხასიათს ანიჭებს. საერთაშორისო სამართალი ეწოდება მხოლოდ იმ ნორმებს , ან უ ქც ე ვ ის
წ ესებს, რომლებიც სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზეც იქმნებიან და რომ ე ლ თა შ ე ს რ ულ ე ბის
უზრუნველყოფა თვით სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა მიერ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად ხორციელდება.საერთაშორისო
სამართლის ძირითად სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური საერთაშორისო სისხლის
სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. საერთაშორისო სამართლის რეგულირების
საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს
მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ) მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. საერთაშორისო სამართის
წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და
საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი. საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო
ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისოსამართლის სუბიექტები. ყველა ლოკალური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა,
მიუხედავად თავისუებურებებისა, უნდა შეესაბამებოდეს საყოველთაო საერთაშორისო სამართის ძირითად პრინციპებს. საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმები და პრინციპები შესრულებულ უნდა იქნას საერთაშორისო სამართლის სუბიექტების მიერ.
2. გან ს ხვ ავ ე ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ს ამ არ თალ ს შ ო რ ის
საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივ სამართალს შორის განსხვავება შემდეგშია:1. საერთაშორისო სამართლის ძირითად
სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკურ პირს მხოლოდ გარკვეულ სფეროებში ვხვდებით: მან შეიძლება დამოუკიდებლად
იმოქმედოს, გამოიყენოს საერთაშორისო სამართალი ადამიანის უფლებების დარღ ვევისას. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური
საერთაშორისო სისხლის სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. 2. საერთაშორისო
სამართლისრეგულირების საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია,ე. ი. ისეთი ურთიერთბები, სადაც
სახელმწიფოები მონაწილეობს, როგორც ერთიანი, უზენაესი, სუვერენული უფლებების მქონე ძალა, ანუ ხელისუფლების მქონე
სუბიექტი. ურთიერთობანი, რომელნიც საზოგადოებრივი, რელიიგური და სხვა ამგვარი ხაზით ხორციელდება, არ ექვემდებარება
საერთაშორისო სამართალს. 3. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ)
მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. 4. საერთაშორისო სამართის წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი
შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი.
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტები. 5. იგივე სუბიექტები უზრუნველყოფენ საერთაშორისო სამართლის შესრულებას.
3. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ნ ო რ მ ე ბის იე რ არ ქია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების იერარქია ამგვარად შევიძლია ჩამოვაყალიბოთ:1. საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი
პრინციპები, რომელნიც ყველა ან თითქმის ყველა სახელმწიფოს მიერაა ცნობილი, ამ ქვეყნების სოციალური სისტემების არსის
მიუხედავად. 2. საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ცალკეულ დარგში გაბატონებული პრინციპები, რომელნიც ძირითად
პრინციპებთან შესაბამისობაში უნდაიყვნენ. 3.ძირითადი და დარგობრივი პრინციპების შესაბამისოში არსებული დარგობრივი ნორმები,
რომელნიცაღნიშნული პრინციპების კონკეტიზაციას წარმოადგენენ. 4. ლოკალური საერთაშორისო-სამართლებრივი პრინციპები და
ნორმები, რომელნიც ორი ანრამდენიმე სახელმწიფოს ურთიერთობებს არეგულირებს და ზემოაღნიშნულპრინციპებს და ნორმებსუნდა
შეესაბამებოდეს.
4. იმ პე რ ატიულ ი და დის პო ზიტიურ ი ნ ო რ მ ე ბი
განასხვავებენ იმპერატიულდა დისპოზიტიურ ნორმებს. დისპოზიტიური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა ანიჭებს სუბიექტს
უფლებას ურთიერთშეთანხმებითშექმნან განსხვავებულიქცევის წესი, გადაუხვიონ მას. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებმა არ
ისარგებლეს ამუფლებით, მათი ურთიერთობა მოწესრიგდება არსებული დისპოზიტიური ნორმით. მაგალითად, ღ ია ზღ ვაში ყველა
სახელმწიფოს ხომალდინაოსნობს თავისი ქვეყნის ალმით და სხვა ქვეყნის ხომალდს არა აქვსუფლება მისი გაჩერების, გაჩხრეკის, თუკი
მეკობრეობის, მონათვაჭრობის და სხვა მსგავსი ეჭვი არ არის, მაგრამ ორან რამდენიმე სახელმწიფოს შეთანხმებით შეუძლიათ მისცენ
უფლება თავიანთსამხედრო ხომალდებს ნებისმიერდროს ჩაატარონ ჩხრეკა სახელმწიფოების სამოქალაქო გემებზე. არსებობს
ნორმები, რომელთა გადახვევა ურთიერთშეთახნმებითაც არ შეიძლება, რადგან მათ მიერ დადგენილი ქცევის წესი ყევლა
სახელმწიფოსათვის, მთელი საერთაშორისოსაზოგადოებისათვის სასიცოცხლო, უმნიშვნელოვანეს ფასეულობას წარმოადგენს. ასეთ
ნორმას იმ პე რ ატიულ ი ხასიათი აქვს.
5. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს ო ც იალ ურ ი ბუნ ე ბა
საერთაშორისო სამართალს, რომელიც მონათმფლობელურ, ფეოდალურ და ბურჟუაზიულ სამყაროს ემსახურებოდა, ეკონომიკურ
ბაზისად ედო ყოველი სოციალურ-ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელი საწარმოოურთერთობანი. ესურთიერთობანი ორ
საფეხურიან ხასიათს ატარებდა - ყოველ სახელმწიფოში გაბატონებული ბაზისი განაპირობებდა კონკრეტული სოციალურ-
ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთერთობებს. უკანასკნელთა შორის
საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობანი ისეთივე მატერიალური ძალის მქონენი იყვნენ, როგორც სახელმწიფოების შიგნით
გაბატონებული საწარმოო ურთიერთობანი. რასაკვირველია, კაცობრიობის განვითარებასთან ერთად საერთაშორისო ეკონომიკური
ურთიერთობანი ფართოვდებოდადა მრავალფეროვანი ხდებოდა, უფრო და უფრო ბევრ ქვეყანას ახვევდა ქსელში, რაც განაპირობებდა
მთელი პოლიტიკური და იურიდიული ზედნაშენის ხასიათს.ამგვარად შეიძლება ვისაუბროთ მონათმპლობელურ, ფეოდალურ და
ბურჟუაზიულსაერთაშორისო სამართალზე, აგრეთვე ე. წ. „სოციალისტური“ და „კაპიტალისტური“ სახელმწიფოების თანაარსებობის
პერიოდისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო სამართალზე. ახალგაზრდა საბჭოთა სახელმწიფომ საერთაშორისო
ასპარეზზე გასვლისთანავე ხაზი გაუსვა არსებული საერთაშორისო სამართლის დემოკრატიული პრინციპების და ნორმების
მნიშვნელობას და აღ იარა მათი იურიდიული ძალა. ობიექტურად საბჭოთა კავშირის არსებობამ ხელი შეუწო საერთაშორისო
სამართლის შემდგომ ჰუმანიზაციას და დემოკრატიზაციას, კოლონიალიზმის სისტემის დაშლას, თუმცა ყველაფერიეს მიმდინარეობდა
დასავლეთის დიდ სახელმწიფოებთან ზეგავლენის სფეროების განაწილებისთვის გააფთრებული ბრძოლის პირობებში „ცივის ომის“
ნიშნის ქვეშ.
თანამედროვე ეტაპზე ჩამოყალიბდა პროგრესული კაცობრიობის ერთიანი მართლშეგნება, რომელმაც შეიმუშავა ნორმების
კომპლექსი სავალდებულო საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთოებებში მონაწილე ყველა სახელმწიფოსათვის. მრავალი მათგანი
დღ ეს საერთაშორისო სამართის შემადგენელ ნაწილად იქცა, ნაწილი კი ჯერჯერობით კვლავ პროგრესული კაცობრიობის
მართლშეგნების სფეროს მიეკუთვნება და იურიდიულად სავალდებულო ძალას მოკლებულია. დღ ეისთვის საყოველთაო
საერთაშორისო სამართალში განმტკიცებულია ყველაფერი საუკეთესო, რაც მოგვცა კაცობრიობის ისტორიულმა განვითარებამ. იგი
გვევლინება იმ პრინციპებისა და ნორმების სისტემად, რომლებიც განამტკიცებენ სახელმწიფოების თანამედროვე საერთაშორისო
საზოგადოების მორალურ ფასეულობებს. ამ ფასეულობებს ზოგადდემოკრატიული ხასიათი აქვთ: ისინი ემსახურებიან სახელმწიფოთა
თანამეგობრობის ნორმალურ ფუნქციონირებას, ყველა სახელმწიფოს, მიუხედავად მისი სოციალურ-პოლიტიკური წყობისა,
კეთილმეზობლური და მშვიდობიანი თანამშრომლობის უზრუნველყოფას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, თავისი სოციალური ბუნებით, ზოგად-დემოკრატიული ხასიათისაა , ყ ო ვ ე ლ ი ნ ო რ მ ა
მ ხოლოდ თანასწორუფლებიანი შეთანხმების შედეგი შეიძლება იყოს იქ, სადაც მხარის ნება სხვა ნებასთან თანასწორია. დაუშ ვ ე ბე ლ ია
ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს დიქტატი სხვა სახელმწიფოთა მიმართ. სწორედ ამით აიხსნება საერთაშორისო სამ არ თის ზო გად-
დე მ ო კრ ატიულ ი ხას იათი.
6. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის წ ყ არ ო ე ბი ( ძ ირ ითადი და დამ ხმ არ ე )
საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროებია სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები -
საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებები.
ს აერთაშორისო-სამართლებრივი ჩვეულება დაუწერელი ქცევის წესია. იგი ყალიბდება სახელმწიფოთშორისი პრაქტიკის შედეგად,
რომლებიც აღიარებენ ამ ქცევის წესის სავალდებულო ძალას დუმილით ან ოფიციალური განცხადებით. სახელმწიფოთა ქცევის წესი
საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებით ნორმად რომ იქცეს, აუცილებელიაგარკვეული პერიოდი (თვე, წელი, ზოგჯერსაუკუნეებიც კი),
რომლის განმავლობაში სახელმწიფოები ერთნაირად იყენებენ ამ ქცევის წესს საერთაშორისო სამართლებრივ პრაქტიკაში. მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც სახელმწიფოთაუმრავლესობა აღიარებს ამ ქცევის წესს, იგი იქცევასაერთაშორისო სამართლის წყაროდ. ეს ნორმა მხოლოდ
მათთვისაა სავალდებულო, ვინც მას ცნობს. ლოკალური საერთაშორისო - სამართლებრივი ჩვეულებითი ნორმა არ უნდა
ეწინააღმდეგებოდეს საყოველთაოდ აღიარებულჩვეულებითდა სახელშეკრულებო იმპერატიულ ნორმებს. ს აე რ თაშ ო რ ის ო
ხელშეკრულება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის მთავარი წყაროა, რადგანაც მხოლოდ დაწერილი ნორმა ქმნის სტაბილურ,
მყარ ქცევის წესს. ს აერთაშორისო სამართლის პრინ ც იპე ბი იურიდიული ძალის მქონე ზოგადი სახელმძღ ვანელო საწყისია,
რომელსაც უნდა ემორჩილებოდეს ან საერთაშორისოსამართლის მთელი სისტემა ან ცალკეული დარგების ნორმები. ეს პრინციპები
საერთაშორისო სამართლის წყაროს წარმოადგენს. საერთაშორისო სამართალი იცნობს ე.წ. დამხმარე წყაროებსაც. ასეთი სახის წყაროები
უშუალოდ არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის წყაროს, მაგრამ მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენენ საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმის ჩამოყალიბების პროცესზე. ესენია: შიდასახელმწიფოებრივი კანონი, საერთაშორისო ორგანიზაციის
დადგენილებანი და სასამართლო პრეცედენტები და მეცნიერთა ნაშრომები.შ იდასახელმწიფოე ბრ ივ ი კან ო ნ ი. ასეთი კანონ ი
თავისთავად არ შეიძლებაიყოს საერთაშორისო სამართლის წყარო, მაგრამ, თუ სხვა სახელმწიფოები აღ იარებენ ამ ქცევის წესს, იგი
შეიძლება გადაიქცეს საერთაშორისო ხელშეკრულების ან საერთაშორისო ჩვეულების ძალით. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ო რ გან იზაც იის
დადგენილებანი. თავისთავად, შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მსგავსად, ისინი არ წარმოადგენენ საერთაშორისო სამართლის
წყაროს. ასეთი ორგანზიაციების გადაწყვეტილებანი მიიღება არსებული წესდების შესაბამისად და ვრცელდება მხოლოდ ორგანიზაციის
წევრებზე. საერთაშორისო ორგანიზაციების დადგენილებები, რომელბიც საერთაშორისო სამართლის ქცევის წესებს შეიცავენ,
ძირითადში რეკომენდაციის სახეს ატარებენ და წარმოადგენენ სამართლის წყაროს ნაირსახეობას. სასამარ თლ ო პრ ე ც ე დე ნ ტე ბი და
მ ეცნიერთა შრომები, დასკვნები, გამოკვლევანი, მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმათა არსებობის დადგენის დამხმარე
საშუალებაა, რასაც იყენებენ საერთაშორისო ორგანოები სახელმწიფო დავების გადაწყვეტის დროს.
7. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის თან აფარ დო ბის თე ო რ იე ბი
მეცნიერებაში ჩამოყალიბდა საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის თანაფარდობის სამი თეორია: აქედან ორი
მ ონისტური ხასიათისაა, ე. ი. ორივე სამართალს ერთ სამართლებრივ სისტემაში ათავსებს: 1. ა) XIX საუკუნის მეორე ნახევარში
გერმანიაში ჩამოყალიბდა თეორია, რომელიც შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის პრიმატს (უპირატესობას) ქადაგებდა. ამ თეორიის
თანახმად, საერთაშორისო სამართალი „საგარეო სახელმწიფოებრივ სამართლად“ ცხადდებოდა, რადგანაც ყოველნორმაში სახელმწიფო
უფლებამოსილი იყო სურვილისამებრ დაერღვია საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმა, როგორც შესაძლო იყო ეს საშინაო სამართის
ნორმის მიმართ. ეს თეორია მოწოდებული იყო იურიდიულად დაესაბუთებინა გერმანული იმპერიალიზმის აგრესიული ზრახვები
მსოფლიოს გადანაწილების მიზნით. ბ)საერთაშორისო სამართის შიდასახელმწიფოებრივზე პრიმატი ზოგიერთისთვის ნიშნავს
საერთაშორისო სამართლის ნორმას, როგორც უფრო მაღლა მდგომი სამართებრივი სისტემის ქცევის წესი. 2. ე. წ. დუალისტური თეორია
ორივე სისტემის დამოუკიდებლობას აღ იარებს, თუმცა შესაძლებლად მიაჩნია მათი ურთიერთზეგავლენა. ამ თეორიის ნაკლი
მდგომარეობს იმაში, რომ იგი იურიდიული კონსტრუქციებით იზღუდება და უგულებელყოფს ამ რგოლის ფუნქციონირების სოციალურ
მხარეს.
8. „თვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ და „არ ათვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ ნ ო რ მ ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, განსაკუთრებითკი საერთაშორისოსახელშეკრულებო ნორმებს, ყოფენ „თვითშემსრულებელ“ და
„არათვითშემსრულებელ“ სამართლებრივ ქცევით ქცევით წესებად. პირველი ტერმინი აღ ნიშნავს ნორმებს, რომლის შინაარსი
ფორმულირებულია ისე, რომ სახელმწიფოს მიერმათი იურიდიული ძალის აღიარების შემდეგ, შესაძლებელი ხდება მათი უშუალო
გამოყენება სასამართლოების და სხვა ორგანოების მიერ, თუ ამას შიდასახელმწიფოებრივი კანონი ითვალისწინებს.
„არათვითშემსრულებელი“ ნორმების იმპლემენტაციისათვის საჭიროა ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი აქტის ან
კონკრეტული ნორმის შექმნა. პრაქტიკაში ხშირად საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების ეს ორი სახეობა დაიყვანება მხოლოდ
ერთამდე -„არათვითშემსრულებელი“ ნორმის მცნებამდე, რაც გამოიყენება მნიშვნელოვანი საერთაშორისო-სამართლებრივი
ხელშეკრულების უგულვებელსაყოფად ან გამოშიგვნისათვის ეროვნული კანონმდებლობის მეშვეობით.
9. ტრ ან ს ფო რ მ აც ია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების შესრულების პროცესს შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მეშვეობით ხშირად აღ ნიშნავენ
ტერმინ „ტრანსფორმაციით“. პირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების ტექსტი იძენს
კანონის ძალას. ამ აქტის სათანადო გამოქვეყნების შემდეგყველა სასამართლო და სხვა სახელმწიფო ორგანო მოვალეაგამოიყენოს იგი
როგორც უზენაესი სამართლებრივი ნორმა. არაპირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ხელშეკრულების დებულებანი იძენენ კანონის
ძალას მხოლოდ საკანონმდებლო ორგანოს სპეციალური აქტის გამოცემის შემდეგ.
ამ ტერმინოლოგიის მიხედვით, ხელშეკრულების გამოყენებისთვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ,ყოველთვის საჭიროა
ამ აქტის შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ამიტომუფრომართებულად მიგვაჩნია შეხედულება, რომელიც ხელშეკრულების
იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებად ასახელებს მითითებასა და ინკორპორაციას.
10. იმ პლ ე მ ე ნ ტაც ია ( მ ითითე ბითი ნ ო რ მ ა და ინ კო რ პო რ აც ია )
ხელშეკრულების გამოყენებისათვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ, ყოველთვის საჭიროა ამ აქტის
შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ხელშეკრულების იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებებია მითითება და ინკორპორაცია.
მ ითითებითი ნორმა (ან ნორმები) ეროვნული სამართლის შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ შიდასახელმწიფოებრივი ურთიერთობების
მოწესრიგებისას იყენებს საერთაშორისო სამართალს, რითაც უკანასკნელი ნორმები „წვდებიან“ შიდასახელმწიფოებრივი
სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებს და შეეფარდებიან ამურთიერთბებს. გვხვდებაროგორც ზოგადი მითითება, რომელიც
მთელ საერთაშორისო სამართალს გულისხმობს, ასევე მითითება, რომელიც ეროვნული სამართლის ნორმათა გარკვეულ ჯგუფს
აკავშირებს საერთაშორისო სამართის გარკვეულ ნაწილთან. არსებობს აგრეთვე სპეციალური მითითება, რომელიც კონკრეტულ
საერთაშორისო-სამართებრივ აქტზე მიგვანიშნებს. არცერთზემოაღნიშნულ შემთხვევაში არ ხდება საერთაშორისო-სამართებრივი
ნორმის ტრანსფორმაცია შიდასახელმწიფოებრივში, არამედ სასამართოებსა და სხვა ორგანოებს ეძლევა უფლება გამოიყენონ
საერთაშორისო სამართლის, ე. ი. სხვა სამართლებრივი სისტემის ნორმები კონკრეტულ არასამთავრობათაშორისი სამართლებრივი
ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე გამოიყენება არა მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმები,
არამედ უცხო სახელმწიფოს სამართლებრივი ნორმებიც, თუკი ამას ითვალისწინებს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა და
არცერთი მათგანი არ ხდება შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის შემადგენელ ნაწილად. აქ ხდება სპეციფიკური სამართლებრივი
ურთიერთობების სპეციალური წესით მოწესრიგება. ინ კორპორაცია საერთაშორისო სამართლის ნორმების იმპლემენტაციის მეორე
საშუალებად გვევლინება. ინკორპორაცია არის არსებული, ძალაში შესული ხელშეკრულების ან აღ იარებული საერთაშორისო-
სამართლებრივი ჩვეულების საფუძველზე ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი ნორმების შექმნა, ან არსებულის შეცვლა, ან
სრულიად გაუქმება. სახელმწიფოს შეუძია გამოსცეს სამართლებრივი აქტი, რომელიც ტექსტუალურად იმეორებს საერთაშორისო-
სამართლებრივ ნორმებს (ინდივიდუალური ინკორპორაცია), ან შეუფარდოს უკვე არსებული შიდასახელმწიფოებრივი ნორმები
ხელშეკრულების დებულებათა შესრულების პროცესს (ადაპტაცია), ან მიიღ ოს აქტი საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმების
ფორმულირების კოპირების გარეშ ე (ლეგიტიმაცია). ახალი ნორმების შიდასახელმწიფოებრივისამართლის სისტემაში ჩართვის ყველა
ეს საშუალება ინკორპორაციის ფორმად გვევლინება.
11. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის ს აკითხი ს აქარ თვ ე ლ ო ს კან ო ნ მ დე ბლ ო ბით
საქართველოს დამოკიდებულება საერთაშორისო სამართლისადა შიდასახელმწიფოებრივი სამართის თანაფარდობისადმი მკაფიოდ
გამოხატულია ფორმულაში: „საერთაშორისო სამართლის პრიმატი საქართველოს რესპუბლიკის კანონების მიმართ და მისი ნო რ მ ე ბის
პირდაპირი მოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე ცხადდება საქართველოს რესპუბლიკის ერთ-ერთ ძირ ითად კო ნ ს ტიტუც იურ
პრ ინციპად“. კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად, „საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის
საყოველთაოდ აღიარებულპრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, აქვსუპირატესი იურიდიული ძალაშიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების
მიმართ“. ამას გარდა „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულუფლებებსა და თავისუფლებებს , როგორც
წარუვალდა უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღ უდულია ამ
უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართალი“ (მუხ. 7).
12. ს ა ე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ძ ირ ითადი პრ ინ ც იპე ბი(ზო გადად და ყ ვ ე ლ ა პრ ინ ც იპი ს ათითაო დ)
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის პრ ინ ც იპე ბი ზო გადად
ს აერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპები - ყველაზე უფრო ზოგადი, უმნიშვნელოვანესი და საყოველთაოდ აღ იარებული
საერთაშორისო სამართლებრივინორმებია, რომლებიც იქმნებიან საერთაშორისო ხელშეკრულებების ან საერთაშორისო ჩვეულებების
სახით, მაგრამ თავისი ხასიათით სხვა ნორმების მიმართ ისეთივე თანაფარდობაში არიან, როგორც კონსტიტუციური და ჩვეულებრივი
კანონები. საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებრივი ნორმები უნდა შეესაბამებოდეს სამართლის ძირითად პრინციპებს. ის ნორმები,
რომლებიც არ შეესაბამებიან ძირითად პრინციპებს, მართლსაწინააღ მდეგო აქტებია და ვერ წარმოშობენ იურიდიულ უფლება-
მოვალეობებს. საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებში ზოგჯერურევენ ”სახელმწიფოთა ძირითად უფლება - მოვალეობებს”.
სახელმწიფოს ძირითადი უფლებები ის უფლებებია, რომლის გარეშე ვერიარსებებს ვერც ერთი სახელმწიფო, როგორც დამოუკიდებელი
პოლიტიკური ორგანიზაცია. ესუფლებები მიენიჭება ყოველ ერს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მიღ წევისას. ენიჭება იგი არა
რომელიმე ორგანიზაციის ან სახელმწიფოს მიერ, არამედ ავტომატურად.
დღ ეისათვის არსებობს მძლავრი მორალურ - პოლიტიკური ფაქტორი - სახელმწიფოს (ხალხთა) ძირითადი უფლებები. ეს ის
უფლებებია, რომელიც ეკუთვნის ყველა ერს ან სახელმწიფოს არსებობის ფაქტიდან გამომდინარე და არავის აქვს უფლება ძალით
წაართვას მათ ეს უფლებები. ამავე დროს აღ ნიშნული უფლებები აკისრებს სახელმწიფოებს მთელ რიგ მოვალეობებს სხვა
სახელმწიფოების მიმართ: სხვა ხალხების თვითგამორკვევის უფლების აღ იარებას, სხვა სახელმწიფოების პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისა და სუვერენიტეტის პატივისცემას, მათი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობას და ა.შ .
ყ ველა ეს უფლება-მოვალეობა დღეს ქცეულია საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ძირ ითად პრ ინ ც იპე ბად.
ყოველი ეს პრინციპი მოიცავს მთელ რიგ სხვა მნიშვნელოვან პრინციპებსა და ნორმებს, ამიტომ ევროპაში უშიშროებისა და
თანამშრომლობის ჰელსინკის თათბირზე (1975 წ.) გამოყოფილიქნა 3 დამატებითი პრინციპი - ტერიტორიული მთლიანობა, საზღვრების
დაურღვევლობა, ადამიანის უფლებათა დაცვა. ეს პრინციპები საერთაშორისო სამართლის სისტემის უმნიშვნელოვანესი საწყისებია,
რომლებიც გამოვლინებას პოულობს საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, შეთანხმებებსა თუ სხვა წყაროებში. ეს ის ნორმებია,
რომლებსაც უნდაშეესაბამებოდეს ყველა დანარჩენი საერთაშორისო - სამართლებრივი ნორმა. ყველა ძირითადი პრინციპი ამკრძალავი
ნორმის ხასიათს ატარებს და კრძალავს ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ყველა იმ ქმედობას და ქმედობისგან თავის შეკავებას,
რომელიც სხვა სახელმწიფოების მიმართ გამოიყენება ამუკანასკნელების სუვერენული უფლებების გათელვა-შევიწროების მიზნით.
ს ახე ლ მ წ იფო თა ს უვ ე რ ე ნ ულ ი თან ას წ ო რ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო მიუხედავად მისი ტერიტორიული სიდიდისა და მოსახლეობის რაოდენობისა, სამხედრო - ეკონომიკური
სიძლიერისა ან სისუსტისა, ყველა დანარჩენ ქვეყნებთან ერთად თანაბრად სარგებლობს საერთაშორისო სამართლებრივი
უფლებაუნარიანობით. არც ერთ ძლიერსახელმწიფოს უფლება არა აქვს თავს მოახვიოს სუსტს თავისი ბატონობა ან პრივილეგიურ
მდგომარეობაში დააყენოს თავისი თავი. ყველა საერთაშორისო კონფერენციაზე ყოველ სახელმწიფოს თითო ხმა მიეკუთვნება,
მიუხედავად მისი ეკონომიკური, პოლიტიკური თუ სამხედროსიძლიერისა. ყოველი სუვერენული სახელმწიფო უფლებამოსილია
მიიღ ოს მონაწილეობა საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ნორმების შემუშავებაში, დაესწროს იმ საერთაშორისო კონფერენციებს,
სადაც წყდება ის საკითხები, რომლებიც უშუალოდ ეხება მის ინტერესებს. ამგვარად, ყველა სუვერენული სახელმწიფო იურიდიულად
თანასწორია, ე.ი. თანაბარია საერთაშორისო სამართლის წინაშე. მხოლოდ გაეროს უშიშროების საბჭოში ხუთი დიდი სახელმწიფო (აშშ,
ინგლისი, საფრანგეთი, ჩინეთი, რუსეთი) სარგებლობს გარკვეული პრივილეგიებით. ყოველმათგანს მუდმივი წევრის ადგილი უკავია,
ხოლო მშვიდობის დაცვასთან დაკავშირებულღონისძიებათა მიღების დროს ხუთივე დიდი სახელმწიფოს თანხმობაა საჭირო. გაეროს
წესდება მთავარ პასუხისმგებლობას მშვიდობის დაცვის საქმეში სწორედ დიდ სახელმწიფოებს აკისრებს.
ძ ალ ის გამ ო ყ ე ნ ე ბაზე ან ძ ალ ით დამ უქრ ე ბაზე უარ ის თქმ ა
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი აგრესიულომს კანონგარეშე აცხადებს. აკრძალულია არამარტო ომის დაწყება, არამედ
ნებისმიერი სახის სამხედრო, ეკონომიკური, ფინანსური, სავაჭრო და სხვაზომების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს დაპყრობის ან მისი
პოლიტიკის დაქვემდებარების მიზნით. მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე საერთაშორისო სამართალი ომის ინსტიტუტს დავის
გადაჭრ ის ერთ-ერთ საშუალებად ცნობდა. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა საერთაშორისო ურთიერთობებში თავს იკავებდეს
ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენებისაგან. აგრესიული ომის წამოწყებისაგან. აგრესიული ომი არის მშვიდობის საწინააღ მდეგო
დანაშაული, რომელიც იწვევს პასუხისმგებლობას საერთაშორისო სამართლით. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა თავს იკავებდეს
არარეგულარული ძალების ან შეიარაღებული ბანდების შექმნისაგან ან შექმნის წაქეზებისაგან სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
შესაჭრელად. სახელმწიფოს ტერიტორია არ უნდა იყოს სხვა სახელმწიფოს მიერ შეძენის ობიექტი ძალისმიერი მუქარის ან ძალის
გამოყენების შედეგად. არავითარი ტერიტორიული შეძენა, რომელიც ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენების შედეგია, არ უნდა
იქნეს ცნობილი კანონიერად. აგრე ს იად ჩაითვლება სახელმწიფოს შეიარაღ ებული ძალების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული ხელშეუხებლობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღ მდეგ ან გაერო-ს წესდებით
დაუშვებელი სხვარომელიმე სახით. აგრესიულაქტად ითვლება ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების შეჭრა ან თავდასხმა სხვა
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და მისი ანექსია, სხვატერიტორიის დაბომბვა, შეიარაღებული ძალების თავდასხმა სხვა სახელმწიფოების
სახმელეთო, საზღვაო ან საჰაერო ძალებზე და ა.შ. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი ყოველსახელმწიფოს უფლებას ანიჭებს
მასზე თავდასხმის შემთხვევაში გამოიყენოს ”ინდივიდუალური ან კოლექტიური თავდაცვის” უფლება, ე.ი შეიარაღ ებულ თავდასხმას
დაუპირისპიროს ან საკუთარი შეიარაღებული ძალები ან მოკავშირე ქვეყნების ძალები. როდესაც ჩაგრული კოლონიური ერი ან ხალხი
განთავისუფლებისთვის მშვიდობიანი საშუალებების ამოწურვის შემდეგ მიმართავს იარაღს, ეს ბრძოლა არ შეიძლება კვალიფიცირებულ
იქნეს როგორც აგრესიული ომი, იგი სამართლიანი შეიარაღ ებული ბრძოლაა, თავდაცვითი ომია.
ს ახე ლ მ წ იფო ს ტე რ იტო რ იულ ი მ თლ იან ო ბის ხე ლ შ ე უხე ბლ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორია შეუვალია სხვა სახელმწიფოს ხელისუფლებისათვის. არც ერთსხვა სახელმწიფოს არ
აქვს უფლება დაარღ ვიოს ეს უზენაესობა და შეუფარდოს საკუთარი იურისდიქცია სხვა სახელმწიფოში მცხოვრებ თავისსავე
მოქალაქეებს, თუ გამონაკლისის სახით თვით ეს სახელმწიფო არ მისცემს ამის თანხმობას.
ტერიტორიული უზენაესობა განუყოფელი ცნებაა,იგი მოიცავს როგორც სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებს ტერიტორიაზე
მცხოვრებ ადამიანებზე,ასევე თვითტერიტორიის მიმართუზენაესი განკარგვის უფლებას. ხმელეთი, მისი წიაღი, შიდა ტერიტორიული
წყლები, ტერიტორიის თავზე მდებარე საჰაერო სივრცე მოცემული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის ქვეშ იმყოფება.ყოველი აქტი,
რომელიც ზღუდავს ადგილობრივი სახელმწიფოს იურისდიქციას მისი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში ძლიერი სახელმწიფოს
სასარგებლოდ, ეწინააღმდეგებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებს. სახელმწიფოს ტერიტორიული
უზენაესობის შეზღუდვადაიშვება მხოლოდ მხარეთათანასწორუფლებიანი, ჭეშმარიტად ნებაყოფლობითი ხასიათის შეთანხმების
საფუძველზე. ასევე ხელშეუხებელია სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა. ყოველი აქტი, რომელიც ლახავს
სახელმწიფოს საზღვრების მყუდროებას, მართლსაწინააღმდეგოა და უფლებას ანიჭებს დაზარალებულ სახელმწიფოს გამოიყენოს
საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული საშუალებანი. სახელმწიფოს საზღ ვრების შეცვლა შეიძლება მხოლოდ
თანასწორუფლებიანი შეთანხმების საფუძვლზე. როგორც ვხედავთ, ტერიტორიული მთლიანობისა და
ტერიტორიული უზენაესობის ცნებებიგანსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ტერიტორიული უზენაესობაუფროფართო, ყოვლისმომცველი
კატეგორიაა, ტერიტორიული მთლიანობა კი - მისი შემადგენელი ნაწილი. ამიტომ შეიძლება ირღვეოდეს ტერიტორიული უზენაესობა,
ხოლო ტერიტორიული მთლიანობა ხელშეუხებელი რჩებოდეს.
ს აზღ ვ რ ე ბის ურ ღ ვ ე ვ ო ბის პრ ინ ც იპი
ეს პრინციპი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობისა და ძალის გამოყენების პრინციპებთან მჭიდრო კავშირში უნდა
განიხილებოდეს. იგი ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მიღწეული პოლიტიკური და ტერიტორიული საკითხების მოგვარების
შედეგების გარანტიის საშუალებაა. ცნობილია, რომ დღ ესაც დასავლეთ ევროპაში განსაკუთრებით გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში არსებობს ძალები, რომლებიც მოითხოვენ პოლონეთის, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის საზღ ვრების გადასინჯვას.
ჰელსინკის თათბირზე საზღვრების ურღვევობის პრინციპი ცალკე პრინციპად გამოიყო. სახელმწიფოებს ურღ ვევად მიაჩნია
ერთმანეთის მთელი საზღვრები და ამიტომ ისინი ახლაც და მომავალშიც თავს შეიკავებენ ამ საზღვრების ყოველგვარი ხელყოფისაგან.
ისინი შესაბამისად თავს შიკავებენ აგრეთვე ყოველგვარი მოთხოვნებისა და მოქმედებებისაგან, რომელთა მიზანი იქნება ნებისმიერი
მონაწილე სახელმწიფოს ნაწილის თუ მთელი ტერიტორიის დაპყრობა, უზურპაცია.
ს ხვ ა ს ახე ლ მ წ იფო ს ს აშ ინ აო ს აქმ ე ე ბშ ი ჩ აურ ე ვ ლ ო ბის პრ ინ ც იპი
არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს უფლება ჩაერიოს სხვა სახელმწიფოს „საშინაო საქმეებში“. სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში შედის ის
საკითხები, რომლებიც ყოველი ერის ან ხალხის სოციალურ-პოლიტიკურიფორმის არჩევასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული და
განპირობებულია ამ უფლებით. ყოველი სახელმწიფოს საშინაო ცხოვრება მისი „საშინაო საქმეა“ სანამ თვითონ არ აქცევს მას
საერთაშორისო სამართლებრივინორმის ობიექტად. მაგრამ არსებობს შემთხვევები,როცა სახელმწიფოს „საშინაო საქმე“ საერთაშორისო
სამართლის ნორმას არღვევს და საერთაშორისო კონფლიქტს იწვევს. ეს მაშინ ხდება, როცა „საშინაო საქმე“ საფრთხეს უქმნის მშვიდობისა
და ხალხის უშიშროებას, არღვევს საყოველთაოდ აღიარებულსაერთაშორისო-სამართლებრივ ნორმებს. ამ თვალსაზრისით ყველაზე
თვალსაჩინომაგალითი იყო სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა აპარტეიდის რეჟიმის წინააღ მდეგ.
ჩაურევლობის პრინციპის დარღვევას ინ ტე რ ვ ე ნ ც ია ეწოდება. მის ყველაზე ტიპიურ მაგალითს სამხედრო ჩარევა
წარმოადგენს. არცერთ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთაჯგუფს არ აქვსუფლება ჩაერიოს პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, რა მიზეზითაც
უნდა იყოს, სხვა სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო საქმეებში. ამგვარი ქმედება, საერთაშორისო სამართლის პრინციპის დარღვევაა. არც
ერთი სახელმწიფო აგრეთვე არ უნდა აწყობდეს, ეხმარებოდეს, აღვივებდეს, აფინანსებდეს, აქეზებდეს შეიარაღ ებულ, ტერორისტულ
საქმიანობას.ყოველსახელმწიფოს აქვსუფლება აირჩიოს თავისი პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული სისტემა
ყოველი სხვა სახემწიფოს მხრივ ამა თუ იმ ფორმით ჩარევის გარეშე.
ხალ ხთა ( ე რ თა ) თან ას წ ო რ უფლ ე ბიან ო ბის ა და თვ ითგამ ო რ კვ ე ვ ის პრ ინ ც იპი
ყველახალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება - ამ უფლების ძალით ისინი თავისუფლად აწესებენ თავიანთ პოლიტიკურ
სტატუსს და თავისუფლად უზრუნველყოფენ თავიანთ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ განვითარებას.გაეროს
წესდების პრეამბულა მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან განავითარონ მეგობრული ურთიერთობანი სახელმწიფოთა შორის ხალხთა
თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პატივისცემის პრინციპებზე დაყრდნობით. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი
საწინააღმდეგო აქტად თვლის ყოველხელშეკრულებას, რომელიც ზღ უდავს ერის,ხალხის პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, მისი
თვითგამორკვევის უფლებას.
ხალხის დამონება და ექსპლოატაციაუცხო სახელმწიფოს მიერუარყოფს ადამიანის ძირითად უფლებებს და ეწინააღ მდეგება გაეროს
წესდებას. ყოველი სამხედროან რეპრესიული ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავენ დამოუკიდებელი ხალხის მონობაში დატოვებას -
მართლსაწინააღმდეგო აქტია და უნდა შეწყდეს, რათა მისცეს ხალხს საშუალება თავისუფლად, მშვიდობის პირობებში განახორციელოს
თავისი სრული დამოუკიდებლობის მოპოვების უფლება. ყოველი ერი, რომელიც გარკვეულ ტერიტორიაზე ცხოვრობს, ამ
ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ სიმდიდრეთა და რესურსების ერთადერთი პატრონია. მხოლოდ თვით ერს აქვს უფლება
განსაზღვროსრა პირობითდა რაწესითშეიძლება ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაცია. არც ერთ ხალხს არავითარ შემთხვევაში არ
შეიძლება წაერთვას სახსრები, რომლებიც მას ეკუთვნის. ამგვარად, ყოველიერის თვითგამორკვევის უფლებათა რეალიზაცია სამ
ძირითად კომპონენტს უნდა შეიცავდეს: ეროვნული და ტერიტორიული მთლიანობა, პლუს ბუნებრივი რესურსების უზენაესი
მესაკუთრეობა. ხალხებს, როცაისინი ცდილობენ განახორციელონ თავიანთი თვითგამორკვევის უფლება, შეუძლიათ გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციის წესების მიზნებისა და პრინციპების შესაბამისად გამოითხოვონ და მიიღონ მხარდაჭერა ამგვარი ძალმომრეობითი
ზომების საწინააღმდეგო მოქმედებასა და მათდამი წინააღ მდეგობის გაწევაში.თვითგამორკვევა და გამოყოფა, დამოუკიდებელი
სახელმწიფოს შექმნა, არ არის დღეს დასაშვები, თუ იგი არ იცავს სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას, არღ ვევს
ისტორიულად შექმნილ საზღვრებს, აზიანებს სახელმწიფოს უშიშროებას და სხვა.
ამიტომ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს აგრესიული სეპარატიზმი, რომლის მიზანიაცალმხრივად, ძალის გამოყენებით
ხელყოს სუვერენული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა,ერის თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაციის
მოტივით. ამის ნათელი მაგალითია კონფლიქტი, რომელიც მოახვიეს საქართველოს აფხაზმა სეპარატისტებმა.
ადამ იან ის უფლ ე ბე ბის და ძ ირ ითად თავ ის უფლ ე ბათა პატივ ის ც ე მ ის პრ ინ ც იპი
ადამიანის ძირითადი უფლებები კაცობრიობის განვითარების დღ ევანდელ ეტაპზე განუსხვისებელია ყოველგვარი გონიერი
არსებისაგან, მიუხედავად მისი სქესისა, კანისფერისა, რჯულისა, რასისადა ეროვნებისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მნიშვნელოვანი
ნაბიჯები გადაიდგა ადამიანის ძირითადი უფლებების საერთაშორისო-სამართლებრივი აღიარებისა და დაცვის თვალსაზრისით.
ჰელსინკის თათბირის მონაწილე სახელმწიფოებმა შემდეგნაირად განსაზღ ვრეს ამ პრინციპის შინაარსი. სახელმწიფოები
პატივისცემითმოეკიდებიან ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს ყველასთვის, განუსაზღვრელად რელიგიისა, სქესისა
და რასისა. ამ ფარგლებში სახელმწიფოები ცნობენ და პატივს სცემენ პიროვნების თავისუფლებას იწამოს მარტო ან სხვებთან ერთად
რელიგია, იმოქმედოს საკუთარი სინდისის კარნახის თანახმად სახელმწიფოები, რომელთა ტერიტორიაზე არიან ეროვნული
უმცირესობანი, პატივისცემით მოეკიდებიან კანონის წინაშე ასეთ უმცირესობათა წარმომადგენელი პირების თანასწორობის უფლებას
და ამრიგად დაიცავენ მათკანონიერინტერესებს ამ დარგში. სახელმწიფოები აღ იარებენ ადამიანის უფლებებს და ძირითადი
თავისუფლებების საყოველთაო მნიშვნელობას,რომელთა პატივისცემა არსებითი ფაქტორია მშვიდობის, სამართლიანობის და
კეთილდღ ეობისა. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაეროს კომპეტენტური ორგანოები ჩათვლიან, რომ სახელმწიფოში ადგილი აქვს
ადამიანის უფლებათა მასობრივ და სისტემურ დარღვევას, მათ შეუძლიათ მიმართონ წესდებით გათვალისწინებულ საშუალებებს
შეიარაღ ებული ძალების გამოყენების ჩათვლით.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო დავ ე ბის მ შ ვ იდო ბიან ი მ ო წ ე ს რ იგე ბის პრ ინ ც იპი
თუ საერთაშორისო დავის წარმოშობის შემთხვევაში ყოველი სახელმწიფო მოვალეათავი შეიკავოს ძალის გამოყენებისგან, მხარეების
ერთადერთი გზა რჩებათ - მიმართონ მხოლოდ დავის გადაწყვეტის მშვიდობიან საშუალებას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი შეიცავს დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის სპეციალურ ინსტიტუტს, რომელიც მრავალ
საშუალებას ითვალისწინებს - მოლაპარაკება, გამოძიება, შუამავლობა, შერიგება, არბიტრაჟი, სასამართლო პროცესი და სხვ.
ყოველი სახელმწიფო თავის საერთაშორისო დავებს სხვა სახელმწიფოებთან წყვეტს მშვიდობიანი საშუალებებით ისე, რომ საფრთხე
არ შეუქმნას მშვიდობას, უშიშროებას და სამართლიანობას. მოდავე მხარეები ვალდებული არიან, იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მიაღ წიეს
დავის გადაწყვეტას ერთ-ერთი ზემოხსენებული მშვიდობიანი საშუალებით, განაგრძონ მისწრაფება დავის მოსაწესრიგებლად
ურთიერთშორის შეთანხმებული სხვა მშვიდობიანი საშუალებით. საერთაშორისო დავების გადაწყვეტა ხდება სახელმწიფოთა
სუვერენული თანასწორობის საფუძველზე და დავების მშვიდობიანიგადაწყვეტის საშუალებათა არჩევის პრინციპების შესაბამისად.
ს ახე ლ მ წ იფო თა მ ო ვ ალ ე ო ბა ითან ამ შ რ ო მ ლ ო ნ ე რ თმ ან ე თთან წ ე ს დე ბის შ ე ს აბამ ის ად
სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან ითანამშრომლონ ერთმანეთთან, მიუხედავად მათი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური
სისტემებისა, საეთაშორისო ურთიერთობათა სხვადასხვადარგებშიიმ მიზნით, რომ დაიცვან საერთაშორისო მშვიდობა და უშიშროება
და ხელი შეუწყონ საერთაშორისო ეკონომიკურ სტაბილურობასადა პროგრესს, ხალხთა საერთო კეთილდღ ეობასა და საერთაშოროს
თანამშრომლობას, რომელიც თავისუფალია ასეთ განსხვავებაზე აღმოცენებული დისკრიმინაციისგან. ამ მიზნით:
ა) სახელმწიფოები თანამშრომლობენ სხვასახელმწიფოებთან საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვაში; ბ)
სახელმწიფოები თანამშრომლობენ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა საყოველთაო პატივისცემისა და დაცვის
დადგენაში ყველასთვის და რასობრივი დისკრიმინაციისა და რელიგიური შეუწყნარებლობის ყველა ფორმის ლიკვიდაციაში; გ)
სახელმწიფოები ახორციელებენ თავიანთ საერთაშორისო ურთიერთობებს ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, ტექნიკურ და
სავაჭროდარგებშისუვერენული თანასწორობისა და ჩაურევლობის პრინციპების შესაბამისად;დ) გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები მოვალენი არიან, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით მიიღ ონ
ერთობლივი და ინდივიდუალური ზომები, რომლებსაც წესდების შესაბამისი დებულებანი ითვალისწინებენ.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ით გან ს აზღ ვ რ ულ ვ ალ დე ბულ ე ბათა კე თილ ს ინ დის იე რ ი შ ე ს რ ულ ე ბა
სახელმწიფოები კეთილსინდისიერად უნდა ასრულებდნენ საერთაშორისო სამართითგანსაზღვრულთავიანთ ვალდებულებებს, ისევე
როგორც იმ ვალდებულებებს, რომლებიც საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღ იარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან
გამომდინარეობს, აგრეთვე იმ ვალდებულებებს, რომლებიც გამომდინარეობს საერთაშორისო სამართლის შესაბაიმისი
ხელშეკრულებებიდან თუ სხვა შეთანხმებებიდან, რომელთა მონაწილენიც ისინი არიან.
თავიანთ სუვერენულუფლებებს, მათ შორის იმ უფლებებს, რომელთა განხორციელებისათვის საჭიროა შემოიღ ონ თავიანთი
კანონები და ადმინისტრაციული წესები, ისინი უფარდებენ თავიანთ იურიდიულ ვალდებულებებს საერთაშორისო სამართლის
ფარგლებში. თუ გაეროს წევრთა ვალდებულებანი, რომლებიც გათვალისწინებულია გაეროს წესდებით, ეწინააღ მდეგება სხვა
რომელიმე ხელშეკრულებით თუ სხვა საერთაშორისო შეთანხმებით ნაკისრ ვალდებულებებს, გაეროს წესდების თანახმად, უპირატესი
ძალა ეძლევა წესდებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს.
1 3 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის ც ნ ე ბა და ს ახე ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ მისი ძირითადი სუბიექტები სახელმწიფოებია.
ს აერთაშორისო სამართლის სუბიექტი წარმოადგენს სამართლებრივი ურთიერთობის ისეთ მონაწილეს, რომელიც არა მარ ტო ფლ ო ბს
ს აერთაშორისო ნორმებით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობებს, არამედ ურთიერთობის სხვა მონაწილეებთან ერ თად ქმ ნ ის ამ
ნ ორმებს და უზრუნველყოფს მ ათ შ ე ს რ ულ ე ბას . თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი გარკვეული მოცულობით სუბიექტად
ცნობს აგრეთვე თავისუფლებისათვის მებრძოლ ერს, ან ხალხს. ერი ან ხალხი, რომელიც ითხოვს დამოუკიდებლობას, მაგრამ
მეტროპოლის წინააღმდეგობის გამო იძულებულია მიმართოს იარაღს, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით
აწარმოებს „შეიარაღებულთავდაცვას“ კოლონიზატორთა აგრესიის წინააღმდეგ. ასეთერს ან ხალხს მიენიჭება მთელი რიგი უფლებანი
და ეკისრება ვალდებულებანი. გაერომოვალეა რაც შეიძლება სწრაფად მოუღ ოს ბოლო წარმოშობილ კონფქლიტს და აიძულოს
კოლონიზატორი ცნოს თავისუფლებისათვის მებრძოლო ერის დამოუკიდებლობა.
თუ ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობა მშვიდობიან ფორმებში მიმდინარეობს, ერის ინტერესებს გამოხატავენ ის
არსებული წარმომადგენლობითი დაწესებულებები, რომლებიც ბრძოლის გარდამავალ ეტაპზე ყალიბდებიან როგორც შინაგანი
თვითმმარველობის ორგანოები. დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე აღნიშნული ორგანიზაციები და ორგანოები უფლებამოსილნი არიან:
დაამყარონ საერთაშორისო სამართლებრივი ურთიერთობა სხვა სახელმწიფოებთან. დააარსონ თავისი მუდმივი წარმომადგენლობა
დიპლომატიური სტატუსით, ხელი მოაწერონ საეთაშორისო ხელშეკრულებებს და ა.შ.
ასევე საერთაშორისო სამართლის არაძირითად,განსაკუთრებულსუბიექტს წარმოადგენს საერთაშორისო გაერთიანებანი -
გაერო, მისი სპეციალიზებული დაწესებულებანი. ეს ორგანიზაციები საერთაშორისო ასპარეზზე მათი წესდებით მოქმედებენ.
სახელმწიფო არის პირველადი, ძირითადი სუბიექტი, საერთაშორისო ორგანიზაცია კი მეორადი, არაძირითადი, წარმოებული
სუბიექტია, რომლის უფლებაუნარიანობა ზუსტადაა განსაზღ ვრული საერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპებით.
საერთაშორისო სამართლის სპეციფიკურ სუბიექტს წარმოადგენს ვატიკანი,რომელიც აღიარებულია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ.
იტალიის მთავრობაიძლევაგარანტიას, რომ არ ჩაერევა ვატიკანის საშინაო და საგარეოსაქმეებში, იტალიის ტერიტორიაზე ტრანზიტისა
და კომუნიკაციების გამოყენების ჩათვლით. ვატიკანში ან საზღვარგარეთმიმავალი უცხო სახელმწიფოს ელჩები სარგებლობენ იტალიის
ტერიტორიაზე სრული დიპლომატიური იმუნიტეტით, თუნდაც ამ სახელმწიფოს არ ჰქონდეს დიპლომატიური ურთიერთობა
იტალიასთან. ვატიკანი აქტიურად თანამშრომლობს იმ სახელმწიფოებთან, სადაც ძლიერია კათოლიკური რელიგია, იჩენს ინტერესს
მშვიდობისა და ხალხთაუშიშროების დაცვის პრობლემისადმი, ადამიანის უფლებებისა და სხვა საკითხისადმი.
და ბოლოს, მეცნიერთა მოსაზრების მიხედვით, შესაძლებელია საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი იყოს ფიზიკური
პირიც. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში ფიზიკური პირი სარგებლობს გარკვეული უფლებებით მხოლოდ
სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების საფუძველზე.ფიზიკური პირები მოკლებულნი არიან საერთაშორისო სამართლის ნორმათა შექმნისა
და დაცვის უფლებას. ფიზიკური პირები მოქმედებენროგორც გარკვეული სახელმწიფოს მოქალაქენი და მხოლოდ ამიტომ სარგებლობენ
ამ უფლებით. ამ უფლებათადაცვას ახორციელებს არა თვით ფიზიკური პირი, არამედ მისი სახელმწიფო. ფიზიკურ პირს არ აქვს
უფლება მიმართოსრომელიმე საერთაშორისო ორგანიზაციას პრეტენზიებით თავისი ანუცხო სახელმწიფოს მიმართ. მხოლოდ მაშინ,
როცა ფიზიკური პირი აგრესიული სახელმწიფოს ხელმძღვანელიადა მისიბოროტმოქმედება მშვიდობისა და ადამიანობის წინააღ მდეგ
საერთაშორისო ხასიათს ატარებს, მისი გასამართლება ხდება საერთაშორისო სასამართლოში (ტრიბუნალში) და საერთაშორისო
სამართლის ნორმათა საფუძველზე. ამგვარად, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად სუბიექტს მხოლოდ სახელმწიფო
წარმოადგენს.
1 4 . ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს რ ულ უფლ ე ბიან ი ს უბიე ქტი
ნ იშან თვისებას, რომელიც გვიჩვენებს სახელმწიფოს ხელისუფლების უზენაესობას, ქვეყნის საშინაო საქმეებში და დამ ო უკიდე ბო ბა ს
რომელიმე უცხო სახელმწიფოსგან საერთაშორისო ასპარეზზე, სახელმწიფო სუვერენიტეტი ეწოდება, ხოლო ამ ნიშან თვისების მ ქო ნ ე
ს ახელმწიფო ს - ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო . სახელმწიფო სუვერენიტეტისგან განასხვავებენ ეროვნულ სუვენიტეტს - ერის ან
ხალხის თვითგამორკვევის უფლებას. თუ ერი (ხალხი) მოიპოვებს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ასგილი ექნება ეროვნული და
სახელმწიფო სუვერენიტეტის შერწყმას. თუ ერი (ხალხი) განმათავისუფლებელ ბრძოლას ეწევა, ეს კოლონიის ეროვნული
სუვერენიტეტისა და მეტროპოლიის სახელმწიფო სუვერენიტეტის ურთიერთშეუთავსებლობას მოწმობს. როგორც უკვე აღ ვნიშნეთ,
სახელმწიფო სუვენიტეტისგან განასხვავებენ სახალხო სუვერენიტეტსაც - ხალხის უფლებას, აირჩიოს, განამტკიცოს და განავითაროს ის
სოციალურ-პოლიტიკური სისტემა და სახელმწიფო ფორმა, რომელიც მას სურს. ამგვარად, სახელმწიფო სუვერენიტეტი არის
ერის(ხალხის) პოლიტიკური ორგანიზაციის უმაღ ლესი ფორმის ნიშან–თვისება, მისი პოლიტიკური დამოუკიდებლობის
სამართლებრივი გამოხატულება.
1 5 . რ თულ ი ს ახე ლ მ წ იფო ე ბი (ფე დე რ აც ია და კო ნ ფე დე რ აც ია )
ფედერაც ია სახელმწიფოებრივი მოწყობის ფორმაა. ფედერალური სახელმწიფო წარმოადგენს ფედერაციის იმ სუბიექტების
გაერთიანებას, რომლებსაც საკუთარი სახელმწიფო ორგანოები აქვთ. თანამედროვე საერთაშორისოპარქტიკაში ვხვდებით ფედერალურ
სახელმწიფოთა განსხვავებულმოდელებს. არის ისეთიფედერაციები, სადაც სუბიექტთა კომპეტენცია მინიმუმამდეა დაყვანილი, და
ისეთებიც, რომელთა სუბიექტებს აქვთ საკუთარი კონსტიტუციები, კანონმდებლობა,მოქალაქეობაც კი. საერთაშორისო სამართლის
მიხედვით, საერთაშორისო სამართის სუბიექტად მხოლოდ ფედერაცია გვევლინება. რაც შეეხებაფედერაციის სუბიექტებს, მათ სრული
სუვერენიტეტი არ აქვთ: მართალია, ისინი გარკვეულშემთხვევაში უფლებამოსილნი არიან მონაწილეობა მიიღ ონ საერთაშორისო
ურთიერთობებშ, მაგრამ იქ, სადაც ასეთი წესი მოქმედებს,ფედერაციის სუბიექტთა საერთაშორისო უფლებამოსილება აფუძნებულია
ფედერაციის შიდა კანონმდებლობაზე. შეუზღუდავი, პირველადი, სრულყოფილი სუბიექტის უფლება შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ
სუვერენულ სახელმწიფოს, ამ შემთხვევაშ - მთელ ფედერაციას. კონფედერაცია არის ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთი
კავშირი, როდესაც მასში შემავალი სახელმწიფოები სრული სახით ინარჩუნებენ საკუთარ სუვერენიტეტს და რჩებიან სუბიექტებად
საერთაშორისო სამართლისა. ცხადია კონფედერაციათვითონაც მონაწილეობს საერთაშორისო ურთიერთობებში როგორც სუბიექტი და
აქვს საერთაშორისო სამართალსუბიექტობის ნიშნები, მაგრამ შეზღ უდული სახით. კონფედერაციის ჩამოყალიბება ფორმდება
საერთაშორისო ხელშეკრულებით,რომლის საფუძველზეც კონფედერაციას გადაეცემა უფლებამოსილება გარკვეულ სფეროებში,
ჩვეულებრივ ეს სფეროები: ომი და ზავი, საგარეო პოლიტიკა, შეიარაღ ბული ძალები, შესაძლოა მათ განეკუთვნებოდეს აგრეთვე
საფინანსო პოლიტიკა და ა. შ. მაგრამ იმის გამო, რომ კონფედერაციის წევრი სახელმწიფოები სუვერენიტეტს ინარჩუნებენ,
გადაწყვეტილებები კონფედერაციისთვის გადაცემული კომპეტენციის ფარგლებში იქმნება იმის მიხედვით, თუ რა კომპეტენცია
განუსაზღვრეს კონფედერაციის სახელმწიფოებმა, რომლებიც მისი სუბიექტები არიან, თუმცა კონფედერაციის ცნტრალური ორგანოები
სრული სახით მაინც არ ემსგავსბიან სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს, რადგან მათი გადაწყვეტილებების იმპლემენტაცია
დამოკიდებულია კონფედერაციის სუბიექტების ნებაზე, რომლებსაც შეუძლიათ უარი განაცხადონ კონფედერაციის მიერ მიღ ებული
გადაწყვეტილებისრეალიზაციაზე. კონფედერაციის გარდამავალი ტიპის რთული სახელმწიფოა, რომელიც ზოგიერთი გამონაკლისის
გარდა ან ფედერაციაშ გადაიზრდება ან იშლება.
1 6 . ს ახე ლ მ წ იფო ს , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის , წ არ მ ო შ ო ბა და გაქრ ო ბა
დროთაგანმავლობაში იქმნება ახალი სახელმწიფოები, ხოლო სხვა სახელმწიფოები ქრებიან ან განიცდიან მნიშვნელოვან ცვლილებას.
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკაგვიჩვენებს ახალი სახელმწიფოების „დაბადების“ სხვადასხვა საშუალებებს. განვიხილოთ
რამდენიმე მათგანი.
ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
1948-1949 წწ. ყოფილი ერთიანი გერმანიის ადგილზე შეიქმნაორი სახელმწიფო - გერმანიისფედერაციული რესპუბლიკა და გერმანიის
დემოკრატიული რესპუბლიკა. 1919 წელს ავსტრია-უნგრეთის ადგილზე შეიქმნა სახელმწიფოები:
უნგრეთი,ჩეხოსლოვაკია,რუმინეთი,იუგოსლავია,პოლონეთი და ავსტრია.
ე რ ო ვ ნ ულ-გან მ ათავ ის უფლ ე ბე ლ ი ბრ ძ ო ლ ე ბის შ ე დე გად
1989-1991 წწ. დაიშალა სსრ კავშირი და საერთაშორისო ასპარეზზე 15 დამოუკიდებელი სახელმწიფო გამოვიდა.
რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტირამ და უნგრეთმა შექმნეს ერთი სახელმწიფო - ავსტრია- უნგრეთი. 1991 წელს გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა
შეუერთდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას.
* * *
რაც შეეხება სახელმწიფოს, როგორც საერთაშორისო სუბიექტის გაქრობას, აღ სანიშნავია შემდეგი ძირითადი შემთხვევები:
1. რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტრია-უნგრეთის შექმნის შემდეგ ავსტირამ და უნგრეთმა შეწყვიტეს დამოუკიდებელი არსებობა, დაკარგეს თავისი
საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტურობა და ერთიან სუბიექტად იქცნენ.
2. ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
ავსტრია-უნგრეთის დაშლის შემდეგავსტიამ და უნგრეთმა კვლავ შეიძინეს საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტის სტატუსი.
სამაგიეროდ, ავსტია-უნგრეთმა,როგორც საერთაშორისო-სამართლებრივმა სუბიექტმა შეწყვიტა არსებობა. იგივე ითქმის
ჩეხოსლოვაკიაზე.
ასეთია სახელმწიფოს გაქრობის ის გზები,რომელიც არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ნორმებს. ზოგიერთი მეცნიერი
მიუთითებს ანექსიას,მაგრამ ასეთი შეხედულება ვერჩაითვლება გამართლებულად. მართალია ანექსიის შედეგად სახელმწიფო კარგავს
თავის დამოუკიდებლობას, მაგრამ ეს აქტი ეწინააღმდეგება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს და არ შეიძლება იყოს
აღ იარებული სახელმწიფოს, როგორც სუბიექტის გაქრობის საშუალებად. ანექსია დღ ეს კანონგარეშედაა გამოცხადებული.
1 7 . ც ნ ო ბის ს ახე ე ბი
როგორც ვიცით, საერთაშორისო ასპარეზზე დროთა განმავლობაში ჩნდება ახალი სახელმწიფოები, რომლებიც აქტიურად ებმება
საერთაშორისო ურთიერთობებში.
ხშირია შემთხვევები, როცა თვითონ სახელმწიფო რჩებაუცვლელი, მაგრმ ადგილი აქვს სახელმწიფო გადატრიალებას. როდესაც
სახელმწიფოში ამგვარი ვითარებაა, რთულდება მოცემული სახელმწიფოსროგორც საშინაო, ისე საგარეოვითარება და არანორმალური
მდგომარეობაიქმნება მსოლიოს ამათუ იმ რეგიონში. იმისათვის, რომ ახლადწარმოშობილმა სახელმწიფომ ან მთავრობამ დაიკავოს
საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთობაში ნორმალური ადგილი, საჭიროადანარჩენი სახელმწიფოები თანახმაიყვნენ დაამყარონ
მასთან საერთაშორისო ურთიერთობა, ანუ ცნონ იგი.
საერთაშორისო სამართალში ცნობის ქვეშიგულისხმება მოცემული სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნება, რომელიც მიმართულია
ახლად წარმოშობილი სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ. აღნიშნულიდან ჩანს თუ რა როლს ასრულებს ცნობის
ინსტიტუტი საერთაშორისო–სამართლებრივი ურთიერთობის ნორმალურად წარმართვის საკითხში. ზოგჯერ, როდესაც ადგილი აქვს
არა უბრალოამბოხებას, არამედ ფართო მასშტაბის შეიარაღებულბრძოლას,სხვა სახელმწიფოებმა შეიძლება აჯანყებული ორგანიზაცია
ცნონ აჯანყებულმხარედ. იმ შემთხვევაში, თუ აჯანყებულმხარედ ცნობს თვითონ დაინტერესებული სახელმწიფო, იგი ავრცელებს
აჯანყებულებზე სამხედრო ტყვეობისრეჟიმს და მას არ აქვსუფლებაგანიხილოს ისინი როგორც სამართალდამრღვევები.
როდესაც აჯანყებაგადადის სამოქალაქო ომში და ძალები შედარებით თანაბრდება, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მეომარ მხარედ
ცნობას. მეომარ მხარედ ცნობახდება ოფიციალური დეკლარაციის საშუალებით. სახელმწიფო, რომელიც ცნობს აჯანყებულებს მეომარ
მხარედ, მოვალეა დაიცვას ნეიტრალიტეტი, წინააღმდეგშემთხვევაში ადგილი ექნება საერთაშორისო სამართლის ნორმების დარღვევას.
ამ სახის ცნობა წარმოიშვა პირველი მსოფლიო ომის დროს. ომის პერიოდში ქვეყნებმა გამოთქვეს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს
შექმნის სურვილი. აჯანყებულდა მეომარ მხარედ ცნობადღ ეს არ არის გამართლებული, რადგან საერთაშორისო სამართალი
მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან აჯანყებისგან თავის შეკავებას.
1 8 . ც ნ ო ბის თე ო რ იე ბი
დე კლარაციული თეორია ჩამოყალიბდა კაპიტალიზმის განვითარების საწყის სტადიაზე, როცა ფეოდალურ სახელმწიფოებს შორის აქა-
იქ წარმოიშობოდა ახალი, ბურჯუაზიული ტიპის სახელმწიფოები.ეს სახელმწიფოები წარმოიშობოდა ან ახალი სახელმწიფოს
ჩამოყალიბებით ანუკვე არსებულსახელმწიფოში ბურჟუაზიული რევოლუციის გზით. დაკლარაციული თეორიის თანახმად, ცნობა
მხოლოდდამხოლოდ აკანონებს ახლად წარმოქმნილი სახელმწიფოს საერთაშორისო ურთიერთობის მონაწილედ გახდომის ფაქტს. ამ
თეორიის მიხედვით, ახლად შექმნილი სახელმწიფო ხდება საერთაშორისოსამართლის სუბიექტიარა იმიტომ, რომ მას ცნობენ, არამედ
იმიტომ, რომ ყოველ ახლად შექმნილ სახელმწიფოს უფლება აქვს გამოვიდეს საერთაშორისო ასპარეზზე და დაიცვას თავისი
ინტერესები. კონსტიტუციური თეორია ამტკიცებს, რომ თითქოს ახლად შექმნილი სახელმწიფო მხოლოდ მაშინ ხდება საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტი, როცაროცა მას ცნობენ სხვა სახელმწიფოები. წინააღ მდეგ შემთხვევაში იგი მოკლებულია უფლებას, გახდეს
საერთაშორისო საამრთლის სრულუფლებიანი წევრი. იგი ცდილობს ხელი შეეშალოს ერების თვითგამორკვევის უფლების
განხორციელებას და საექვემდებაროს ყოველი ახალი სახელმწიფოს ,,სამართლიანობის და კანონიერების’’ შეფასებას დიდი
სახელმწიფოებისთვის. სახელმწიფოს ცნობასთან ძალიან ახლოს დგას მთავრობის ცნობის საკითხი. ეს საკითხი დაისმის მაშინ, როდესაც
ახალი მთავრობახელში იღებს ხელისუფლებას არაკონსტიტუციური ანუ სახელმწიფოს გადატრიალების გზით. მაშინ სახელმწიფოები
თავად განსაზღ ვრავენ, რამდენად მიზანშეწონილია ახალი მთავრობის ცნობა.
1 9 . ც ნ ო ბის ფო რ მ ე ბი
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკის ანალიზი საშუალებას გვაძლევს ცნობის ფორმები 2 კატეგორიად დავყოთ-ფაქტობრივი და
ოფიციალური ცნობა.ფაქტო ბრ ივ ი ც ნ ო ბა გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როცა სახელმწიფო ამყარებს ახლად შექმნილ
სახელმწიფოსთან საქმიან კავშირს, მაგრამ ამავე დროს თავს იკავებს მისი ოფიციალური ცნობისგან. მათ შორის წარმოებს მხოლოდ
მოლაპარაკება ამათუ იმ საკითხზე. ოფიციალური იურიდიულ ი ცნობა განსხვავდება ფაქტობრივი ცნობისგან იმით, რომ ახლად
შექმნილი სახელმწიფოს ცნობის ფაქტი გამოხატული უნდაიყოსრომელიმე დოკუმენტში.ოფიციალური ცნობა შეიძლება ორი სახის
იყოს: de factoდა de iure, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სამართლებრივი შედეგების მიხედვით. მთავარი განსხვავება მათ
შორის არის ის, რომ პირველ შემთხვევაში მთვრობა იცნობა როგორც სინამდვილეში არსებული, მაგრამ მასთან არ ამყარებენ
დიპლომატიურ და ზოგჯერსაკონსულოურთიერთობებსაც კი. ურთიერთობა სავაჭრ ო ხელშეკრულებით ამოიწურება. დე ფაქტო
ცნობის დროს დამყარებულურთიერთობას აქვს დროებითი, არასტაბილური ხასიათი. დეფაქტო ცნობა მოკლე ხანში იცვლება დე იურე
ცნობით, რის შემდეგაც ორ სახელმწიფოს შორის სტაბილური ურთიერთობა მყარდება. მყარდება დიპლომატიური და საკონსულო
ურთიერთობანი. ამგვარად, მხოლოდ დე იურე ცნობა ქმნის ჭეშმარიტ ურთიერთობას.
ცნობის ინსტიტუტი ემსახურება მშვიდობიანი თანაარსებობის პრინციპის განმტკიცებას. იგი მოწოდებულია
ხელი შეუწყოს ხალხთა მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას.აღ სანიშნავია, რომ გაეროში
საქართველოს მიღების ფაქტი არ ნიშნავს ჩვენი ქვეყნის ავტომატურ ცნობას ამ ორგანიზაციის ყველა წევრის მიერ. არსებული წესის
მიხედვით სახელმწიფოს გაეროში ან სხვაორგანიზაციაში გაწევრიანება არ ნიშნავს ამ ორგანიზაციის წევრების მიერ ახალი წევრ-
სახელმწიფოს ოფიციალურ ცნობას. ლაპარაკი შეიძლება საქმიან ცნობაზე, რომელიც არავითარ იურიდიულ ვალდებულებას არ
წარმოშობს დე იურე ან დე ფაქტო ცნობისთვის.
2 0 . ს ახე ლ მ წ იფო ს ს ამ არ თალ მ ე მ კვ იდრ ე ო ბა
სახელმწიფოები იბადებიან და კვდებიან. ეს პროცესი წარმოშობს მეტად რთულდა პოლიტიკურად ძალზე მნიშვნელოვან პრობლემას -
ახალი სახელმწიფოს უფლებამემკვიდრეობის საკითხს. ე.ი. საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებამოსილებანი გადადის ძველი
სახელმწიფოდან ახლად შექმნილზე. უფლებამემკვიდრეობის საკითხი შეიძლება წარმოიშვას ასევე ერთი სახელმწიფოს მიერ
მეორისათვის ტერიტორიის გადაცემის შემთხვევაში.
ა . უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის მ იმ არ თ
უფლებამემკვიდრეობა სოციალური რევოლუციის პირობებში. მხოლოდ მაშინ, როცა ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ადგილი აქვს
სოციალურ რევოლუციას, წარმოიქმნება უფლებამემკვიდრეობის საკითხი. რაც უფრო ძირფესვიანია რევოლუცია, მით უფრო
რადიკალურია ყოფილი სუბიექტის უფლებათა და მოვალეობათა შემოწმება-გადასინჯვა ახალი სუბიექტის მხრიდან.
დე კოლონიზაციით გამ ო წ ვ ე ულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენს დამოუკიდებლობას
მეტროპოლისგან ან სხვა სახით არსებულკოლონიური რეჟიმისაგან, თავისუფლდება ყველა სხვახელშეკრულებისაგან, რომელიც დადო
მმართველმა მთავრობამ ამ ტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ ”ტაბულა რაზას” პრინციპი,რომელიც
ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლის მიერ თავს მოხვეული ვალდებულებისაგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო
უფლებამოსილია გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებებს ტოვებს ძალაში და რომელს უარყოფს. ეს როდის ნიშნავს,რომ
სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. პირიქით, ახალი სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ
არათანასწორუფლებიან ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი ტერიტორიის, ბუნებრივი რესურსების უმოწყალო
განიავება და ხალხის სასტიკი ექსპლოატაცია. ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს გაერთიანებით ან ერთი სახელმწიფოს რამდენიმე
ერთეულად გაყოფით გამოწვეულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . პირველ შემთხვევაში გაერთიანებულ სახელმწიფოზე გადადის
წინამორბედი სახელმწიფოს ყველა ხელშეკრულება და შეთანხმება. ავტომატურად გადადის შენაერთზე ის ხელშეკრულებანი,
რომლებიც არეგულირებენ გაერთიანებაში შემავალი ერთეულების სასაზღ ვრო და სხვა ტერიტორიალურ საკითხებს.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი სახელმწიფო რამდენიმე სახელმწიფოდ იყოფა, მიუხედავად იმისა განაგრძობს თუ არა წინამორბედი
სახელმწიფო არსებობას, ყველა მის მიერდადებული ხელშეკრულება, რომელიც მთელტერიტორიას ეხებოდა, რჩება ძალაში ყოველი
გამოყოფილი ნაწილის მიმართ, ხოლო კონკრეტული ტერიტორიის მიმართ მოქმედი ხელშეკრულება გადადის მხოლოდ ამ
ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოზე.
ბ. უფლებამემკვიდრეობა სახელმწიფო ქონებისა და სახელმწიფო არქივის მიმართ - რასაშუალებითაც არ უნდა ჩამოყალიბდეს ახალი
სახელმწიფო, მასზე გადადის სახელმწიფო საკუთრების ყველა სახე( მოძრავი და უძრავი ქონება) შემდეგი წესით: სახელმწიფო-
მემკვიდრის ტერიტორიაზე მდებარე უძრავი ქონება მასვერჩება. უძრავი ქონეება, რომელიც ამ ტერიტორიას ეკუთვნის, მაგრამ მის
გარეთმდებარეობს და მას თავის დროზე დაეპატრონა წინამორბედი სახელმწიფო, სახელმწიფო-მემკვიდრეს მიეკუთვნება.
მოძრავი ქონება,რომელიც გამოყოფილ ტერიტორიას ეკუთვნოდა, მაგრამ შემდგომ გახდა წინამორბედი სახელმწიფოს ქონება,
უბრუნდება სახელმწიფო-მემკვიდრეს.
სახელმწიფო არქივების საკითხი რთულია და ძირითადად ურთიერთშეთანხმებით წყდება. მაგრამ უდავოდ ითვლება
დებულება,რომელიც მოითხოვს წინამორბედ სახელმწიფოსგან გადასცეს სახელმწიფო-მემკვიდრეს მის ტერიტორიასთან
დაკავშირებული დოკუმენტური და ისტორიული არქივები ან თუ ისინი ორივე მხარეს ეხება, მისაწვდომი გახადონ სახელმწიფო-
მემკვიდრისათვის. უნდა დაისვას საკითხი რუსეთში მყოფი საქართველოს საგანძურისა და არქივების დაბრუნების შესახებ.
გ. უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ვ ალ ე ბის მ იმ არ თ
როდესაც ერთი სახელმწიფო იყოფა რამდენიმე ერთეულად, ვალების საკითხი წყდება სახელმწიფოების ურთიერთშეთანხმებით,
როგორც წესი, არსებული ვალი იყოფა გამოყოფილი ერთეულების ეკონომიკური პოტენციალისა და მოსახლეობის რაოდენობის
გათვალისწინებით. თუ კონკრეტული თანხა მთლიანად იყო მოხმარებული გარკვეული ტერიტორიის საკეთილდღ ეოდ, მისი გადახდა
დაეკისრება ამ ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოს. მიუხედავად იმისა,რომ საქართველო ძალით იყო გაერთიანებული სსრ კავშირში,
ამ უკანასკნელის დაშლის შემდეგ საქართველოს მიეცა უფლებადაპატრონებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქონების გარკვეულ წილს,
რადგანაც ქართველი ხალხი მონაწილეობდა სსრ კავშირის ეკონომიკურ და სამხედრო პოტენციალის მშენებლობაში.
ამავე დროს საქართველოსრესპუბლიკამ აიღო ვალდებულება გადაიხადოს სსრკავშირის საზღ ვარგარეთული ვალის გარკვეული
ნაწილი, რომელიც მოხმარდა საქართველოს საჭიროებას.
2 1 . „ტაბულ ა რ აზას “ პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენდა დამოუკიდებლობას მეტროპოლისგან ან სხვა სახის კოლონიური რეჟიმისგან,
თავისუფლდებოდა ყველა სხვახელშეკრულებსგან, რომელიც დადო მმართველმა მთავრობამ ამტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა
მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ. „ტაბულარაზას“ („სუფთა დაფა“) პრინციპი, რომელიც ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლიის
მიერ თავ მოხვეული ვალდებულებებისგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო უფლებამოსილია თავად გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებას
დატოვებს ძალაში და რომელსუარყოფს. ეს არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. ახალი
სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ არათანასწორუფლებიან, კაბალურ ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი
ტერიტორიის უმოწყალოდ განიავება. „ტაბულა რაზას“ პრინციპი არ ვრცელდება საერთაშორისო სამართლის ძირითად
პრინციპებზე და სხვა ამკრძალავ ნორმებზე. არც ერთ სახელმწიფოს არა აქვსუფლებაუარყოს საერთაშორისო მართლწესრიგის საყრდენი
პირინციპები და ნორმები, რომელთა გარეშე შეუძლებელი ხდებახალხთაუშიშროების უზრუნველყოფა.საქართველოს რესპუბლიკაც ამ
გზით მიდის. მან აღ იარა გაეროს წესდების ძირითადი პრინციპები და ორგანიზაციაში შესვლის სურვილი გამოთქვა.
2 2 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბა , მ ხარ ე ე ბი და მ ათშ ი მ ო ნ აწ ილ ე ო ბის უფლ ე ბა
საერთაშორისო ხელშეკრულებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროა. საერთაშორისო სახელშეკრულებო
სამართალი არის იმ ნორმათა ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავენ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა დადებისა და შეწყვეტის წესს,
მ ათი იურიდიული ძალის ნამდვილობის პირობებს. ამ საკითხთან დაკავ შ ირ ე ბულ ი დავ ე ბის მ ო წ ე ს რ იგე ბის ს აშ უალ ე ბე ბს .
საერთაშორისო ხელშეკრულებების მხარედ გვევლინება მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტები - სახელმწიფოები,
საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომლებსაც აქვთ საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებაუნარიანობა.
საერთაშორისო ხელშეკრულება აკისრებს უფლება-მოვალეობებს მხოლოდ მასში მონაწილე მხარეებს. მესამე სახელმწიფოებზე
უფლება-მოვალეობანი არ ვრცელდება. მაგრამ, თუ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, რომელიც არის კონკრეტული
ხელშეკრულების მხარე, გამოიყენებს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ უფლებებს, მას ავტომატურად ეკისრება ამ
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოვალეობებიც.
გამონაკლისს წარმოადგენს ხელშეკრულებანი, მიმართული აგრესიის წინააღ მდეგ. ვენის კონვენცია აღ იარებს სახელმწიფოთა
უფლებას დადონ ხელშეკრულება აგრესორის პასუხისმგებლობისა და სხვა საკითხების ფიქსაციის მიზნით. ამავე დროს, ყოველი
ხელშეკრულება, რომელიც იდება აგრესორებისადა მათი მოკავშირეების მიერსხვა სახელმწიფოს საზიანოდ, იმთავითვე ჩაითვლება
ბათილად.
ხელშეკრულებები განსხვავდება ერთმანეთისგან მხარეთა რაოდენობის მიხედვით. ო რ მ ხრ ივ ი ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბი
სახელმწიფოთშორისი ურთიერთობების ყველაზე ტიპური სახეა. დღეისთვის მისი რაოდენობა რამდენიმე ასეულ ათასს შეადგენს.
თანამედროვე ეტაპზე სულუფროდიდ და ფართო გამოყენებას პოულობს მრავალმხრივი ხელშეკრულ ე ბე ბი, რომელთა მეშვეობით
იქმნება საერთაშორისო უნივერსალური და რეგიონალური ორგანიზაციები, წესდებები და ა.შ.ხელშეკრულებაში მონაწილეობა
არ ნიშნავს მხარეებთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებას, ხოლოხელშეკრულების შეწყვეტა არ ნიშნავს სხვა მხარეებთან
ასეთი ურთიერთობის გაწყვეტას.
2 3 . ალ ტე რ ნ ატის წ ე ს ი (ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის დადე ბის წ ე ს ი და ს ტადიე ბი)
საერთაშორისო ხელშეკრულების დადების უფლება სუვერენული სახემწიფოს ერთ–ერთი ძირითად უფლებათაგანია. ყოველი
სახელწიფო უფლებამოსილია მიიღოს მონაწილეობა ხელშეკრულების შემმუშავებელ კონფეენციაზე,ან შეუერთდეს უკვე არსებულ
ხელშეკრულებას, თუ იგი დაინტერესებულია ასეთი შეთანხმებით. სახელმწიფო თვითონ განსაზღვრავს რომელორგანოს აქვს უფლება
იმოქმედოს საერთაშორისო ასპარეზზე მისი სახელით და დადოს საერთაშორისო ხელშეკრულება. როგორც წესი ეს უფლება
სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურს ეკუთვნის ან საგარეო საქმეთა მინისტრი ან სპეც. უფლებამოსილებით რწმუნებული.
საერთაშორისო ხელშეკრულებაიდება ან უშუალო დიპლომატიური მოლაპარაკების შედეგად, ან საერთაშორისო კონფერენციის
მოწვევით. მხარეთა მიერ შეთანხმებული და დაზუსტებული ტექსტი ხელმოწერის ობიექტად იქცევა. საერთაშორისო ხელშეკრულების
ხელმოწერა სპეციალური წესის დაცვით ხდება, რომლის მიზანია ასახოს სახელმწიფოთა სუვერენული თანასწორობის პრინციპი. ამ წესს
ალ ტერნატი ეწოდება.ორმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერის დროს მხარეები სვამენ თავის ხელმოწრას ერთმანეთის გასვწრივ,
მარცხნიდან მარჯვნივ, ან ერთიმეორის ქვევით.პირველშემთხვევაში მარცხენა ადგილი პირველადგილად ითვლება, მეორე შემთხვევაში
ასეთ ადგილად ზედა ადგილი ითვლება. ყოველ ეგზემპლარს პირველ ადგილას აწერს ის მხარე, რომელთანაც რჩება წინამდებარე
ხელშეკრულება. მრავალმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერისას მხარეები სვამენ თავის ხელმოწერას ქვეყნების სახელწოდების
ანბანურიწესის მიხედვით,როგორც წესი, გამოიყენებაინგლისური ანბანი. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის გამოიყენება რუსული
ანბანი. ხელშეკრულების დანართს ხელს აწერენ დელეგაციის მეთაურები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი ხელშკრულების
განუყოფელ ნაწილად ჩაითვლება (დამატებითი მუხლები და ა. შ.) რაც შეეხება დანართებს, რომლებიც საქონლის ნუსხას, საბუთების
ნიმუშებსადა სხვა ამგვარ აქტებს წარმოადგენს, მათ, როგორც წესი, ან სულარ აწერენ ხელს, ანდა ხელს აწერენ დელეგაციის მდივნები.
2 4 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის ძ ალ აშ ი შ ე ს ვ ლ ის ს აფუძ ვ ლ ე ბი
ხელშეკრულება ძალაში შედის: ა) ხელმოწერის დღიდან; ბ) ხელმოწერიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; გ) სარატიფიკაციო
სიგელების გაცვლის დღიდან ან ამ დღიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; დ) სარატიფიკაციო სიგელების სათანადო რაოდენობის
დაგროვების დღიდან ან ამ სღ იდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; ე)ხელშეკრულების დამტკიცების (მიღ ების) დღ იდან ან
გარკვეული ვადის გასვის შემდეგ.
ასეთია ხელშეკრულების როგორც კონკრეტული საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლება-მოვალეობის აღ მნუსხველი
აქტის ძალაში შესვლის ძირითადი საშუალებანი, მაგრამ ხელშეგრულების ძალაში შესვლა როდი ნიშნავს იმას, რომ იგი სავალდებულო
ხდება ყველა მხარისთვის. ასეთი ხელშეკრულება სავალდებულო ხდება მხოლოდ მათთვის, ვინც შეასრულა აქტის ძალაში შეყვანისთვის
გათვალისწინებული ყველა პროცედურა, მაგალითად, მოახდინა მისი რატიფიკაცია, შეუერთდა მას და ა. შ. მაგრამ, სხვებისთვის,
რომლებსაც ასეთი აქტი არ ჩაუტარებიათ, ეს ხელშეკრულება სავალდებულო ძალას არ იძენს, მანამ სანამ ისინი არ გადადგამენ სათანადო
ნაბიჯს.
რ ატიფიკაციის ქვეშიგულისხმება ხელშეკრულების დამტკიცება სახელმწიფოს უზენაესი ხელისუფლების მიერ.სახელმწიფოს უფლება
აქვს უარითქვასრატიფიკაციაზე და ეს ვერჩაითვლება მართლსაწინააღმდეგო აქტად. ყოველი სახელმწიფო თვითონ განსაზღ ვრავს
რატიფიკაციის წესებს და იმ ორგანოს, რომლის კომპეტენციაშიც შედის რატიფიკაციის უფლება. რატიფიკაციის აქტი ფორმდება
სარატიფიკაციოსიგელის სახეით, რომლითაც მეთაური ატყობინებს მეორე მხარეს ხელშეკრულების დამტკიცებისფაქტს და არწმუნებს,
რომ ხელშეკრულება პირნათალად შესრულდება. რატიფიკაციისგან განასხვავებენ ხელშეკრულების დამტკიცებას ანუ მიღ ებას, რასაც
ქვეყნის კონსტიტუცია მიაკუთვნებს ამა თუ იმ კომპეტენტურ ორგანოს, თუკი ხელშეკრულება არ მოითხოვს სარატიფიკაცია
პროცედურას. თუ ხელშეკრულებაღია ხასიათისაა, ყოველ სახელმწიფოს უფლება აქვს „შეუერთდეს“ უკვე ხელმოწერილ
ხელშეკრულებას, რისთვისაც ის სპეციალურ განცხადებას აკეთებს და შეერთების აქტს სახელმწიფო-დეპოზიტორს აბარებს.
ხელშეკრულება ძალაში შედის „სარატიფიკაციო სიგელების გაცვლისას“ ან „დეპონირებისთვის გადაცემ ის ას “.
ორმხრივი ხელშეკრულების დადებისას, ერთ ქვეყანაში ხდება ხელშეკრულების ხელმოწერა, ხოლო სარატიფიკაციო სიგელების
გადაცემა ხდება მეორე სახელმწიფოს დედაქალაქში.მრავალმხრივ ხელშეკრულებათა რატიფიკაციის დროს სარატიფიკაციო სიგელის
შესანახად ამოირჩევა სახელმწიფო-დეპოზიტორი ან სათანადო საერთაშორისო ორგანიზაციის აღ მასრულებელი ორგანო. ყოველი
სახელმწიფო ხელმოწერისას ანრატიფიკაციის დროს უფელბამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმ ა . თუ არცერთმა მხარემ არ
განაცხადა პროტესტი, შენიშვნაიურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ. დადებული ხელშეკრულება უნდა იყოს სათანადო
წესით გამოქვეყნებული ანუ პრ ო მ ულ გირ ე ბულ ი ყოველი მხარის მიერ.
2 5 . დათქმ ა
ყოველი სახელმწიფო ხელმოწერისას ან რატიფიკაციის დროსუფლებამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმა, რომლის მიზანია
შეზღ უდოსზოგიერთი მუხლის მოქმედება ან შემოფარგლოს მათი მოქმედებაგარკვეული პირობებით. თუ არც ერთმა სხვა მხარემ არ
განაცხადა პრტესტი, შენიშვნა იურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ და ამიერიდან შენიშვნის გამკეთებელსა და
ხელშეკრულების სხვა მონაწილეებს შორის ხელშეკრულება მოქმედებს დათქმის აღ ნიშნული შესწორებებით. თუ მის წინააღ მდეგ
პროტესტს აცხადებს მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფო, დათქმა ვრცელდება დანარჩენ მონაწილეებზე. ერთსულოვანი პროტესტის
შემთხვევაში დათქმა იურიდიულ ძალას არ იძენს და ბათილდება, თუ თავისი ხასიათი დეკლარაციული არ არის.
ზოგჯერ, იშვიათ შემთხვევაში, თვით ხელშეკრულება ნაწილობრივ ან სრულებით კრძალავს შენიშვნის გაკეთებას, რაც შეთანხმების
დემოკრატიული საწყისების ხელშუხებლობის უზრუნველსაყოფად კეთდება.
2 6 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის მ ო ქმ ე დე ბის ვ ადა
ხელშეკრულების მოქმედების ვადა მხარეთა მიერ განისაზღ ვერება. უვადოდ იდება მხოლოდ ის ხელშეკრულებანი, რომლებიც
საერთაშორისო სამართლის კოდიფიკაციის აქტებს წარმოადგენენ ან ომის მდგომარეობას წყვეტენ (საზავო ხელშეკრულეანი). ამ
ხელშეკრულებათა დენონსაცია (გაუქმება)დაუშვებელია. პოლიტიკური სახის ხელშეკრულებანი იდება როგორც წესი 10, 20 და
მეტი წლით, ეკონომიკური, კულტურული და სამართლებრივი სახისა 1-5 წლით, ზოგჯერ განუსაზღ ვრელი ვადით.
ხელშეკრულების ვადა შეიძლებაგაგრძელდეს, რასაც პროლონგაცია ეწოდება. პროლონგაცია ავტომატურ ხასიათს ატარებს მაშინ,
როცა ამას თვითხელშეკრულებაითვალისწინებს. თუ ხელშეკრულების ვადის გასვლამდერამდენიმე თვით ან წლით ადრე არც ერთი
მხარე არ გამოთქვამს მისი გაუქმების სურვილს, იგი ავტომატურად განაგრძნობს მოქმედებას გარკვეული ვადის განმავლობაში.
საერთაშორისო ხელშეკრულების ნამდვილობა გულისხმობს მის საერთაშორისო-სამართლებრივ სრულფასოვნებას, მართლზომიერ
ხასიათს. ყოველი აქტი, რომელსაც ჩადის ერთი სახელმწიფო სხვა სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნების თავისუფლების შეზღ უდვის
მიზნით, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად ითვლება. პირველ რიგში, ასეთ ქმედებად ჩაითვლება ძალით დამუქრების გამოყენება
სახელმწიფოს ან მისი წარმომადგენლობის მიმართ. სადავოდ ხდის ხელშეკრულების ნამდვილობას მოლაპარაკების მონაწილე
სახელმწიფოს წარმოამდგენელთა მოტყუება ან მოსყიდვა, ხელშეკრულებაში გაპარული შეცდომა და ა.შ.
ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლება ძალის გამოყენება ან სხვარაიმე იძულებითი საშუალებისთვის მიმართვა. ცალკე საკითხს
წარმოადგენს ხელშეკრულების ბათილობა მხარეთა მიერ იმპერატიული ნორმების გადახვევის გამო. ამ შემთხვევაში ორივე
სახელმწიფოს ნების გამომჟღავნების თავისუფლება ეჭვს არ იწვევს, თუმცახელშეკრულებით დადგენილი ქცევითი წესები ”უხვევენ”
არსებულსაყოველთაოდ აღიარებულნორმებს, რომელთა იმპერატიული ხასიათის უგულებელყოფა აკრძალულია. იმპერატიული ნორმა
უკრძალავს მხარეებს ისეთ გადახვევას, რომელიც მათ ურთიერთობას ეხება და ერთმანეთის მიმართ უფლება-მოვალეობებს ადგენს.
ამიტომ ხელშეკრულება, რომელიც ორივე სახელმწიფოს აგრესიულპაქტს წარმოადგენს და მესამე სახელმწიფოს წინააღ მდეგ არის
მიმართული, ჩაითვლება ბათილად არა იმიტომ, რომ ძალის გამოყენების დაუშვებლობას იმპერატიული ხასიათი აქვს, არამედ იმიტომ,
რომ ეს აქტი არღვევს, ლახავს საერთაშორისო სამართლის ამ ძირითად პრინციპს. მაგრამ თუ ორმა სახელმწიფომ დადო ხელშეკრულება,
რომლითაც აღიარებენ მათშორის დავის მოწესრიგების შეიარაღებული ძალების გამოყენების საშუალებით, ასეთი ხელშეკრულება
იმთავითვე ბათილად გვევლინება, რადგანაც ძალის გამოუყენებლობის პრინციპის შეცვლა ურთიერთშეთანხმებითაც არ შეიძლება.
2 8 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის შ ე წ ყ ვ ე ტა
როდესაც მხარე ან მხარეები ერთმანეთის მიმართ აქტიურად იყენებენ შეძენილუფლებებს, ხოლო ვალდებულებების შესრულებაზე თავს
არ იწუხებენ, ხელშეკრულება მერყევიხდება და შეიძლება მოხდეს მისიმოქმედების ვადის შეწყვეტა ვადის გასვლამდე. საერთაშორისო
ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტის რამდენიმე საშუალება არსებობს:ა) როდესაც ხელშეკრულებაში აღ ნიშნული წესის
გათვალისწინებით, ერთი მხარე ატყობინებს მეორე მხარეს ან სახელმწიფო-დეპოზიტორს, რომ მას არ სურს ხელშეკრულების ვადის
გაგრძელება, ამას ხელშეკრულების დე ნ ო ნ ს აც ია ეწოდება. ბ) შესაძლებელია ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტა მხარეთა
შეთანხმებით მოხდეს. ამ შემთხვევაში ყოველი მხარის თანხმობაა სავალდებულო. თუ ამ შეთანხმებას ახალი შესწორებული
ხელშეკრულების დადება მოყვება შედეგად, ადგილი აქვს საერთაშორისო ხელშეკრულების ნოვაციას. გ) ხელშეკრულება წყდება ასევე
მის მიერ გათვალისწინებული პირობების შესრულებისას ან აღ ნიშნული ვადის ამოწურვისა შესაძლებელია ხელშეკრულების
ცალმხრივიგაუქმებაც,ა) როდესაც ერთ-ერთი მხარე არ იცავს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულპირობებს და უხეშად არღვევს მათ,
მეორე მხარესუფლება აქვს გააუქმოს ასეთი შეთანხმება, უკანასკნელის ამ მოქმედებას ხელშეკრულების ან ულ ირ ე ბა ეწოდება.
ბ)ავტომატურად უქმდება ის ხელშეკრულება, რომელიც საერთაშორისო ასპარეზიდან გამქრალ სუბიექტთან იყო დადებული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულების სტრუქტურა და ფორმა
ფორმის მხრივ საერთაშორისოხელშეკრულება წერილობით სახეს ატარებს, ხოლოსტრუქტურის მხრივ სამ ძირითად ნაწილად:
ა) პრეამბულა ანუ შესავალი ნაწილი შეიცავს მხარეთადასახელებას და შეთანხმების მიზანზე მითითებას.
ბ) ძირითადი ნაწილი მუხლობრივად აღნუსხავს მიღწეული შეთანხმების შინაარსს.
გ) დასკვნითი ნაწილი პეოცედურულსაკითხებს შეიცავს: ხელშეკრულების ძალაში შესვლის დრო, მისი მოქმედების ვადა, ვადის
გაგრძელების წესი, ხელშეკრულებასთან შეერთების წესი, ხელშეკრულების გაუქმების ( დენინსაციის ) წესი, რა ენაზეაშედგენილი
ხელშეკრულების ტექსტი, ხელშეკრულების დადების თარიღი და ადგილი. სულბოლოში დაისმის მხარეტა ხელმოწერა და ბეჭდები.
წინათ ხელშეკრულება ან მხოლოდ ლათინურ ანფრანგულან ინგლისურ ენებზე იწერებოდა. დღეს ხელშეკრულების ენა გარკვეულწესს
ემორჩილეაბ – მრავალმხრივი ხელშეკრულებანი იდება ე.წდიპლომატიურ (ინგლისურ, ფრანგულ და რუსულ) ენებზე, ორმხრივი –
მხარეთა არჩევით.
საქართველოს რესპუბლიკაიყენებს ორმხრივი ხელშეკრულების ედგენისას ქართულდა მეორე მხარის ენას,
გაეროშიმიღებულია ექვსი ოფიციალური ენა– რუსული, ინგლისური, ფრანგული, ჩინური, ესპანური, არაბული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია შეიძლება მოვახდინოთ სამი ნიშნის მიხედვით:
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა ტიპები. საერთაშორისო ხელშეკრულებათა მრავალათასიანი აქტები თავისი მნიშვნელობითადა
საერთაშორისო მასშტაბურობის თვალსაზრისიტ ყველა თანაბარი როდია. განასხვავებენ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტთა
ზოგადი ქცევის მარეგულირებელ შეთანხმებებს, რომლებიც თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად ნორმებსა და
პრინციპებს განამტკიცებენ და ხელშეკრულებებს, რომელნიც სახელმწიფოთა შორის კონკრეტულ საკითხებს არეგულირებენ.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა სახელწოდებანი. არსებობს საერთაშორისოხელშეკრულებათაუამრავი სახელწოდება:
ხელშეკრულება, ტრაქტატი, პაქტი, კონვენცია, შეთანხმებადა ა.შ. პრინციპში ყველა ამ სახელწოდების ხელშეკრულება არ განსხვავდება
ერთმანეთისაგან იურიდიული ძალის თვალსაზრისით და მხარეებისათვის სათანადო უფლებამოვალეობებს წარმოშობს, ცვლის ან
სპობს, მაგრამ არც ის იქნება სწორი, რომუგულებელვყოთ ის ნიუანსები, რომელსაც ყოველი სახელწოდება ატარებს. განვიხილოთ
ზოგიერთი მათგანი:
ხელშეკრულება ყველაზეფართოდ მიღებული ტერმინია, რომელიც ყველა სახის სახელმწიფოტაშორისო შეთანხმებებს ასახავს.
პაქტი, როგორც წესი, ეწოდებაორმხრივ ან მრავალმხრივ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და, როგორც წესი,რატიფიკაციას არ საჭიროებენ. მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთა რატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
შ ეთანხმება – ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით ეწოდება იმ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და როგოეც წესი, რატიფიკაციას არ საჭიროებენ, მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთარატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
კონვენცია ძირითადად ისეთი სახის სახელმწიფოთაშორისო შეთანხმებას ეწოდება, რომელიც რაიმე სპეციალური დარგს და სპეციალურ
დანიშნულებით ხასიათს ატარებს.
დე კლარაცია ეწოდებაორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთგანცხადებას, რომელიც მხარეთა საგარეოპოლიტიკის გარკვეულ გეზს
სახავს ან მათშეხედულებას გამოხატავს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სხვასფეროში; დეკლარაცია, როგორც წესი, შეიცავს
საერთაშორისო სამართლის ახალ, ძირითად პრინციპებს ან მხარეთა დამოკიდებულებას არსებული პრინციპებისადმი.
ნ ოტების გაცვლა ეწოდება შეთანხმების დადების ისეთ წესს, როდესაც მხარეები ერთმანეთსუგზავნიან იდენტური ტექსტის მქონე
განცხადებებს.
კომპრომისი ეწოდებაისეთ შეთანხმებას, რომლითაც მხარეები თანხმდებიან გადასცენ საერთაშორისოსასამართლოს მათ შორის
წარმოშობილი დავა.
ო ქმის საშუალებით ფორმდება სხვადასხვა სახის შეთანხმებანი, რომელთა მეშვეობით მხარეები ცხადებენ თავის სურვილს შეუერთდნენ
ხელშეკრულებას, განავადონ მისი მოქმედება; ოქმის მეშვეობით მთავრობები აკეთებენ ამათუ იმ დათქმას ხელშეკრულების მიმართ და
ა.შ.
ზოგჯერ ოქმის სახელწოდებას ატარებს შეთანხმება, რომელიც არაფრით არ განსხვავდება ჩვეულებრივი ხელშეკრულებისგან.
1) 1.17 წლის გიორგი ,,ალტაოქეი'' მობილური ტელ. გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის.სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ გიორგი არის 17 წლის.შესაბამისად,იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.კაზუსიდან დგინდება,რომ გიორგიმ ,,ალტაოქეისთან" დადო ნასყიდობის ხელშეკრულება,რომლის ნამდვილობისათვის აუცილებელია ორი პირის მიერ ნების გამოვლენა. შესაბამისად, გიორგის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება. ამასთან, გიორგიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები წინააღმდეგები არიან ამ გარიგების და ითხოვენ მის ბათილობას.შესაბამისად,მოწონების ფაქტი არ გვაქვს სახეზე.ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით გიორგის წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი გიორგისთვის.თუმცა გიორგის მიერ დადებული გარიგება შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნამდვილად სსკ-ის 65-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. ამისათვის აუცილებელია არასრულწლოვანმა ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ მოქმედებათა შესასრულებლად განკარგა ის საშუალებანი, რომლებიც მას გადასცეს კანონიერმა წარმომადგენლებმა, თავისუფალი განკარგვის მიზნით. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები გიორგის თავისუფალი განკარგვის მიზნით გადასცემდნენ თანხას.შესაბამისად ემანსიპაციის ეს ფორმა სახეზეა. მოთხოვნა არ წარმოიშვა. გიორგის მშობლებს არ აქვთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
2) 2.ლევანი თემურის ერტადერთი შვილი ღვინის ბიზნესი მცხეთა მიწის ნაკვეთი ლევანს შესაძლოა ჰქონდეს თემურის მიერ დადებული გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის. სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ თემური არის 17 წლის. შესაბამისად,იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.კაზუსიდან დგინდება,რომ თემურსა და უჩას შორის დაიდო ნასყიდობის ხელშეკრულება,რომლის ნამდვილობისათვის აუცილებელია ორი პირის მიერ ნების გამოვლენა. შესაბამისად,თემურის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება. ამასთან, თემურიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მამამ მოითხოვა გარიგების ბათილობა. შესაბამისად, ბუნებრივია მათ არ მოიწონეს გარიგება. ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით თემურსს წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი თემურისათვისთვის.თუმცა თემურის მიერ დადებული გარიგება შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნამდვილად სსკ-ის 65-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე. ამისათვის აუცილებელია კანონიერი წარმომადგენლის მიერ 16 წლის ასაკს მიღწეული არასრულწლოვანისათვის საწარმოს დამოუკიდებლად გაძღოლის უფლების მინიჭება.კაზუსიდან დგინდება,რომ თემური არის 17 წლის არასრულწლოვანი,მამამ მას გადასცა ღვინის ბიზნესი დამოუკიდებლად გაძღოლის უფლების მინიჭებით.თუმცა ემანსიპაციის ეს შემთხვევა სახეზე არ გვაქვს ამავე მუხლის(65-ის მე-2) საფუძველზე.ვინაიდან,ეს მუხლი შეუზღუდავი ქმედუნარიანობის მინიჭებას ითვალისწინებს მხოლოდ ამ სფეროსათვის ჩვეულებრივ ურთიერთობებში. კაზუსიდან კი დგინდება,რომ თემურმა მიწა შეიძინა პირადი მიზნებისათვის(ქალაქის ხმაურისაგან მოსაშორებლად).შესაბამისად სახეზე არ გვაქვს ემანსიპაციის ეს ფორმა. მოთხოვნა წარმოიშვა. ლევანს აქვს თემურის მიერ დადებული გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
3) 3.16 წლის გიორგი ოცნება ველოსიპედზე, ბიძა ლევანი ჩუქნის დდეიზე გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ ხელშეკრულების ბათილად ცნობის უფლება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვოთ.
იმისათვის , რომ სახეზე იყოს 63-ე მუხლი საჭიროა სუბიექტი იყოს არასრულწლოვანი, აქედან გამომდინარე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის, მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, სრულწლოვანია პირი, რომელმაც 18 წლის ასაკს მიაღწია- შესაბამისად გიროგი არასრულწლოვანია. რაც შეეხება მეორე ელემენტს ასევე საჭიროა კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის არარსებობა, ეს კი კაზუსიდან გამომდინარე ცალსახაა. გიორგიმ საჩუქრად მიიღო ველოსპედი, ანუ დაიდო ჩუქებოს ხელშეკრულება, ვინადან კოდექსის: 524-ე მუხლის მმიხედვით ჩუქების ხელშეკრულებით მჩუქებელი უსასყიდლოდ გადასცემს დასაჩუქრებულს ქონებას საკუთრებად მისი თანხმობით. გიორგი კი ამავე კოდექსის 525-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანხამად ხდება ნივთის მესაკუთრე ვინაიდან, მოძრავ ნივთზე ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ქონების გადაცემის მომენტიდან. გამოდის რომ გიორგიმ ბიძისგან მოძრავი ქონება სავსებით ანონიერად მიიო, თუმცა არსებობს გარემოებები, როდესაც შესაძლოა ჩუქების ხეშეკრულების გაუქმება და ეს ყოველივე მოცემულია 529-ე მუხლში ამისდა მიუხედავად კი სახეზე არ გვაქვს ჩუქების განხორციელების არასამართელბრივი ქმედებები, თუმცა ვინაიდან გიორგი არასრულწლოვანია, მასზე მეურვეობასა და პასუხისმგებლობას ახხორციელებენ მისი მშბები, ამავდროულად კი საჩუქარს მიიჩნევენ მომეტებული საშიშროების გამომწვევად აქვთ უფლება. რომ ჩუექბის ხელშეკურლებასთან დაკავშირებით საკუთრი აზრი 63-3 მუხლის მიხედვით განახორციელონ.
გიორგის მშობლებს აქვთ ხელშეკრულების ბათილად ცნობის უფლება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვოთ.
4) 4.17 წლის გიორგი პერსონალური კომპირიდა მაღაზიაში ნასყიდობა მშობლების საკრედიტო ბარათით გიორგის მშობლებს შესაძლოა ჰქონდეთ ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის მოითხოვება არასრულწლოვნის მიერ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე ორმხრივი გარიგების დადების, კანონიერი წარმომადგენლის მიერ გარიგების შემდგომი მოწონების არარსებობის ფაქტები, ასევე გარიგების არასარგებლიანი ხასიათი არასრულწლოვნისთვის.სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილისა და მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 18 წლამდე მყოფი სუბიექტი ითვლება არასრულწლოვნად. კაზუსიდან დგინდება, რომ გიორგი არის 17 წლის.შესაბამისად იგი არასრულწლოვანია.ამასთან, აუცილებელია სახეზე იყოს ორმხრივი გარიგების დადების ფაქტი. ორმხრივია გარიგება, როცა გარიგებით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის მოითხოვება არანაკლებ ორი პირის მიერ ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენის ფაქტი.მან ტექნიკის მაღაზიასთან დადო ნასყიდობის ხელშეკრულება.შესაბამისად, გიორგის მიერ დადებულია ორმხრივი გარიგება.ამასთან, გიორგიმ გარიგება დადო კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. კაზუსიდან დგინდება, რომ მშობლები წინააღმდეგები არიან ამ გარიგების და ითხოვენ მის ბათილობას.შესაბამისად,მოწონების ფაქტი არ გვაქვს სახეზე.ამასთან, აუცილებელია გარიგება არ იყოს სარგებლიანი არასრულწლოვნისთვის. სარგებელში იგულისხმება არა ფინანსურური, არამედ უფლებრივი სარგებელი, როცა მხარეს წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, საპასუხო ვალდებულებების კისრების გარეშე. ნასყიდობის ხელშეკრულებით გიორგის წარმოეშობა საპასუხო ვალდებულება, კერძოდ, ნასყიდობის საფასურის გადახდის ვალდებულება. შესაბამისად, გარიგება არ არის სარგებლის მომტანი გიორგისთვის.თუმცა შესაძლოა დადებული გარიგება იყოს ნამდვილი 65-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.ამისათვის აუცილებელია არასრულწლოვანმა ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ მოქმედებათა შესასრულებლად განკარგა ის საშუალებანი, რომლებიც მას გადასცეს კანონიერმა წარმომადგენლებმა, თავისუფალი განკარგვის მიზნით.კაზუსიდან დგინდება,რომ გიორგიმ გადაიხადა მშობლების საკრედიტო ბარათით.ვინაიდან პრობლემა არ იკვეთება კაზუსში,ე.ი ის მას გადასცეს თავისუფალი განკარგვის მიზნით.შესაბამისად ემანსიპაციის ეს ფორმა სახეზეა. მოთხოვნა არ წარმოიშვა. გიორგის მშობლებს არ აქვთ გარიგების ბათილად ცნობის მოთხოვნის უფლება სსკ-ის 63- ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე.
5) 5.16 წლის ნინო ოქროს სამაჯური ნაცნობი 500 ლარად, ჰიპოთეზა- შესაძლოა ნინოს მშობლებს გარიგების ბათილად მოთხოვნის უფლება ჰქონდეთ სქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. კაზუსის მიხედვით ნინოს მშობლებს რომ წარმოეშვათ მოთხოვნის უფლება უნდა არსებობდეს კოდექსის 63-ე მუხლით გათვალისწინებული ყველა ელემენტი სახეზე, კერძოდ არასრულწლოვნის მიერ უნდა იყოს ორმხრივი გარიგება დადებული, ეს უნდა იყოს კანონიერი წარმომადგენლის აუცილებელი თანხმობის გარეშე, ასევე კანონიერი წარმომადგენელი არ უნდა იწონებდეს დადებულ ხელშეკრულებას და ასევე არ უნდა იღებდეს არასრულწლოვანი სარგებლის. რაც შეეხება პირველ ელემენტს სახეზე უნდა იყოს არასრულწლოვანი და მის მიერ დადებული უნდა იქნეს ორმხრივი გარიგება, კაზუსის მიხედვბით ნინო არის 16 წლის, სამოქალაქო კოდექსის მე-12-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილის მიხედვით არასრულწლოვანია შვიდიდან თვრამეტ წლამდე ასაკის პირი, შესაბნამისად სახეზე გვყავს არასრულწლოვანი. რაც შეეხება მეორე ელემენტს კაზუსის მიხედვით კანონიერი წარმომადგენლის აუცილებელი თანხმობა არ იყოს სახეზე და ამ თანხმობის გარეშე დადო ნინომ ნასყიდობის ხელშეკრულება, შესაბამისად დასტურდება მეორე ელმენტის აესებობაც. მესამე ელემენტი არის ის, რომ არ უნდა იყოს შემდგომი მოწონების ფაქტი კანონიერი წარმომადგენლის მხრიდან, კაზუსის მიხედვით კი არათუ მოწონების ფაქტი იკვეთება, არამედ მშობლები ითხოვენ არსებული გარიგების ბათილობას, შესაბამისად არ გვაქვს შემდგომი მოწონებაც. ბოლოს კი არ უნდა არ უნდა დასტურდებოდეს სარგებლის მიღება არასრულწლოვანის მიერ, კოდექსის 63-ე მუხლის პირველ ნაწილში ნახსენები სარგებელი თავის თავში არ მოიაზრებს მატერიალურ სარგებელს, კერძოდ სარგებელში იგულისხმება სამართლებრივი სარგებელი, კონკრეტულად კი აქ იგულისხმება შემთხვევა როდესაც პირს არ წარმოეშობა ვალდებულება და წარმოეშობა მხოლოდ უფლებები, მაგრამ ნინომ რახან დაიდო ნასყიდობის ხელშეკრულება, ეს ხელშეკრულება თავისი ბუნებით არის ორმხრივმავალდებულებელი, შესაბამისად არ დასტურდება სარგებლის მიღებაც. დასკვნა- ნინოს მშობლებს გარიგების ბათილად მოთხოვნის უფლება აქვთ სამოქალაქო კოდექსის 63-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე.
გამოკითხვის წესი
ნებისმიერი პირი, რომელიც შესაძლებელია ფლობდეს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას, ნებაყოფლობით შეიძლება გამოკითხულ იქნეს მხარეთა მიერ. დაუშვებელია, გამოსაკითხი პირი აიძულონ, წარმოადგინოს მტკიცებულება ან გასცეს ინფორმაცია. 2. გამოსაკითხ პირს უფლება აქვს, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. გამოკითხვის ჩამტარებელმა მხარემ გამოსაკითხ პირს ამ უფლებების, აგრეთვე ამ კოდექსის 50-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა მისცეს. 3. გამოკითხვის წინ უნდა დადგინდეს გამოსაკითხი პირის ვინაობა და სხვა აუცილებელი ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 4. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ გამოკითხვა ნებაყოფლობითია. განმარტების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 5. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე როგორც თანხმობის, ისე უარის თქმის შემთხვევაში ვალდებულია გამომკითხველს თავისი პირადი მონაცემების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 6. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე თანხმობის შემთხვევაში ვალდებულია გამოკითხვის ჩამტარებელ მხარეს საქმესთან დაკავშირებით მისთვის ცნობილი გარემოებების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 7. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხი პირი წერილობით გააფრთხილოს ცრუ დასმენისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 373-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) და ცრუ ინფორმაციის მიწოდებისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 370-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) მოსალოდნელი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. გაფრთხილების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 8. გამოსაკითხი პირის მიერ გამოკითხვაზე უარის თქმის შემთხვევაში მხარე უფლებამოსილია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ იგი შეიძლება დაბარებულ იქნეს მაგისტრატ მოსამართლესთან ჩვენების მისაცემად, რომ ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოსაკითხი პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას გამოიწვევს. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს ოქმში. 9. გამოკითხვისას შესაძლებელია ხმის ან/და გამოსახულების ჩამწერი ტექნიკური საშუალებების გამოყენება. გამოსაკითხ პირს მათი გამოყენების შესახებ წინასწარ უნდა ეცნობოს. 10. თუ ეს კოდექსი ბრალდებულის მიმართ ამ მუხლის დებულებებისგან განსხვავებულ წესს არ ადგენს, ამ მუხლის დებულებები ბრალდებულზედაც ვრცელდება. 11. პროკურორი ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებელი უფლებამოსილია დისტანციურად, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით გამოკითხოს უცხო სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი პირი სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ შუამდგომლობის გაგზავნის გარეშე, თუ ამგვარი წესით პირის გამოკითხვა დაშვებულია საქართველოს შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებით, ამ პირის ადგილსამყოფელი სახელმწიფოს სამართლით ან/და ამ სახელმწიფოს ნათლად ჩამოყალიბებული პრაქტიკით. 12. დაუშვებელია ამ მუხლის მე-11 ნაწილით დადგენილი წესით პირის გამოკითხვა, თუ გამოსაკითხ პირს გამოკითხვაზე პირდაპირი და აშკარა თანხმობა არ გამოუხატავს. 13. ამ მუხლის მე-11 და მე-12 ნაწილებით დადგენილი წესით ასევე შესაძლებელია გამოძიების ეტაპზე პირის დაკითხვა.
მოწმე არის – პირი, რომელმაც შეიძლება იცოდეს სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო მონაცემი. პირი მოწმის სტატუსსა და უფლება-მოვალეობებს იძენს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე გაფრთხილებისა და ფიცის დადების შემდეგ. მოწმეს უნდა გააჩნდეს უნარი აღიქვას, დაიმახსოვროს, გაიხსენოს და მოგვიანებით გადმოსცეს საქმისთვის საჭირო მონაცემი. ამასთანავე უნდა ესმოდეს ფიცის დადების შესახებ. მოწმედ არ მიღების სავარაუდოობა შეიძლება იყოს მაშინ თუ სახეზეა ფსიქიკური ავადმყოფობა და ფიზიკური ნაკლი. ყრუ მუნჯის დაკითხვა ხდება შესაბამისი ცოდნის მქონე პირის მეშვეობით. მძიმედ დაავადებულის ექიმის ნებართვით.
გამოძიების დროს პორის მოწმედ დაკითხვისწესი - კონფრონტაციის უფლება - როცა დაცვის მხარეს შესაძლებლობა აქვს უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში და შეამოწმოს მისი სანდოობა. ბრალდებულს უფლება აქვს უარი თქვას ამ უფლებაზე და არ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში. თუ ბრალდებულს მიეცა შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს მაგისტრატ მოსამართლესთან მოწმის დაკითხვაში და მან ამ უფლებით საკუთარი სურვილითა და ნებით არ ისარგებლა, მისი უფლება კონფრონტაციაზე არ ირღვევა. დეპონირებული ჩვენების გამოქვეყნება - თუ მოწმე არ გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მისი გამოკითხვის გზით მიღებული ინფორმაციის ან გამოძიების დროს ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე მიღებული ინფორმაციის/ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოწმე გარდაიცვალა, საქართველოში არ იმყოფება, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია სასამართლოს წინაშე მისი წარდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და გამოკითხვა/დაკითხვა ამ კოდექსით დადგენილი წესით ჩატარდა. არ შეიძლება გამამტყუნებელ განაჩენს საფუძვლად მხოლოდ აღნიშნული მტკიცებულება დაედოს. თუ მოწმე გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მხარე უფლებამოსილია მოითხოვოს მისი გამოკითხვის ოქმის ან მის მიერ ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების მთლიანად ან ნაწილობრივ საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება). სასამართლო ვალდებულია დააკმაყოფილოს ეს მოთხოვნა. გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა - გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა ხდება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე. მოწმე იკითხება სასამართლოში მაგისტრატი მოსამართლის (იქ, სადაც არ არის მაგისტრატი მოსამართლე რაიონული და საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის) წინაშე. მხარემ პირის მოწმის სახით დაკითხვის თაობაზე უნდა მიმართოს სასამართლოს გამოძიების ადგილის ან მოწმის ადგილსამყოფელის მიხედვით. პირი გამოძიების სტადიაზე მოწმედ შეიძლება დაიკითხოს შემდეგი გარემოებების არსებობისას: არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის გაუარესების რეალური საფრთხე, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მის დაკითხვას საქმის არსებითი განხილვის დროს. – იგი დიდი ხნით ტოვებს საქართველოს ტერიტორიას. – საქმის სასამართლოში არსებითად განსახილველად წარმართვისათვის აუცილებელი მტკიცებულების სხვა წყაროებიდან მოპოვება საჭიროებს არაგონივრულ ძალისხმევას. – ეს აუცილებელია დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით. მხარე, იქნება ეს ბრალდების თუ დაცვის, თავად იღებს გადაწყვეტილებას მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით მოწმის გამოძიების ეტაპზე დაკითხვის მოთხოვნით. მაგალითად, თუ მოწმე დაავადებულია ისეთი დავადებით, რომ არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების საფრთხე, რის გამოც შეიძლება ხელი შეეშალოს საქმის არსებითი განხილვის დროს მის დაკითხვას, ასეთ შემთხვევაში მხარემ უნდა მიმართოს სასამართლოს ამ პირის მოწმის სახით დაკითხვის მოთხოვნით. შუამდგომლობას უნდა ერთვოდეს დოკუმენტები, რაც დაადასტურებს იმას, რომ მოწმის სახით დასაკითხი პირი ფლობს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას და ასევე დოკუმენტი პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებით. გამოძიების სტადიაზე პირის დაკითხვა უნდა განხორციელდეს ყველა იმ წესის დაცვით, რაც გათვალისწინებულია მოწმის დაკითხვისათვის. მაგისტრატი სასამართლოს წინაშე ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. დასაკითხ პირს იძახებენ სასამართლო უწყებით. პირის დაკითხვა უნდა მოხდეს მხარეთა მონაწილეობით, რომელთაც კანონით დადგენილი წესით უნდა ეცნობოთ პირის დაკითხვის დროის თაობაზე, თუმცა მეორე მხარის (მხარე, რომელიც არ არის შუამდგომლობის ავტორი) გამოუცხადებლობა არ აბრკოლებს დაკითხვის წარმოებას. ზოგ შემთხვევაში მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე პირის დაკითხვა შესაძლებელია განხორციელდეს მეორე მხარის ინფორმირებისა და დასწრების გარეშე. ასეთი შუამდგომლობა უნდა იყოს დასაბუთებული და უნდა გამომდინარეობდეს მართლმსაჯულების ინტერესებიდან. თუმცა გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, დაკითხულ იქნეს თუ არა პირი მეორე მხარის ინფორმირებისა და მონაწილეობის გარეშე, იღებს სასამართლო.
20/06/2023 14:4
5
პრივილეგირებული მოწმე. 50 მუხლი ზოგადად ჩვენების მიცემა მოწმის ვალდებულებაა. თუმცაღა გამონაკლისებიც არსებობს. ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა მოწმის სუბიექტური უფლებაა. მოწმის უფლება უარის თქმაზე კონსტიტუციური უფლებაა და არავინ არის ვალდებული ჩვენება მისცეს თავისი ან ახლობლის წინააღმდეგ. ასევე მოწმის უარის უფლება ზღუდავს ჭეშმარიტების დადგენის პრინციპს. უარის თქმის უფლებამოს მოწმეებს ეკისრებათ გამოცხადების ვალდებულება. გამოუცხადებლობის შემთხვევაში მათზე ვრცელდება მოწმის იძულების წესით წარმოდგენის წესები. თუ მოწმე გადაწყვეტს ჩვენების მიცემას და ჩვენებაზე უარის უფლებით არ ისარგებლებს, მასზე ვრცელდება მოწმის ყველა უფლება მოვალეობები, მათ შორის სიმართლის თქმაც. მოწმის მიერ ჩვენების მიცემაზე სამართლებრივ-პოლიტიკური საფუძვლებია: 1. მოწმის დაცვა 2. ინდივიდუალური - კონფლიქტური სიტუაციების თავიდან აცილება 3. მსხვერპლი - მოწმის დაცვა 4. საიდუმლოების დაცვა - მოწმეები რომელთა საქმიანობა პროფესიული საიდუმლოების დაცვასთან არის დაკავშირებული თვითონ იღებს გადაწყ დაკთხვისას გაამჟღავნოს თუ არა ინფორმაცია.
არსებობს ჩვენებაზე უარის თქმის უფლების 2 სახე: შეუზღუდავი - ეს გულისხმობს მოწმის უფლებას უარი თქვას ნებისმიერი ინფ გაცემაზე. მაგალითად ნათესავის მიმართ. შეზღუდული - ნიშნავს, უარის თქმას მხოლოდ იმ ინფ მიცემაზე რომელიც მოწმის სამსახურთან ან პროფესიასთანაა კავშირში.
1. მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება: ა) ადვოკატს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა ამ საქმეში ადვოკატის მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით; ბ) ადვოკატს, რომელიც იურიდიულ დახმარებას უწევდა პირს დაცვის მიღებამდე, – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა იურიდიული დახმარების გაწევასთან დაკავშირებით; გ) სასულიერო პირს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა აღსარების ან სხვაგვარად განდობის შედეგად; დ) ბრალდებულის ახლო ნათესავს; ე) სახალხო დამცველს ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც სახალხო დამცველს; ე 1) პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების შესრულებასთან დაკავშირებით, იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს; ვ) საქართველოს პარლამენტის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს; ზ) მოსამართლეს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც სასამართლოს თათბირის საიდუმლოებაა; ზ 1) მედიაციის მონაწილეს − იმ კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა მედიაციის პროცესში ან არსებითად გამომდინარეობს მედიაციის პროცესიდან, გარდა „მედიაციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, როდესაც კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნება აუცილებელია განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის გამოძიების მიზნით; თ) ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით; ი) ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლს – მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში; კ) საქართველოს სახალხო დამცველთან შექმნილი სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციების შესრულებისას, თუ იგი არ დათანხმდება, მისცეს ჩვენება; ლ) ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს. 2. არ შეიძლება გამოიკითხოს ან მოწმედ დაიკითხოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ის პირი, რომელსაც შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო არ შეუძლია სწორად აღიქვას, დაიმახსოვროს და აღიდგინოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები და მიაწოდოს ინფორმაცია ან მისცეს ჩვენება. 3. სასამართლოს უფლება აქვს, მოწმის მოვალეობის შესრულებისაგან გაათავისუფლოს: ა) სამედიცინო მუშაკი, თუ მას პროფესიულად ევალება საექიმო (სამედიცინო) საიდუმლოების დაცვა; ბ) ნოტარიუსი, საჯარო მოსამსახურე, სახელმწიფო მოსამსახურე, სამხედრო მოსამსახურე და მასთან გათანაბრებული პირი, თუ მათ ნაკისრი აქვთ ვალდებულება, არ გაამჟღავნონ მიღებული ინფორმაციის წყარო და შინაარსი; გ) პირი, რომელიც სამუშაოზე იმ პირობით არის მიღებული, რომ არ გაამჟღავნებს კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოებას; დ) კონტრტერორისტული ან/და სპეციალური ოპერაციის მონაწილე პირი (მის პროფესიულ მოვალეობასთან დაკავშირებით), რომლის საქმიანობაც გასაიდუმლოებულია და ამ საქმიანობის ამსახველი დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება. 4. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირის მიერ − მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში, იმავე ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“−„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირების მიერ – იმ შემთხვევაში, თუ მათ საქართველოს კანონმდებლობით აკისრიათ თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას კონფიდენციალურობის დაცვის ვალდებულება და იმავდროულად აქვთ ინფორმაცია არასრულწლოვანის მიმართ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით, 138-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით ან მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, 139-ე მუხლის მე-2 ნაწილით, 140-ე ან 141-ე მუხლით, 253-ე მუხლის მე-5 ნაწილით, 254-ე მუხლის მე-4 ან მე-5 ნაწილით, 255-ე მუხლის მე-3, მე-4, მე-5, მე-6 ან მე-7 ნაწილით ან 255 1 ან 255 2 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სურვილის შემთხვევაში, გამოკითხვის დროს ინფორმაციის მიწოდება ან მოწმის სახით ჩვენების მიცემა არ ჩაითვლება ზემოაღნიშნული ვალდებულების დარღვევად. 5. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან იმავე კოდექსის 11 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის ახლო ნათესავს, რომელსაც უშუალოდ ამ დანაშაულის შედეგად მიადგა მორალური, ფიზიკური ან ქონებრივი ზიანი, ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული უფლებით სარგებლობამდე, დაკითხვის ჩამტარებელმა პირმა უნდა შესთავაზოს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორთან კონსულტაციის გავლა და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებამდე 3-დღიანი მოსაფიქრებელი ვადით სარგებლობა.
ადვერსარობის პრინციპიდან გამომდინარე ბრალდებულს უფლება აქვსსაკუთარ საქმეზე ნებაყოფლობით მისცეს ჩვენება. ამ დროს ბრალდებული სარგებლობის მოწმის სტატუსით.ბრალდებულის მიერ მოწმის სახით ჩვენების მიცემამდე დადებული ფიცი არ ხელყოფს მის უფლებას, არ მისცეს მამხილებელი ჩვენება საკუთარი თავის ან ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. ჩვენების მიცემაზე უარი არ შეიძლება შეფასდეს ბრალდებულის ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მუქართ არ შეუძლიათ აიძულონ ჩვენების მიცემა. ის მოწმეა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის. ბრალდებულის დაკითხვას 2 ფუნქცია აქვს: 1.ერთის მხრივ მას ეძლევა შესაძლებლობა თავი დაიცვას 2.მეორე მხრივ წარმოებს სამართლიანი მოსმენის პრინციპის განხორციელებას. ბრალდებული მოწმე არსებით განხილვაზე - ბრალდებულის დაკთხვა მოწმის სახით შესაძლებელია სასამართლოში. ანუ მათ შორის მაგისტრატ მოსამართლესთანაც გამოძებისას, ასევე სასამართლოში საქმის არსებითი და სააპელაციო წესით განხილვისას. ბრალდებულის დაკთხვა გამოძიებისას წარმოებს მისივე სურვილთ გამომძ ან პროკურ მიერ, ის ჩვენებას არა მოწმის არამედ ბრალდებულის სახით აძლევს. განსხვავებულია სასამართლოში ბრალდებულის მოწმის სახით დაკითხვა სხვა მოწმეებისაგან, მათ შორის: 1.ბრალდებულს როგორც მოწმეს არ ეკისრება ჩვენების მიცემის ვალდებულება, ასევე უფლება აქვს ნებისმიერ დროს შეწყვიტოს ჩვენება. 2.ბრალდებულს კანონით მოწმის უფლება მოვალეობებთან ერთად, დამატებით განემარტება ბრალდების არსი მისი როგორც ბრალდებულის უფლებები. სხდომის თავმჯდომარე არკვევს, ცნობს თუ არა ბრალდებული თავს დამნაშავედ და თუ ცნობს – რაში. ბრალდებულს უნდა განემარტოს, რომ იგი შეზღუდული არ არის გამოძიების დროს მის მიერ ბრალის აღიარებით ან უარყოფით, რომ არ არის ვალდებული, პასუხი გასცეს დასმულ კითხვას, და რომ დუმილის უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება მის საწინააღმდეგოდ იქნეს გამოყენებული. ბრალდებული მოწმის სახით დაკთხვისას სარგებლობს მოწმის ყველა უფლებით და ეკისრება მოვალეობებიც. კონკრეტულად თუ ის გადაწყვეტს მისცეს ჩვენება, მას არა აქქვს უფლება მისცეს ცრუ ჩვენება. გამოძიების პროცესში ბრალდებულის დაკითხვა - ბრალდებული მოწმის სახით შეიძლება დაიკითხოს სასამართლოში. გამოძიებისას ბრალდებულს საკუთარი ნებით უფლება აქვს გამომძ, პროკ მისცეს ინფორმაცია და ის ამას აძლევს როგორც ბრალდებული და არა მოწმე. ბრალდებულს ინფორმაციის მიცემამდე უნდა განემარტოს ბრალდების არსი და მისი უფლებები. ნებისმიერი დაკითხვის წინ ბრალდებულს უნდა ეცნობოს, რომ მას აქვს უფლება ადვოკატზე, დუმილისა და კითხვებზე პასუხის გაცემისაგან თავის შეკავების უფლება, უფლება, არ დაიბრალოს დანაშაული, რომ ყველაფერი, რასაც იგი იტყვის, შესაძლებელია მის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული, და უფლება, დაპატიმრებისას, ხოლო დაკავებისას – მისი მოთხოვნის შემთხვევაში, შესაბამის დაწესებულებაში მიყვანისთანავე მიიღოს უფასო სამედიცინო შემოწმება. თუ ბრალდებულს ჩვენების მიცემამდე არ განემარტება მისი უფლებები, ჩვენება ნებაყოფლობითაც რომ მისცეს, მაინც აქედან მოპოვებული მტკიცებულებები დაუშვებელი იქნება. სასამართრთლოს აქვს ბრალდ ჩვენების შეფასების გამონაკლი შეხედულება, რომლის თანახმადაც ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულს დაკთხვის მიმდინარეობისას ნებისმიერ დროს შეუძლია შეწვიტოს ჩვენების მიცემა. კანონი კრძალავს დუმილის უფლების გამოყენების ან ცრუ ჩვენების გამო ბრალდებულის მიმართ უარყოფითი დასკვნის გაკეთებას და პირდაპირ უთითებს, რომ დუმილის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტიდან გამომდინარე დაუშვებელია დასკვნების გაკეთება, რომ ბრალდებ ბრალი მიუძღვის დანაშაულის ჩადენაში და დამნაშავეა. მუხლი 74. ბრალდებულის ჩვენება
1. ბრალდებულის ჩვენება არის მის მიერ სასამართლოში მიცემული ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა შესახებ. 2. ჩვენების მიცემა ბრალდებულის უფლებაა. 3. ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. 4. ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით.
მოწმის ავტონომიური ცნება მოწმეები მათ მიერ მიცემული ინფორმაციიდან გამომდინარე იყოფიან ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებად. თვითონ მხარეები განსაზღვრავენ თუ ვინ უნდა იყოს მოწმე, შესაბამისად მისი გამოცხადება სასამართლოში მხარემ უნდა უზრუნველყოს. მოწმეთა დაყოფა დამახასიათებელი არის ანგლო ამერიკული პროცესისთვის. კონტინენტური სამართლის ქვეყნებში როგორც გამამართლებელი ასევე გამამტყუნებელი მტკიცებულების მოპოვება გამოძიების პროცესში ევალება არა მხარეებს არამედ პროკურატურას, შესაბამისად სასამართლოში ყველა მოწმეს სასამართლო იძახებს. ევროპული კონვენცია ბრალდებულს შესაძლებლობას აძლევს კრიტიკულად გამოიკვლიოს მის საწინააღმდეგოდ მიცემული ჩვენება. ბრალდებულს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს დაკითხოს ან დააკითხინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში. ევროპული სასამართლო მოწმის ავტონომიურ ცნებაში მოიაზრებს არა მხოლოდ იმ პირს რომელიც სასამართლოს წინაშე უშუალოდ იქნა დაკითხული და ჩვენება მისცა, არამედ ასევე იმას, რომელიც სასამართლოს წინაშე მტკიცებულებათა გამოკვლევისას არ დაკითხულა და შესაბამისად ჩვენება არ მიუცია. მამხილებელი მოწმე შეიძლება იყოს თანაბრალდებული, რომელიც ბრალდებულის საწინააღმდეგო ჩვენებას იძლევა, მიუხედავად იმისა ეროვნული კანონმდებლობა მას განიხილავს თუ არა მოწმედ. მოწმედ ითვლება ასევე პირი რომელიც პირველი წყაროდან მოსმენილ ინფორმაციას გადმოსცემს. სასამართლო მოწმის ჩვენებას შეაფასებს თუ არა, მოწმის სტატუსისთვის მნიშვნელობა არა აქვს. კონფრონტაციის უფლება ნიშნავს ბრალდებულს ან მის დამცველს მიეცეს შესაბამისი და გამოსადეგი შესაძლებლობა, გადაამოწმოს მოწმის ჩვენება და გამოკითხოს ეს მოწმეები, რათა მათ შეძლონ მოწმის სანდოობის, მისი ჩვენების სარწმუნოობის გადამოწმება. იმის განსაზღვრისას, თუ ვინ შეიძლება ჩაითვალოს მოწმედ, სასამართლოზე გავლენას ვერ მოახდენს შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი. სასამართლო ჩვეულებრივ იყენებს დამოუკიდებელ ცნებას. ლუკას საქმეში სასამართლომ თქვა, რომ „როდესაც წერილობითი ჩვენება შეიძლება გახდეს მსჯავრდების არსებითი საფუძველი, იმის მიუხედავად, მოწმემ, ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით, მისცა ჩვენება თუ თანაბრალდებულმა, ის წარმოადგენს ბრალდების მტკიცებულებას, რომელზეც ვრცელდება კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტის გარანტიები”.
სიცრუის დეტექტორი
ეს არის ფიზიოლოგიური პროცესი სხეულის გაუცნობიერებელი მოქმედებების დასადგენად. ეს არის Polygraphentest . პოლიგრაფიული სიცრუის დეტექტორი აღმოაჩინა ამერიკელმა Marston მა 20 საუკუნის დასაწყისში და პირველი ტესტიც ჩატარდა
ძირითადი იდეა ფსიქოფიზიოლოგიური სიცრუის დეტექტორის არის ის რომ სიცრუე პიროვნებაში ნერვოზულობას ანუ ნერვიულობას იწვევს, რომლის დადგენაც შესაძლებელია სხვდასხვა პარამეტრებით, მაგ. a. გულისცემით, b. სუნთქვით c. კანის ფერის ცვალებადობით. ეს საზომი ერთეულები მეტყველებენ ან სიცრუეზე ან სიმართლეზე. სხეულის რეაქციის ინტენსივობას იწვევს შინაგანი აღელვება და შიში, რომელსაც წარმოშობს დასმული კითხვები პოლიგრაფია და სიცრუის დეტექტორი სინონიმებია და სინონიმებად გამოიყენება.
პოლიგრაფია ეს არის ხელსაწყო, რომლზეც ერთდროულად სხვადასხვა ფსიქოლოგიური რეაქციების ასახვა ხდება. მაგ წნევა, გულის ცემა, ოფლის წარმოშობა, კანის ფერის ცვალებადობა.. ეს არის ადამინის გაუცნობიერებელი რეაქციები, რომელიც ე. წ. Periphere Nervensystem წარმოიშობა
პირს ვისი შემოწმებაც ხდება დაუყენებენ შესაბმის ხელსაწყოს მaგ. სუნთქვის გამზომავი ქამარი. თითისელექტროდებს კანის სინათლის ცვალებადობის აღსაქმელად, ასევე წნევის გამზომავ მოწყობილობას ამას ან თვით პოლიგრაფი იწერს ან ამის ჩაწერა პირდაპი კომპიუტერსი ხდება
პოლიგრაფის ტესტი განხორციელება
პოლიგრაფიით გამოკვლევა ხდება არა საგამოძიებო ორგანოებში ან სასამართლოს შენობაში არამედ ექსპერტებთან. ტესტი ისეთ პირობებში უნდა ჩატარდეს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული, ტელეფონის ზარი, კარის შეღება ან დაკაკუნება ანუ ხელშშემშლელი ფაქტორები. ხელიშშემშლელ ფაქტორებს მიეკუთვნება ასევე ოთახის მოწყობა, ოთახში არსებული ნივთები, ოთახი არ უნდა იყოს გადატვირთული, არ შეიძლება ოთახმა გამოიწვიოს შიშის განცდა ამ პირში. პირს, რომელსაც ტესტ უტარებენ ძალიან მნიშვნელოვანია წინასწარ აუხსნა პროცესის მიმდინარეობა და ასევე განუმრტო რომ მას ნებისმიერ დროს უფლება აქვს შეწყვიტოს ტეტსი. სასამრთლოსთვის კი ექსპერტები დასკვნას აკეთებენ ჩატარებული ტესტის თაობაზე. სადაც უნდა იყო მითითებული გამოყენებული მეთოდები, გამოკვლევის მიმდინარეობა და სხვა მნიშვნელოვანი და საინტერესო გარემოებები უნდა აღინიშნოს.
სიცრუის დეტექტორი არ ნიშნავს, რომ სცრუეს აღმოაჩენს. შეფასება უნდა მოხდეს გამოკვლეულის . ორი ტესტი არსებობს ა. მაკონტროლებელი კითხვები (Control Question Test_ CQT) b. ქმედების ჩადენის ცოდნის ტესტი (ასევე Consealed Information Test CIT) აქედან მხოლოდ პირველი ტესტი ემსახურება, კერძოდ მაკონტროლებელი კითხვები სიცრუეს განსაზღვრავს. პირს უსვავენ ქმედების ირგვლივ შეკითხვებს და პარალელურად ასევე მაკონტროლებელ კითხვებს Guilty Knowledge Test_GKT) ამ ტესტის დროს ხდება არა სიცრუის დადგენა, არამედ ცოდნის შემოწმება.
მაკონტროლებელი კითხვები
მაკონტროლებელი კითხვები ეს არის კითხვათა ცვლა უწყინარი და კრიტიკული კითხვების მაგ პეტრე გქვიათ? ჩანთაში ბომბი გაქვთ? არსი იმასი მდგომრეობს, რომ მოულოდნელმა კითხვებმა დამნაშავე პირის ქვეცნობიერი სხეულის რეაგირება უნდა რეაგირება უნდა გამოიწვიოს. სტატისტიკთ დადგენილია რომ შეცდომა ერთ მეხუთედშია. ამერიკაშიც და გერმანიაშიც საქართვეოსიც დაუშვებელი მტკიცებულებაა
შესამოწმებელ პირს უსვავენ 10 შეკითხვას. სამი კითხვა აქედან შეეხება უშუალოდ დანაშაულებრივ ქმედებას მაგ თქვენ მოიპარეთ საათი? მომდევნო სამი ან ოთხი კითხვა არის მაკონტროლებელი, რომელიც ასევე ემოციურად დატვირთულია და წინაკითხვების თემატიკასაც მოიცავს, მაგ. ბავსვობასი თუ რაიმე მოგიპარავთ? დანარჩენი სამიდან ოთხ კითხვამდე ნეიტრალურია, და რაიმე ემოციას არ იწვევენ, მაგ სკამზე ზიხართ?
მაკონტროლებელი კითხვების მომზადება წინასწარ ხდება და საკმაოდ დიდ მუშაობასთანაა დაკავშირებული
ტესტის იდეა შემდეგია: უდანაშაულობს შემთხვევასი პირი მისთვის არასასიამოვნო მაკონტროლებელ შეკითხვებზე ძლიერ არ რეაგირებს, ძლიერი რეაქცია არ აქვს, ასევე მნიშვნელოვან კითხვებზეც
თუ მას ქმედება არ ჩაუდენია, თეორიაში არსებობს მოსაზრება, რომ ქმედებასთან მიმართებაში დასმულ კითხვებზე მან არ უნდა ინერვიულოს და ნერვიული რეაქციები არ ჰქონდეს. ხოლო თუ ქმედებაა აქვს ჩადენილი პირიქით უნდა ინერვიულოს. მაკონტროლებელი კითხვის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ იმ პიროვნებაში ვისაც ტესტი უტარდება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური რეაქცია. ამიტომ ეს კითხვები ისეა ფორმულირებული, რომ იწვევს გამოსაცდელ პირში მერყეობას რომ ის სრულ სიმართლეს ამბობს ამისი მიღწევა ხდება პირის ბიოგრაფიის შესწავლით და კითხვა მის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით დასმულია ზოგადად, რომელიც პირს უქმნის განცდას, რაღაც გამორჩა, მაგ, თუ როდისმე გაგიკეთებიათ ნეიტრალური კითხვები არარელევანტურ ასპექტებს ეფუძნება გარემოს, მაგ ხეებს მწვანე ფოთლები აქვთ?
სიცრუის დეტექტორი აფიქსირებს არა სიცრუეს არამედ მხოლო სხეულის რეაქციას, რომელიც მის ნერვიულობზე შიშზე და მერყეობაზე უთითებს
მოწმის ჩვენების შეფასება
მოწმის ჩვენების მიცემის უნარში მოიაზრება ჩვენების მიმცემი პირის უნარი კონკრეტული გარემოებები მიახლოებულად გადმოსცეს. ჩვენების მიცემის უნარი ეს ადამინის თვისება არ არის, რომელიც ადამიანს ან აქვს ან არა აქვს. ჩვენების მიცემის უნარი მემთწილად დამოკიდებულია აღქმაზე, რასაც ეს ჩვენება ეფუძნება. ჩვენება ან წარმოადგენს სიმართლეს, და ემყარება აღქმულ გარემოებს ან სიცრუეს.
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარის მაგალითებია ბრმა პირის მიერ ჩვნების მიცემა. ის ჩვენებას საგნებზე გარეგნული ნიშნებით ვერ მისცემს, მგრამ სუნი და ხმა შეუძლია გადმოსცეს.
შეზღუდვები:
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარი ორ მხრივ შესაძლებელია შეიზღუდოს 1. ერთის მხრივ ასაკი, ინტელექტი, ინვალიდობა სმენა, მხედველობა ან ფსიქიური აშლილობა რაც ხელს უსლის მოვლენების ზუსტად და სწორად აღქმას 2. მეორეს მხრივ მნიშვნელოვანიათვით მოწმის უნარები ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის უნარი. აღქმა ---------- მხედველობა, სმენადობა ყნოსვვა მეხსიერება-------- ამნეზია, გახსენების უუნარობა შოკის გამო, ფსიქოპათოლოგიური მდგომარეობა
3. გადმოცემის უნარი ----- სამართალწარმოების ენის არ მცოდნე, დიალექტის მქონე, დაბალი ინტელექტის მქონე, ფსიქიური აშლილობის მქონე პირები
აღქმა აღქმის უნარს გააცნია ფსიქოლოგიური ზღვარი. კერძოდ ხშირად მოწმეები დაჟინებით ადასტურებენ რომ მოვლენები სწორად აღიქვეს, მასინ როდესაც
აა. ექსტრემალურად სწრაფად მიმდინარე მოვლენა თვალისათვის სრულყოფილად აღსაქმელად სეუძლებელი იყოს. მაგ ავტოავარიის დროს
ბბ. მით უფრო რომ სიბნელის დროს მხედველობა იკლებს ასევე ცუდი განათებისას. ეს დამოკიდებულია თვალის რეცეპტორებზე.
ამიტომ ძნელი დასაჯერებელი მოწმე, რომელც ქმედების ჩამდენს აღწერს საღამოს, შებინდებისას , ჟინჟღლიან ამინდში ავტომანქანის მინიდან დანახულს.
თვალს ასევე პრობლემა აქვს სინათლის უცაბედი ცვალებადობისას, სინათლიდან სიბნელეში შესვლისას . მაგ 60 ვატიანი სინათლიდან სიბნელეში 5 წუთი ესაჭიროება თვალს შესაგუებლად. ხოლო კარგად განათებული ადგილიდან უცაბედად სინათლეში მოხვედრისას კი ხშირად ნახევარ საათი.
გგ. ხმოვანი აღქმა. აკუსტიკური აღქმა. ყურის ნიჟარა ეხმარება აკუსტიკურ აღქმასში მნიშვნელობა აქვს მანძილს მაგ სროლის ხმის გაგონება
ხშიარაი შეცდომა დროის ხანგრძლივობასა და სისწრაფის სეფასებისას მოწმის ჩვენების დროს განსაკუთრებით წუთებსა და წამების შეფასებისას. თუ მოვლენა დიდხანს გრძელდება სეფასება უფრო ზუსტია, მაგრამ თუ საათები გრძელდება სესაძლებელი კვლავ არასწორად იქნეს აღქმული.
მეხსიერება მეხსიერების შინაარსი, ანუ რის დამხსოვრებაც მოხდა იმ მოვლენების ჩვენების მიცემის დროისათვის ყოველგვარი ზიანის გარეშე , პირვანდელ მდგომარეობაში გადაცემა ხშირად ვერ ხდება მთელ რიგ გარემოებათა გამო. მეხსიერების შინაარსის პირველი მტერი არის დავიწყება, რაც დროის გასვლის შედეგია და ხშირად დროთა განმავლობაში მეხსიერების გახუნებას უწოდებენ. კერძოდ მეხსიერებაზე გავლენას ახდენს ყველაფერი რასაც ამ ადამინის მეხსიერება ყოველდღიურად იღებს. ყოველდრიურად მიღებული ინფორმაცია გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე. ხელის სემსლელი გარემოებეი ხდება განსაკუთრებით ის ინფორმაცია, რომელიც მსგავსია საქმისავის მნისვნელოვანი ინფორმაციის, მაგ. ყოველდრიურად ახალი სახეები ბარსი, ან რესტორნში, რომელსაც მოწმე აღიქვავს. სისხლის სამრთლისთვის მნისვნელოვანია ასევე, რომ ძველი და ახალი ინფორმაცია, ყოველთვის ხელს უშლის საქმისათვის მნისვნელოვან ინფორმაციას აბრკოლებენ და ხელს უშლიან. სწორედ ამიტომ ვსაუბრობთ მეხსიერების გახუნებაზე.
მეხსიერების შინაარსზე გავლენა და მისი ხელის შეშლა ორ ეტაპად შეიძლება განვიხილოთ 1. შესაძლებელია მეხსიერება დაიბლოკოს და ადამიანმა ვეღარ გაიხსენოს. 2. შესაძლებელია, რომ ხელის შემშლელი ინფორმაციამ ჩაანაცვლოს სისხლის საქმისთვის მნისვნელოვანი ინფორმაცია და გვექნება არასწორი გახსენება, თუ ხელისშემშლელი ინფორმაციები, რომელიც გახსენებას ხელს უშლის, დააბრკოლოს სიმართლის დადგენა დროში, გაჭაიანუროს, ან საერთოდ ვერ დადგინდეს სიმართლე,მაგრამ მეორე უფრო დიდ საფრთხეებს, სეიცავს, როდესაც ხდება არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება რეალური ინფორმაციის. ვინაიდან ასეთი ინფორმაციით შესაძლებელია მცდარი რამ დადგინდე.
გაყალბება მეხსიერების ხდება სხვადასხვა ინფორმაციით, ამაზე ჩატარდა ექსპერიმენტი, ექსპერიმენტს ატარებენ ფილმების მეშვეობით
მაგ. ავტოავარიის სცენა აჩვენეს ფილმში მოწმეს . და შემდგეგ შეკითხვები დაუსვეს. ზოგი კითხვა მიმანიშნებელი იყო ზოგიც არასწორ ინფორაციებს შეიცავდა. მაგ. მოძრაობის ნიშანზე მითითება. ფილმში ნაჩვენებია იყო შეჩერების ნიშანი (Stopp), კითხვაში კი გაჟღერდა მოძრაობის ნიშანი ფრთხილად გადასასვლელია და ფეხით მოსიარულებს აქვთ გადასვლის უპირატესობა. შემდეგ კი გამოიკვლიეს რა ახსოვდა ბრალდებულს. რომელი ნიშანი, ის რაც კითხვებსი გააჟრერეს თუ რაც ფილმში ნახა. ექსპერიმენტით დადგინდა რომ მისახვედრ კითხვაში არასწორი გაჟღერებული ინფორმაციის შედეგად ექსპერიმენტსი მონაწილე პირები ფილმსი თვლიდნენ რომ დაინახეს არა შეჩერების ნიშანი არამედ ნიშანი არ გადახვიდეთ, ფრთხილად. ფეხიატ მოსიარულეთ უპირატესობა აქვთ. ანდა მაგ. ავტომანქანი ფერი, რომელიც მისახვედრ კითხვასი მწვანე ფერით შეცვალეს, პირიც მწვანე ფერყე ჩერდებოდა, მიუხედავად იმისა რომ ფილმში ის ლურჯი ფერი იყო. მაგ ავტომანქნების შეჯახებისას მინის ნამსხვრევები არ უჩვენებიათ, შეკითხვა მინის ნამსხვრევებს შიცავდა,მოწმეს, მიუხედავად იმისა, რომ არ დაუნახავს, ამბობს კი დავინახეო
ამ ექსპერიმენტებით დადგინდა რომ არასწორი ინფორმაციის მიწოდებით ხდება ადამინის მეხსიერებაზე გავლენის მოხდენა და სესაბამისად ადამინის მეხსიერებასი სესაძლებელია მოხდეს სწორი ინფორმაციის არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება ან დამატება მაგ, ფილმში ნაცვენბი საგზაო ნიშნის შეცვლა სხვა საგზაო ნიშნით,რაც მიმამინშნებელ კითხვასი იყო
სისხლის სამრთალსი ამას ძალინა დიდი მნისვნელობა აქვს, განსაკუთრებით როდესაც დაკითხვა ხდება გამოძიების პროცესში სახელმწიფო ძალუფლებისმქონე ორგანოებთან, მოწმე რომელიც ჩვენებას მისცემს , მან იცი რომ მისი ჩვენების შეცვლა პასუხისმგებლობას იწვევს, ამიტომ ისი თავის პირველად მიცემულ ინფორმაციას არ ცვლიან.
დროის გასვლას დიდი მნისვნელობა აქვს აქ საფრთხე არასწორი ინფორმაციის უფრო დიდია. სწორი ინფორმაციის მირებიდან რაც უფრო მეტი დრო გადის არასწორი ინფორმაციის გავლენა უფრო იზრდება.
ქმედების ჩამდენი პირის იდენტიფიცირება
პირის მიერ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირებისას პირი საკამოდ რთულ ვითარებაშია. მან უნდა ამოიცნოს ქმედების ჩამდენი. ეს სიტუაცია მისთვის ემოციური და სახიფათოც კი შეიძლება იყოს, ვიანიდამ მან ქმედების ჩამდენი მის მსგავს პირებსი უნდა ამოიცნოს. ამოცნობა რთულის პროცესია, ვინაიდან ქმედების ჩამდენის მიერ პირის მიერ ამოცნობა უნდა მოხდეს დამახსოვრებული ნიშნებით, რომელმაც მსგავსება უნდა აღმოაჩინოს ამ ნიშნებთან ამოსაცნობი ქმედების ჩამდენი პირის. ამ ნიშნებს მან ასევე სხვა პირების, რომელიც ამოცნობაში მონაწილეობენ და ქმედების ჩამდენნი არ არიან ასევე უნდა მოახდინოს მსგავსების შედარება. მოწმის ამოცანაა მსგავსების ხარისხი ისე განსაზღვროს რომ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირება მოახდინოს, რაც დამოკიდებული ხდება სხვადასხვა სიტუაციისა და პიროვნების ცვალებადობაზე
სიტუაციის ცვალებადობას მიეკუთვნება ვითარება, რამდენად სერიოზულად იღებს ამომცნობი პირი მის გადაწყვეტილებას ამოცნობისას და რამდენად აცნობიერებს მის შედეგებს. ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამოცნობის. იმ ექსპერიმენტში სადაც პირებმა იცოდნენ რომ ამ ამოცნობას რაიმე შედეგი არ ექნებოდა, ამოცნობისას შეცდომები ბევრი იქნა დაშვებული, ხოლო იმ ამოცნობისას სადაც მათ ეს არ იცოდნენ მეტ სიზუსტეს იჩენდენ ექსპერიმენტში მონაწილე პირები. მიუხედავად იმისა რომ ამოცნობისას მოწმე ამოსაცნობი ნისნების მკაცრ კრიტერიუმებს დაეფუძნება, შეცდომის გამოსარიცხად, მაინც არსებობს საფრთხე და მისი ეს გადაწყვეტილება საერთო სეიძლება გააბათილოს ისეთმა განცდებმა, როგორიც არის სურისძიება, ან მასიური ისტერია, რომელიც გახმაურებულ დანასაულებს თან ახლავს, რაც დაკავსირებულია მოლოდინთან პირი დააპატიმრონ და დასაჯონ. მკაცრი ამოცნობის კრიტერიუმები, რა თქმა უნდა შეცდომას არ გამორიცხავს, მაგრამ შეცდომის დაშვების შესაძლებლობას მინიმუმამდე ამცირებს.
დიდი მნიშვენლობა აქვს, თუ ფაქტორებს, რომელიც ამოცნობას აადვილებენ ან ართულებენ. ასეთ ფაქტორებს მიეკუთვება მაგ დაკვირვების ვითარება. რამდენს ხანს უნდა ჰქონდეს მოწმეს ამოსაცნობი პირის დაკვირვების შესაძლებლობა , რომ მოგვიანებით მისი ამოცნობა სიზუსტით შეძლოს ამის დადგენა პრაქტიკულად სეუზლებელია, ვინაიდან ელურ ცხოვრებასი
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
პროხესია სხვა მონაწილეები
საქართველოს საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ერთიდაიმავე საქმეში პროცესის სხვა სუბიექტების მოწმის სახით მონაწილეობას.
მოწმის სტატუსით სარგებლობენ და ეს სტატუსი ენიჭებათ: გამომძიებელს, პროკურორს, ბრალდებულს დაზარალებულს ექსპერტს და თარჯიმანს.
ამ მუხლში არ გვაქ მოცემული ადვოკატი და მოსამართლე თუმცა ისინიც სარგებლობენ ამ უფლებით.
გამონაკლისი არის დაზარალებული, მას შეუძლია საქმეში იყოს როგორც დაზარალებული ასევე მოწმე.
გამოკითხვის წესი
ნებისმიერი პირი, რომელიც შესაძლებელია ფლობდეს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას, ნებაყოფლობით შეიძლება გამოკითხულ იქნეს მხარეთა მიერ. დაუშვებელია, გამოსაკითხი პირი აიძულონ, წარმოადგინოს მტკიცებულება ან გასცეს ინფორმაცია. 2. გამოსაკითხ პირს უფლება აქვს, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. გამოკითხვის ჩამტარებელმა მხარემ გამოსაკითხ პირს ამ უფლებების, აგრეთვე ამ კოდექსის 50-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა მისცეს. 3. გამოკითხვის წინ უნდა დადგინდეს გამოსაკითხი პირის ვინაობა და სხვა აუცილებელი ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 4. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ გამოკითხვა ნებაყოფლობითია. განმარტების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 5. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე როგორც თანხმობის, ისე უარის თქმის შემთხვევაში ვალდებულია გამომკითხველს თავისი პირადი მონაცემების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 6. გამოსაკითხი პირი გამოკითხვაზე თანხმობის შემთხვევაში ვალდებულია გამოკითხვის ჩამტარებელ მხარეს საქმესთან დაკავშირებით მისთვის ცნობილი გარემოებების შესახებ სწორი ინფორმაცია მიაწოდოს. 7. გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხი პირი წერილობით გააფრთხილოს ცრუ დასმენისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 373-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) და ცრუ ინფორმაციის მიწოდებისათვის (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 370-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული) მოსალოდნელი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. გაფრთხილების შესახებ უნდა აღინიშნოს გამოკითხვის ოქმში. 8. გამოსაკითხი პირის მიერ გამოკითხვაზე უარის თქმის შემთხვევაში მხარე უფლებამოსილია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ იგი შეიძლება დაბარებულ იქნეს მაგისტრატ მოსამართლესთან ჩვენების მისაცემად, რომ ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოსაკითხი პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას გამოიწვევს. ეს ინფორმაცია უნდა აღინიშნოს ოქმში. 9. გამოკითხვისას შესაძლებელია ხმის ან/და გამოსახულების ჩამწერი ტექნიკური საშუალებების გამოყენება. გამოსაკითხ პირს მათი გამოყენების შესახებ წინასწარ უნდა ეცნობოს. 10. თუ ეს კოდექსი ბრალდებულის მიმართ ამ მუხლის დებულებებისგან განსხვავებულ წესს არ ადგენს, ამ მუხლის დებულებები ბრალდებულზედაც ვრცელდება. 11. პროკურორი ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებელი უფლებამოსილია დისტანციურად, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით გამოკითხოს უცხო სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი პირი სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ შუამდგომლობის გაგზავნის გარეშე, თუ ამგვარი წესით პირის გამოკითხვა დაშვებულია საქართველოს შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებით, ამ პირის ადგილსამყოფელი სახელმწიფოს სამართლით ან/და ამ სახელმწიფოს ნათლად ჩამოყალიბებული პრაქტიკით. 12. დაუშვებელია ამ მუხლის მე-11 ნაწილით დადგენილი წესით პირის გამოკითხვა, თუ გამოსაკითხ პირს გამოკითხვაზე პირდაპირი და აშკარა თანხმობა არ გამოუხატავს. 13. ამ მუხლის მე-11 და მე-12 ნაწილებით დადგენილი წესით ასევე შესაძლებელია გამოძიების ეტაპზე პირის დაკითხვა.
მოწმე არის – პირი, რომელმაც შეიძლება იცოდეს სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო მონაცემი. პირი მოწმის სტატუსსა და უფლება-მოვალეობებს იძენს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე გაფრთხილებისა და ფიცის დადების შემდეგ. მოწმეს უნდა გააჩნდეს უნარი აღიქვას, დაიმახსოვროს, გაიხსენოს და მოგვიანებით გადმოსცეს საქმისთვის საჭირო მონაცემი. ამასთანავე უნდა ესმოდეს ფიცის დადების შესახებ. მოწმედ არ მიღების სავარაუდოობა შეიძლება იყოს მაშინ თუ სახეზეა ფსიქიკური ავადმყოფობა და ფიზიკური ნაკლი. ყრუ მუნჯის დაკითხვა ხდება შესაბამისი ცოდნის მქონე პირის მეშვეობით. მძიმედ დაავადებულის ექიმის ნებართვით.
გამოძიების დროს პორის მოწმედ დაკითხვისწესი - კონფრონტაციის უფლება - როცა დაცვის მხარეს შესაძლებლობა აქვს უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში და შეამოწმოს მისი სანდოობა. ბრალდებულს უფლება აქვს უარი თქვას ამ უფლებაზე და არ მიიღოს მონაწილეობა მოწმის დაკითხვაში. თუ ბრალდებულს მიეცა შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს მაგისტრატ მოსამართლესთან მოწმის დაკითხვაში და მან ამ უფლებით საკუთარი სურვილითა და ნებით არ ისარგებლა, მისი უფლება კონფრონტაციაზე არ ირღვევა. დეპონირებული ჩვენების გამოქვეყნება - თუ მოწმე არ გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მისი გამოკითხვის გზით მიღებული ინფორმაციის ან გამოძიების დროს ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე მიღებული ინფორმაციის/ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოწმე გარდაიცვალა, საქართველოში არ იმყოფება, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია სასამართლოს წინაშე მისი წარდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და გამოკითხვა/დაკითხვა ამ კოდექსით დადგენილი წესით ჩატარდა. არ შეიძლება გამამტყუნებელ განაჩენს საფუძვლად მხოლოდ აღნიშნული მტკიცებულება დაედოს. თუ მოწმე გამოცხადდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად, მხარე უფლებამოსილია მოითხოვოს მისი გამოკითხვის ოქმის ან მის მიერ ამ კოდექსის 114-ე მუხლის შესაბამისად მიცემული ჩვენების მთლიანად ან ნაწილობრივ საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება). სასამართლო ვალდებულია დააკმაყოფილოს ეს მოთხოვნა. გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა - გამოძიების სტადიაზე მოწმის დაკითხვა ხდება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე. მოწმე იკითხება სასამართლოში მაგისტრატი მოსამართლის (იქ, სადაც არ არის მაგისტრატი მოსამართლე რაიონული და საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის) წინაშე. მხარემ პირის მოწმის სახით დაკითხვის თაობაზე უნდა მიმართოს სასამართლოს გამოძიების ადგილის ან მოწმის ადგილსამყოფელის მიხედვით. პირი გამოძიების სტადიაზე მოწმედ შეიძლება დაიკითხოს შემდეგი გარემოებების არსებობისას: არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის გაუარესების რეალური საფრთხე, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მის დაკითხვას საქმის არსებითი განხილვის დროს. – იგი დიდი ხნით ტოვებს საქართველოს ტერიტორიას. – საქმის სასამართლოში არსებითად განსახილველად წარმართვისათვის აუცილებელი მტკიცებულების სხვა წყაროებიდან მოპოვება საჭიროებს არაგონივრულ ძალისხმევას. – ეს აუცილებელია დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით. მხარე, იქნება ეს ბრალდების თუ დაცვის, თავად იღებს გადაწყვეტილებას მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით მოწმის გამოძიების ეტაპზე დაკითხვის მოთხოვნით. მაგალითად, თუ მოწმე დაავადებულია ისეთი დავადებით, რომ არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების საფრთხე, რის გამოც შეიძლება ხელი შეეშალოს საქმის არსებითი განხილვის დროს მის დაკითხვას, ასეთ შემთხვევაში მხარემ უნდა მიმართოს სასამართლოს ამ პირის მოწმის სახით დაკითხვის მოთხოვნით. შუამდგომლობას უნდა ერთვოდეს დოკუმენტები, რაც დაადასტურებს იმას, რომ მოწმის სახით დასაკითხი პირი ფლობს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას და ასევე დოკუმენტი პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებით. გამოძიების სტადიაზე პირის დაკითხვა უნდა განხორციელდეს ყველა იმ წესის დაცვით, რაც გათვალისწინებულია მოწმის დაკითხვისათვის. მაგისტრატი სასამართლოს წინაშე ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. დასაკითხ პირს იძახებენ სასამართლო უწყებით. პირის დაკითხვა უნდა მოხდეს მხარეთა მონაწილეობით, რომელთაც კანონით დადგენილი წესით უნდა ეცნობოთ პირის დაკითხვის დროის თაობაზე, თუმცა მეორე მხარის (მხარე, რომელიც არ არის შუამდგომლობის ავტორი) გამოუცხადებლობა არ აბრკოლებს დაკითხვის წარმოებას. ზოგ შემთხვევაში მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე პირის დაკითხვა შესაძლებელია განხორციელდეს მეორე მხარის ინფორმირებისა და დასწრების გარეშე. ასეთი შუამდგომლობა უნდა იყოს დასაბუთებული და უნდა გამომდინარეობდეს მართლმსაჯულების ინტერესებიდან. თუმცა გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, დაკითხულ იქნეს თუ არა პირი მეორე მხარის ინფორმირებისა და მონაწილეობის გარეშე, იღებს სასამართლო.
20/06/2023 14:4
5
პრივილეგირებული მოწმე. 50 მუხლი ზოგადად ჩვენების მიცემა მოწმის ვალდებულებაა. თუმცაღა გამონაკლისებიც არსებობს. ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა მოწმის სუბიექტური უფლებაა. მოწმის უფლება უარის თქმაზე კონსტიტუციური უფლებაა და არავინ არის ვალდებული ჩვენება მისცეს თავისი ან ახლობლის წინააღმდეგ. ასევე მოწმის უარის უფლება ზღუდავს ჭეშმარიტების დადგენის პრინციპს. უარის თქმის უფლებამოს მოწმეებს ეკისრებათ გამოცხადების ვალდებულება. გამოუცხადებლობის შემთხვევაში მათზე ვრცელდება მოწმის იძულების წესით წარმოდგენის წესები. თუ მოწმე გადაწყვეტს ჩვენების მიცემას და ჩვენებაზე უარის უფლებით არ ისარგებლებს, მასზე ვრცელდება მოწმის ყველა უფლება მოვალეობები, მათ შორის სიმართლის თქმაც. მოწმის მიერ ჩვენების მიცემაზე სამართლებრივ-პოლიტიკური საფუძვლებია: 1. მოწმის დაცვა 2. ინდივიდუალური - კონფლიქტური სიტუაციების თავიდან აცილება 3. მსხვერპლი - მოწმის დაცვა 4. საიდუმლოების დაცვა - მოწმეები რომელთა საქმიანობა პროფესიული საიდუმლოების დაცვასთან არის დაკავშირებული თვითონ იღებს გადაწყ დაკთხვისას გაამჟღავნოს თუ არა ინფორმაცია.
არსებობს ჩვენებაზე უარის თქმის უფლების 2 სახე: შეუზღუდავი - ეს გულისხმობს მოწმის უფლებას უარი თქვას ნებისმიერი ინფ გაცემაზე. მაგალითად ნათესავის მიმართ. შეზღუდული - ნიშნავს, უარის თქმას მხოლოდ იმ ინფ მიცემაზე რომელიც მოწმის სამსახურთან ან პროფესიასთანაა კავშირში.
1. მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება: ა) ადვოკატს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა ამ საქმეში ადვოკატის მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით; ბ) ადვოკატს, რომელიც იურიდიულ დახმარებას უწევდა პირს დაცვის მიღებამდე, – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა იურიდიული დახმარების გაწევასთან დაკავშირებით; გ) სასულიერო პირს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა აღსარების ან სხვაგვარად განდობის შედეგად; დ) ბრალდებულის ახლო ნათესავს; ე) სახალხო დამცველს ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც სახალხო დამცველს; ე 1) პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების შესრულებასთან დაკავშირებით, იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის უფროსს; ვ) საქართველოს პარლამენტის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს; ზ) მოსამართლეს – იმ გარემოების შესახებ, რომელიც სასამართლოს თათბირის საიდუმლოებაა; ზ 1) მედიაციის მონაწილეს − იმ კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა მედიაციის პროცესში ან არსებითად გამომდინარეობს მედიაციის პროცესიდან, გარდა „მედიაციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, როდესაც კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნება აუცილებელია განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის გამოძიების მიზნით; თ) ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით; ი) ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლს – მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში; კ) საქართველოს სახალხო დამცველთან შექმნილი სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციების შესრულებისას, თუ იგი არ დათანხმდება, მისცეს ჩვენება; ლ) ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს წევრს – იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს. 2. არ შეიძლება გამოიკითხოს ან მოწმედ დაიკითხოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ის პირი, რომელსაც შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო არ შეუძლია სწორად აღიქვას, დაიმახსოვროს და აღიდგინოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები და მიაწოდოს ინფორმაცია ან მისცეს ჩვენება. 3. სასამართლოს უფლება აქვს, მოწმის მოვალეობის შესრულებისაგან გაათავისუფლოს: ა) სამედიცინო მუშაკი, თუ მას პროფესიულად ევალება საექიმო (სამედიცინო) საიდუმლოების დაცვა; ბ) ნოტარიუსი, საჯარო მოსამსახურე, სახელმწიფო მოსამსახურე, სამხედრო მოსამსახურე და მასთან გათანაბრებული პირი, თუ მათ ნაკისრი აქვთ ვალდებულება, არ გაამჟღავნონ მიღებული ინფორმაციის წყარო და შინაარსი; გ) პირი, რომელიც სამუშაოზე იმ პირობით არის მიღებული, რომ არ გაამჟღავნებს კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოებას; დ) კონტრტერორისტული ან/და სპეციალური ოპერაციის მონაწილე პირი (მის პროფესიულ მოვალეობასთან დაკავშირებით), რომლის საქმიანობაც გასაიდუმლოებულია და ამ საქმიანობის ამსახველი დოკუმენტები, მასალები და სხვა მონაცემები სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება. 4. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირის მიერ − მოსაფიქრებელი ვადის განმავლობაში, იმავე ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“−„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირების მიერ – იმ შემთხვევაში, თუ მათ საქართველოს კანონმდებლობით აკისრიათ თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას კონფიდენციალურობის დაცვის ვალდებულება და იმავდროულად აქვთ ინფორმაცია არასრულწლოვანის მიმართ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით, 138-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით ან მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, 139-ე მუხლის მე-2 ნაწილით, 140-ე ან 141-ე მუხლით, 253-ე მუხლის მე-5 ნაწილით, 254-ე მუხლის მე-4 ან მე-5 ნაწილით, 255-ე მუხლის მე-3, მე-4, მე-5, მე-6 ან მე-7 ნაწილით ან 255 1 ან 255 2 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სურვილის შემთხვევაში, გამოკითხვის დროს ინფორმაციის მიწოდება ან მოწმის სახით ჩვენების მიცემა არ ჩაითვლება ზემოაღნიშნული ვალდებულების დარღვევად. 5. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან იმავე კოდექსის 11 1 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის ახლო ნათესავს, რომელსაც უშუალოდ ამ დანაშაულის შედეგად მიადგა მორალური, ფიზიკური ან ქონებრივი ზიანი, ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული უფლებით სარგებლობამდე, დაკითხვის ჩამტარებელმა პირმა უნდა შესთავაზოს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორთან კონსულტაციის გავლა და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებამდე 3-დღიანი მოსაფიქრებელი ვადით სარგებლობა.
ადვერსარობის პრინციპიდან გამომდინარე ბრალდებულს უფლება აქვსსაკუთარ საქმეზე ნებაყოფლობით მისცეს ჩვენება. ამ დროს ბრალდებული სარგებლობის მოწმის სტატუსით.ბრალდებულის მიერ მოწმის სახით ჩვენების მიცემამდე დადებული ფიცი არ ხელყოფს მის უფლებას, არ მისცეს მამხილებელი ჩვენება საკუთარი თავის ან ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. ჩვენების მიცემაზე უარი არ შეიძლება შეფასდეს ბრალდებულის ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მუქართ არ შეუძლიათ აიძულონ ჩვენების მიცემა. ის მოწმეა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის. ბრალდებულის დაკითხვას 2 ფუნქცია აქვს: 1.ერთის მხრივ მას ეძლევა შესაძლებლობა თავი დაიცვას 2.მეორე მხრივ წარმოებს სამართლიანი მოსმენის პრინციპის განხორციელებას. ბრალდებული მოწმე არსებით განხილვაზე - ბრალდებულის დაკთხვა მოწმის სახით შესაძლებელია სასამართლოში. ანუ მათ შორის მაგისტრატ მოსამართლესთანაც გამოძებისას, ასევე სასამართლოში საქმის არსებითი და სააპელაციო წესით განხილვისას. ბრალდებულის დაკთხვა გამოძიებისას წარმოებს მისივე სურვილთ გამომძ ან პროკურ მიერ, ის ჩვენებას არა მოწმის არამედ ბრალდებულის სახით აძლევს. განსხვავებულია სასამართლოში ბრალდებულის მოწმის სახით დაკითხვა სხვა მოწმეებისაგან, მათ შორის: 1.ბრალდებულს როგორც მოწმეს არ ეკისრება ჩვენების მიცემის ვალდებულება, ასევე უფლება აქვს ნებისმიერ დროს შეწყვიტოს ჩვენება. 2.ბრალდებულს კანონით მოწმის უფლება მოვალეობებთან ერთად, დამატებით განემარტება ბრალდების არსი მისი როგორც ბრალდებულის უფლებები. სხდომის თავმჯდომარე არკვევს, ცნობს თუ არა ბრალდებული თავს დამნაშავედ და თუ ცნობს – რაში. ბრალდებულს უნდა განემარტოს, რომ იგი შეზღუდული არ არის გამოძიების დროს მის მიერ ბრალის აღიარებით ან უარყოფით, რომ არ არის ვალდებული, პასუხი გასცეს დასმულ კითხვას, და რომ დუმილის უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება მის საწინააღმდეგოდ იქნეს გამოყენებული. ბრალდებული მოწმის სახით დაკთხვისას სარგებლობს მოწმის ყველა უფლებით და ეკისრება მოვალეობებიც. კონკრეტულად თუ ის გადაწყვეტს მისცეს ჩვენება, მას არა აქქვს უფლება მისცეს ცრუ ჩვენება. გამოძიების პროცესში ბრალდებულის დაკითხვა - ბრალდებული მოწმის სახით შეიძლება დაიკითხოს სასამართლოში. გამოძიებისას ბრალდებულს საკუთარი ნებით უფლება აქვს გამომძ, პროკ მისცეს ინფორმაცია და ის ამას აძლევს როგორც ბრალდებული და არა მოწმე. ბრალდებულს ინფორმაციის მიცემამდე უნდა განემარტოს ბრალდების არსი და მისი უფლებები. ნებისმიერი დაკითხვის წინ ბრალდებულს უნდა ეცნობოს, რომ მას აქვს უფლება ადვოკატზე, დუმილისა და კითხვებზე პასუხის გაცემისაგან თავის შეკავების უფლება, უფლება, არ დაიბრალოს დანაშაული, რომ ყველაფერი, რასაც იგი იტყვის, შესაძლებელია მის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული, და უფლება, დაპატიმრებისას, ხოლო დაკავებისას – მისი მოთხოვნის შემთხვევაში, შესაბამის დაწესებულებაში მიყვანისთანავე მიიღოს უფასო სამედიცინო შემოწმება. თუ ბრალდებულს ჩვენების მიცემამდე არ განემარტება მისი უფლებები, ჩვენება ნებაყოფლობითაც რომ მისცეს, მაინც აქედან მოპოვებული მტკიცებულებები დაუშვებელი იქნება. სასამართრთლოს აქვს ბრალდ ჩვენების შეფასების გამონაკლი შეხედულება, რომლის თანახმადაც ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ბრალდებულს დაკთხვის მიმდინარეობისას ნებისმიერ დროს შეუძლია შეწვიტოს ჩვენების მიცემა. კანონი კრძალავს დუმილის უფლების გამოყენების ან ცრუ ჩვენების გამო ბრალდებულის მიმართ უარყოფითი დასკვნის გაკეთებას და პირდაპირ უთითებს, რომ დუმილის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტიდან გამომდინარე დაუშვებელია დასკვნების გაკეთება, რომ ბრალდებ ბრალი მიუძღვის დანაშაულის ჩადენაში და დამნაშავეა. მუხლი 74. ბრალდებულის ჩვენება
1. ბრალდებულის ჩვენება არის მის მიერ სასამართლოში მიცემული ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა შესახებ. 2. ჩვენების მიცემა ბრალდებულის უფლებაა. 3. ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემის ფაქტი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. 4. ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით.
მოწმის ავტონომიური ცნება მოწმეები მათ მიერ მიცემული ინფორმაციიდან გამომდინარე იყოფიან ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებად. თვითონ მხარეები განსაზღვრავენ თუ ვინ უნდა იყოს მოწმე, შესაბამისად მისი გამოცხადება სასამართლოში მხარემ უნდა უზრუნველყოს. მოწმეთა დაყოფა დამახასიათებელი არის ანგლო ამერიკული პროცესისთვის. კონტინენტური სამართლის ქვეყნებში როგორც გამამართლებელი ასევე გამამტყუნებელი მტკიცებულების მოპოვება გამოძიების პროცესში ევალება არა მხარეებს არამედ პროკურატურას, შესაბამისად სასამართლოში ყველა მოწმეს სასამართლო იძახებს. ევროპული კონვენცია ბრალდებულს შესაძლებლობას აძლევს კრიტიკულად გამოიკვლიოს მის საწინააღმდეგოდ მიცემული ჩვენება. ბრალდებულს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს დაკითხოს ან დააკითხინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში. ევროპული სასამართლო მოწმის ავტონომიურ ცნებაში მოიაზრებს არა მხოლოდ იმ პირს რომელიც სასამართლოს წინაშე უშუალოდ იქნა დაკითხული და ჩვენება მისცა, არამედ ასევე იმას, რომელიც სასამართლოს წინაშე მტკიცებულებათა გამოკვლევისას არ დაკითხულა და შესაბამისად ჩვენება არ მიუცია. მამხილებელი მოწმე შეიძლება იყოს თანაბრალდებული, რომელიც ბრალდებულის საწინააღმდეგო ჩვენებას იძლევა, მიუხედავად იმისა ეროვნული კანონმდებლობა მას განიხილავს თუ არა მოწმედ. მოწმედ ითვლება ასევე პირი რომელიც პირველი წყაროდან მოსმენილ ინფორმაციას გადმოსცემს. სასამართლო მოწმის ჩვენებას შეაფასებს თუ არა, მოწმის სტატუსისთვის მნიშვნელობა არა აქვს. კონფრონტაციის უფლება ნიშნავს ბრალდებულს ან მის დამცველს მიეცეს შესაბამისი და გამოსადეგი შესაძლებლობა, გადაამოწმოს მოწმის ჩვენება და გამოკითხოს ეს მოწმეები, რათა მათ შეძლონ მოწმის სანდოობის, მისი ჩვენების სარწმუნოობის გადამოწმება. იმის განსაზღვრისას, თუ ვინ შეიძლება ჩაითვალოს მოწმედ, სასამართლოზე გავლენას ვერ მოახდენს შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი. სასამართლო ჩვეულებრივ იყენებს დამოუკიდებელ ცნებას. ლუკას საქმეში სასამართლომ თქვა, რომ „როდესაც წერილობითი ჩვენება შეიძლება გახდეს მსჯავრდების არსებითი საფუძველი, იმის მიუხედავად, მოწმემ, ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით, მისცა ჩვენება თუ თანაბრალდებულმა, ის წარმოადგენს ბრალდების მტკიცებულებას, რომელზეც ვრცელდება კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის დ) ქვეპუნქტის გარანტიები”.
სიცრუის დეტექტორი
ეს არის ფიზიოლოგიური პროცესი სხეულის გაუცნობიერებელი მოქმედებების დასადგენად. ეს არის Polygraphentest . პოლიგრაფიული სიცრუის დეტექტორი აღმოაჩინა ამერიკელმა Marston მა 20 საუკუნის დასაწყისში და პირველი ტესტიც ჩატარდა
ძირითადი იდეა ფსიქოფიზიოლოგიური სიცრუის დეტექტორის არის ის რომ სიცრუე პიროვნებაში ნერვოზულობას ანუ ნერვიულობას იწვევს, რომლის დადგენაც შესაძლებელია სხვდასხვა პარამეტრებით, მაგ. a. გულისცემით, b. სუნთქვით c. კანის ფერის ცვალებადობით. ეს საზომი ერთეულები მეტყველებენ ან სიცრუეზე ან სიმართლეზე. სხეულის რეაქციის ინტენსივობას იწვევს შინაგანი აღელვება და შიში, რომელსაც წარმოშობს დასმული კითხვები პოლიგრაფია და სიცრუის დეტექტორი სინონიმებია და სინონიმებად გამოიყენება.
პოლიგრაფია ეს არის ხელსაწყო, რომლზეც ერთდროულად სხვადასხვა ფსიქოლოგიური რეაქციების ასახვა ხდება. მაგ წნევა, გულის ცემა, ოფლის წარმოშობა, კანის ფერის ცვალებადობა.. ეს არის ადამინის გაუცნობიერებელი რეაქციები, რომელიც ე. წ. Periphere Nervensystem წარმოიშობა
პირს ვისი შემოწმებაც ხდება დაუყენებენ შესაბმის ხელსაწყოს მaგ. სუნთქვის გამზომავი ქამარი. თითისელექტროდებს კანის სინათლის ცვალებადობის აღსაქმელად, ასევე წნევის გამზომავ მოწყობილობას ამას ან თვით პოლიგრაფი იწერს ან ამის ჩაწერა პირდაპი კომპიუტერსი ხდება
პოლიგრაფის ტესტი განხორციელება
პოლიგრაფიით გამოკვლევა ხდება არა საგამოძიებო ორგანოებში ან სასამართლოს შენობაში არამედ ექსპერტებთან. ტესტი ისეთ პირობებში უნდა ჩატარდეს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული, ტელეფონის ზარი, კარის შეღება ან დაკაკუნება ანუ ხელშშემშლელი ფაქტორები. ხელიშშემშლელ ფაქტორებს მიეკუთვნება ასევე ოთახის მოწყობა, ოთახში არსებული ნივთები, ოთახი არ უნდა იყოს გადატვირთული, არ შეიძლება ოთახმა გამოიწვიოს შიშის განცდა ამ პირში. პირს, რომელსაც ტესტ უტარებენ ძალიან მნიშვნელოვანია წინასწარ აუხსნა პროცესის მიმდინარეობა და ასევე განუმრტო რომ მას ნებისმიერ დროს უფლება აქვს შეწყვიტოს ტეტსი. სასამრთლოსთვის კი ექსპერტები დასკვნას აკეთებენ ჩატარებული ტესტის თაობაზე. სადაც უნდა იყო მითითებული გამოყენებული მეთოდები, გამოკვლევის მიმდინარეობა და სხვა მნიშვნელოვანი და საინტერესო გარემოებები უნდა აღინიშნოს.
სიცრუის დეტექტორი არ ნიშნავს, რომ სცრუეს აღმოაჩენს. შეფასება უნდა მოხდეს გამოკვლეულის . ორი ტესტი არსებობს ა. მაკონტროლებელი კითხვები (Control Question Test_ CQT) b. ქმედების ჩადენის ცოდნის ტესტი (ასევე Consealed Information Test CIT) აქედან მხოლოდ პირველი ტესტი ემსახურება, კერძოდ მაკონტროლებელი კითხვები სიცრუეს განსაზღვრავს. პირს უსვავენ ქმედების ირგვლივ შეკითხვებს და პარალელურად ასევე მაკონტროლებელ კითხვებს Guilty Knowledge Test_GKT) ამ ტესტის დროს ხდება არა სიცრუის დადგენა, არამედ ცოდნის შემოწმება.
მაკონტროლებელი კითხვები
მაკონტროლებელი კითხვები ეს არის კითხვათა ცვლა უწყინარი და კრიტიკული კითხვების მაგ პეტრე გქვიათ? ჩანთაში ბომბი გაქვთ? არსი იმასი მდგომრეობს, რომ მოულოდნელმა კითხვებმა დამნაშავე პირის ქვეცნობიერი სხეულის რეაგირება უნდა რეაგირება უნდა გამოიწვიოს. სტატისტიკთ დადგენილია რომ შეცდომა ერთ მეხუთედშია. ამერიკაშიც და გერმანიაშიც საქართვეოსიც დაუშვებელი მტკიცებულებაა
შესამოწმებელ პირს უსვავენ 10 შეკითხვას. სამი კითხვა აქედან შეეხება უშუალოდ დანაშაულებრივ ქმედებას მაგ თქვენ მოიპარეთ საათი? მომდევნო სამი ან ოთხი კითხვა არის მაკონტროლებელი, რომელიც ასევე ემოციურად დატვირთულია და წინაკითხვების თემატიკასაც მოიცავს, მაგ. ბავსვობასი თუ რაიმე მოგიპარავთ? დანარჩენი სამიდან ოთხ კითხვამდე ნეიტრალურია, და რაიმე ემოციას არ იწვევენ, მაგ სკამზე ზიხართ?
მაკონტროლებელი კითხვების მომზადება წინასწარ ხდება და საკმაოდ დიდ მუშაობასთანაა დაკავშირებული
ტესტის იდეა შემდეგია: უდანაშაულობს შემთხვევასი პირი მისთვის არასასიამოვნო მაკონტროლებელ შეკითხვებზე ძლიერ არ რეაგირებს, ძლიერი რეაქცია არ აქვს, ასევე მნიშვნელოვან კითხვებზეც
თუ მას ქმედება არ ჩაუდენია, თეორიაში არსებობს მოსაზრება, რომ ქმედებასთან მიმართებაში დასმულ კითხვებზე მან არ უნდა ინერვიულოს და ნერვიული რეაქციები არ ჰქონდეს. ხოლო თუ ქმედებაა აქვს ჩადენილი პირიქით უნდა ინერვიულოს. მაკონტროლებელი კითხვის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ იმ პიროვნებაში ვისაც ტესტი უტარდება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური რეაქცია. ამიტომ ეს კითხვები ისეა ფორმულირებული, რომ იწვევს გამოსაცდელ პირში მერყეობას რომ ის სრულ სიმართლეს ამბობს ამისი მიღწევა ხდება პირის ბიოგრაფიის შესწავლით და კითხვა მის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებით დასმულია ზოგადად, რომელიც პირს უქმნის განცდას, რაღაც გამორჩა, მაგ, თუ როდისმე გაგიკეთებიათ ნეიტრალური კითხვები არარელევანტურ ასპექტებს ეფუძნება გარემოს, მაგ ხეებს მწვანე ფოთლები აქვთ?
სიცრუის დეტექტორი აფიქსირებს არა სიცრუეს არამედ მხოლო სხეულის რეაქციას, რომელიც მის ნერვიულობზე შიშზე და მერყეობაზე უთითებს
მოწმის ჩვენების შეფასება
მოწმის ჩვენების მიცემის უნარში მოიაზრება ჩვენების მიმცემი პირის უნარი კონკრეტული გარემოებები მიახლოებულად გადმოსცეს. ჩვენების მიცემის უნარი ეს ადამინის თვისება არ არის, რომელიც ადამიანს ან აქვს ან არა აქვს. ჩვენების მიცემის უნარი მემთწილად დამოკიდებულია აღქმაზე, რასაც ეს ჩვენება ეფუძნება. ჩვენება ან წარმოადგენს სიმართლეს, და ემყარება აღქმულ გარემოებს ან სიცრუეს.
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარის მაგალითებია ბრმა პირის მიერ ჩვნების მიცემა. ის ჩვენებას საგნებზე გარეგნული ნიშნებით ვერ მისცემს, მგრამ სუნი და ხმა შეუძლია გადმოსცეს.
შეზღუდვები:
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის უნარი ორ მხრივ შესაძლებელია შეიზღუდოს 1. ერთის მხრივ ასაკი, ინტელექტი, ინვალიდობა სმენა, მხედველობა ან ფსიქიური აშლილობა რაც ხელს უსლის მოვლენების ზუსტად და სწორად აღქმას 2. მეორეს მხრივ მნიშვნელოვანიათვით მოწმის უნარები ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის უნარი. აღქმა ---------- მხედველობა, სმენადობა ყნოსვვა მეხსიერება-------- ამნეზია, გახსენების უუნარობა შოკის გამო, ფსიქოპათოლოგიური მდგომარეობა
3. გადმოცემის უნარი ----- სამართალწარმოების ენის არ მცოდნე, დიალექტის მქონე, დაბალი ინტელექტის მქონე, ფსიქიური აშლილობის მქონე პირები
აღქმა აღქმის უნარს გააცნია ფსიქოლოგიური ზღვარი. კერძოდ ხშირად მოწმეები დაჟინებით ადასტურებენ რომ მოვლენები სწორად აღიქვეს, მასინ როდესაც
აა. ექსტრემალურად სწრაფად მიმდინარე მოვლენა თვალისათვის სრულყოფილად აღსაქმელად სეუძლებელი იყოს. მაგ ავტოავარიის დროს
ბბ. მით უფრო რომ სიბნელის დროს მხედველობა იკლებს ასევე ცუდი განათებისას. ეს დამოკიდებულია თვალის რეცეპტორებზე.
ამიტომ ძნელი დასაჯერებელი მოწმე, რომელც ქმედების ჩამდენს აღწერს საღამოს, შებინდებისას , ჟინჟღლიან ამინდში ავტომანქანის მინიდან დანახულს.
თვალს ასევე პრობლემა აქვს სინათლის უცაბედი ცვალებადობისას, სინათლიდან სიბნელეში შესვლისას . მაგ 60 ვატიანი სინათლიდან სიბნელეში 5 წუთი ესაჭიროება თვალს შესაგუებლად. ხოლო კარგად განათებული ადგილიდან უცაბედად სინათლეში მოხვედრისას კი ხშირად ნახევარ საათი.
გგ. ხმოვანი აღქმა. აკუსტიკური აღქმა. ყურის ნიჟარა ეხმარება აკუსტიკურ აღქმასში მნიშვნელობა აქვს მანძილს მაგ სროლის ხმის გაგონება
ხშიარაი შეცდომა დროის ხანგრძლივობასა და სისწრაფის სეფასებისას მოწმის ჩვენების დროს განსაკუთრებით წუთებსა და წამების შეფასებისას. თუ მოვლენა დიდხანს გრძელდება სეფასება უფრო ზუსტია, მაგრამ თუ საათები გრძელდება სესაძლებელი კვლავ არასწორად იქნეს აღქმული.
მეხსიერება მეხსიერების შინაარსი, ანუ რის დამხსოვრებაც მოხდა იმ მოვლენების ჩვენების მიცემის დროისათვის ყოველგვარი ზიანის გარეშე , პირვანდელ მდგომარეობაში გადაცემა ხშირად ვერ ხდება მთელ რიგ გარემოებათა გამო. მეხსიერების შინაარსის პირველი მტერი არის დავიწყება, რაც დროის გასვლის შედეგია და ხშირად დროთა განმავლობაში მეხსიერების გახუნებას უწოდებენ. კერძოდ მეხსიერებაზე გავლენას ახდენს ყველაფერი რასაც ამ ადამინის მეხსიერება ყოველდღიურად იღებს. ყოველდრიურად მიღებული ინფორმაცია გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე. ხელის სემსლელი გარემოებეი ხდება განსაკუთრებით ის ინფორმაცია, რომელიც მსგავსია საქმისავის მნისვნელოვანი ინფორმაციის, მაგ. ყოველდრიურად ახალი სახეები ბარსი, ან რესტორნში, რომელსაც მოწმე აღიქვავს. სისხლის სამრთლისთვის მნისვნელოვანია ასევე, რომ ძველი და ახალი ინფორმაცია, ყოველთვის ხელს უშლის საქმისათვის მნისვნელოვან ინფორმაციას აბრკოლებენ და ხელს უშლიან. სწორედ ამიტომ ვსაუბრობთ მეხსიერების გახუნებაზე.
მეხსიერების შინაარსზე გავლენა და მისი ხელის შეშლა ორ ეტაპად შეიძლება განვიხილოთ 1. შესაძლებელია მეხსიერება დაიბლოკოს და ადამიანმა ვეღარ გაიხსენოს. 2. შესაძლებელია, რომ ხელის შემშლელი ინფორმაციამ ჩაანაცვლოს სისხლის საქმისთვის მნისვნელოვანი ინფორმაცია და გვექნება არასწორი გახსენება, თუ ხელისშემშლელი ინფორმაციები, რომელიც გახსენებას ხელს უშლის, დააბრკოლოს სიმართლის დადგენა დროში, გაჭაიანუროს, ან საერთოდ ვერ დადგინდეს სიმართლე,მაგრამ მეორე უფრო დიდ საფრთხეებს, სეიცავს, როდესაც ხდება არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება რეალური ინფორმაციის. ვინაიდან ასეთი ინფორმაციით შესაძლებელია მცდარი რამ დადგინდე.
გაყალბება მეხსიერების ხდება სხვადასხვა ინფორმაციით, ამაზე ჩატარდა ექსპერიმენტი, ექსპერიმენტს ატარებენ ფილმების მეშვეობით
მაგ. ავტოავარიის სცენა აჩვენეს ფილმში მოწმეს . და შემდგეგ შეკითხვები დაუსვეს. ზოგი კითხვა მიმანიშნებელი იყო ზოგიც არასწორ ინფორაციებს შეიცავდა. მაგ. მოძრაობის ნიშანზე მითითება. ფილმში ნაჩვენებია იყო შეჩერების ნიშანი (Stopp), კითხვაში კი გაჟღერდა მოძრაობის ნიშანი ფრთხილად გადასასვლელია და ფეხით მოსიარულებს აქვთ გადასვლის უპირატესობა. შემდეგ კი გამოიკვლიეს რა ახსოვდა ბრალდებულს. რომელი ნიშანი, ის რაც კითხვებსი გააჟრერეს თუ რაც ფილმში ნახა. ექსპერიმენტით დადგინდა რომ მისახვედრ კითხვაში არასწორი გაჟღერებული ინფორმაციის შედეგად ექსპერიმენტსი მონაწილე პირები ფილმსი თვლიდნენ რომ დაინახეს არა შეჩერების ნიშანი არამედ ნიშანი არ გადახვიდეთ, ფრთხილად. ფეხიატ მოსიარულეთ უპირატესობა აქვთ. ანდა მაგ. ავტომანქანი ფერი, რომელიც მისახვედრ კითხვასი მწვანე ფერით შეცვალეს, პირიც მწვანე ფერყე ჩერდებოდა, მიუხედავად იმისა რომ ფილმში ის ლურჯი ფერი იყო. მაგ ავტომანქნების შეჯახებისას მინის ნამსხვრევები არ უჩვენებიათ, შეკითხვა მინის ნამსხვრევებს შიცავდა,მოწმეს, მიუხედავად იმისა, რომ არ დაუნახავს, ამბობს კი დავინახეო
ამ ექსპერიმენტებით დადგინდა რომ არასწორი ინფორმაციის მიწოდებით ხდება ადამინის მეხსიერებაზე გავლენის მოხდენა და სესაბამისად ადამინის მეხსიერებასი სესაძლებელია მოხდეს სწორი ინფორმაციის არასწორი ინფორმაციით ჩანაცვლება ან დამატება მაგ, ფილმში ნაცვენბი საგზაო ნიშნის შეცვლა სხვა საგზაო ნიშნით,რაც მიმამინშნებელ კითხვასი იყო
სისხლის სამრთალსი ამას ძალინა დიდი მნისვნელობა აქვს, განსაკუთრებით როდესაც დაკითხვა ხდება გამოძიების პროცესში სახელმწიფო ძალუფლებისმქონე ორგანოებთან, მოწმე რომელიც ჩვენებას მისცემს , მან იცი რომ მისი ჩვენების შეცვლა პასუხისმგებლობას იწვევს, ამიტომ ისი თავის პირველად მიცემულ ინფორმაციას არ ცვლიან.
დროის გასვლას დიდი მნისვნელობა აქვს აქ საფრთხე არასწორი ინფორმაციის უფრო დიდია. სწორი ინფორმაციის მირებიდან რაც უფრო მეტი დრო გადის არასწორი ინფორმაციის გავლენა უფრო იზრდება.
ქმედების ჩამდენი პირის იდენტიფიცირება
პირის მიერ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირებისას პირი საკამოდ რთულ ვითარებაშია. მან უნდა ამოიცნოს ქმედების ჩამდენი. ეს სიტუაცია მისთვის ემოციური და სახიფათოც კი შეიძლება იყოს, ვიანიდამ მან ქმედების ჩამდენი მის მსგავს პირებსი უნდა ამოიცნოს. ამოცნობა რთულის პროცესია, ვინაიდან ქმედების ჩამდენის მიერ პირის მიერ ამოცნობა უნდა მოხდეს დამახსოვრებული ნიშნებით, რომელმაც მსგავსება უნდა აღმოაჩინოს ამ ნიშნებთან ამოსაცნობი ქმედების ჩამდენი პირის. ამ ნიშნებს მან ასევე სხვა პირების, რომელიც ამოცნობაში მონაწილეობენ და ქმედების ჩამდენნი არ არიან ასევე უნდა მოახდინოს მსგავსების შედარება. მოწმის ამოცანაა მსგავსების ხარისხი ისე განსაზღვროს რომ ქმედების ჩამდენის იდენტიფიცირება მოახდინოს, რაც დამოკიდებული ხდება სხვადასხვა სიტუაციისა და პიროვნების ცვალებადობაზე
სიტუაციის ცვალებადობას მიეკუთვნება ვითარება, რამდენად სერიოზულად იღებს ამომცნობი პირი მის გადაწყვეტილებას ამოცნობისას და რამდენად აცნობიერებს მის შედეგებს. ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამოცნობის. იმ ექსპერიმენტში სადაც პირებმა იცოდნენ რომ ამ ამოცნობას რაიმე შედეგი არ ექნებოდა, ამოცნობისას შეცდომები ბევრი იქნა დაშვებული, ხოლო იმ ამოცნობისას სადაც მათ ეს არ იცოდნენ მეტ სიზუსტეს იჩენდენ ექსპერიმენტში მონაწილე პირები. მიუხედავად იმისა რომ ამოცნობისას მოწმე ამოსაცნობი ნისნების მკაცრ კრიტერიუმებს დაეფუძნება, შეცდომის გამოსარიცხად, მაინც არსებობს საფრთხე და მისი ეს გადაწყვეტილება საერთო სეიძლება გააბათილოს ისეთმა განცდებმა, როგორიც არის სურისძიება, ან მასიური ისტერია, რომელიც გახმაურებულ დანასაულებს თან ახლავს, რაც დაკავსირებულია მოლოდინთან პირი დააპატიმრონ და დასაჯონ. მკაცრი ამოცნობის კრიტერიუმები, რა თქმა უნდა შეცდომას არ გამორიცხავს, მაგრამ შეცდომის დაშვების შესაძლებლობას მინიმუმამდე ამცირებს.
დიდი მნიშვენლობა აქვს, თუ ფაქტორებს, რომელიც ამოცნობას აადვილებენ ან ართულებენ. ასეთ ფაქტორებს მიეკუთვება მაგ დაკვირვების ვითარება. რამდენს ხანს უნდა ჰქონდეს მოწმეს ამოსაცნობი პირის დაკვირვების შესაძლებლობა , რომ მოგვიანებით მისი ამოცნობა სიზუსტით შეძლოს ამის დადგენა პრაქტიკულად სეუზლებელია, ვინაიდან ელურ ცხოვრებასი
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
ლექცია 7777 მოწმის დაკითხაა
ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვა
საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის დაკითხვის უფლების შეზღუდვის სხვადასხვა შემთხვევბს. ერთ ერთი მათგანი განვიხილეთ მოწმის უფლება უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ბრალდებული მოკლებულია ასეთ შემთხვევაში დაკითხოს ეს პირი
მეორე ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს
მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიებების ქვეშ მყოფი მოწმე.
ბრალდებულის უფლება დაკითხოს მოწმე შეზღუდულია იმ მოწმეთა წრით რომელთა მიმართაც ხორციელდება დაცვის
სპეციალური ღონისძიებებები ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს მოწმესაც გააჩნია კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, კერძო ავტონომიის უფლება. (კონსტიტუციის მე-15. მე16 მუხლები) ამიტომაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას თავისი მოქალაქეების მითითებული უფლებები, მის მიერ მოწმის მოვალეობის განხორციელებეისას. მოწმე არ შეიძლება განხილულ იქნეს პროცესი მხოლოდ ობიექტად.მოწმის დაცვა ამიტომ უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციური და სამართლებრივი სახლემწიფოებრივი თვალთახედვით. ეს კონსტიტუციურსამრთლებრივი დაცვა მოწმის წარმოადგენს ერთის მხრივ საფრთხის თავიდან აცილებას. მაგ პოლიციელთა მეშვეობით პირის დაცვა. პირს მუდამ თან ახლავს გადაადგილებისას პოლიციის თანმშრომელი ან თანამშრომლები, თანმხლები დაცვა. ან მაგ მოწმის ახალი იდენტიფიკაციის შექმნა. ამ ღონისძიებებით მოწმის დაცვა ხდება სასამრთლო დარბაზს გარეთ, სასამრთლოს სხდომის გარეთ.
მუხლი 67. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები
პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ:
ა) განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას;
ბ) პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას;
გ) პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე;
დ) (ამოღებულია – 28.1.2011, №5170)
პროცესიდან გამომდინარე შესაძლებელია მოწმეთა შემდეგი სახეები გამოვყოთ, რომლებიც დაცვის სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებენ
1.მოწმეები, რომელთაც საფრთხე ემუქრებათ. კერძოდ მოწმეები, რომელთაც მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება ან მის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან ქონებას. საფრთხე შესაძლებელია მოდიოდეს თვით ბრალდებულისაგან, მისი თანამონაწილისაგან მაგ. ორგანიზებულ დანაშაულთა შემთხვევბში და
მეორე ჯგუფი, რომლებსაც საქმის არსებითი განხილვისას ჩვენების მიცემის დროს, სადაც დაკითხვას ასევე ესწრება ბრალდებული და მისი დამცველი მოწმეს ემუქრებს ფსიქიკური გავლენა, მაგ არასრუწლოვანი დაზრალებული, ან მცირეწლოვანი დაზრალებულის შემთხვევაში პროცესის მონაწილე დამოკიდებულია ბრალდებულზე განიხილება საქმე ისეთი ქმედების ჩადენის ფაქტზე, რომლის საჯარო განხილვაც თავისი ბუნებით არსებით ზიანს მიაყენებს პროცესის მონაწილის პირად ცხოვრებას
მოწმის დაცვის მიზანი
მიზანი გამომდინარეობს 57-ე მუხლიდან, მიზანს წარმოადგენს მოწმისათვის იმ საფრთხის თავიდან აცილება რაც ემუქრება მოწმის სამრთლებრივი სიკეთეს ეს არის მისი სიცოცხლე ჯანმრთელობა ქონება, ასევე ახლო ნათესავები, იმის გამო რომ მოწმე თავის მოვალეობას ასრულებას და ჩვენებას იძლევა, მოწმის დაცვა სწორედ იმას ემსახურება, რომ მოწმეს არ ეშინოდეს მისი მოვალეობის შესრულებისას მოსალოდნელი საფრთხეების. დაცვის სპეციალური ღონისძიება ასევე მიმართულია მოწმის ჩვენების მისაღებად. ვინაიდან სხვა შემხვევაში მოწმე ჩვენებას არ მისცემს ან არასწორ ჩვენებას მისცემს, ამიტომ მოწმის დაცვის ინსტიტუტს მტკიცებულების უზრუნველყოფის ფუნქციაც გააჩნია.
მოწმის დაცვისას მთავარი და მნიშვნელოვანი არის მოწმის სრულყოფილი დაცვა პროცესის წინ პროცესის მიმდინარეობისას და პროცესი შემდეგ. ასევე მისი ოჯახის წევრების
დაცვის განხორციელების ღონისძიებები გათვალისწინებულია 65-ე მუხლში 68-ე მუხლიდან გამომდინარე დაცვის ერთ ერთი საშუალებაა მოწმის იდენტიფიკაციის დაცვა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მინიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება;
უსაფრთხოება მოწმის გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
საცხოვრებელი ადგილი საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა
ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი 1997 წლის და 2005 წლის რეკომენდაციები მოწმის დაშინებისა და ბრალდებულის უფლებების შესახებ. (recommendation No 97 13 of Ministers State concerning Intimidation of Witnesses and the right of the defence ამ დოკუმნეტსი საუბრაია როგორ უნდა მოხდეს მოწმის დაშინების თავიდან აცილება დაცვის სპეციალური ღონისზიებებით. 30 რჩევას შეიცავს. განსაკუთრებით გამოყოფენ მოწმის ანონიმურობას, რომელის სისცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც საფრთხე ემუქრება რეკომენგაცია ურჩევს ხელშემკვრელ მხარეს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გადაწყვეტისას მხედველობაში იქნეს მიღებული შემდეგი გარემოებები
ა.გამოძიების პროცესში პირის როლი , ვინ არის ეს პირი, მოწმე, დაზარალებული, თანამონაწილე ბ.მისი მნიშვნელობა გ . საფრთხის სერიოზულობა. რამდენად სერიოზულია საფრთხე მოწმის მიმართ
ვიდრე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მოწმის ჩვენებასა და მის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენებაზე, მნიშვნელოვანია, რომ
1’ დადგინდეს და შეფასდეს საჭიროა თუ არა დანაშაულის დასადგენად მოწმის ეს ჩვენება, ხომ არ არსებობს საკმარისი სხვა მტკიცებულებები ქმედების დასადგენად. 2. პროპორციულობა დაცვის ღონისძიებასა დ მოწმის მიმართ არსებულ საფრთხეს შორის
მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია:
ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება;
ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს.
მოწმის დაცვის ინსტიტუტის კომფლიქტი პროცესის ინტერესებთან მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ინსტიტუტი გავლენას ახდენს მოწმის, როგორც მტკიცებულების საქმის არსებითი განხილვისას გამოყენებაზე, იგი კოლიზიაში მოდის პროცესის სხვა გარანტიებთან და პრინციპებთან
1. მხრაეთა მიერ მტკიცებულებების უშუალოდ გამოკვლევის პრინციპი საპროცესო კოდექსის
მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა 1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. 2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.
სსსკ-ის 259-ე მუხლის
3. სასამართლოს განაჩენი დასაბუთებულია, თუ ის ემყარება სასამართლო განხილვის დროს გამოკვლეულ, ეჭვის გამომრიცხავ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. განაჩენში ჩამოყალიბებული ყველა დასკვნა და გადაწყვეტილება დასაბუთებული უნდა იყოს.
რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი მოწმის დაკითხვა სასამრთლო პროცესზე ?
ვინაიდან სწორედ მხარეთა მიერ მოწმის უშუალოდ დაკითხვისას უნდა შეიქმნას წარმოდგენა მოწმეზე და მის მიერ მიცემულ ჩვენებაზე, ვინაიდან საბოლოოდ მტკიცებულებათა შეფასებას აკეთებს და გადაწყვეტილებას იღებს მოსამართლე. პრობლემას წარმოადგენს როდესაც მოწმის დაკითხვა საერთოდ ვერ ხერხდება საქმის არსებითი განხილვისას და ხშირად მტკიცებულების სუროგატის გამოყენება ხდება. მტკიცებულების სუროგატი თავისთავად აღებული ზღუდავს სიმართლის დადგენას . ეს კი თავისთავად ზღუდავს სამართლიან სასამრთლო პროცესს. სამართლიანი განაჩენის დადგენა, მხოლოდ სამართლიან სასამართლო პროცესზე დაიშვება. აღნიშნულს უპირისპირდება მოწმე,
ა. რომელსაც ან ბ.რომლის ნათესავებსაც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხე ემუქრებათ. ან გ. მათი ფსიქიკიდან გამომდინარე გარკვეულ გავლენას ახდენს განხორციელებული დანაშაულებრივი ქმედება ან თვით ბრალდებული.
აქედან გამომდინარე ეს მოწმეები,რომელებიც დაცვას საჭიროებენ, რომც დაიკითხონ სასამართლო პროცესზე მითითებულ ფაქტორთა გამო სიმართლეს არ იტყვიან, ვინაიდან ან ა.ეშინიათ ან ბ. რცხვენიათ, გ. ან მიკერძოოებულები არიან ბრალდებულზე დამოკიდებულების გამო.
აქედანგამომდინარე შესაძლებელია დასკვნა გავაკეთოთ, რომ მოწმის დაცვის სპეციალური ღონისძიება სწორედ სიმართლის დადგენისაკენ და სწორი ჩვენებისაკენ არის მიმართული.
2, ბრალდებულის დაცვის ინტერესებთან
მოწმის მიმართ დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის აქტიური როლი პროცესში გულისხმობს ასევე მის მიერ ან მისი ადვოკატის მიერ მოწმის დაკითხვას მის კონფრონტაციის უფლებას მოწმეზე. ევროპული კონვენციის მე - 6 მუხლის მე 3 ნაწილის d ქვეპუნქტიდან გამომდინარე პროცესის რომელიმე სტადიაზე ბრალდებულს უფლება უნდა მიეცეს დაკითხოს მოწმე, ამას მოითხოვს ეფექტური დაცვა. საქართველოს საპროცესო კოდექსი იცნობს 114-ე მუხლის შესაბამისად მოწმის დაკითხვას დაცვის სპეციალური ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში გამოძიების პროცესში ეს ჩვენება კი 243-ე მუხლიდან გამომდინარე დასაშვებია გამოქვეყნდეს საქმის არსებით განხილვაზე და მიღებულ იქნეს მტკიცებულებად.
1
მუხლი 243. მოწმის დეპონირებული ჩვენების გამოკვლევა და მისი დისტანციური დაკითხვა 1. გამოძიების დროს მოწმის დეპონირებული ჩვენების სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, ასევე მისი ჩვენების აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) დასაშვებია, თუ მოწმე გარდაიცვალა, არ იმყოფება საქართველოში, მისი ადგილსამყოფელი უცნობია ან ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა გონივრული შესაძლებლობა და ჩვენება მიცემულია ამ კოდექსით დადგენილი წესით. 2. თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ასევე მისი აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენის (დემონსტრირების) თაობაზე ამ მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნის დაუცველად. არ შეიძლება მხოლოდ ეს მტკიცებულება დაედოს საფუძვლად გამამტყუნებელ განაჩენს. 3. მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით იმავე ან სხვა სასამართლოდან ან სხვა ადგილიდან, რაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს. 4. თუ არასრულწლოვანი სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის მოწმე ან მსხვერპლია, მისი ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნის შემთხვევაში იგი უნდა დაიკითხოს ამ მუხლის მე-3 ნაწილში მითითებული წესით.
მუხლი 118. მოწმის დაკითხვა საქმის არსებითი განხილვის დროს 1. ბრალდების მოწმის დაკითხვას იწყებს ბრალდების მხარე, აგრძელებს დაცვის მხარე და პირიქით. 2. მოწმე უნდა დაიკითხოს იმ მოწმეთაგან განცალკევებით, რომლებიც ჯერ არ დაკითხულან. ამასთანავე, სასამართლო იღებს ზომებს, რათა ერთ საქმეზე გამოძახებულ მოწმეებს დაკითხვის დამთავრებამდე ერთმანეთთან ურთიერთობა არ ჰქონდეთ. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მოსამართლემ უნდა განუმარტოს მოწმეს სასამართლო სხდომაზე დასწრების უფლება. 3. არ დაიკითხება ის მოწმე , რომელიც იმ მომენტში ვერ წარდგება სასამართლოს წინაშე ამ კოდექსის 114- ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების გამო . ასეთ შემთხვევაში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ქვეყნდება მისი წინასასამართლო ჩვენება . ეს ჩვენება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს , თუ იგი არ დასტურდება პირის ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით . საქართველოს 2010 წლის 7 დეკემბრის კანონი №3891 - სსმ I, №67, 09.12.2010 წ., მუხ.418
ამდენად კოფლიქტი არსებოს მოწმის დაცვას, დაცვის უფლებასა და გარემოებების გამოკვლევას შორის. მოწმის დაცვა უპირისპირდება პროცესის ორივე ინტერესს დაცვის უფლებასა და საქმის გარემოებების გამოკვლევას.
მოწმის ცნება, რომელსაც საფრთხე ემუქრება საფრთხე ემუქრება მოწმეს,თუ მის მიერ მოწმის მოვალეობის შესრულების შემთხვევაში მოსალოდნელია ა.მისი ან . ბ. მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან ქონებისათვის საშისროება; ასეთი საფრთხე თან ახლავს მუდამ ორგანიზებულ დანაშაულებს, თუ მოწმე მათ წინააღმდეგ მისცემს ჩვენებებს.განსაკუთრებით ეს ეხება იმ პირებს, რომლებიც წარსულში ამ კრიმინალური ორგანიზაციის წევრი იყო, აქ ხშირია შურისძიების მცდელობა. ხშირად ასეთ შემთხვევბში საფრთხე ემუქრება კონფიდენტს ან ნდობით აღჭურვილ პირებს.საფრთხე შესაძლებელი ჩვეულებრივ მოწმესაც და დაზარალებულ მოწმესაც შეექმნას მოწმის მოვალეობის შესრულებისათვის მოწმის მიმართ საფრთხე სხვადასხვა კუთხით შეიძლება არსებონდეს მაგ. მოწმის დაცვა გახდეს საჭირო სასამრთლო დარბაზში, დარბაზში მყოფი საზოგადოებისაგან, მოწმე რომელიც ბრალდებულის მამხილებელ ჩვენებას იძლევა ან მოწმის დაცვა სასამრთლოს სხდომის დარბაზს ფარგლებს გარეთ, როდესა მას საფრთხე მის საცხოვრებელ ბინაში ემუქრება, მას ბინაში დაესხმიან თავს ან ჩაუსფრდებიან.ასეთ შემთხვევასი მოწმის ადგილსამყოფელი უცნობი უნდა იყოს, რათა მასზე არ განხორციელდეს თავდასხმა. ამ სემთხვევბსი გამოიყენებნ ასევე პირის იდენტიფიკაციის შეცვლასაც.
საფრთხის წარმოშობის საფუძველია 1. დანაშაულის სახე, მაგ ორგანიზებულ დნაშაულთა საქმეებზე მოწმის ჩვენება 2. 2. მოწმის სახე, რომელ მოწმეზეა საუბარი. ყველა მოწმეს არ ემუქრება საფრთხე. განსაკუთრებით საფრთხე იმ პირებს ემუქრებათ ვინც მზადყოფნას გამოთქვავენ საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის
მოწმის დაცვის სახეები მოწმის დაცვის ორი სამართლებრივი საშუალება არსებობს ეს არის სისხლის სამრთლის პროცესი, კერძოდ პროცესის 68-ე მუხლითა გათვალისწინებული ღონისძიებებით ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია).
რაც ხორციელდება პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვით . ამ ღონისძიებას იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო პროცესის მონაწილე პირების მიმართ. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები.
ჩამოთვლილი ღონისძიებები არის პროცესუალური, ხოლო ამ ღონისძიების პროცედურის განსაზღვრა კი პოლიციური, ანუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო ახორციელებს დაცვას
მთელი რიგი საპროცესო ნორმები მოწმის დაცვასაც ემსახურება. მაგ ბრალდებული გაყვანა მოწმის დაკითხვისას სხდომის დარბაზიდან მე 40 მუხლის 1 ნაწილი 1. მოსამართლეს უფლება აქვს, მოწმის დაკითხვის დროს უარი თქვას ბრალდებულის დასწრებაზე, თუ გამოიყენება მოწმის დაცვის ერთ-ერთი სპეციალური ღონისძიება. სასამართლო სხდომის დახურვა 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის გ ქვეპუნქტი გ) პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ან თუ გამოიყენება პროცესის მონაწილის დაცვის ის სპეციალური ღონისძიება, რომელიც მოითხოვს სასამართლო სხდომის დახურვას;
საჯაროობის გამორიცხვა დაცვის უფლებას ნაკლებად ხელყოფს. მოწმის დაკითხვისას მნისვნელოვანია ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლება. საჯაროობის გამორიცხვით ბრალდებულს მაინც აქვს საშუალება მოწმის დაკითხვაში დახურულ სასამრთლო სხდომაზე მიიღოს მონაწილეობა.
ნებართვა მოწმემ დაკითხვისას არ მისცეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი მისამრთის თაობაზე,თუ არსებობს საფრთხე მასზე ზემოქმედების. ზემოქმედება სესაძლებელია სხვადასხვა სახის იყოს. ზემოქმედებათა სახეების გარკვეულ ნაწილს ითვალისწინებს 243-ე მუხლი თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოწმე აიძულეს, დაემუქრნენ, დააშინეს ან მოისყიდეს და მიცემულ ჩვენებებში არსებითი წინააღმდეგობაა, მხარეს უფლება აქვს, დააყენოს შუამდგომლობა მოწმის ჩვენების საჯაროდ წაკითხვის, ადგილმდებარეობის დაფრვა, რა თქმა უნდა ბრალდებულის კონფრონტაციის უფლებასთან კოლიზიაში არ არის. ძალიან უმნიშვნელოა საკითხი მოწმის დამაჯერებლობის გადამოწმება, კერძოდ საცხოვრებელ ადგილზე მისვლა და მეზობლების გამოკითხვა
უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.);
პროცესის მონაწილის ვინაობისა და საქმეში მონაწილეობის გასაჯაროებით მნიშვნელოვანი საფრთხე დაემუქრება მუხლი 68. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახე და მის გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირი 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების სახეა პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა. 2. პროკურორი უფლებამოსილია, საქართველოს მთავარი პროკურორის ან მისი მოადგილის თანხმობით, გამოიყენოს პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიება და ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართოს პროცესის მონაწილე, ან პირი, რომელიც შეიძლება გახდეს პროცესის მონაწილე, მასთან დაკავშირებული პირი ან/და მისი ახლო ნათესავი, მათი თანხმობით. 3. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური პროგრამით დადგენილი წესით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ იყენებს დაცვის კონკრეტულ ღონისძიებებს. ასეთი ღონისძიებებია: ა) მიკვლევის საწინააღმდეგო ღონისძიებების გატარება − საჯარო რეესტრში ან სხვა საჯარო ხასიათის ჩანაწერში პროცესის მონაწილის ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი მონაცემების, კერძოდ, სახელის, გვარის, მისამართის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის ან სხვა შესაბამისი ინფორმაციის, შეცვლა ან ამოღება; ბ) ვინაობის შეცვლა და მასზე ახალი დოკუმენტების გაცემა − ფსევდონიმის მიჭება, გარეგნობის შეცვლა, ამოცნობისა და იდენტიფიცირების შესაძლებლობის შემცველი საპროცესო და სხვა დოკუმენტების გა საიდუმლოება; გ) უსაფრთხოების ზომების მიღება (პირადი დაცვა, განგაშზე გამოძახება და სხვ.); დ) საცხოვრებელი ადგილის დროებით ან სამუდამოდ შეცვლა; ე) სხვა სახელმწიფოში გაყვანა (რელოკაცია). 4. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვისა და დაცვის კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების პროცედურებს ერთობლივად განსაზღვრავენ საქართველოს იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა მინისტრები. 5. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 69. (ამოღებულია) საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 70. გადაწყვეტილება დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ 1. პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილებაში უნდა მიეთითოს: ა) პირი, რომლის მიმართაც გამოიყენება დაცვის სპეციალური ღონისძიება (პროცესის მონაწილის დაცვის სპეციალურ პროგრამაში ჩართვა); ბ) დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადა. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უვადოდ. 3. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება არ არის საჯარო. ეს გადაწყვეტილება ეცნობება მხოლოდ დასაცავ პირს. 4. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების ვადის ამოწურვის შემთხვევაში შესაძლებელია ვადის გაგრძელება, თუ კვლავ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების საჭიროება. 5. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების საფუძვლის აღმოფხვრის შემთხვევაში ამ ღონისძიებას აუქმებს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები პირი, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება დასაცავ პირს. საქართველოს 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონი №3616 - სსმ I, №50, 24.09.2010 წ., მუხ.328 საქართველოს 2011 წლის 28 ოქტომბრის კანონი №5170 - ვებგვერდი, 11.11.2011წ.
მუხლი 71. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულება 1. დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების თაობაზე 3 დღის ვადაში ეცნობება პროკურორს, რომელმაც გამოიყენა ეს ღონისძიება. 2. დაცვის სპეციალური ღონისძიებისა და მის ფარგლებში გამოყენებული
პროხესია სხვა მონაწილეები
საქართველოს საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ერთიდაიმავე საქმეში პროცესის სხვა სუბიექტების მოწმის სახით მონაწილეობას.
მოწმის სტატუსით სარგებლობენ და ეს სტატუსი ენიჭებათ: გამომძიებელს, პროკურორს, ბრალდებულს დაზარალებულს ექსპერტს და თარჯიმანს.
ამ მუხლში არ გვაქ მოცემული ადვოკატი და მოსამართლე თუმცა ისინიც სარგებლობენ ამ უფლებით.
გამონაკლისი არის დაზარალებული, მას შეუძლია საქმეში იყოს როგორც დაზარალებული ასევე მოწმე.
ფიზიკური პირის ვინაობის დადგენა
ფიზიკური პირის ვინაობის დადგენა, სამართალსუბიექტურობის დადგენა
ნოტარიუსი, მისი უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში, ასრულებს სხვადასხვა სახის სანოტარო მოქმედებებს. იმის მიხედვით თუ რა სახის სანოტარო მოქმედებასთან გვაქვს საქმე, სანოტარო დამოწმება თუ დადასტურება, საჯარო თუ კერძო, ნოტარიუსი ადგენს სანოტარო მოქმედებაში მონაწილე პირთა ვინაობას, ამოწმებს მათ უფლებამოსილებასა და ქმედუნარიანობას.
ნოტარიუსმა უნდა იცოდეს, რომ ფიზიკური პირის პირადობის დადგენისათვის გასათვალისწინებელია ასაკი, მოქალაქეობა და ზოგჯერ სამსახურებრივი მდგომარეობა. საქართველოს სრულწლოვანი მოქალაქის პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტია საქართველოს მოქალაქის პასპორტი, პირადობის მოწმობა ან დროებითი მოწმობა, რომელიც გაიცემა სამშობლოში დაბრუნებულ პირებზე. ცალკეულ შემთხვევებში სანოტარო მოქმედების მონაწილის პირადობის დადგენა დასაშვებია სატრანსპორტო საშუალების მართვის მოწმობის ერთიანი ნიმუშის ეროვნული ან საერთაშორისო მოწმობის საფუძველზე, რომელიც გაცემულია საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი სამსახურის მიერ. ნოტარიუსის მიერ სამხედრო მოსამსახურის ვინაობის დადგენა უნდა მოხდეს სამხედრო ნაწილისა და სამხედრო დაწესებულებების სარდლობის მიერ გაცემული სამხედრო ბილეთის საფუძველზეც. საქართველოში მცხოვრები უცხოელი მოქალაქის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის ვინაობა ნოტარიუსმა უნდა დაადგინოს ბინადრობის მოწმობით. ბინადრობის მოწმობის შევსებას, გაცემას, შეცვლას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. საქართველოში მცხოვრები უცხოელი მოქალაქის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის ვინაობა შეიძლება დადგინდეს ერო- ვნული პასპორტის მიხედვითაც. საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობის შევსებას, შეცვლასა და მის გაცემას ახორციელებს საქართველოს იუსტი ციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი — სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. სხვა სახელმწიფოში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქისათვის პირადობის მოწმობის გაცემას ახორციელებს საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობა ან საკონსულო დაწესებულება.
საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობის შევსებას, შეცვლასა და მის გაცემას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ტერიტორიული სამსახური. სხვა სახელმწიფოში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქისათვის პირადობის მოწმობის გაცემას ახორციელებს საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობა ან საკონსულო დაწესებულება. საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობა გაიცემა 14 წლის ასაკს მიღწეულ პირზე. შესაბამისად, 14 წლამდე არასრულწლოვანის პირადობას ნოტარიუსი დაადგენს დაბადების მონ- მობით. შესასრულებელი სანოტარო მოქმედების ხასიათიდან გამომდინარე სასურველია, რომ 14 წლამდე ასაკის არასრულწლოვანის პირადობის დადგენას ესწრებოდნენ მისი კანონიერი წარმომადგენლები (მშობლები, მეურვე, მზრუნველი).
საჯარო და კერძო აქტში შესწორების შეტანის წესი
2) საჯარო და კერძო აქტში შესწორების შეტანის წესი რსებობს სანოტარო აქტის ორი ფორმა საჯარო და კერძო. სანოტარო აქტში შესწორება (ამოღება, ცვლილება, დამატება) შეიტანება შემდეგი წესით:
ა) სიტყვა (ასო-ნიშნის, წინადადება, ციფრი), რომელიც ამოღებულ უნდა იქნეს, შემოიხაზება იმგვარად, რომ შესაძლებელი იყოს შემოხაზული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) წაკითხვა. ამგვარად მონიშნული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) გვერდით დაისმება ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, მაგრამ მხარეთა ხელმოწერამდე. ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: ა ხოლო შემდეგ უნდა განმეორდეს მონიშნული სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი);
ბ) სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომელიც უნდა შესწორდეს, შემოიხაზება და გვერდით დაისმება ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: შემდეგ უნდა გამეორდეს მონიშნული სიტყვა (ასო, წინადადება, ციფრი), ხოლო შემდეგ უნდა მიეთითოს: უნდა იყოს და უნდა დაიწეროს ის სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომლითაც იცვლება ამოღებული სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი);
გ) გამოტოვებული სიტყვის (ასო-ნიშნის, წინადადების, ციფრის) ადგილზე უნდა დაისვას ციფრი. ეს ციფრი უნდა დაისვას აგრეთვე დოკუმენტის ტექსტის ბოლოს, მაგრამ მხარეთა ხელმოწერამდე. ციფრის გვერდით უნდა მიეთითოს: და უნდა დაიწეროს ის სიტყვა (ასო-ნიშანი, წინადადება, ციფრი), რომელიც უნდა ჩაისვას ციფრით აღნიშნულ ადგილზე;
დ) ამ მუხლის პირველი პუნქტის ა,ბ,გ ქვეპუნქტებში მითითებული წესით შედგენილი შესწორებების ბოლოს ხელს აწერს მხარე და ნოტარიუსი. ხელმოწერათა შემდეგ უნდა დაისვას ნოტარიუსის ბეჭედი.
2. შესწორებები იმ სანოტარო აქტში, რომელიც უკვე ხელმოწერილია მხარეთა მიერ, შეიტანება:
ა) ამ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით იმ განსხვავებით, რომ სანოტარო აქტის ტექსტის ბოლოს ცვლილებების შესახებ არსებული მითითებების შემდეგ სავალდებულოა მხარეებისა და ნოტარიუსის განმეორებითი ხელმოწერები და ნოტარიუსის ბეჭდის დასმა;
ბ) დამოუკიდებელი საჯარო აქტის შედგენითა და დამოწმებით.
3. ნოტარიუსი უფლებამოსილია სანოტარო მოქმედების მონაწილის, დაინტერესებული პირის მოთხოვნით, ან საკუთარი ინიციატივით, სანოტარო აქტის ტექსტში შეასწოროს სანოტარო აქტის შედგენისას დაშვებული აშკარა მექანიკური შეცდომები. აშკარა მექანიკურ შეცდომად ჩაითვლება სანოტარო აქტის ტექსტში დაშვებული კალმისმიერი, ორთოგრაფიული, არითმეტიკული ან სხვა სახის ხარვეზები, რომელთა მექანიკური ხასიათი თვალნათლივ დასტურდება ამავე სანოტარო აქტის სხვა ნაწილებიდან და/ან თანდართული დოკუმენტებიდან და რომელთა გასწორებაც არ იწვევს სანოტარო აქტის შინაარსის არსებით შეცვლას. აშკარა მექანიკური შეცდომების გასწორებისას, სანოტარო აქტის ტექსტის ბოლოს ცვლილებების შესახებ ამ მუხლით გათვალისწინებული მითითების შემდეგ მხარეების განმეორებითი ხელმოწერები სავალდებულო არ არის. შესწორებულ ვარიანტზე დაისმება ნოტარიუსის ხელმოწერა და ბეჭედი.
4. ნოტარიუსი უფლებამოსილია სანოტარო აქტის ასლში დოკუმენტის დედნის ტექსტი გადმოსცეს საბოლოოდ გასწორებული სახით დედანში შეტანილ ცვლილებებზე მითითებების გარეშე.
5. კერძო აქტში დაშვებული შეცდომა სწორდება:
ა) დამოუკიდებელი კერძო აქტის შედგენითა და ამ აქტზე მხარის (მხარეების) ხელმოწერის (ხელმოწერების) ნამდვილობის დამოწმებით, ან
ბ) იმავე აქტზე მხარის (მხარეების) შესაბამისი შინაარსის მინაწერითა და მინაწერზე მხარის (მხარეების) ხელმოწერის (ხელმოწერების) ნამდვილობის დამოწმებით.
6. კერძო აქტის დამადასტურებელ წარწერაში (ნოტარიუსის ფორმულიარში) დაშვებულ შეცდომებს ნოტარიუსი ასწორებს საკუთარი ინიციატივით, ან დაინტერესებული პირის თხოვნით. შესწორებისას გამოიყენება ამ მუხლის პირველი-მე-5 პუნქტებით დადგენილი წესები იმ განსხვავებით, რომ შესწორების დამადასტურებელ წარწერაზე დაისმება მხოლოდ ნოტარიუსის ბეჭედი და ხელმოწერა.
უცხოელი მოქალაქისთვის მინდობილობის დამოწმება
ონლაინ რეჟიმში მინდობილობა/რწმუნებულების დამოწმების პროცესს უნდა ესწრებოდეს ორი პირი:
ხელმომწერი - პირი, რომელიც მარწმუნებლის (მინდობილობის გამცემის) ნაცვლად, მისი თხოვნით ხელს აწერს სანოტარო აქტს. ეს პირი უნდა ესწრებოდეს სანოტარო მოქმედების შესრულებას.
ხელმომწერი შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილის ნათესავი, მაგრამ ამავდროულად არ შეიძლება იყოს სანოტარო აქტის მონაწილე.მოწმე- პირი, რომელიც მოწმის სტატუსით ესწრება სანოტარო მოქმედების შესრულებას და ასევე ხელს აწერს სანოტარო აქტს. მოწმე უნდა იყოს სრულწლოვანი და ქმედუნარიანი, წერა-კითხვის მცოდნე პირი. მას არ უნდა ჰქონდეს შეზღუდული სამოქალაქო ქმედუნარიანობა და სანოტარო მოქმედებით არ უნდა იღებდეს სარგებელს პირდაპირი ან არაპირდაპირი სახით.
მოწმე არ შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილე რომელიმე მხარის და/ან ნოტარიუსის ნათესავი აღმავალი და დამავალი ხაზით მესამე რიგის ჩათვლით, ასევე სანოტარო მოქმედების მონაწილე იურიდიული პირის დაქირავებული პირი.
სანოტარო ბიუროს სხდომის ოქმის დამოწმებანოტარიუსი უფლებამოსილია კანონმდებლობით დადგენილ შემთხვევებში ან კრების (სხდომის) მონაწილეთა თხოვნით დაესწროს სამეწარმეო (კომერციული) და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების, ამხანაგობების, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებებისა და სხვა ორგანიზაციული წარმონაქმნების დამფუძნებელ, აგრეთვე მმართველ ორგანოთა კრებებს (სხდომებს) და შეადგინოს ოქმი კრების (სხდომის) მიმდინარეობისა და მიღებული გადაწყვეტილებების, აგრეთვე კრების (სხდომის) ჩაშლის შესახებ.
ოქმი უნდა შედგეს სანოტარო აქტის ფორმით და მას უნდა ჰქონდეს საჯარო აქტისათვის დადგენილი სავალდებულო რეკვიზიტები. გარდა აღნიშნულისა, ნოტარიუსი ვალდებულია ოქმში მიუთითოს კრების (სხდომის) ჩატარების ადგილი და დრო, დაწყების და დასრულების თარიღი, კრების (სხდომის) თავმჯდომარის საიდენტიფიკაციო მონაცემები, კრების საერთო მიმდინარეობა და მიღებული გადაწყვეტილებები, ოქმის გაცემის თარიღი. ნოტარიუსი უფლებამოსილია წინასწარი ჩანაწერი კრების (სხდომის) ჩატარების შესახებ (კრების/სხდომის შინაარსისა და გადაწყვეტილებების მითითების გარეშე) სანოტარო რეესტრში შეასრულოს კრების/სხდომის ჩატარების დღესვე, ხოლო დოკუმენტი შეიძლება გაიცეს კრების/სხდომის ჩატარების დღის შემდგომ დღეებში ნებისმიერ დროს.
ნოტარიუსს ეკრძალება უარი განაცხადოს კრებაზე (სხდომაზე) მომხდარი ფაქტებისა და განცხადებების ოქმში შეტანაზე ნებისმიერი მოტივით. ამასთან, იმ შემთხვევაში, თუ კრებაზე გაკეთებული განცხადებები აშკარად ეწინააღმდეგება ფაქტობრივ გარემოებებს (მაგალითად, კრებაზე გამოცხადებული და ფაქტობრივ დამსწრეთა რაოდენობა, კენჭისყრისას დაფიქსირებულ მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა რაოდენობა და სხვა მსგავსი), რომელთა აღქმა ნოტარიუსს შეუძლია სპეციალური შემოწმების და/ან დოკუმენტების შესწავლის გარეშე, ნოტარიუსი ვალდებულია ამის შესახებ თავისი შენიშვნები შეიტანოს კრების ოქმში და მიუთითოს, რომ ეს ინფორმაცია მისი უშუალო აღქმის შედეგია. ეს შენიშვნები შეტანილ უნდა იქნეს კრების ოქმის ბოლოს, კრების თავმჯდომარისა და ნოტარიუსის ხელმოწერამდე.
ოქმს ხელს აწერს ნოტარიუსი და კრების (სხდომის) თავმჯდომარე. თუ კრებამ დაამტკიცა წესდება, ან ცვლილებები წესდებაში, ეს დოკუმენტი დანართის სახით დაერთვის კრების ოქმს და მას ხელს აწერს კრების თავმჯდომარე და ნოტარიუსი. სხვა დანართები ოქმს დაერთვის, თუ ამას მოითხოვს კრების თავმჯდომარე ან კრების (სხდომის) მონაწილე სხვა პირი, ან თავად ნოტარიუსი. ოქმს უნდა დაერთოს ნოტარიუსისათვის წარდგენილი ყველა დოკუმენტი იმ სახით, რა სახითაც იგი წარედგინა ნოტარიუსს (დამოწმებული, ან დაუმოწმებელი ასლები, დედნები).
იმ შემთხვევაში, თუ კრების თავმჯდომარე ნებისმიერი მოტივით უარს აცხადებს, ხელი მოაწეროს კრების (სხდომის) ოქმს, ან სხვადასხვა მიზეზის (დაპატიმრება, გარდაცვალება, ავადმყოფობა და სხვა) გამო მას არ შეუძლია ოქმზე ხელმოწერა, ნოტარიუსი ამის შესახებ აკეთებს აღნიშვნას ოქმსა და სანოტარო რეესტრში და ოქმს გასცემს მხოლოდ თავისი ხელმოწერით. ამგვარად გაცემულ ოქმს აქვს იურიდიული ძალა.
ნოტარიუსი არ არის ვალდებული შეამოწმოს სააქციო საზოგადოების აქციონერთა საერთო კრებაზე დამსწრე აქციონერთა უფლებამოსილება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა გადაწყვეტილებას კანონმდებლობით დადგენილი წესით ერთპიროვნულად იღებს უფლებამოსილი აქციონერი (აქციათა სამოცდათხუთმეტ პროცენტზე მეტის მფლობელი). იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებლობით დადგენილ შემთხვევაში გადაწყვეტილებას ერთპიროვნულად იღებს უფლებამოსილი აქციონერი (აქციათა სამოცდათხუთმეტ პროცენტზე მეტის მფლობელი), სანოტარო აქტი აქციონერის გადაწყვეტილების შესახებ დგება ამ მუხლით დადგენილი წესით შესაბამისი თავისებურებების გათვალისწინებით (კრების თავმჯდომარის არარსებობა და სხვა).
იმ შემთხვევაში, თუ კრება გრძელდება რამდენიმე დღის განმავლობაში (შესვენებები, კრების სხდომის გადადება და სხვა), მოთხოვნის შემთხვევაში, ნოტარიუსი უფლებამოსილია დასრულებული სხდომების შესახებ გასცეს მოწმობა (შუალედური ოქმი), ხოლო კრების ერთიანი ოქმი გაიცემა კრების დასრულების შემდეგ.
თუ კრება არ შედგა ქვორუმის არარსებობის გამო, დაინტერესებული პირის მოთხოვნით, ნოტარიუსი გასცემს მოწმობას კრების ჩაშლის ფაქტის დადასტურების შესახებ. მოწმობა გაიცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოთხოვნა ნოტარიუსს წარედგინა კრების ჩაშლის დღეს და ამის შესახებ შესაბამისი ჩანაწერი გაკეთდა სანოტარო რეესტრში. ამ შემთხვევაში მოწმობა შეიძლება გაიცეს იმავე ან მომდევნო დღეებში.
ნოტარიუსი უფლებამოსილია დაესწროს სამეწარმეო და არასამეწარმეო იურიდიული პირების მმართველი ორგანოების კრებებს (სხდომებს), რომლებიც ტარდება კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით და შეადგინოს კრების ოქმი იმ შემთხვევაში, თუ პირდაპირი ელექტრონული კომუნიკაცია იძლევა კრებაში გადამწყვეტი ხმის უფლებით მონაწილე ყველა პირის და ნოტარიუსის ერთდროული პირდაპირი ვიზუალური კონტაქტის საშუალებას (ტელეკონფერენცია) და კრებაში მონაწილეთა პიროვნება ნოტარიუსისათვის ცნობილია ან შესაძლებელია მათი იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება ამ ინსტრუქციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესით. ნოტარიუსი ვალდებულია ოქმში მიუთითოთოს, რომ სხდომა ჩატარებულია კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით. ოქმს ხელს აწერს კრების თავმჯდომარე და მოწმე, რომელიც სრულად უნდა დაესწროს სხდომას. მოწმის დასწრება სავალდებულო არ არის, თუ ხორციელდება სანოტარო მოქმედების ჩაწერა ვიდეოფაილის სახით.
იმ შემთხვევაში, როცა ნოტარიუსთან წარდგენილ იქნება სამეწარმეო და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების მმართველი ორგანოების კრების (სხდომის) ოქმი, ნოტარიუსი ადასტურებს ხელმომწერი პირების ხელმოწერის ნამდვილობას ამ ინსტრუქციით დადგენილი წესით.
დისტანციური დამოწმება
მართვის მოწმობა პირადობა, პასპორტი და ბაზა ერთობლივად .
ონლაინ სანოტარო სერვისით სარგებლობის უფლება აქვს საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს ან საქართველოს ბინადრობის მოწმობის მქონე პირს.
მინდობილობა/რწმუნებულების ონლაინ რეჟიმში დასამოწმებლად გჭირდებათ: კომპიუტერი, ინტერნეტი, ვებკამერა, ყურსასმენი.
სანოტარო აქტის ონლაიში დამოწმებას ახორციელებს საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედი ნებისმიერი ნოტარიუსი კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებით.
საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის ვებგვერდზე notary.ge, ბმულებში: „სანოტარო ბიუროები“ და „ნოტარიუსების რუკა“ მითითებულია ყველა ნოტარიუსის საკონტაქტო ინფორმაცია
ონლაინ რეჟიმში მინდობილობა/რწმუნებულების დამოწმების პროცესს უნდა ესწრებოდეს ორი პირი:
ხელმომწერი - პირი, რომელიც მარწმუნებლის (მინდობილობის გამცემის) ნაცვლად, მისი თხოვნით ხელს აწერს სანოტარო აქტს. ეს პირი უნდა ესწრებოდეს სანოტარო მოქმედების შესრულებას.
ხელმომწერი შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილის ნათესავი, მაგრამ ამავდროულად არ შეიძლება იყოს სანოტარო აქტის მონაწილე.
მოწმე- პირი, რომელიც მოწმის სტატუსით ესწრება სანოტარო მოქმედების შესრულებას და ასევე ხელს აწერს სანოტარო აქტს. მოწმე უნდა იყოს სრულწლოვანი და ქმედუნარიანი, წერა-კითხვის მცოდნე პირი. მას არ უნდა ჰქონდეს შეზღუდული სამოქალაქო ქმედუნარიანობა და სანოტარო მოქმედებით არ უნდა იღებდეს სარგებელს პირდაპირი ან არაპირდაპირი სახით.
მოწმე არ შეიძლება იყოს სანოტარო მოქმედების მონაწილე რომელიმე მხარის და/ან ნოტარიუსის ნათესავი აღმავალი და დამავალი ხაზით მესამე რიგის ჩათვლით, ასევე სანოტარო მოქმედების მონაწილე იურიდიული პირის დაქირავებული პირი.
ელექტრონული დოკუმენტის ელექტრონული აპოსტილით დამოწმების შესახებ განცხადების წარდგენა შესაძლებელია, თუ ელექტრონული კომუნიკაცია იძლევა განმცხადებლისა და განცხადების მიღებაზე უფლებამოსილი პირის პირდაპირი ვიზუალური კონტაქტის საშუალებას და განმცხადებლის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება შესაძლებელია სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში არსებული ინფორმაციის გამოყენებით ან თუ განცხადება წარმოდგენილია შესაბამის ვებგვერდზე კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერით. უცხო ქვეყნის მოქალაქის შემთხვევაში, რომლის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება შეუძლებელია სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში არსებული ინფორმაციის მეშვეობით, აუცილებელია პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ასლის ატვირთვა.
მოთხოვნა ელექტრონული დოკუმენტის ელექტრონული აპოსტილით დამოწმების თაობაზე უფლებამოსილი ორგანოს მიერ განიხილება არაუმეტეს ერთი სამუშაო დღის ვადაში. თუ წარმოდგენილი დოკუმენტი აკმაყოფილებს ამ დადგენილებით გათვალისწინებულ დოკუმენტის აპოსტილით დამოწმებისათვის საჭირო ფორმალურ საფუძვლებს, აღნიშნულის თაობაზე განმცხადებლის მიერ არჩეული ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებით ეცნობება განმცხადებელს. შეტყობინებაში აღინიშნება მომსახურების საფასურის გადახდის წესი, ვადა და ოდენობა. საფასურის გადაუხდელობის შემთხვევაში, უფლებამოსილი ორგანო იღებს გადაწყვეტილებას განცხადების განუხილველად დატოვების შესახებ, რის თაობაზეც ეცნობება განმცხადებელს, თუ საქართველოს კანონმდებლობით სხვა რამ არ არის დადგენილი.
ონლაინ რეჟიმში განაცხადის გასაკეთებლად დაგჭირდებათ ვებკამერა, ყურსასმენი და მიკროფონი, ხოლო თუ განცხადების შევსების ფორმად აირჩევთ კვალიფიციურ ელექტრონულ ხელმოწერას, დაგჭირდებათ ელექტრონული პირადობის წამკითხველი.
პირის ვინაობის დადგენა
ნოტარიუსი ადასტურებს ფიზიკური პირის იგივეობას ფოტოსურათზე გამოსახულ პირთან შესაბამისი მოწმობის გაცემით. ფოტოსურათზე გამოსახული პირის არასრულწლოვანთან იგივეობის დადასტურებისას გამოიყენება ამ ინსტრუქციის მე-19 მუხლით დადგენილი წესი.
მოწმობაში აუცილებლად უნდა მიეთითოს: ფოტოსურათზე გამოსახული პირის სახელი და გვარი, დაბადების თარიღი და ადგილი, საცხოვრებელი ადგილი, იმ დოკუმენტის რეკვიზიტები, რომლის საფუძველზეც დადგინდა ფოტოსურათზე გამოსახული პირის პირადობა. მოწმობის ზედა მარცხენა კუთხეში უნდა განთავსდეს ფოტოსურათი და მას უნდა დაესვას ნოტარიუსის ბეჭედი ისე, რომ ბეჭდის ნაწილი აისახოს ფოტოსურათის ქვედა მარჯვენა მხარეს, ხოლო ნაწილი იმ ფურცელზე, რომელზედაც განთავსებულია ფოტოსურათი.
ნოტარიუსი ადგენს სანოტარო მოქმედების მონაწილე ფიზიკური პირის პირადობას მის მიერ წარდგენილი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის მეშვეობით. საქართველოს მოქალაქის პირადობის დამადასტურებელ ძირითად დოკუმენტად მიიჩნევა საქართველოს მოქალაქის პასპორტი, პირადობის მოწმობა ან სამშობლოში დაბრუნების დროებითი მოწმობა. დასაშვებია სანოტარო მოქმედების მონაწილის პირადობის დადგენა სატრანსპორტო საშუალების მართვის მოწმობის ერთიანი ნიმუშის ეროვნული ან საერთაშორისო მოწმობის საფუძველზე, რომელიც გაცემულია საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი სამსახურების მიერ. უცხოელ მოქალაქეთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა პირადობის დამადასტურებელ დოკუმენტად მიიჩნევა შესაბამისი ქვეყნის მიერ გაცემული პასპორტი, რომელიც განკუთვნილია უცხოეთში სამოქმედოდ, ბინადრობის მოწმობა ან სამშობლოში დაბრუნების დროებითი მოწმობა.
დასაშვებია საქართველოს მოქალაქის ან საქართველოში მცხოვრები უცხოელის იდენტიფიცირება და პირადობის დადასტურება საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ელექტრონული მონაცემთა ბაზიდან შესაბამისი პირის პირადობის (ბინადრობის) მოწმობის მონაცემების გამოყენებით.
თუ ნოტარიუსს ეჭვი ეპარება წარდგენილი დოკუმენტის წარმდგენისადმი კუთვნილებაში, ან პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნამდვილობა ეჭვს იწვევს, ნოტარიუსი ვალდებულია უარი თქვას სანოტარო მოქმედების შესრულებაზე. იმ შემთხვევაში, თუ ნოტარიუსი პირადად იცნობს სანოტარო აქტის მონაწილეს, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენა სავალდებულო არ არის. ნოტარიუსისათვის ცნობილად შეიძლება ჩაითვალოს აგრეთვე პირი, რომლის პირადობაც მას უკვე დადგენილი აქვს სხვა სანოტარო მოქმედების შესრულებისას.
14 წლამდე არასრულწლოვნის პირადობას, რომელსაც არა აქვს პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტი, ნოტარიუსი ადგენს დაბადების მოწმობით, არასრულწლოვნის კანონიერი წარმომადგენლის (მშობლის, მშვილებლის, მეურვის, მზრუნველის) თანდასწრებით, რომელიც ადასტურებს არასრულწლოვნის პირადობას.
ნოტარიუსი ვალდებულია სანოტარო აქტში მიუთითოს სანოტარო მოქმედების მონაწილეთა სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი, გაცხადებული საცხოვრებელი ადგილი, პირადი ნომერი (უცხო ქვეყნის მოქალაქის შემთხვევაში, თუ მას არ გააჩნია პირადი ნომერი, მიეთითება პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნომერი და გაცემის თარიღი).
ნოტარიუსი ვალდებულია დარწმუნდეს სანოტარო აქტის მონაწილის ქმედობაუნარიანობაში და თავისი რწმენის შესახებ მიუთითოს დამადასტურებელ წარწერაში. ნოტარიუსი ვალდებულია არ შეასრულოს სანოტარო მოქმედება, თუ ეჭვი ეპარება მასში მონაწილე პირის ქმედობაუნარიანობაში.
1-ღიაკითხვა
განმარტეთ შშმ პირთათვის გონივრული მისადაგების პრინციპი- პრინციპი, რომელიც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იმ აუცილებელი და შესაბამისი ცვლილების განხორციელებას გულისხმობს, რაც არ იწვევს არაპროპორციულ ან გადამეტებულ ტვირთს ან ვალდებულებას და უზრუნველყოფს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზებას სხვებთან თანაბარ პირობებში; (კანონის მეორე მუხლის გ ქვეპუქნტი)
2-ღია კითხვა
გარემოს მისაწვდომობა- მისაწვდომი გარემო – ფიზიკური, ინსტიტუციური და სოციალური პირობების ერთობლიობა, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს აძლევს თანაბარ შესაძლებლობას ისარგებლოს ყველა საზოგადოებრივი სიკეთით, მათ შორის, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას კულტურულ, სპორტულ, პოლიტიკურ ან სხვა ღონისძიებაში მონაწილეობის, აგრეთვე ტრანსპორტით, საინფორმაციო და კომუნიკაციის საშუალებებით სარგებლობის შესაძლებლობას სხვებთან თანაბარ პირობებში; (კანონის მეორე მუხლის ვ ქვეპუნქტი)
წვდომა უნდა ჰქონდეს ყველა შშმ პირს, შეზღუდული შესაძლებლობის ტიპის მიუხედავად და ყოველგვარი განსხვავების გარეშე (რასა, ფერი, სქესი, ენა ან რელიგია; პოლიტიკური ან სხვა მოსაზრება; ეროვნული ან სოციალური კუთვნილება; დაბადების ადგილი, სამართლებრივი, სოციალური ან სხვა სტატუსი; გენდერი ან ასაკი). შშმ პირისთვის მისაწვდომობა დამოუკიდებელი ცხოვრების, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სრული და თანასწორი მონაწილეობისა და ყველა უფლებითა და ძირითადი თავისუფლებით შეუზღუდავი სარგებლობის წინაპირობაა. საზოგადოებისთვის განკუთვნილ ღია შენობებსა და სხვა სივრცეებში გადაადგილება და ორიენტაცია შეიძლება რთული აღმოჩნდეს შშმ პირისთვის, თუ არ არის სათანადო ნიშნები, მისაწვდომი ინფორმაცია და კომუნიკაცია, ან დახმარების სერვისი. მე-9 მუხლი ითვალისწინებს რომ მისაწვდომობის ხელშეწყობის მიზნით, მოსახლეობისათვის ღია ყველა შენობასა და ობიექტებში აბრები განათავსონ ბრაილის ნიშნებითაც, მარტივად წასაკითხი და გასაგები სახით; ასევე, იქვე უნდა იყოს დამხმარე პერსონალი, შუამავლებთან ერთად (მაგ.: გიდი, წამკითხველი, პროფესიონალი სურდოთარჯიმანი).
მისაწვდომობა უნდა უზრუნველყონ ყველა ახალშექმნილ, აშენებულ და წარმოებულ საგანზე, ინფრასტრუქტურაზე, საქონელზე, პროდუქტსა და სერვისზე, მისაწვდომობისათვის უნდა აღმოიფხვრას დაბრკოლებები არსებულ ფიზიკურ გარემოზე, ტრანსპორტზე, ინფორმაციასა და კომუნიკაციაზე, ასევე, საზოგადოებისთვის ღია სერვისებზე. მისაწვდომობის სტანდარტი სავალდებულო უნდა იყოს ყველასთვის და, დარღვევის შემთხვევაში, განისაზღვროს სანქციები, მათ შორის ჯარიმები.
თემა- იმსჯელეთ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა ორგანიზაციების მახასიათებლებსა და ტიპებზე
კომიტეტი მიიჩნევს, რომ შშმ პირთა ორგანიზაციები უნდა ეფუძნებოდეს, ითვალისწინებდეს და სრულად სცემდეს პატივს კონვენციით აღიარებულ პრინციპებსა და უფლებებს. ეს მოიცავს მხოლოდ იმ ორგანიზაციებს, რომლებსაც უძღვებიან, ხელმძღვანელობენ და მართავენ შშმ პირები. მათი წევრების აბსოლუტურ უმრავლესობას უნდა შეადგენდნენ თავად შშმ პირები.4 კონვენციის ფარგლებში, შშმ პირთა ორგანიზაციები მოიცავს შშმ ქალებისა და ბავშვების, ასევე, აივ/შიდსის მქონე პირების ორგანიზაციებს.
შშმ პირთა ორგანიზაციებს რამდენიმე ძირითადი მახასიათებელი აქვს: (a) მათ აარსებენ იმ მიზნით, რომ კოლექტიურად იმოქმედონ, ასევე, გამოხატონ, ხელი შეუწყონ, გაატარონ და/ან დაიცვან შშმ პირთა უფლებები. შესაბამისად, საჭიროა მათი საზოგადო აღიარება სწორედ ამ კუთხით; (b) ისინი ასაქმებენ, წარმოადგენენ, მოვალეობას აკისრებენ ან კონკრეტულად წარადგენენ/ნიშნავენ შშმ პირებს; (c) უმრავლეს შემთხვევაში, არ არიან აფილირებულნი არცერთ პოლიტიკურ პარტიასთან და მოქმედებენ სახელმწიფო უწყებებისა და იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან დამოუკიდებლად, რომელთა ნაწილსაც შეიძლება წარმოადგენდნენ; (d) ეს ორგანიზაციები შეიძლება წარმოადგენდნენ ერთ ან მეტ ჯგუფს, (constituency) ფაქტობრივი ან აღქმული დარღვევების მიხედვით, ან გახსნილნი იყვნენ ყველა შშმ პირის წევრობისათვის; (e) ისინი წარმოადგენენ შშმ პირთა ჯგუფებს და ასახავენ მათ მრავალფეროვნებას (მაგ.: სქესის, გენდერის, რასის, ასაკის, მიგრანტის/ლტოლვილის სტატუსის და ა.შ. მიხედვით). აღნიშნული ორგანიზაციები შეიძლება მოიცავდეს ურთიერთგადამკვეთ იდენტობებზე დაფუძნებულ ჯგუფებს (მაგ.: შშმ ბავშვები, ქალები ან მკვიდრი მოსახლეობა) და სხვადასხვა დარღვევის მქონე წევრებს;(f) მათი მოქმედების ფარგლები შეიძლება მოიცავდეს ადგილობრივ, ეროვნულ ან საერთაშორისო დონეს; (g) ისინი შეიძლება მოქმედებდნენ, როგორც ცალკეული ორგანიზაციები, კოალიციები, ან ურთიერთგადამკვეთი თუ ქოლგისებური ორგანიზაციები, რომლებიც მიზნად ისახავენ შშმ პირთა ერთობლივ და კოორდინირებულ წარმომადგენლობას, როგორც სახელმწიფო უწყებებთან, ისე საერთაშორისო და კერძო ინსტიტუტებთან ურთიერთობისას.
12. კომიტეტის მიერ გამოვლენილია შშმ პირთა ორგანიზაციების ტიპები, მათ შორის: (a) შშმ პირთა ქოლგისებური ორგანიზაციები - მათი წარმომადგენელი ორგანიზაციების ერთგვარი კოალიციები. იდეალურ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღების ყველა დონეზე უნდა მონაწილეობდეს მხოლოდ ერთი ან ორი ქოლგისებური ორგანიზაცია. ღიაობისა და დემოკრატიულობის, ასევე, შშმ პირთა სრულად და ფართო სპექტრით წარმოდგენისათვის, მათ წევრებს შორის უნდა მიიღონ შშმ პირთა ყველა ორგანიზაცია, რომლებსაც მართავენ, ხელმძღვანელობენ და აკონტროლებენ შშმ პირები. ისინი საუბრობენ მხოლოდ საკუთარი წევრი ორგანიზაციების სახელით, და მხოლოდ საერთო ინტერესისა და ერთობლივად გადაწყვეტილ საკითხებზე. თუმცა, არ შეუძლიათ კონკრეტული შშმ პირების წარმომადგენლობა, რადგან, როგორც წესი, არ აქვთ სრული ინფორმაცია მათ პირად გამოცდილებაზე. მსგავსი როლის შესრულება უკეთ შეუძლიათ შშმ პირთა ცალკეულ ორგანიზაციებს, რომლებიც კონკრეტულ ჯგუფებს წარმოადგენენ. მიუხედავად ამისა, შშმ პირებს თავად უნდა შეეძლოთ გადაწყვეტა, თუ რომელი ორგანიზაცია უნდა უწევდეთ წარმომადგენლობას. კონვენციის წევრ სახელმწიფოებში ქოლგისებური ორგანიზაციების არსებობამ არ უნდა დააბრკოლოს შშმ პირები ან მათი ორგანიზაციები, რომ მონაწილეობა მიიღონ კონსულტაციებში, ან შშმ პირთა ინტერესების ხელშემწყობ სხვა პროცესებში; (b) შშმ პირთა ურთიერთგადამკვეთი (Cross-disability) ორგანიზაციები, რომლებიც დარღვევათა ფართო სპექტრიდან მოიცავს ყველას ან რამდენიმეს წარმომადგენელს. ეს ორგანიზაციები ყველაზე ხშირად ადგილობრივ და/ან ეროვნულ დონეზე გვხვდება, თუმცა, შეიძლება არსებობდეს რეგიონულ და საერთაშორისო დონეებზეც; (c) თვითადვოკატირების ორგანიზაციები, რომლებიც შშმ პირებს წარმოადგენენ სხვადასხვა, ხშირად არაფორმალურად (loosely) და/ან ადგილობრივად ჩამოყალიბებულ ქსელებში და პლატფორმებზე. ისინი ადვოკატირებას უწევენ შშმ პირების, განსაკუთრებით, ინტელექტუალური შეზღუდვის მქონე ადამიანების უფლებებს. მათ ჩამოყალიბებას შესაბამისი, ზოგჯერ ფართო მხარდაჭერით, რაც წევრებს საკუთარი მოსაზრებების გამოხატვის საშუალებას აძლევს, ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს გადაწყვეტილების მიღების, მონიტორინგისა და იმპლემენტაციის პროცესებში ჩართულობისა და პოლიტიკური მონაწილეობის თვალსაზრისით. ეს განსაკუთრებულად ეხებათ იმ პირებს, რომლებსაც არ შეუძლიათ სამართლებრივი ქმედუნარიანობით სარგებლობა, ინსტიტუციონალიზებულნი არიან და/ან წართმეული აქვთ ხმის უფლება. თვითადვოკატირების ორგანიზაციების დისკრიმინაცია ბევრ ქვეყანაში ხდება: მათ სამართლებრივი სტატუსი არ ეძლევათ იმ კანონებისა და რეგულაციების გამო, რომლებიც არ აღირებს ამ ორგანიზაციების წევრთა სამართლებრივ ქმედუნარიანობას. (d) ორგანიზაციები, რომლებიც აერთიანებენ შშმ პირთა ოჯახის წევრებს და/ან ნათესავებს. როდესაც შშმ პირთა ჯგუფებს საკუთარი ოჯახებისაგან ერთიანი ქსელის ან ორგანიზაციის სახით მხარდაჭერა სჭირდებათ, მსგავსი ორგანიზაციები დიდ როლს ასრულებენ ინტელექტუალური შეზღუდვებისა და დემენციის მქონე ნათესავების და/ან შშმ ბავშვების ინტერესების ხელშეწყობასა და მხარდაჭერაში, ასევე, მათი ავტონომიურობისა და აქტიური მონაწილეობის კუთხით. მსგავს შემთხვევებში, აღნიშნული ორგანიზაციები ჩართულნი უნდა იყვნენ კონსულტაციების, გადაწყვეტილების მიღებისა და მონიტორინგის პროცესებში. მშობლების, ნათესავებისა და მომვლელების როლი ასეთ ორგანიზაციებში უნდა იყოს შშმ პირთა დახმარება და გაძლიერება, რათა მათ შეძლონ აზრის გამოხატვა და საკუთარი ცხოვრების სრულად გაკონტროლება. მსგავსი ორგანიზაციები აქტიურად უნდა მუშაობდნენ მხარდაჭერაზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. ეს უზრუნველყოფს შშმ პირთა მონაწილეობას კონსულტაციებში და აზრის გამოხატვის უფლების რეალიზებას. (e) შშმ ქალებისა და გოგონების ორგანიზაციები, რომლებიც შშმ ქალებსა და გოგონებს არაერთგვაროვან ჯგუფად წარმოადგენენ. მათი მრავალფეროვანი სპექტრი უნდა მოიცავდეს ყველა ტიპის დარღვევას.5 ძალზე მნიშვნელოვანია ამ ჯგუფების მონაწილეობა კონსულტაციებში, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად ეხება მათ, ან, ზოგადად, შშმ ქალებისა და გოგონების საკითხებს (მაგ.: გენდერული თანასწორობის პოლიტიკა). (f) შშმ ბავშვებისა და ახალგაზრდების ორგანიზაციები, ან ინიციატივები, რომლებიც ფუნდამენტურ როლს ასრულებენ საზოგადოებრივ და სათემო ცხოვრებაში ბავშვთა მონაწილეობის, ასევე, მათი გამოხატვისა და გაერთიანების თავისუფლების თვალსაზრისით. ზრდასრულებმა მთავარი და მხარდამჭერი როლი უნდა შეასრულონ ისეთი გარემოს შექმნაში, რომელიც შშმ ბავშვებსა და ახალგაზრდებს, ზრდასრულებსა და სხვა ბავშვებთან/ახალგაზრდებთან თანამშრომლობის გზით, საშუალებას მისცემს, ჩამოაყალიბონ საკუთარი ორგანიზაციები და ინიციატივები და ფორმალურად ან არაფორმალურად იმოქმედონ მათ ფარგლებში.
II ვარიანტი
1-ღია კითხვა
შშმ პირთა დამოუკიდებელი ცხოვრების არსი- (კანონის მე-2 მუხლი ი ქვეპუქნტი)
დამოუკიდებელი ცხოვრება − შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის ავტონომია, მისი არჩევანის, გადაწყვეტილების მიღებისა და საკუთარი ცხოვრების კონტროლის თავისუფლება, რომლის რეალიზებაც, საჭიროების შემთხვევაში, შესაძლებელია სხვების დახმარებით, მათ შორის, სხვადასხვა სერვისის მიწოდების გზით;
დამოუკიდებელი ცხოვრება/ცხოვრება დამოუკიდებლად ნიშნავს შშმ პირთა უზრუნველყოფას აუცილებელი საშუალებებით, რომელთა მეშვეობითაც შეძლებენ, ისარგებლონ არჩევანისა და საკუთარი ცხოვრების კონტროლის უფლებით, ასევე, მიიღონ ყველა გადაწყვეტილება თავიანთი სიცოცხლის შესახებ. პირად ავტონომიას და თვითგამორკვევას ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის. აქ იგულისხმება: წვდომა ტრანსპორტზე, ინფორმაცია, კომუნიკაცია და პერსონალური ასისტირება (მხარდაჭერა, ხელშეწყობა) საცხოვრებელი ადგილი, ყოველდღიური რუტინა, ჩვევები, სათანადო დასაქმება, პირადი ურთიერთობები, ტანსაცმელი, კვება, ჰიგიენა და ჯანდაცვა, რელიგიური აქტივობები და სექსუალური და რეპროდუქციული უფლებები.
რაც შეეხება დამოუკიდებელი ცხოვრების პირობებს, დამოუკიდებელი ცხოვრება და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართულობა ეხება ყველა ტიპის საცხოვრებელი დაწესებულების გარეთ ცხოვრებას. ეს არ ნიშნავს „მხოლოდ“ კონკრეტულ შენობასა ან გარემოცვაში ცხოვრებას; უპირველეს ყოვლისა, იგი გულისხმობს პირადი არჩევანისა და ავტონომიის, როგორც სიცოცხლისა და საცხოვრებელის გარკვეული პირობების შენარჩუნებას.
ღია კითხვა 2
უნივერსალური დიზაინი- „უნივერსალური დიზაინი” „უნივერსალური დიზაინი” – გულისხმობს პროდუქტის, გარემოს, პროგრამებისა და მომსახურების ისეთ დიზაინს, რომელიც ყველა ადამიანის აძლევს მისი მაქსიმალური გამოყენების საშუალებას, ადაპტაციისა და სპეციალური დიზაინის გამოყენების აუცილებლობის გარეშე. „უნივერსალური დიზაინი” არ გამორიცხავს საჭიროების შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე კონკრეტული ჯგუფის მიერ დამხმარე საშუალებების გამოყენებას. (კონვენციის 2 მუხლი)
თემა- ინკლუზიური განათლების არსი და საგანმანათლებლო სისტემის ურთიერთდამაკავშირებელი მახასიათებლები
მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას განათლებაზე. ამ უფლების დისკრიმინაციის გარეშე და თანაბარ პირობებში რეალიზებისათვის, მონაწილე სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ ინკლუზიური განათლების სისტემის დანერგვასა და მთელი ცხოვრების მანძილზე განათლების მიღების მისაწვდომობას, რაც ემსახურება:
a)პიროვნების პოტენციალის სრულ გამოვლენას, ღირსებისა და საკუთარი თავის პატივისცემის გაღვივებას, ადამიანის უფლებების, ძირითადი თავისუფლებებისა და ადამიანთა მრავალფეროვნების პატივისცემის განმტკიცებას;
b. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიერ საკუთარი პიროვნების, ნიჭისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებასა და გონებრივი თუ ფიზიკური შესაძლებლობების მაქსიმალურ გამოვლენას და სხვა.
ინკლუზიური განათლება უნდა გავიგოთ, როგორც:
(a) ყველა მსმენელის ფუნდამენტური უფლება. აღსანიშნავია, რომ განათლება არის ინდივიდუალური მსმენელის უფლება, ბავშვების შემთხვევაში კი - მშობლის/მომვლელის უფლება.
მშობლის პასუხისმგებლობები უნდა მოერგოს ბავშვის უფლებებს;
(b) პრინციპი, რომელიც აღიარებს ყველა სტუდენტის კეთილდღეობას, პატივს სცემს მათ თანდაყოლილ ღირსებასა და ავტონომიას და აღიარებს ინდივიდთა მოთხოვნილებებსა და შესაძლებლობას, რომ ეფექტიანად ჩაერთონ და მონაწილეობდნენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში;
(c) ადამიანის სხვა უფლებების განხორციელება. ეს არის უმთავრესი საშუალება, რომლის მეშვეობითაც შშმ პირებს შეუძლიათ თავის ამოყვანა სიღარიბიდან, სრულად მონაწილეობა თემში და დაცვა ექსპლუატაციისაგან.3ის მნიშვნელოვანია ინკლუზიური საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლადაც;
(d) განათლების უფლების ხელშემშლელი ბარიერების აღმოფხვრის განგრძობითი და პროაქტიული ვალდებულების შესრულება და მისი შედეგი. რეგულარული სკოლების კულტურის, პოლიტიკისა და პრაქტიკის ცვლილებებთან ერთად, ეს არსებითია ყველა სტუდენტის მიმართ მისადაგებისა და ეფექტიანი ჩართვისათვის.
ინკლუზია განათლების უფლების მიღწევის გასაღებია. მისი აღიარების პროცესი გაძლიერდა ბოლო 30 წლის განმავლობაში, ინკლუზიური განათლება უმთავრესია ყველა მსმენელის, მათ შორის, შშმ პირების მაღალხარისხიანი განათლების, ასევე, ინკლუზიური, მშვიდობიანი და სამართლიანი საზოგადოების განვითარებისათვის. ინკლუზიურ განათლებას შეუძლია უზრუნველყოს შშმ პირთა ხარისხიანი განათლება და სოციალური განვითარება, ასევე, უნივერსალობის გარანტია და დისკრიმინაციის დაუშვებლობა განათლების უფლებაში. მილიონობით შშმ პირს არ ეძლევა განათლების უფლებით სარგებლობის საშუალება. ბევრი მათგანისთვის განათლება ხელმისაწვდომია მხოლოდ ისეთ დაწესებულებებში, სადაც იზოლირებულნი არიან თავიანთი თანატოლებისაგან და დაბალხარისხიან განათლებას იღებენ.
არსებობს ბარიერები რომლებიც ხელს უშლის შშმ პირებს ინკლუზიური განათლების მიღებაში, ამ ბარიერებს ქმნის მრავალი ფაქტორი, მაგალითად: ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული შეზღუდული შესაძლებლობის მოდელის გაუაზრებლობა ან განუხორციელებლობა, რომლის მიხედვითაც, თემსა და საზოგადოებაში არსებული ბარიერები უფრო იწვევს იზოლირებას, ვიდრე დარღვევები ან შშმ პირთა მუდმივი დისკრიმინაცია, რაც მოიცავს რეზიდენტულ დაწესებულებებში ხანგრძლივად მცხოვრებთა იზოლაციას და საზოგადოების დაბალ წარმოდგენას მათზე. ეს კიდევ უფრო ამწვავებს და ამყარებს მათთან დაკავშირებულ ცრურწმენებსა და შიშებს, ამიტომ მონაწილე სახელმწიფოებმა უნდა გაიარონ კონსულტაციები და, წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების მეშვეობით, აქტიურად ჩართონ შშმ პირები (მათ შორის, ბავშვებიც) ინკლუზიური საგანმანათლებლო პოლიტიკის დაგეგმვის, განხორციელების, მონიტორინგისა და შეფასების ყველა ასპექტში. შშმ პირები და, შესაბამისობის მიხედვით, მათი ოჯახები, უნდა აღიარონ პარტნიორებად, და არა უბრალოდ განათლების მიმღებ პირებად.
ინკლუზიური განათლების უზრუნველყოფა მოიცავს ცვლილებებს კულტურაში, პოლიტიკასა და პრაქტიკაში, ყველა ფორმალურ და არაფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოში, ინდივიდუალურ სტუდენტთა ცვლადი მოთხოვნებისა და იდენტობების მისადაგებისათვის. ეს ასევე გულისხმობს ჩამოთვლილ შესაძლებლობათა ხელშემშლელი ბარიერების აღმოფხვრის ვალდებულებას და საგანმანათლებლო სისტემის შესაძლებლობათა გაძლიერებას ყველა მსმენელთან კავშირის შესანარჩუნებლად. ინკლუზიური განათლება ფოკუსირებულია თითოეული მსმენელის სრულ და ეფექტიან მონაწილეობაზე, მისაწვდომობაზე, დასწრებასა და მიღწევაზე. ეს განსაკუთრებულად ეხებათ პირებს, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზის გამო გარიყულნი არიან, ან მარგინალიზების რისკქვეშ დგანან. ინკლუზია მოიცავს მაღალხარისხიან ფორმალურ თუ არაფორმალურ განათლებაზე წვდომას დისკრიმინაციის გარეშე და მის განვითარებას.
მნიშვნელოვანია განვიხილოთ რას ნიშნავს გარიყვა, სეგრეგაცია, ინტეგრაცია და რა განსხვავებაა მათსა და ინკლუზიას შორის. გარიყვაა, როდესაც სტუდენტს პირდაპირ ან ირიბად ეთქმის უარი ან ეშლება ხელი ნებისმიერი ფორმით განათლების წვდომაზე, სეგრეგაცია ნიშნავს შშმ სტუდენტებისთვის ცალკე გარემოს გამოყოფას, რომელიც მორგებულია ან გამოიყენება კონკრეტული ან რამდენიმე საჭიროების საპასუხოდ, სხვა სტუდენტებისაგან იზოლირებულად, ინტეგრაცია არის შშმ პირთა მოთავსება ჩვეულებრივ საგანმანათლებო დაწესებულებებში, იმ გაგებით, რომ მათ შეუძლიათ აღნიშნული ინსტიტუტების სტანდარტიზებულ მოთხოვნებზე მორგება. რაც შეეხება ინკლუზიას ის მოიცავს სისტემატურ რეფორმას, რომელიც გულისხმობს მოდიფიკაციასა და ცვლილებებს შინაარსში, სასწავლო მეთოდებში, მიდგომებში, სტრუქტურებსა და სწავლებების სტრატეგიებში, რათა შესაბამისი ასაკობრივი ჯგუფის სტუდენტებისათვის უზრუნველყოს თანაბარი და კომბინირებული სასწავლო გამოცდილება და გარემო. ეს გარემო საუკეთესოდ უნდა პასუხობდეს მათ მოთხოვნილებებსა და პრიორიტეტებს.
ინკლუზიური განათლების ძირითადი მახასიათებლებია: 1)„მთლიანი სისტემის“ მიდგომა: განათლების სამინისტროებმა ყველა რესურსი უნდა ჩადონ ინკლუზიური განათლების განვითარებისათვის, ასევე, ინსტიტუციურ კულტურაში, პოლიტიკასა და პრაქტიკებში აუცილებელი ცვლილებების განსახორცილებელად. 2) „მთლიანი საგანმანათლებლო გარემო“: აუცილებელია საგანმანათლებლო ინსტიტუტების კომიტირებული ხელმძღვანელობა ყველა სფეროში და ყველა დონეზე ინკლუზიური განათლებისთვის საჭირო კულტურის, პოლიტიკისა და პრაქტიკის წარმოსადგენად. აქ იგულისხმება საკლასო სწავლება და ურთიერთობები; სამეთვალყურეო საბჭოს შეხვედრები; მასწავლებელთა ზედამხედველობა და სხვა. 3)„მთლიანი პიროვნების“ მიდგომა: ამ მიდგომით აღიარებულია თითოეული პირის შესაძლებლობა, რომ ისწავლოს; ასევე, ყველა მსმენელისათვის, მათ შორის, შშმ პირებისთვის, ყალიბდება მაღალი მოლოდინები. ინკლუზიური განათლება მოიცავს მოქნილ საგანმანათლებლო პროგრამას - სხვადასხვა შესაძლებლობაზე, მოთხოვნასა და სასწავლო ტიპზე ადაპტირებული მეთოდების შექმნას. ეს მიდგომა გულისხმობს მხარდაჭერას, გონივრულ მისადაგებასა და ადრეულ ჩარევას, რათა ყველა მსმენელს შეეძლოს თავისი პოტენციალის განხორციელება.
კაზუსები : 1.პატარაია - 18 მუხლის 1-ლი ნაწილი,174 მე-5 ნაწილი,38 ის 11-ე ნაწილი. 2.დიპლომატიური წარმომადგენლები - 122 მუხლი
1.საჯარო და კერძო თანამშრომლობა - საჯარო და კერძო თანამაშრომლობა წარმოადგენს საჯარო და კერძო პარტნიორს შორის გრძელვადიან თანამშრომლობას, რომელიც ხორციელდება სამუშაოების განხორციელების ან/და საჯარო მომსახურების მიწოდების მიზნით და აკმაყოფილებს „საჯარო და კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილ კრიტერიუმებს.
კანონი ადგენს საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პროექტების შემუშავებასა და განხორციელებასთან დაკავშირებულ წესებსა და პროცედურებს, საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პრინციპებს, განსაზღვრავს შესაბამის ინსტიტუციურ სისტემას, აგრეთვე საჯარო და კერძო თანამშრომლობასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს.
კანონის მიზანია საჯარო და კერძო თანამშრომლობის გამჭვირვალე, ეფექტიანი და თანამედროვე სამართლებრივი და ინსტიტუციონალური ჩარჩოს შექმნა, რომელიც ხელს შეუწყობს სახელმწიფოსა და კერძო სექტორს შორის თანამშრომლობის გაღრმავებას, საინვესტიციო და ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესებას და შექმნის ინვესტიციებისათვის მიმზიდველ გარემოს. 2.ბუნებრივი გაზი - ენერგეტიკის სექტორის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა სათბობის ენერგეტიკა, რომელიც
უმთავრესად მოიცავს ნავთობისა და ბუნებრივი გაზის მიმართულებებს. ნავთობისა და გაზის
სექტორი რეგულირდება საქართველოს ორი ძირითადი კანონისა და მათ შესაბამისად
გამოცემული კანონმქვემდებარე აქტების საფუძველზე.
„ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ“ საქართველოს კანონი (რომლითაც 2019 წლის
ბოლოს გაუქმდა „ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ“ კანონი) ბუნებრივი
გაზის სექტორში აწესრიგებს გადაცემის, განაწილების, მიწოდების, შენახვისა და ვაჭრობის
ზოგად სამართლებრივ ჩარჩოს. ამ კანონის მიზანია გამართული, გამჭვირვალე და
კონკურენტული ბუნებრივი გაზი ბაზრების შექმნის, გახსნის, განვითარებისა და ინტეგრირების
ხელშეწყობა. ასევე, აღნიშნული კანონი აწესრიგებს ბუნებრივი გაზის სექტორის მართვასა და
ორგანიზებასთან, რეგულირებასთან, მონიტორინგსა და ზედამხედველობასთან, ბუნებრივი
გაზის ბაზრებზე თავისუფალ დაშვებასა და ბუნებრივი გაზით ტრანსსასაზღვრო
ვაჭრობასთან დაკავშირებულ საკითხებს.
თუმცა, აღნიშნული კანონის მოქმედება არ ვრცელდება საქართველოში ბუნებრივი გაზის ძებნაძიებაზე, მოპოვებაზე, დამუშავებასა და დაგროვებაზე, ტრანზიტზე, ბუნებრივი გაზის
მწარმოებელსა და მიმწოდებელს შორის ურთიერთობაზე. ამ საკითხებს არეგულირებს
„ნავთობისა და გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მოქმედება ვრცელდება
საქართველოში ნავთობისა და გაზის ოპერაციების და ნავთობის გადამუშავების და
ტრანსპორტირების, გაზის დამუშავებისა და ტრანსპორტირების საკითხებზე. აღსანიშნავია, რომ
„გაზის ტრანსპორტირება“ „ნავთობისა და გაზის შესახებ“ კანონის კონტექსტში გულისხმობს
საქართველოს ტერიტორიაზე მოპოვებული ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირებას და
განსხვავდება „ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ“ საქართველოს კანონით
განსაზღვრული ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების (გადაცემის) საქმიანობისგან, რომელშიც
იგულისხმება უმთავრესად იმპორტირებული გაზის ტრანსპორტირება სპეციალურად
საამისოდ აშენებული მაგისტრალური მილსადენებით, შემდგომში მისი განაწილების
სისტემისთვის ან პირდაპირი მომხმარებლისთვის მიწოდების მიზნით. 3.ელექტროენერგიის გარანტირებულად შესყიდვის (PPA) პირობა გულისხმობს „ესკოს“ ვალდებულებას, კვალიფიციური საწარმოების მიერ გამომუშავებული, შეთანხმებული მოცულობის ელექტროენერგია გარკვეული პერიოდით შეისყიდოს სავალდებულო წესით, წინასწარ შეთანხმებულ ფასად;
PPA-ს გაცემაზე თანხმობას აცხადებს საქართველოს მთავრობა პროექტის განხორციელების შესახებ შესაბამის ხელშეკრულებაში PPA-ის არსებითი პირობების განსაზღვრის გზით, რომლის მხარეს არის „ესკოც“.
PPA-ის არსებითი პირობებია: ელექტროენერგიის შესყიდვის პერიოდი, ელექტროენერგიის მოცულობა და ფასი (ტარიფი 1 კვტ-სთ-ზე);
აღნიშნულის საფუძველზე კომპანიასა და „ესკოს“ შორის იდება ელექტროენერგიის გარანტირებული შესყიდვის შესახებ პირდაპირი, ორმხრივი ხელშეკრულება (Guaranteed Power Purchase Agreement – PPA), რომელიც დეტალურად განსაზღრავს ელექტროენერგიის რეალიზაციის პირობებს.
4.გარანტირებული სიმძლავრის წყაროს ძირითადად წარმოადგენენ გაზზე და ქვანახშირზე მომუშავე თბოელექტროსადგურები, რომელიც გამოიმუშავებენ ელექტრონერგიას;
იგი მიიჩნევა ქვეყნის ელექტროენერგიით მომარაგების სტაბილურობისა და საიმედოობის გარანტად;
ასეთი თბოსადუგრები საქმიანობენ კომისიის მიერ გაცემული ლიცენზიითა და რეგულირებული ორგანაკვეთიანი ტარიფით;
აკმაყოფილებენ დადგენილ ტექნიკურ მახასიათებლებს;
აღიარებულნი არიან გარანტირებული სიმძალვრის წყაროდ საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 15 ივლისს №193 დადგენილებით (შესაბამისად, ყველა თბოსადგური ავტომატურად არ წარმოადგენს გარანტირებული სიმძლავრის წყაროს).
მნიშვნელოვანია, ისეთი მდგომარეობის თაობაზე, როდესაც დაზარალებულად ცნობილი/საცნობი პირი არის უგონო/ქმედუუნარო და ა.შ მდგომარეობაში, რაზედაც სსსკ.ი , გარდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის უნდა აწესრიგებდეს თუნდაც მსგავსი მითითებით
davwr axla
მოცემული კაზუსის გფაბულის მიხედვით დგინდება რომ, დიპლომატიური იმუნინეტის მქონე პირის ოჯახის წევრის მიერ დაკავებულ შენობაში, გადაუდებელი აუცილებლობის მოტივით ჩატარდა ჩხრეკა, რომელსაც ესწრებოდა მთავარი პროკურორი და დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლები, ჩხრეკის შედეგად ამოღებული იქნა დიდი ოდენობიტ ნარკოტიკული საშუალება ჰეროინი, ფოტოსურათები, დოკუმენტები და ასევე დადგენილი იქნა დიპლომატიური ხელმძღვანელის შვილის მიერ ფულის გათეთრების ფაქტი, ჩხრეკის ჩატარებას თავიდან ეწინააღმდეგებობოდა დიპლომატიური წარმომადგენლის ხელმძღვანელი თუმცაჩხრეკის ჩატარების შემდეგ ხელი მოაწერა შესაბამმის ოქმზე, ხოლო ამის შემდეგ პროკურორმა ჩატარებული ღონისძიებების სესახებ აცნობა მოსამართლეს, მოსამართლემ მიიღო გადაწყვეტილება არსებული გადაწყვეტილება ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედების უკანონოდ ცნობისა და მიღებული ინფორმაციის დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობის შესახებ, მოცემული კაზუსის ფაბულის მიხედვით მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ჩზხრეკისა და ამოღების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების დაუშვებლობის შესახებ არის კანონიერი რომელიც გამომდინარეობს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 122-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, რაშიც იგულისხმება დიპლომატიური წარმომადგენლობის ტერიტორიაზე, დიპლომატიური იმუნიტეტის მქონე პირის, აგრეთვე მის ან/და მისი ოჯახის წევრის მიერ დაკავებულ შენობასა და სატრანსპორტო საშუალებაში ამოღება ან ჩხრეკა დასაშვებია მხოლოდ ამ დიპლომატიური წარმომადგენლობის ხელმძღვანელის თანხმობით ან თხოვნით.
ki
გაუგზავნის არმენიკოოოო
მიწერა და დაურეკა
მაგრამ არ პასუხობენ
aqxar
mogwer
მარიამი
წერს
ბრძაბება 996 ის თანახმად ფინანსთა მინისტრს აქვს უფლება რომ შეამციროს დეკლარაციის ფორმა რადგანაც ზოგადად ნას აქვს უფლება რო ცვლილების შესახებ გამოსცეს აქტი ერთადერთი უფლებამსილი ორგანო არის~
რაც შეეხება ინკასოს ინკასო ეს არის ერთგვარი პროცენტი რომელიც ეკისრება გადასახადის გადამხდელს მხოლოდ ძირ თანხაზე და არა იმ თანხაზე რასაც ემატება ჯარიმის გადასახადი ~
ინკასოზე 243_ე მუხლია'
კიდევ შეგიძლია დაწერო ის რომ
კომპანიის მეწილეს შეეძლო რომ უკან მოეთხოვა ის ძედმეტი თანხა რაც ჩამოაჭრეს გეტყვი მუხლსაც
254ე მუხლით შეგიძლია ასევე დაწერო ის რო ქონებაზე ყადაღის დადების უფლევბა ქონდა
არმენ კითხულობ მარიამი ვარ ~
დაწერე ხო რაც გითარი
ბოლოში იცი რა დაწერო მიმართვის უფლება ქონდა როგორც შემოსავლებისთვის ისე მინისტრისტისაც
14 კარშია მუხლებბი ზუსტად არ მახსოვს და~ ჩამოყევი მაგ კარს და შენც მიხვდები რ აუდნა დაწერო
297_ ე მუხლიც ნახე დავის განმხილველ ორგანოებზე მანდ წერია
35_ ე მუხლიც შეგიძლია დაწერიო გასაჩივრები უფებაზე
272_ ე მუხლით საურავიც განმარტე მაინც რავი
რავია რმენ მეც მასე მეწერა მეცამეტე მეთოთხმეტე კარს გადახედე და რასაც დაამატებ ეგეც კარგიიქნება
წავედი მე აბა შენ იცი <3
..
1. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თალ ი და ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა
ს აერთაშორისო სისტემა, ფარ თო გაგე ბით, მოიცავს ყველა იმ ურთიერთობას, რომელიც სახელმწიფოს გარეთ წარმოქმნილი
ურთიერთბების კომპონენტებს შეიცავს, განურჩევლად იმისა, ატარებს კონკრეტული ურთიერთობა სამთავრობათაშორისო თუ
არასამთავრობათაშორისო ხასიათს, მონაწილეობს მასშიფიზიკური თუ იურიდიული პირი, პოლიტიკური პარტია თუ სახელმწიფო,
როგორც სუვერენული უფლებების მატარებელი. ამგვარად, საერთაშორისო სისტემის ამცნებაში შედის ყველა საერთაშორისო მოვლენა,
სახელმწიფოთა შორის არსებული ყველა ურთიერთობა. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა , ვ იწ რ ო გაგე ბით, მოიცავს მხოლოდ
სახელმწიფოთაშორისურთიერთობებს, ე. ი. ისეთ ურთიერთობებს, რომლებშიც ძირითადადმოქმედ პირებად, სუბიექტებად, გამოდიან
სახელმწიფოები, როგორც სუვერენული პოლიტიკური ერთეულები, აგრეთვე სახელმწიფოთა მიერ შექმნილი საერთაშორისო
სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციები. სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების სუბიექტების გარდა, ეს სისტემა მოიცავს აგრეთვე ამ
ურთიერთობების შედეგად წარმოშობილსამართლებრივ, მორალურ და სხვა ნორმებს (საერთაშორისო სამართალს, საერთაშორისო
ადათს, საერთაშორისო მორალს, საერთაშორისო თავაზიანობას), რომლებიც თავის მხრივ, აქტიურ ზეგავლენას ახდენენ არსებულ
საერთაშორისო ურთიერთობებზე.
ს აერთაშორისო სამართალი კონკრეტული საერთაშორისო სისტემის - სახელმწიფოთაშორისისისტემის განუყოფელი ნაწილია და უნდა
განიხილებოდეს მთელი სისტემის ყველა კომპონენტთან მჭიდრო კავშირში. საერთაშორისოსამართალი საერთაშორისო პოლიტიკური,
ეკონომიკური, სავაჭრო, კულტურული და სხვა ურთიერთობების იურიდიული ჩარჩოა, რაც ამ ურთიერთობებს სპეციფიკურ, სხვა
სოციალური მოვლენებისგან განსხვავებულხასიათს ანიჭებს. საერთაშორისო სამართალი ეწოდება მხოლოდ იმ ნორმებს , ან უ ქც ე ვ ის
წ ესებს, რომლებიც სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზეც იქმნებიან და რომ ე ლ თა შ ე ს რ ულ ე ბის
უზრუნველყოფა თვით სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა მიერ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად ხორციელდება.საერთაშორისო
სამართლის ძირითად სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური საერთაშორისო სისხლის
სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. საერთაშორისო სამართლის რეგულირების
საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს
მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ) მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. საერთაშორისო სამართის
წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და
საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი. საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო
ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისოსამართლის სუბიექტები. ყველა ლოკალური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა,
მიუხედავად თავისუებურებებისა, უნდა შეესაბამებოდეს საყოველთაო საერთაშორისო სამართის ძირითად პრინციპებს. საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმები და პრინციპები შესრულებულ უნდა იქნას საერთაშორისო სამართლის სუბიექტების მიერ.
2. გან ს ხვ ავ ე ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ს ამ არ თალ ს შ ო რ ის
საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივ სამართალს შორის განსხვავება შემდეგშია:1. საერთაშორისო სამართლის ძირითად
სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკურ პირს მხოლოდ გარკვეულ სფეროებში ვხვდებით: მან შეიძლება დამოუკიდებლად
იმოქმედოს, გამოიყენოს საერთაშორისო სამართალი ადამიანის უფლებების დარღ ვევისას. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური
საერთაშორისო სისხლის სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. 2. საერთაშორისო
სამართლისრეგულირების საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია,ე. ი. ისეთი ურთიერთბები, სადაც
სახელმწიფოები მონაწილეობს, როგორც ერთიანი, უზენაესი, სუვერენული უფლებების მქონე ძალა, ანუ ხელისუფლების მქონე
სუბიექტი. ურთიერთობანი, რომელნიც საზოგადოებრივი, რელიიგური და სხვა ამგვარი ხაზით ხორციელდება, არ ექვემდებარება
საერთაშორისო სამართალს. 3. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ)
მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. 4. საერთაშორისო სამართის წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი
შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი.
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტები. 5. იგივე სუბიექტები უზრუნველყოფენ საერთაშორისო სამართლის შესრულებას.
3. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ნ ო რ მ ე ბის იე რ არ ქია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების იერარქია ამგვარად შევიძლია ჩამოვაყალიბოთ:1. საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი
პრინციპები, რომელნიც ყველა ან თითქმის ყველა სახელმწიფოს მიერაა ცნობილი, ამ ქვეყნების სოციალური სისტემების არსის
მიუხედავად. 2. საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ცალკეულ დარგში გაბატონებული პრინციპები, რომელნიც ძირითად
პრინციპებთან შესაბამისობაში უნდაიყვნენ. 3.ძირითადი და დარგობრივი პრინციპების შესაბამისოში არსებული დარგობრივი ნორმები,
რომელნიცაღნიშნული პრინციპების კონკეტიზაციას წარმოადგენენ. 4. ლოკალური საერთაშორისო-სამართლებრივი პრინციპები და
ნორმები, რომელნიც ორი ანრამდენიმე სახელმწიფოს ურთიერთობებს არეგულირებს და ზემოაღნიშნულპრინციპებს და ნორმებსუნდა
შეესაბამებოდეს.
4. იმ პე რ ატიულ ი და დის პო ზიტიურ ი ნ ო რ მ ე ბი
განასხვავებენ იმპერატიულდა დისპოზიტიურ ნორმებს. დისპოზიტიური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა ანიჭებს სუბიექტს
უფლებას ურთიერთშეთანხმებითშექმნან განსხვავებულიქცევის წესი, გადაუხვიონ მას. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებმა არ
ისარგებლეს ამუფლებით, მათი ურთიერთობა მოწესრიგდება არსებული დისპოზიტიური ნორმით. მაგალითად, ღ ია ზღ ვაში ყველა
სახელმწიფოს ხომალდინაოსნობს თავისი ქვეყნის ალმით და სხვა ქვეყნის ხომალდს არა აქვსუფლება მისი გაჩერების, გაჩხრეკის, თუკი
მეკობრეობის, მონათვაჭრობის და სხვა მსგავსი ეჭვი არ არის, მაგრამ ორან რამდენიმე სახელმწიფოს შეთანხმებით შეუძლიათ მისცენ
უფლება თავიანთსამხედრო ხომალდებს ნებისმიერდროს ჩაატარონ ჩხრეკა სახელმწიფოების სამოქალაქო გემებზე. არსებობს
ნორმები, რომელთა გადახვევა ურთიერთშეთახნმებითაც არ შეიძლება, რადგან მათ მიერ დადგენილი ქცევის წესი ყევლა
სახელმწიფოსათვის, მთელი საერთაშორისოსაზოგადოებისათვის სასიცოცხლო, უმნიშვნელოვანეს ფასეულობას წარმოადგენს. ასეთ
ნორმას იმ პე რ ატიულ ი ხასიათი აქვს.
5. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს ო ც იალ ურ ი ბუნ ე ბა
საერთაშორისო სამართალს, რომელიც მონათმფლობელურ, ფეოდალურ და ბურჟუაზიულ სამყაროს ემსახურებოდა, ეკონომიკურ
ბაზისად ედო ყოველი სოციალურ-ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელი საწარმოოურთერთობანი. ესურთიერთობანი ორ
საფეხურიან ხასიათს ატარებდა - ყოველ სახელმწიფოში გაბატონებული ბაზისი განაპირობებდა კონკრეტული სოციალურ-
ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთერთობებს. უკანასკნელთა შორის
საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობანი ისეთივე მატერიალური ძალის მქონენი იყვნენ, როგორც სახელმწიფოების შიგნით
გაბატონებული საწარმოო ურთიერთობანი. რასაკვირველია, კაცობრიობის განვითარებასთან ერთად საერთაშორისო ეკონომიკური
ურთიერთობანი ფართოვდებოდადა მრავალფეროვანი ხდებოდა, უფრო და უფრო ბევრ ქვეყანას ახვევდა ქსელში, რაც განაპირობებდა
მთელი პოლიტიკური და იურიდიული ზედნაშენის ხასიათს.ამგვარად შეიძლება ვისაუბროთ მონათმპლობელურ, ფეოდალურ და
ბურჟუაზიულსაერთაშორისო სამართალზე, აგრეთვე ე. წ. „სოციალისტური“ და „კაპიტალისტური“ სახელმწიფოების თანაარსებობის
პერიოდისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო სამართალზე. ახალგაზრდა საბჭოთა სახელმწიფომ საერთაშორისო
ასპარეზზე გასვლისთანავე ხაზი გაუსვა არსებული საერთაშორისო სამართლის დემოკრატიული პრინციპების და ნორმების
მნიშვნელობას და აღ იარა მათი იურიდიული ძალა. ობიექტურად საბჭოთა კავშირის არსებობამ ხელი შეუწო საერთაშორისო
სამართლის შემდგომ ჰუმანიზაციას და დემოკრატიზაციას, კოლონიალიზმის სისტემის დაშლას, თუმცა ყველაფერიეს მიმდინარეობდა
დასავლეთის დიდ სახელმწიფოებთან ზეგავლენის სფეროების განაწილებისთვის გააფთრებული ბრძოლის პირობებში „ცივის ომის“
ნიშნის ქვეშ.
თანამედროვე ეტაპზე ჩამოყალიბდა პროგრესული კაცობრიობის ერთიანი მართლშეგნება, რომელმაც შეიმუშავა ნორმების
კომპლექსი სავალდებულო საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთოებებში მონაწილე ყველა სახელმწიფოსათვის. მრავალი მათგანი
დღ ეს საერთაშორისო სამართის შემადგენელ ნაწილად იქცა, ნაწილი კი ჯერჯერობით კვლავ პროგრესული კაცობრიობის
მართლშეგნების სფეროს მიეკუთვნება და იურიდიულად სავალდებულო ძალას მოკლებულია. დღ ეისთვის საყოველთაო
საერთაშორისო სამართალში განმტკიცებულია ყველაფერი საუკეთესო, რაც მოგვცა კაცობრიობის ისტორიულმა განვითარებამ. იგი
გვევლინება იმ პრინციპებისა და ნორმების სისტემად, რომლებიც განამტკიცებენ სახელმწიფოების თანამედროვე საერთაშორისო
საზოგადოების მორალურ ფასეულობებს. ამ ფასეულობებს ზოგადდემოკრატიული ხასიათი აქვთ: ისინი ემსახურებიან სახელმწიფოთა
თანამეგობრობის ნორმალურ ფუნქციონირებას, ყველა სახელმწიფოს, მიუხედავად მისი სოციალურ-პოლიტიკური წყობისა,
კეთილმეზობლური და მშვიდობიანი თანამშრომლობის უზრუნველყოფას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, თავისი სოციალური ბუნებით, ზოგად-დემოკრატიული ხასიათისაა , ყ ო ვ ე ლ ი ნ ო რ მ ა
მ ხოლოდ თანასწორუფლებიანი შეთანხმების შედეგი შეიძლება იყოს იქ, სადაც მხარის ნება სხვა ნებასთან თანასწორია. დაუშ ვ ე ბე ლ ია
ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს დიქტატი სხვა სახელმწიფოთა მიმართ. სწორედ ამით აიხსნება საერთაშორისო სამ არ თის ზო გად-
დე მ ო კრ ატიულ ი ხას იათი.
6. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის წ ყ არ ო ე ბი ( ძ ირ ითადი და დამ ხმ არ ე )
საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროებია სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები -
საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებები.
ს აერთაშორისო-სამართლებრივი ჩვეულება დაუწერელი ქცევის წესია. იგი ყალიბდება სახელმწიფოთშორისი პრაქტიკის შედეგად,
რომლებიც აღიარებენ ამ ქცევის წესის სავალდებულო ძალას დუმილით ან ოფიციალური განცხადებით. სახელმწიფოთა ქცევის წესი
საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებით ნორმად რომ იქცეს, აუცილებელიაგარკვეული პერიოდი (თვე, წელი, ზოგჯერსაუკუნეებიც კი),
რომლის განმავლობაში სახელმწიფოები ერთნაირად იყენებენ ამ ქცევის წესს საერთაშორისო სამართლებრივ პრაქტიკაში. მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც სახელმწიფოთაუმრავლესობა აღიარებს ამ ქცევის წესს, იგი იქცევასაერთაშორისო სამართლის წყაროდ. ეს ნორმა მხოლოდ
მათთვისაა სავალდებულო, ვინც მას ცნობს. ლოკალური საერთაშორისო - სამართლებრივი ჩვეულებითი ნორმა არ უნდა
ეწინააღმდეგებოდეს საყოველთაოდ აღიარებულჩვეულებითდა სახელშეკრულებო იმპერატიულ ნორმებს. ს აე რ თაშ ო რ ის ო
ხელშეკრულება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის მთავარი წყაროა, რადგანაც მხოლოდ დაწერილი ნორმა ქმნის სტაბილურ,
მყარ ქცევის წესს. ს აერთაშორისო სამართლის პრინ ც იპე ბი იურიდიული ძალის მქონე ზოგადი სახელმძღ ვანელო საწყისია,
რომელსაც უნდა ემორჩილებოდეს ან საერთაშორისოსამართლის მთელი სისტემა ან ცალკეული დარგების ნორმები. ეს პრინციპები
საერთაშორისო სამართლის წყაროს წარმოადგენს. საერთაშორისო სამართალი იცნობს ე.წ. დამხმარე წყაროებსაც. ასეთი სახის წყაროები
უშუალოდ არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის წყაროს, მაგრამ მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენენ საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმის ჩამოყალიბების პროცესზე. ესენია: შიდასახელმწიფოებრივი კანონი, საერთაშორისო ორგანიზაციის
დადგენილებანი და სასამართლო პრეცედენტები და მეცნიერთა ნაშრომები.შ იდასახელმწიფოე ბრ ივ ი კან ო ნ ი. ასეთი კანონ ი
თავისთავად არ შეიძლებაიყოს საერთაშორისო სამართლის წყარო, მაგრამ, თუ სხვა სახელმწიფოები აღ იარებენ ამ ქცევის წესს, იგი
შეიძლება გადაიქცეს საერთაშორისო ხელშეკრულების ან საერთაშორისო ჩვეულების ძალით. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ო რ გან იზაც იის
დადგენილებანი. თავისთავად, შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მსგავსად, ისინი არ წარმოადგენენ საერთაშორისო სამართლის
წყაროს. ასეთი ორგანზიაციების გადაწყვეტილებანი მიიღება არსებული წესდების შესაბამისად და ვრცელდება მხოლოდ ორგანიზაციის
წევრებზე. საერთაშორისო ორგანიზაციების დადგენილებები, რომელბიც საერთაშორისო სამართლის ქცევის წესებს შეიცავენ,
ძირითადში რეკომენდაციის სახეს ატარებენ და წარმოადგენენ სამართლის წყაროს ნაირსახეობას. სასამარ თლ ო პრ ე ც ე დე ნ ტე ბი და
მ ეცნიერთა შრომები, დასკვნები, გამოკვლევანი, მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმათა არსებობის დადგენის დამხმარე
საშუალებაა, რასაც იყენებენ საერთაშორისო ორგანოები სახელმწიფო დავების გადაწყვეტის დროს.
7. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის თან აფარ დო ბის თე ო რ იე ბი
მეცნიერებაში ჩამოყალიბდა საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის თანაფარდობის სამი თეორია: აქედან ორი
მ ონისტური ხასიათისაა, ე. ი. ორივე სამართალს ერთ სამართლებრივ სისტემაში ათავსებს: 1. ა) XIX საუკუნის მეორე ნახევარში
გერმანიაში ჩამოყალიბდა თეორია, რომელიც შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის პრიმატს (უპირატესობას) ქადაგებდა. ამ თეორიის
თანახმად, საერთაშორისო სამართალი „საგარეო სახელმწიფოებრივ სამართლად“ ცხადდებოდა, რადგანაც ყოველნორმაში სახელმწიფო
უფლებამოსილი იყო სურვილისამებრ დაერღვია საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმა, როგორც შესაძლო იყო ეს საშინაო სამართის
ნორმის მიმართ. ეს თეორია მოწოდებული იყო იურიდიულად დაესაბუთებინა გერმანული იმპერიალიზმის აგრესიული ზრახვები
მსოფლიოს გადანაწილების მიზნით. ბ)საერთაშორისო სამართის შიდასახელმწიფოებრივზე პრიმატი ზოგიერთისთვის ნიშნავს
საერთაშორისო სამართლის ნორმას, როგორც უფრო მაღლა მდგომი სამართებრივი სისტემის ქცევის წესი. 2. ე. წ. დუალისტური თეორია
ორივე სისტემის დამოუკიდებლობას აღ იარებს, თუმცა შესაძლებლად მიაჩნია მათი ურთიერთზეგავლენა. ამ თეორიის ნაკლი
მდგომარეობს იმაში, რომ იგი იურიდიული კონსტრუქციებით იზღუდება და უგულებელყოფს ამ რგოლის ფუნქციონირების სოციალურ
მხარეს.
8. „თვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ და „არ ათვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ ნ ო რ მ ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, განსაკუთრებითკი საერთაშორისოსახელშეკრულებო ნორმებს, ყოფენ „თვითშემსრულებელ“ და
„არათვითშემსრულებელ“ სამართლებრივ ქცევით ქცევით წესებად. პირველი ტერმინი აღ ნიშნავს ნორმებს, რომლის შინაარსი
ფორმულირებულია ისე, რომ სახელმწიფოს მიერმათი იურიდიული ძალის აღიარების შემდეგ, შესაძლებელი ხდება მათი უშუალო
გამოყენება სასამართლოების და სხვა ორგანოების მიერ, თუ ამას შიდასახელმწიფოებრივი კანონი ითვალისწინებს.
„არათვითშემსრულებელი“ ნორმების იმპლემენტაციისათვის საჭიროა ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი აქტის ან
კონკრეტული ნორმის შექმნა. პრაქტიკაში ხშირად საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების ეს ორი სახეობა დაიყვანება მხოლოდ
ერთამდე -„არათვითშემსრულებელი“ ნორმის მცნებამდე, რაც გამოიყენება მნიშვნელოვანი საერთაშორისო-სამართლებრივი
ხელშეკრულების უგულვებელსაყოფად ან გამოშიგვნისათვის ეროვნული კანონმდებლობის მეშვეობით.
9. ტრ ან ს ფო რ მ აც ია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების შესრულების პროცესს შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მეშვეობით ხშირად აღ ნიშნავენ
ტერმინ „ტრანსფორმაციით“. პირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების ტექსტი იძენს
კანონის ძალას. ამ აქტის სათანადო გამოქვეყნების შემდეგყველა სასამართლო და სხვა სახელმწიფო ორგანო მოვალეაგამოიყენოს იგი
როგორც უზენაესი სამართლებრივი ნორმა. არაპირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ხელშეკრულების დებულებანი იძენენ კანონის
ძალას მხოლოდ საკანონმდებლო ორგანოს სპეციალური აქტის გამოცემის შემდეგ.
ამ ტერმინოლოგიის მიხედვით, ხელშეკრულების გამოყენებისთვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ,ყოველთვის საჭიროა
ამ აქტის შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ამიტომუფრომართებულად მიგვაჩნია შეხედულება, რომელიც ხელშეკრულების
იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებად ასახელებს მითითებასა და ინკორპორაციას.
10. იმ პლ ე მ ე ნ ტაც ია ( მ ითითე ბითი ნ ო რ მ ა და ინ კო რ პო რ აც ია )
ხელშეკრულების გამოყენებისათვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ, ყოველთვის საჭიროა ამ აქტის
შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ხელშეკრულების იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებებია მითითება და ინკორპორაცია.
მ ითითებითი ნორმა (ან ნორმები) ეროვნული სამართლის შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ შიდასახელმწიფოებრივი ურთიერთობების
მოწესრიგებისას იყენებს საერთაშორისო სამართალს, რითაც უკანასკნელი ნორმები „წვდებიან“ შიდასახელმწიფოებრივი
სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებს და შეეფარდებიან ამურთიერთბებს. გვხვდებაროგორც ზოგადი მითითება, რომელიც
მთელ საერთაშორისო სამართალს გულისხმობს, ასევე მითითება, რომელიც ეროვნული სამართლის ნორმათა გარკვეულ ჯგუფს
აკავშირებს საერთაშორისო სამართის გარკვეულ ნაწილთან. არსებობს აგრეთვე სპეციალური მითითება, რომელიც კონკრეტულ
საერთაშორისო-სამართებრივ აქტზე მიგვანიშნებს. არცერთზემოაღნიშნულ შემთხვევაში არ ხდება საერთაშორისო-სამართებრივი
ნორმის ტრანსფორმაცია შიდასახელმწიფოებრივში, არამედ სასამართოებსა და სხვა ორგანოებს ეძლევა უფლება გამოიყენონ
საერთაშორისო სამართლის, ე. ი. სხვა სამართლებრივი სისტემის ნორმები კონკრეტულ არასამთავრობათაშორისი სამართლებრივი
ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე გამოიყენება არა მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმები,
არამედ უცხო სახელმწიფოს სამართლებრივი ნორმებიც, თუკი ამას ითვალისწინებს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა და
არცერთი მათგანი არ ხდება შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის შემადგენელ ნაწილად. აქ ხდება სპეციფიკური სამართლებრივი
ურთიერთობების სპეციალური წესით მოწესრიგება. ინ კორპორაცია საერთაშორისო სამართლის ნორმების იმპლემენტაციის მეორე
საშუალებად გვევლინება. ინკორპორაცია არის არსებული, ძალაში შესული ხელშეკრულების ან აღ იარებული საერთაშორისო-
სამართლებრივი ჩვეულების საფუძველზე ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი ნორმების შექმნა, ან არსებულის შეცვლა, ან
სრულიად გაუქმება. სახელმწიფოს შეუძია გამოსცეს სამართლებრივი აქტი, რომელიც ტექსტუალურად იმეორებს საერთაშორისო-
სამართლებრივ ნორმებს (ინდივიდუალური ინკორპორაცია), ან შეუფარდოს უკვე არსებული შიდასახელმწიფოებრივი ნორმები
ხელშეკრულების დებულებათა შესრულების პროცესს (ადაპტაცია), ან მიიღ ოს აქტი საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმების
ფორმულირების კოპირების გარეშ ე (ლეგიტიმაცია). ახალი ნორმების შიდასახელმწიფოებრივისამართლის სისტემაში ჩართვის ყველა
ეს საშუალება ინკორპორაციის ფორმად გვევლინება.
11. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის ს აკითხი ს აქარ თვ ე ლ ო ს კან ო ნ მ დე ბლ ო ბით
საქართველოს დამოკიდებულება საერთაშორისო სამართლისადა შიდასახელმწიფოებრივი სამართის თანაფარდობისადმი მკაფიოდ
გამოხატულია ფორმულაში: „საერთაშორისო სამართლის პრიმატი საქართველოს რესპუბლიკის კანონების მიმართ და მისი ნო რ მ ე ბის
პირდაპირი მოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე ცხადდება საქართველოს რესპუბლიკის ერთ-ერთ ძირ ითად კო ნ ს ტიტუც იურ
პრ ინციპად“. კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად, „საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის
საყოველთაოდ აღიარებულპრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, აქვსუპირატესი იურიდიული ძალაშიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების
მიმართ“. ამას გარდა „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულუფლებებსა და თავისუფლებებს , როგორც
წარუვალდა უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღ უდულია ამ
უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართალი“ (მუხ. 7).
12. ს ა ე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ძ ირ ითადი პრ ინ ც იპე ბი(ზო გადად და ყ ვ ე ლ ა პრ ინ ც იპი ს ათითაო დ)
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის პრ ინ ც იპე ბი ზო გადად
ს აერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპები - ყველაზე უფრო ზოგადი, უმნიშვნელოვანესი და საყოველთაოდ აღ იარებული
საერთაშორისო სამართლებრივინორმებია, რომლებიც იქმნებიან საერთაშორისო ხელშეკრულებების ან საერთაშორისო ჩვეულებების
სახით, მაგრამ თავისი ხასიათით სხვა ნორმების მიმართ ისეთივე თანაფარდობაში არიან, როგორც კონსტიტუციური და ჩვეულებრივი
კანონები. საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებრივი ნორმები უნდა შეესაბამებოდეს სამართლის ძირითად პრინციპებს. ის ნორმები,
რომლებიც არ შეესაბამებიან ძირითად პრინციპებს, მართლსაწინააღ მდეგო აქტებია და ვერ წარმოშობენ იურიდიულ უფლება-
მოვალეობებს. საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებში ზოგჯერურევენ ”სახელმწიფოთა ძირითად უფლება - მოვალეობებს”.
სახელმწიფოს ძირითადი უფლებები ის უფლებებია, რომლის გარეშე ვერიარსებებს ვერც ერთი სახელმწიფო, როგორც დამოუკიდებელი
პოლიტიკური ორგანიზაცია. ესუფლებები მიენიჭება ყოველ ერს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მიღ წევისას. ენიჭება იგი არა
რომელიმე ორგანიზაციის ან სახელმწიფოს მიერ, არამედ ავტომატურად.
დღ ეისათვის არსებობს მძლავრი მორალურ - პოლიტიკური ფაქტორი - სახელმწიფოს (ხალხთა) ძირითადი უფლებები. ეს ის
უფლებებია, რომელიც ეკუთვნის ყველა ერს ან სახელმწიფოს არსებობის ფაქტიდან გამომდინარე და არავის აქვს უფლება ძალით
წაართვას მათ ეს უფლებები. ამავე დროს აღ ნიშნული უფლებები აკისრებს სახელმწიფოებს მთელ რიგ მოვალეობებს სხვა
სახელმწიფოების მიმართ: სხვა ხალხების თვითგამორკვევის უფლების აღ იარებას, სხვა სახელმწიფოების პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისა და სუვერენიტეტის პატივისცემას, მათი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობას და ა.შ .
ყ ველა ეს უფლება-მოვალეობა დღეს ქცეულია საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ძირ ითად პრ ინ ც იპე ბად.
ყოველი ეს პრინციპი მოიცავს მთელ რიგ სხვა მნიშვნელოვან პრინციპებსა და ნორმებს, ამიტომ ევროპაში უშიშროებისა და
თანამშრომლობის ჰელსინკის თათბირზე (1975 წ.) გამოყოფილიქნა 3 დამატებითი პრინციპი - ტერიტორიული მთლიანობა, საზღვრების
დაურღვევლობა, ადამიანის უფლებათა დაცვა. ეს პრინციპები საერთაშორისო სამართლის სისტემის უმნიშვნელოვანესი საწყისებია,
რომლებიც გამოვლინებას პოულობს საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, შეთანხმებებსა თუ სხვა წყაროებში. ეს ის ნორმებია,
რომლებსაც უნდაშეესაბამებოდეს ყველა დანარჩენი საერთაშორისო - სამართლებრივი ნორმა. ყველა ძირითადი პრინციპი ამკრძალავი
ნორმის ხასიათს ატარებს და კრძალავს ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ყველა იმ ქმედობას და ქმედობისგან თავის შეკავებას,
რომელიც სხვა სახელმწიფოების მიმართ გამოიყენება ამუკანასკნელების სუვერენული უფლებების გათელვა-შევიწროების მიზნით.
ს ახე ლ მ წ იფო თა ს უვ ე რ ე ნ ულ ი თან ას წ ო რ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო მიუხედავად მისი ტერიტორიული სიდიდისა და მოსახლეობის რაოდენობისა, სამხედრო - ეკონომიკური
სიძლიერისა ან სისუსტისა, ყველა დანარჩენ ქვეყნებთან ერთად თანაბრად სარგებლობს საერთაშორისო სამართლებრივი
უფლებაუნარიანობით. არც ერთ ძლიერსახელმწიფოს უფლება არა აქვს თავს მოახვიოს სუსტს თავისი ბატონობა ან პრივილეგიურ
მდგომარეობაში დააყენოს თავისი თავი. ყველა საერთაშორისო კონფერენციაზე ყოველ სახელმწიფოს თითო ხმა მიეკუთვნება,
მიუხედავად მისი ეკონომიკური, პოლიტიკური თუ სამხედროსიძლიერისა. ყოველი სუვერენული სახელმწიფო უფლებამოსილია
მიიღ ოს მონაწილეობა საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ნორმების შემუშავებაში, დაესწროს იმ საერთაშორისო კონფერენციებს,
სადაც წყდება ის საკითხები, რომლებიც უშუალოდ ეხება მის ინტერესებს. ამგვარად, ყველა სუვერენული სახელმწიფო იურიდიულად
თანასწორია, ე.ი. თანაბარია საერთაშორისო სამართლის წინაშე. მხოლოდ გაეროს უშიშროების საბჭოში ხუთი დიდი სახელმწიფო (აშშ,
ინგლისი, საფრანგეთი, ჩინეთი, რუსეთი) სარგებლობს გარკვეული პრივილეგიებით. ყოველმათგანს მუდმივი წევრის ადგილი უკავია,
ხოლო მშვიდობის დაცვასთან დაკავშირებულღონისძიებათა მიღების დროს ხუთივე დიდი სახელმწიფოს თანხმობაა საჭირო. გაეროს
წესდება მთავარ პასუხისმგებლობას მშვიდობის დაცვის საქმეში სწორედ დიდ სახელმწიფოებს აკისრებს.
ძ ალ ის გამ ო ყ ე ნ ე ბაზე ან ძ ალ ით დამ უქრ ე ბაზე უარ ის თქმ ა
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი აგრესიულომს კანონგარეშე აცხადებს. აკრძალულია არამარტო ომის დაწყება, არამედ
ნებისმიერი სახის სამხედრო, ეკონომიკური, ფინანსური, სავაჭრო და სხვაზომების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს დაპყრობის ან მისი
პოლიტიკის დაქვემდებარების მიზნით. მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე საერთაშორისო სამართალი ომის ინსტიტუტს დავის
გადაჭრ ის ერთ-ერთ საშუალებად ცნობდა. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა საერთაშორისო ურთიერთობებში თავს იკავებდეს
ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენებისაგან. აგრესიული ომის წამოწყებისაგან. აგრესიული ომი არის მშვიდობის საწინააღ მდეგო
დანაშაული, რომელიც იწვევს პასუხისმგებლობას საერთაშორისო სამართლით. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა თავს იკავებდეს
არარეგულარული ძალების ან შეიარაღებული ბანდების შექმნისაგან ან შექმნის წაქეზებისაგან სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
შესაჭრელად. სახელმწიფოს ტერიტორია არ უნდა იყოს სხვა სახელმწიფოს მიერ შეძენის ობიექტი ძალისმიერი მუქარის ან ძალის
გამოყენების შედეგად. არავითარი ტერიტორიული შეძენა, რომელიც ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენების შედეგია, არ უნდა
იქნეს ცნობილი კანონიერად. აგრე ს იად ჩაითვლება სახელმწიფოს შეიარაღ ებული ძალების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული ხელშეუხებლობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღ მდეგ ან გაერო-ს წესდებით
დაუშვებელი სხვარომელიმე სახით. აგრესიულაქტად ითვლება ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების შეჭრა ან თავდასხმა სხვა
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და მისი ანექსია, სხვატერიტორიის დაბომბვა, შეიარაღებული ძალების თავდასხმა სხვა სახელმწიფოების
სახმელეთო, საზღვაო ან საჰაერო ძალებზე და ა.შ. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი ყოველსახელმწიფოს უფლებას ანიჭებს
მასზე თავდასხმის შემთხვევაში გამოიყენოს ”ინდივიდუალური ან კოლექტიური თავდაცვის” უფლება, ე.ი შეიარაღ ებულ თავდასხმას
დაუპირისპიროს ან საკუთარი შეიარაღებული ძალები ან მოკავშირე ქვეყნების ძალები. როდესაც ჩაგრული კოლონიური ერი ან ხალხი
განთავისუფლებისთვის მშვიდობიანი საშუალებების ამოწურვის შემდეგ მიმართავს იარაღს, ეს ბრძოლა არ შეიძლება კვალიფიცირებულ
იქნეს როგორც აგრესიული ომი, იგი სამართლიანი შეიარაღ ებული ბრძოლაა, თავდაცვითი ომია.
ს ახე ლ მ წ იფო ს ტე რ იტო რ იულ ი მ თლ იან ო ბის ხე ლ შ ე უხე ბლ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორია შეუვალია სხვა სახელმწიფოს ხელისუფლებისათვის. არც ერთსხვა სახელმწიფოს არ
აქვს უფლება დაარღ ვიოს ეს უზენაესობა და შეუფარდოს საკუთარი იურისდიქცია სხვა სახელმწიფოში მცხოვრებ თავისსავე
მოქალაქეებს, თუ გამონაკლისის სახით თვით ეს სახელმწიფო არ მისცემს ამის თანხმობას.
ტერიტორიული უზენაესობა განუყოფელი ცნებაა,იგი მოიცავს როგორც სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებს ტერიტორიაზე
მცხოვრებ ადამიანებზე,ასევე თვითტერიტორიის მიმართუზენაესი განკარგვის უფლებას. ხმელეთი, მისი წიაღი, შიდა ტერიტორიული
წყლები, ტერიტორიის თავზე მდებარე საჰაერო სივრცე მოცემული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის ქვეშ იმყოფება.ყოველი აქტი,
რომელიც ზღუდავს ადგილობრივი სახელმწიფოს იურისდიქციას მისი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში ძლიერი სახელმწიფოს
სასარგებლოდ, ეწინააღმდეგებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებს. სახელმწიფოს ტერიტორიული
უზენაესობის შეზღუდვადაიშვება მხოლოდ მხარეთათანასწორუფლებიანი, ჭეშმარიტად ნებაყოფლობითი ხასიათის შეთანხმების
საფუძველზე. ასევე ხელშეუხებელია სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა. ყოველი აქტი, რომელიც ლახავს
სახელმწიფოს საზღვრების მყუდროებას, მართლსაწინააღმდეგოა და უფლებას ანიჭებს დაზარალებულ სახელმწიფოს გამოიყენოს
საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული საშუალებანი. სახელმწიფოს საზღ ვრების შეცვლა შეიძლება მხოლოდ
თანასწორუფლებიანი შეთანხმების საფუძვლზე. როგორც ვხედავთ, ტერიტორიული მთლიანობისა და
ტერიტორიული უზენაესობის ცნებებიგანსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ტერიტორიული უზენაესობაუფროფართო, ყოვლისმომცველი
კატეგორიაა, ტერიტორიული მთლიანობა კი - მისი შემადგენელი ნაწილი. ამიტომ შეიძლება ირღვეოდეს ტერიტორიული უზენაესობა,
ხოლო ტერიტორიული მთლიანობა ხელშეუხებელი რჩებოდეს.
ს აზღ ვ რ ე ბის ურ ღ ვ ე ვ ო ბის პრ ინ ც იპი
ეს პრინციპი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობისა და ძალის გამოყენების პრინციპებთან მჭიდრო კავშირში უნდა
განიხილებოდეს. იგი ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მიღწეული პოლიტიკური და ტერიტორიული საკითხების მოგვარების
შედეგების გარანტიის საშუალებაა. ცნობილია, რომ დღ ესაც დასავლეთ ევროპაში განსაკუთრებით გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში არსებობს ძალები, რომლებიც მოითხოვენ პოლონეთის, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის საზღ ვრების გადასინჯვას.
ჰელსინკის თათბირზე საზღვრების ურღვევობის პრინციპი ცალკე პრინციპად გამოიყო. სახელმწიფოებს ურღ ვევად მიაჩნია
ერთმანეთის მთელი საზღვრები და ამიტომ ისინი ახლაც და მომავალშიც თავს შეიკავებენ ამ საზღვრების ყოველგვარი ხელყოფისაგან.
ისინი შესაბამისად თავს შიკავებენ აგრეთვე ყოველგვარი მოთხოვნებისა და მოქმედებებისაგან, რომელთა მიზანი იქნება ნებისმიერი
მონაწილე სახელმწიფოს ნაწილის თუ მთელი ტერიტორიის დაპყრობა, უზურპაცია.
ს ხვ ა ს ახე ლ მ წ იფო ს ს აშ ინ აო ს აქმ ე ე ბშ ი ჩ აურ ე ვ ლ ო ბის პრ ინ ც იპი
არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს უფლება ჩაერიოს სხვა სახელმწიფოს „საშინაო საქმეებში“. სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში შედის ის
საკითხები, რომლებიც ყოველი ერის ან ხალხის სოციალურ-პოლიტიკურიფორმის არჩევასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული და
განპირობებულია ამ უფლებით. ყოველი სახელმწიფოს საშინაო ცხოვრება მისი „საშინაო საქმეა“ სანამ თვითონ არ აქცევს მას
საერთაშორისო სამართლებრივინორმის ობიექტად. მაგრამ არსებობს შემთხვევები,როცა სახელმწიფოს „საშინაო საქმე“ საერთაშორისო
სამართლის ნორმას არღვევს და საერთაშორისო კონფლიქტს იწვევს. ეს მაშინ ხდება, როცა „საშინაო საქმე“ საფრთხეს უქმნის მშვიდობისა
და ხალხის უშიშროებას, არღვევს საყოველთაოდ აღიარებულსაერთაშორისო-სამართლებრივ ნორმებს. ამ თვალსაზრისით ყველაზე
თვალსაჩინომაგალითი იყო სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა აპარტეიდის რეჟიმის წინააღ მდეგ.
ჩაურევლობის პრინციპის დარღვევას ინ ტე რ ვ ე ნ ც ია ეწოდება. მის ყველაზე ტიპიურ მაგალითს სამხედრო ჩარევა
წარმოადგენს. არცერთ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთაჯგუფს არ აქვსუფლება ჩაერიოს პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, რა მიზეზითაც
უნდა იყოს, სხვა სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო საქმეებში. ამგვარი ქმედება, საერთაშორისო სამართლის პრინციპის დარღვევაა. არც
ერთი სახელმწიფო აგრეთვე არ უნდა აწყობდეს, ეხმარებოდეს, აღვივებდეს, აფინანსებდეს, აქეზებდეს შეიარაღ ებულ, ტერორისტულ
საქმიანობას.ყოველსახელმწიფოს აქვსუფლება აირჩიოს თავისი პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული სისტემა
ყოველი სხვა სახემწიფოს მხრივ ამა თუ იმ ფორმით ჩარევის გარეშე.
ხალ ხთა ( ე რ თა ) თან ას წ ო რ უფლ ე ბიან ო ბის ა და თვ ითგამ ო რ კვ ე ვ ის პრ ინ ც იპი
ყველახალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება - ამ უფლების ძალით ისინი თავისუფლად აწესებენ თავიანთ პოლიტიკურ
სტატუსს და თავისუფლად უზრუნველყოფენ თავიანთ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ განვითარებას.გაეროს
წესდების პრეამბულა მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან განავითარონ მეგობრული ურთიერთობანი სახელმწიფოთა შორის ხალხთა
თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პატივისცემის პრინციპებზე დაყრდნობით. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი
საწინააღმდეგო აქტად თვლის ყოველხელშეკრულებას, რომელიც ზღ უდავს ერის,ხალხის პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, მისი
თვითგამორკვევის უფლებას.
ხალხის დამონება და ექსპლოატაციაუცხო სახელმწიფოს მიერუარყოფს ადამიანის ძირითად უფლებებს და ეწინააღ მდეგება გაეროს
წესდებას. ყოველი სამხედროან რეპრესიული ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავენ დამოუკიდებელი ხალხის მონობაში დატოვებას -
მართლსაწინააღმდეგო აქტია და უნდა შეწყდეს, რათა მისცეს ხალხს საშუალება თავისუფლად, მშვიდობის პირობებში განახორციელოს
თავისი სრული დამოუკიდებლობის მოპოვების უფლება. ყოველი ერი, რომელიც გარკვეულ ტერიტორიაზე ცხოვრობს, ამ
ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ სიმდიდრეთა და რესურსების ერთადერთი პატრონია. მხოლოდ თვით ერს აქვს უფლება
განსაზღვროსრა პირობითდა რაწესითშეიძლება ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაცია. არც ერთ ხალხს არავითარ შემთხვევაში არ
შეიძლება წაერთვას სახსრები, რომლებიც მას ეკუთვნის. ამგვარად, ყოველიერის თვითგამორკვევის უფლებათა რეალიზაცია სამ
ძირითად კომპონენტს უნდა შეიცავდეს: ეროვნული და ტერიტორიული მთლიანობა, პლუს ბუნებრივი რესურსების უზენაესი
მესაკუთრეობა. ხალხებს, როცაისინი ცდილობენ განახორციელონ თავიანთი თვითგამორკვევის უფლება, შეუძლიათ გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციის წესების მიზნებისა და პრინციპების შესაბამისად გამოითხოვონ და მიიღონ მხარდაჭერა ამგვარი ძალმომრეობითი
ზომების საწინააღმდეგო მოქმედებასა და მათდამი წინააღ მდეგობის გაწევაში.თვითგამორკვევა და გამოყოფა, დამოუკიდებელი
სახელმწიფოს შექმნა, არ არის დღეს დასაშვები, თუ იგი არ იცავს სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას, არღ ვევს
ისტორიულად შექმნილ საზღვრებს, აზიანებს სახელმწიფოს უშიშროებას და სხვა.
ამიტომ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს აგრესიული სეპარატიზმი, რომლის მიზანიაცალმხრივად, ძალის გამოყენებით
ხელყოს სუვერენული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა,ერის თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაციის
მოტივით. ამის ნათელი მაგალითია კონფლიქტი, რომელიც მოახვიეს საქართველოს აფხაზმა სეპარატისტებმა.
ადამ იან ის უფლ ე ბე ბის და ძ ირ ითად თავ ის უფლ ე ბათა პატივ ის ც ე მ ის პრ ინ ც იპი
ადამიანის ძირითადი უფლებები კაცობრიობის განვითარების დღ ევანდელ ეტაპზე განუსხვისებელია ყოველგვარი გონიერი
არსებისაგან, მიუხედავად მისი სქესისა, კანისფერისა, რჯულისა, რასისადა ეროვნებისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მნიშვნელოვანი
ნაბიჯები გადაიდგა ადამიანის ძირითადი უფლებების საერთაშორისო-სამართლებრივი აღიარებისა და დაცვის თვალსაზრისით.
ჰელსინკის თათბირის მონაწილე სახელმწიფოებმა შემდეგნაირად განსაზღ ვრეს ამ პრინციპის შინაარსი. სახელმწიფოები
პატივისცემითმოეკიდებიან ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს ყველასთვის, განუსაზღვრელად რელიგიისა, სქესისა
და რასისა. ამ ფარგლებში სახელმწიფოები ცნობენ და პატივს სცემენ პიროვნების თავისუფლებას იწამოს მარტო ან სხვებთან ერთად
რელიგია, იმოქმედოს საკუთარი სინდისის კარნახის თანახმად სახელმწიფოები, რომელთა ტერიტორიაზე არიან ეროვნული
უმცირესობანი, პატივისცემით მოეკიდებიან კანონის წინაშე ასეთ უმცირესობათა წარმომადგენელი პირების თანასწორობის უფლებას
და ამრიგად დაიცავენ მათკანონიერინტერესებს ამ დარგში. სახელმწიფოები აღ იარებენ ადამიანის უფლებებს და ძირითადი
თავისუფლებების საყოველთაო მნიშვნელობას,რომელთა პატივისცემა არსებითი ფაქტორია მშვიდობის, სამართლიანობის და
კეთილდღ ეობისა. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაეროს კომპეტენტური ორგანოები ჩათვლიან, რომ სახელმწიფოში ადგილი აქვს
ადამიანის უფლებათა მასობრივ და სისტემურ დარღვევას, მათ შეუძლიათ მიმართონ წესდებით გათვალისწინებულ საშუალებებს
შეიარაღ ებული ძალების გამოყენების ჩათვლით.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო დავ ე ბის მ შ ვ იდო ბიან ი მ ო წ ე ს რ იგე ბის პრ ინ ც იპი
თუ საერთაშორისო დავის წარმოშობის შემთხვევაში ყოველი სახელმწიფო მოვალეათავი შეიკავოს ძალის გამოყენებისგან, მხარეების
ერთადერთი გზა რჩებათ - მიმართონ მხოლოდ დავის გადაწყვეტის მშვიდობიან საშუალებას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი შეიცავს დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის სპეციალურ ინსტიტუტს, რომელიც მრავალ
საშუალებას ითვალისწინებს - მოლაპარაკება, გამოძიება, შუამავლობა, შერიგება, არბიტრაჟი, სასამართლო პროცესი და სხვ.
ყოველი სახელმწიფო თავის საერთაშორისო დავებს სხვა სახელმწიფოებთან წყვეტს მშვიდობიანი საშუალებებით ისე, რომ საფრთხე
არ შეუქმნას მშვიდობას, უშიშროებას და სამართლიანობას. მოდავე მხარეები ვალდებული არიან, იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მიაღ წიეს
დავის გადაწყვეტას ერთ-ერთი ზემოხსენებული მშვიდობიანი საშუალებით, განაგრძონ მისწრაფება დავის მოსაწესრიგებლად
ურთიერთშორის შეთანხმებული სხვა მშვიდობიანი საშუალებით. საერთაშორისო დავების გადაწყვეტა ხდება სახელმწიფოთა
სუვერენული თანასწორობის საფუძველზე და დავების მშვიდობიანიგადაწყვეტის საშუალებათა არჩევის პრინციპების შესაბამისად.
ს ახე ლ მ წ იფო თა მ ო ვ ალ ე ო ბა ითან ამ შ რ ო მ ლ ო ნ ე რ თმ ან ე თთან წ ე ს დე ბის შ ე ს აბამ ის ად
სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან ითანამშრომლონ ერთმანეთთან, მიუხედავად მათი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური
სისტემებისა, საეთაშორისო ურთიერთობათა სხვადასხვადარგებშიიმ მიზნით, რომ დაიცვან საერთაშორისო მშვიდობა და უშიშროება
და ხელი შეუწყონ საერთაშორისო ეკონომიკურ სტაბილურობასადა პროგრესს, ხალხთა საერთო კეთილდღ ეობასა და საერთაშოროს
თანამშრომლობას, რომელიც თავისუფალია ასეთ განსხვავებაზე აღმოცენებული დისკრიმინაციისგან. ამ მიზნით:
ა) სახელმწიფოები თანამშრომლობენ სხვასახელმწიფოებთან საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვაში; ბ)
სახელმწიფოები თანამშრომლობენ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა საყოველთაო პატივისცემისა და დაცვის
დადგენაში ყველასთვის და რასობრივი დისკრიმინაციისა და რელიგიური შეუწყნარებლობის ყველა ფორმის ლიკვიდაციაში; გ)
სახელმწიფოები ახორციელებენ თავიანთ საერთაშორისო ურთიერთობებს ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, ტექნიკურ და
სავაჭროდარგებშისუვერენული თანასწორობისა და ჩაურევლობის პრინციპების შესაბამისად;დ) გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები მოვალენი არიან, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით მიიღ ონ
ერთობლივი და ინდივიდუალური ზომები, რომლებსაც წესდების შესაბამისი დებულებანი ითვალისწინებენ.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ით გან ს აზღ ვ რ ულ ვ ალ დე ბულ ე ბათა კე თილ ს ინ დის იე რ ი შ ე ს რ ულ ე ბა
სახელმწიფოები კეთილსინდისიერად უნდა ასრულებდნენ საერთაშორისო სამართითგანსაზღვრულთავიანთ ვალდებულებებს, ისევე
როგორც იმ ვალდებულებებს, რომლებიც საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღ იარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან
გამომდინარეობს, აგრეთვე იმ ვალდებულებებს, რომლებიც გამომდინარეობს საერთაშორისო სამართლის შესაბაიმისი
ხელშეკრულებებიდან თუ სხვა შეთანხმებებიდან, რომელთა მონაწილენიც ისინი არიან.
თავიანთ სუვერენულუფლებებს, მათ შორის იმ უფლებებს, რომელთა განხორციელებისათვის საჭიროა შემოიღ ონ თავიანთი
კანონები და ადმინისტრაციული წესები, ისინი უფარდებენ თავიანთ იურიდიულ ვალდებულებებს საერთაშორისო სამართლის
ფარგლებში. თუ გაეროს წევრთა ვალდებულებანი, რომლებიც გათვალისწინებულია გაეროს წესდებით, ეწინააღ მდეგება სხვა
რომელიმე ხელშეკრულებით თუ სხვა საერთაშორისო შეთანხმებით ნაკისრ ვალდებულებებს, გაეროს წესდების თანახმად, უპირატესი
ძალა ეძლევა წესდებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს.
1 3 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის ც ნ ე ბა და ს ახე ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ მისი ძირითადი სუბიექტები სახელმწიფოებია.
ს აერთაშორისო სამართლის სუბიექტი წარმოადგენს სამართლებრივი ურთიერთობის ისეთ მონაწილეს, რომელიც არა მარ ტო ფლ ო ბს
ს აერთაშორისო ნორმებით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობებს, არამედ ურთიერთობის სხვა მონაწილეებთან ერ თად ქმ ნ ის ამ
ნ ორმებს და უზრუნველყოფს მ ათ შ ე ს რ ულ ე ბას . თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი გარკვეული მოცულობით სუბიექტად
ცნობს აგრეთვე თავისუფლებისათვის მებრძოლ ერს, ან ხალხს. ერი ან ხალხი, რომელიც ითხოვს დამოუკიდებლობას, მაგრამ
მეტროპოლის წინააღმდეგობის გამო იძულებულია მიმართოს იარაღს, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით
აწარმოებს „შეიარაღებულთავდაცვას“ კოლონიზატორთა აგრესიის წინააღმდეგ. ასეთერს ან ხალხს მიენიჭება მთელი რიგი უფლებანი
და ეკისრება ვალდებულებანი. გაერომოვალეა რაც შეიძლება სწრაფად მოუღ ოს ბოლო წარმოშობილ კონფქლიტს და აიძულოს
კოლონიზატორი ცნოს თავისუფლებისათვის მებრძოლო ერის დამოუკიდებლობა.
თუ ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობა მშვიდობიან ფორმებში მიმდინარეობს, ერის ინტერესებს გამოხატავენ ის
არსებული წარმომადგენლობითი დაწესებულებები, რომლებიც ბრძოლის გარდამავალ ეტაპზე ყალიბდებიან როგორც შინაგანი
თვითმმარველობის ორგანოები. დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე აღნიშნული ორგანიზაციები და ორგანოები უფლებამოსილნი არიან:
დაამყარონ საერთაშორისო სამართლებრივი ურთიერთობა სხვა სახელმწიფოებთან. დააარსონ თავისი მუდმივი წარმომადგენლობა
დიპლომატიური სტატუსით, ხელი მოაწერონ საეთაშორისო ხელშეკრულებებს და ა.შ.
ასევე საერთაშორისო სამართლის არაძირითად,განსაკუთრებულსუბიექტს წარმოადგენს საერთაშორისო გაერთიანებანი -
გაერო, მისი სპეციალიზებული დაწესებულებანი. ეს ორგანიზაციები საერთაშორისო ასპარეზზე მათი წესდებით მოქმედებენ.
სახელმწიფო არის პირველადი, ძირითადი სუბიექტი, საერთაშორისო ორგანიზაცია კი მეორადი, არაძირითადი, წარმოებული
სუბიექტია, რომლის უფლებაუნარიანობა ზუსტადაა განსაზღ ვრული საერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპებით.
საერთაშორისო სამართლის სპეციფიკურ სუბიექტს წარმოადგენს ვატიკანი,რომელიც აღიარებულია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ.
იტალიის მთავრობაიძლევაგარანტიას, რომ არ ჩაერევა ვატიკანის საშინაო და საგარეოსაქმეებში, იტალიის ტერიტორიაზე ტრანზიტისა
და კომუნიკაციების გამოყენების ჩათვლით. ვატიკანში ან საზღვარგარეთმიმავალი უცხო სახელმწიფოს ელჩები სარგებლობენ იტალიის
ტერიტორიაზე სრული დიპლომატიური იმუნიტეტით, თუნდაც ამ სახელმწიფოს არ ჰქონდეს დიპლომატიური ურთიერთობა
იტალიასთან. ვატიკანი აქტიურად თანამშრომლობს იმ სახელმწიფოებთან, სადაც ძლიერია კათოლიკური რელიგია, იჩენს ინტერესს
მშვიდობისა და ხალხთაუშიშროების დაცვის პრობლემისადმი, ადამიანის უფლებებისა და სხვა საკითხისადმი.
და ბოლოს, მეცნიერთა მოსაზრების მიხედვით, შესაძლებელია საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი იყოს ფიზიკური
პირიც. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში ფიზიკური პირი სარგებლობს გარკვეული უფლებებით მხოლოდ
სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების საფუძველზე.ფიზიკური პირები მოკლებულნი არიან საერთაშორისო სამართლის ნორმათა შექმნისა
და დაცვის უფლებას. ფიზიკური პირები მოქმედებენროგორც გარკვეული სახელმწიფოს მოქალაქენი და მხოლოდ ამიტომ სარგებლობენ
ამ უფლებით. ამ უფლებათადაცვას ახორციელებს არა თვით ფიზიკური პირი, არამედ მისი სახელმწიფო. ფიზიკურ პირს არ აქვს
უფლება მიმართოსრომელიმე საერთაშორისო ორგანიზაციას პრეტენზიებით თავისი ანუცხო სახელმწიფოს მიმართ. მხოლოდ მაშინ,
როცა ფიზიკური პირი აგრესიული სახელმწიფოს ხელმძღვანელიადა მისიბოროტმოქმედება მშვიდობისა და ადამიანობის წინააღ მდეგ
საერთაშორისო ხასიათს ატარებს, მისი გასამართლება ხდება საერთაშორისო სასამართლოში (ტრიბუნალში) და საერთაშორისო
სამართლის ნორმათა საფუძველზე. ამგვარად, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად სუბიექტს მხოლოდ სახელმწიფო
წარმოადგენს.
1 4 . ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს რ ულ უფლ ე ბიან ი ს უბიე ქტი
ნ იშან თვისებას, რომელიც გვიჩვენებს სახელმწიფოს ხელისუფლების უზენაესობას, ქვეყნის საშინაო საქმეებში და დამ ო უკიდე ბო ბა ს
რომელიმე უცხო სახელმწიფოსგან საერთაშორისო ასპარეზზე, სახელმწიფო სუვერენიტეტი ეწოდება, ხოლო ამ ნიშან თვისების მ ქო ნ ე
ს ახელმწიფო ს - ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო . სახელმწიფო სუვერენიტეტისგან განასხვავებენ ეროვნულ სუვენიტეტს - ერის ან
ხალხის თვითგამორკვევის უფლებას. თუ ერი (ხალხი) მოიპოვებს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ასგილი ექნება ეროვნული და
სახელმწიფო სუვერენიტეტის შერწყმას. თუ ერი (ხალხი) განმათავისუფლებელ ბრძოლას ეწევა, ეს კოლონიის ეროვნული
სუვერენიტეტისა და მეტროპოლიის სახელმწიფო სუვერენიტეტის ურთიერთშეუთავსებლობას მოწმობს. როგორც უკვე აღ ვნიშნეთ,
სახელმწიფო სუვენიტეტისგან განასხვავებენ სახალხო სუვერენიტეტსაც - ხალხის უფლებას, აირჩიოს, განამტკიცოს და განავითაროს ის
სოციალურ-პოლიტიკური სისტემა და სახელმწიფო ფორმა, რომელიც მას სურს. ამგვარად, სახელმწიფო სუვერენიტეტი არის
ერის(ხალხის) პოლიტიკური ორგანიზაციის უმაღ ლესი ფორმის ნიშან–თვისება, მისი პოლიტიკური დამოუკიდებლობის
სამართლებრივი გამოხატულება.
1 5 . რ თულ ი ს ახე ლ მ წ იფო ე ბი (ფე დე რ აც ია და კო ნ ფე დე რ აც ია )
ფედერაც ია სახელმწიფოებრივი მოწყობის ფორმაა. ფედერალური სახელმწიფო წარმოადგენს ფედერაციის იმ სუბიექტების
გაერთიანებას, რომლებსაც საკუთარი სახელმწიფო ორგანოები აქვთ. თანამედროვე საერთაშორისოპარქტიკაში ვხვდებით ფედერალურ
სახელმწიფოთა განსხვავებულმოდელებს. არის ისეთიფედერაციები, სადაც სუბიექტთა კომპეტენცია მინიმუმამდეა დაყვანილი, და
ისეთებიც, რომელთა სუბიექტებს აქვთ საკუთარი კონსტიტუციები, კანონმდებლობა,მოქალაქეობაც კი. საერთაშორისო სამართლის
მიხედვით, საერთაშორისო სამართის სუბიექტად მხოლოდ ფედერაცია გვევლინება. რაც შეეხებაფედერაციის სუბიექტებს, მათ სრული
სუვერენიტეტი არ აქვთ: მართალია, ისინი გარკვეულშემთხვევაში უფლებამოსილნი არიან მონაწილეობა მიიღ ონ საერთაშორისო
ურთიერთობებშ, მაგრამ იქ, სადაც ასეთი წესი მოქმედებს,ფედერაციის სუბიექტთა საერთაშორისო უფლებამოსილება აფუძნებულია
ფედერაციის შიდა კანონმდებლობაზე. შეუზღუდავი, პირველადი, სრულყოფილი სუბიექტის უფლება შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ
სუვერენულ სახელმწიფოს, ამ შემთხვევაშ - მთელ ფედერაციას. კონფედერაცია არის ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთი
კავშირი, როდესაც მასში შემავალი სახელმწიფოები სრული სახით ინარჩუნებენ საკუთარ სუვერენიტეტს და რჩებიან სუბიექტებად
საერთაშორისო სამართლისა. ცხადია კონფედერაციათვითონაც მონაწილეობს საერთაშორისო ურთიერთობებში როგორც სუბიექტი და
აქვს საერთაშორისო სამართალსუბიექტობის ნიშნები, მაგრამ შეზღ უდული სახით. კონფედერაციის ჩამოყალიბება ფორმდება
საერთაშორისო ხელშეკრულებით,რომლის საფუძველზეც კონფედერაციას გადაეცემა უფლებამოსილება გარკვეულ სფეროებში,
ჩვეულებრივ ეს სფეროები: ომი და ზავი, საგარეო პოლიტიკა, შეიარაღ ბული ძალები, შესაძლოა მათ განეკუთვნებოდეს აგრეთვე
საფინანსო პოლიტიკა და ა. შ. მაგრამ იმის გამო, რომ კონფედერაციის წევრი სახელმწიფოები სუვერენიტეტს ინარჩუნებენ,
გადაწყვეტილებები კონფედერაციისთვის გადაცემული კომპეტენციის ფარგლებში იქმნება იმის მიხედვით, თუ რა კომპეტენცია
განუსაზღვრეს კონფედერაციის სახელმწიფოებმა, რომლებიც მისი სუბიექტები არიან, თუმცა კონფედერაციის ცნტრალური ორგანოები
სრული სახით მაინც არ ემსგავსბიან სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს, რადგან მათი გადაწყვეტილებების იმპლემენტაცია
დამოკიდებულია კონფედერაციის სუბიექტების ნებაზე, რომლებსაც შეუძლიათ უარი განაცხადონ კონფედერაციის მიერ მიღ ებული
გადაწყვეტილებისრეალიზაციაზე. კონფედერაციის გარდამავალი ტიპის რთული სახელმწიფოა, რომელიც ზოგიერთი გამონაკლისის
გარდა ან ფედერაციაშ გადაიზრდება ან იშლება.
1 6 . ს ახე ლ მ წ იფო ს , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის , წ არ მ ო შ ო ბა და გაქრ ო ბა
დროთაგანმავლობაში იქმნება ახალი სახელმწიფოები, ხოლო სხვა სახელმწიფოები ქრებიან ან განიცდიან მნიშვნელოვან ცვლილებას.
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკაგვიჩვენებს ახალი სახელმწიფოების „დაბადების“ სხვადასხვა საშუალებებს. განვიხილოთ
რამდენიმე მათგანი.
ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
1948-1949 წწ. ყოფილი ერთიანი გერმანიის ადგილზე შეიქმნაორი სახელმწიფო - გერმანიისფედერაციული რესპუბლიკა და გერმანიის
დემოკრატიული რესპუბლიკა. 1919 წელს ავსტრია-უნგრეთის ადგილზე შეიქმნა სახელმწიფოები:
უნგრეთი,ჩეხოსლოვაკია,რუმინეთი,იუგოსლავია,პოლონეთი და ავსტრია.
ე რ ო ვ ნ ულ-გან მ ათავ ის უფლ ე ბე ლ ი ბრ ძ ო ლ ე ბის შ ე დე გად
1989-1991 წწ. დაიშალა სსრ კავშირი და საერთაშორისო ასპარეზზე 15 დამოუკიდებელი სახელმწიფო გამოვიდა.
რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტირამ და უნგრეთმა შექმნეს ერთი სახელმწიფო - ავსტრია- უნგრეთი. 1991 წელს გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა
შეუერთდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას.
* * *
რაც შეეხება სახელმწიფოს, როგორც საერთაშორისო სუბიექტის გაქრობას, აღ სანიშნავია შემდეგი ძირითადი შემთხვევები:
1. რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტრია-უნგრეთის შექმნის შემდეგ ავსტირამ და უნგრეთმა შეწყვიტეს დამოუკიდებელი არსებობა, დაკარგეს თავისი
საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტურობა და ერთიან სუბიექტად იქცნენ.
2. ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
ავსტრია-უნგრეთის დაშლის შემდეგავსტიამ და უნგრეთმა კვლავ შეიძინეს საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტის სტატუსი.
სამაგიეროდ, ავსტია-უნგრეთმა,როგორც საერთაშორისო-სამართლებრივმა სუბიექტმა შეწყვიტა არსებობა. იგივე ითქმის
ჩეხოსლოვაკიაზე.
ასეთია სახელმწიფოს გაქრობის ის გზები,რომელიც არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ნორმებს. ზოგიერთი მეცნიერი
მიუთითებს ანექსიას,მაგრამ ასეთი შეხედულება ვერჩაითვლება გამართლებულად. მართალია ანექსიის შედეგად სახელმწიფო კარგავს
თავის დამოუკიდებლობას, მაგრამ ეს აქტი ეწინააღმდეგება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს და არ შეიძლება იყოს
აღ იარებული სახელმწიფოს, როგორც სუბიექტის გაქრობის საშუალებად. ანექსია დღ ეს კანონგარეშედაა გამოცხადებული.
1 7 . ც ნ ო ბის ს ახე ე ბი
როგორც ვიცით, საერთაშორისო ასპარეზზე დროთა განმავლობაში ჩნდება ახალი სახელმწიფოები, რომლებიც აქტიურად ებმება
საერთაშორისო ურთიერთობებში.
ხშირია შემთხვევები, როცა თვითონ სახელმწიფო რჩებაუცვლელი, მაგრმ ადგილი აქვს სახელმწიფო გადატრიალებას. როდესაც
სახელმწიფოში ამგვარი ვითარებაა, რთულდება მოცემული სახელმწიფოსროგორც საშინაო, ისე საგარეოვითარება და არანორმალური
მდგომარეობაიქმნება მსოლიოს ამათუ იმ რეგიონში. იმისათვის, რომ ახლადწარმოშობილმა სახელმწიფომ ან მთავრობამ დაიკავოს
საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთობაში ნორმალური ადგილი, საჭიროადანარჩენი სახელმწიფოები თანახმაიყვნენ დაამყარონ
მასთან საერთაშორისო ურთიერთობა, ანუ ცნონ იგი.
საერთაშორისო სამართალში ცნობის ქვეშიგულისხმება მოცემული სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნება, რომელიც მიმართულია
ახლად წარმოშობილი სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ. აღნიშნულიდან ჩანს თუ რა როლს ასრულებს ცნობის
ინსტიტუტი საერთაშორისო–სამართლებრივი ურთიერთობის ნორმალურად წარმართვის საკითხში. ზოგჯერ, როდესაც ადგილი აქვს
არა უბრალოამბოხებას, არამედ ფართო მასშტაბის შეიარაღებულბრძოლას,სხვა სახელმწიფოებმა შეიძლება აჯანყებული ორგანიზაცია
ცნონ აჯანყებულმხარედ. იმ შემთხვევაში, თუ აჯანყებულმხარედ ცნობს თვითონ დაინტერესებული სახელმწიფო, იგი ავრცელებს
აჯანყებულებზე სამხედრო ტყვეობისრეჟიმს და მას არ აქვსუფლებაგანიხილოს ისინი როგორც სამართალდამრღვევები.
როდესაც აჯანყებაგადადის სამოქალაქო ომში და ძალები შედარებით თანაბრდება, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მეომარ მხარედ
ცნობას. მეომარ მხარედ ცნობახდება ოფიციალური დეკლარაციის საშუალებით. სახელმწიფო, რომელიც ცნობს აჯანყებულებს მეომარ
მხარედ, მოვალეა დაიცვას ნეიტრალიტეტი, წინააღმდეგშემთხვევაში ადგილი ექნება საერთაშორისო სამართლის ნორმების დარღვევას.
ამ სახის ცნობა წარმოიშვა პირველი მსოფლიო ომის დროს. ომის პერიოდში ქვეყნებმა გამოთქვეს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს
შექმნის სურვილი. აჯანყებულდა მეომარ მხარედ ცნობადღ ეს არ არის გამართლებული, რადგან საერთაშორისო სამართალი
მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან აჯანყებისგან თავის შეკავებას.
1 8 . ც ნ ო ბის თე ო რ იე ბი
დე კლარაციული თეორია ჩამოყალიბდა კაპიტალიზმის განვითარების საწყის სტადიაზე, როცა ფეოდალურ სახელმწიფოებს შორის აქა-
იქ წარმოიშობოდა ახალი, ბურჯუაზიული ტიპის სახელმწიფოები.ეს სახელმწიფოები წარმოიშობოდა ან ახალი სახელმწიფოს
ჩამოყალიბებით ანუკვე არსებულსახელმწიფოში ბურჟუაზიული რევოლუციის გზით. დაკლარაციული თეორიის თანახმად, ცნობა
მხოლოდდამხოლოდ აკანონებს ახლად წარმოქმნილი სახელმწიფოს საერთაშორისო ურთიერთობის მონაწილედ გახდომის ფაქტს. ამ
თეორიის მიხედვით, ახლად შექმნილი სახელმწიფო ხდება საერთაშორისოსამართლის სუბიექტიარა იმიტომ, რომ მას ცნობენ, არამედ
იმიტომ, რომ ყოველ ახლად შექმნილ სახელმწიფოს უფლება აქვს გამოვიდეს საერთაშორისო ასპარეზზე და დაიცვას თავისი
ინტერესები. კონსტიტუციური თეორია ამტკიცებს, რომ თითქოს ახლად შექმნილი სახელმწიფო მხოლოდ მაშინ ხდება საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტი, როცაროცა მას ცნობენ სხვა სახელმწიფოები. წინააღ მდეგ შემთხვევაში იგი მოკლებულია უფლებას, გახდეს
საერთაშორისო საამრთლის სრულუფლებიანი წევრი. იგი ცდილობს ხელი შეეშალოს ერების თვითგამორკვევის უფლების
განხორციელებას და საექვემდებაროს ყოველი ახალი სახელმწიფოს ,,სამართლიანობის და კანონიერების’’ შეფასებას დიდი
სახელმწიფოებისთვის. სახელმწიფოს ცნობასთან ძალიან ახლოს დგას მთავრობის ცნობის საკითხი. ეს საკითხი დაისმის მაშინ, როდესაც
ახალი მთავრობახელში იღებს ხელისუფლებას არაკონსტიტუციური ანუ სახელმწიფოს გადატრიალების გზით. მაშინ სახელმწიფოები
თავად განსაზღ ვრავენ, რამდენად მიზანშეწონილია ახალი მთავრობის ცნობა.
1 9 . ც ნ ო ბის ფო რ მ ე ბი
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკის ანალიზი საშუალებას გვაძლევს ცნობის ფორმები 2 კატეგორიად დავყოთ-ფაქტობრივი და
ოფიციალური ცნობა.ფაქტო ბრ ივ ი ც ნ ო ბა გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როცა სახელმწიფო ამყარებს ახლად შექმნილ
სახელმწიფოსთან საქმიან კავშირს, მაგრამ ამავე დროს თავს იკავებს მისი ოფიციალური ცნობისგან. მათ შორის წარმოებს მხოლოდ
მოლაპარაკება ამათუ იმ საკითხზე. ოფიციალური იურიდიულ ი ცნობა განსხვავდება ფაქტობრივი ცნობისგან იმით, რომ ახლად
შექმნილი სახელმწიფოს ცნობის ფაქტი გამოხატული უნდაიყოსრომელიმე დოკუმენტში.ოფიციალური ცნობა შეიძლება ორი სახის
იყოს: de factoდა de iure, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სამართლებრივი შედეგების მიხედვით. მთავარი განსხვავება მათ
შორის არის ის, რომ პირველ შემთხვევაში მთვრობა იცნობა როგორც სინამდვილეში არსებული, მაგრამ მასთან არ ამყარებენ
დიპლომატიურ და ზოგჯერსაკონსულოურთიერთობებსაც კი. ურთიერთობა სავაჭრ ო ხელშეკრულებით ამოიწურება. დე ფაქტო
ცნობის დროს დამყარებულურთიერთობას აქვს დროებითი, არასტაბილური ხასიათი. დეფაქტო ცნობა მოკლე ხანში იცვლება დე იურე
ცნობით, რის შემდეგაც ორ სახელმწიფოს შორის სტაბილური ურთიერთობა მყარდება. მყარდება დიპლომატიური და საკონსულო
ურთიერთობანი. ამგვარად, მხოლოდ დე იურე ცნობა ქმნის ჭეშმარიტ ურთიერთობას.
ცნობის ინსტიტუტი ემსახურება მშვიდობიანი თანაარსებობის პრინციპის განმტკიცებას. იგი მოწოდებულია
ხელი შეუწყოს ხალხთა მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას.აღ სანიშნავია, რომ გაეროში
საქართველოს მიღების ფაქტი არ ნიშნავს ჩვენი ქვეყნის ავტომატურ ცნობას ამ ორგანიზაციის ყველა წევრის მიერ. არსებული წესის
მიხედვით სახელმწიფოს გაეროში ან სხვაორგანიზაციაში გაწევრიანება არ ნიშნავს ამ ორგანიზაციის წევრების მიერ ახალი წევრ-
სახელმწიფოს ოფიციალურ ცნობას. ლაპარაკი შეიძლება საქმიან ცნობაზე, რომელიც არავითარ იურიდიულ ვალდებულებას არ
წარმოშობს დე იურე ან დე ფაქტო ცნობისთვის.
2 0 . ს ახე ლ მ წ იფო ს ს ამ არ თალ მ ე მ კვ იდრ ე ო ბა
სახელმწიფოები იბადებიან და კვდებიან. ეს პროცესი წარმოშობს მეტად რთულდა პოლიტიკურად ძალზე მნიშვნელოვან პრობლემას -
ახალი სახელმწიფოს უფლებამემკვიდრეობის საკითხს. ე.ი. საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებამოსილებანი გადადის ძველი
სახელმწიფოდან ახლად შექმნილზე. უფლებამემკვიდრეობის საკითხი შეიძლება წარმოიშვას ასევე ერთი სახელმწიფოს მიერ
მეორისათვის ტერიტორიის გადაცემის შემთხვევაში.
ა . უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის მ იმ არ თ
უფლებამემკვიდრეობა სოციალური რევოლუციის პირობებში. მხოლოდ მაშინ, როცა ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ადგილი აქვს
სოციალურ რევოლუციას, წარმოიქმნება უფლებამემკვიდრეობის საკითხი. რაც უფრო ძირფესვიანია რევოლუცია, მით უფრო
რადიკალურია ყოფილი სუბიექტის უფლებათა და მოვალეობათა შემოწმება-გადასინჯვა ახალი სუბიექტის მხრიდან.
დე კოლონიზაციით გამ ო წ ვ ე ულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენს დამოუკიდებლობას
მეტროპოლისგან ან სხვა სახით არსებულკოლონიური რეჟიმისაგან, თავისუფლდება ყველა სხვახელშეკრულებისაგან, რომელიც დადო
მმართველმა მთავრობამ ამ ტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ ”ტაბულა რაზას” პრინციპი,რომელიც
ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლის მიერ თავს მოხვეული ვალდებულებისაგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო
უფლებამოსილია გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებებს ტოვებს ძალაში და რომელს უარყოფს. ეს როდის ნიშნავს,რომ
სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. პირიქით, ახალი სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ
არათანასწორუფლებიან ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი ტერიტორიის, ბუნებრივი რესურსების უმოწყალო
განიავება და ხალხის სასტიკი ექსპლოატაცია. ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს გაერთიანებით ან ერთი სახელმწიფოს რამდენიმე
ერთეულად გაყოფით გამოწვეულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . პირველ შემთხვევაში გაერთიანებულ სახელმწიფოზე გადადის
წინამორბედი სახელმწიფოს ყველა ხელშეკრულება და შეთანხმება. ავტომატურად გადადის შენაერთზე ის ხელშეკრულებანი,
რომლებიც არეგულირებენ გაერთიანებაში შემავალი ერთეულების სასაზღ ვრო და სხვა ტერიტორიალურ საკითხებს.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი სახელმწიფო რამდენიმე სახელმწიფოდ იყოფა, მიუხედავად იმისა განაგრძობს თუ არა წინამორბედი
სახელმწიფო არსებობას, ყველა მის მიერდადებული ხელშეკრულება, რომელიც მთელტერიტორიას ეხებოდა, რჩება ძალაში ყოველი
გამოყოფილი ნაწილის მიმართ, ხოლო კონკრეტული ტერიტორიის მიმართ მოქმედი ხელშეკრულება გადადის მხოლოდ ამ
ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოზე.
ბ. უფლებამემკვიდრეობა სახელმწიფო ქონებისა და სახელმწიფო არქივის მიმართ - რასაშუალებითაც არ უნდა ჩამოყალიბდეს ახალი
სახელმწიფო, მასზე გადადის სახელმწიფო საკუთრების ყველა სახე( მოძრავი და უძრავი ქონება) შემდეგი წესით: სახელმწიფო-
მემკვიდრის ტერიტორიაზე მდებარე უძრავი ქონება მასვერჩება. უძრავი ქონეება, რომელიც ამ ტერიტორიას ეკუთვნის, მაგრამ მის
გარეთმდებარეობს და მას თავის დროზე დაეპატრონა წინამორბედი სახელმწიფო, სახელმწიფო-მემკვიდრეს მიეკუთვნება.
მოძრავი ქონება,რომელიც გამოყოფილ ტერიტორიას ეკუთვნოდა, მაგრამ შემდგომ გახდა წინამორბედი სახელმწიფოს ქონება,
უბრუნდება სახელმწიფო-მემკვიდრეს.
სახელმწიფო არქივების საკითხი რთულია და ძირითადად ურთიერთშეთანხმებით წყდება. მაგრამ უდავოდ ითვლება
დებულება,რომელიც მოითხოვს წინამორბედ სახელმწიფოსგან გადასცეს სახელმწიფო-მემკვიდრეს მის ტერიტორიასთან
დაკავშირებული დოკუმენტური და ისტორიული არქივები ან თუ ისინი ორივე მხარეს ეხება, მისაწვდომი გახადონ სახელმწიფო-
მემკვიდრისათვის. უნდა დაისვას საკითხი რუსეთში მყოფი საქართველოს საგანძურისა და არქივების დაბრუნების შესახებ.
გ. უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ვ ალ ე ბის მ იმ არ თ
როდესაც ერთი სახელმწიფო იყოფა რამდენიმე ერთეულად, ვალების საკითხი წყდება სახელმწიფოების ურთიერთშეთანხმებით,
როგორც წესი, არსებული ვალი იყოფა გამოყოფილი ერთეულების ეკონომიკური პოტენციალისა და მოსახლეობის რაოდენობის
გათვალისწინებით. თუ კონკრეტული თანხა მთლიანად იყო მოხმარებული გარკვეული ტერიტორიის საკეთილდღ ეოდ, მისი გადახდა
დაეკისრება ამ ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოს. მიუხედავად იმისა,რომ საქართველო ძალით იყო გაერთიანებული სსრ კავშირში,
ამ უკანასკნელის დაშლის შემდეგ საქართველოს მიეცა უფლებადაპატრონებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქონების გარკვეულ წილს,
რადგანაც ქართველი ხალხი მონაწილეობდა სსრ კავშირის ეკონომიკურ და სამხედრო პოტენციალის მშენებლობაში.
ამავე დროს საქართველოსრესპუბლიკამ აიღო ვალდებულება გადაიხადოს სსრკავშირის საზღ ვარგარეთული ვალის გარკვეული
ნაწილი, რომელიც მოხმარდა საქართველოს საჭიროებას.
2 1 . „ტაბულ ა რ აზას “ პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენდა დამოუკიდებლობას მეტროპოლისგან ან სხვა სახის კოლონიური რეჟიმისგან,
თავისუფლდებოდა ყველა სხვახელშეკრულებსგან, რომელიც დადო მმართველმა მთავრობამ ამტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა
მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ. „ტაბულარაზას“ („სუფთა დაფა“) პრინციპი, რომელიც ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლიის
მიერ თავ მოხვეული ვალდებულებებისგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო უფლებამოსილია თავად გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებას
დატოვებს ძალაში და რომელსუარყოფს. ეს არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. ახალი
სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ არათანასწორუფლებიან, კაბალურ ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი
ტერიტორიის უმოწყალოდ განიავება. „ტაბულა რაზას“ პრინციპი არ ვრცელდება საერთაშორისო სამართლის ძირითად
პრინციპებზე და სხვა ამკრძალავ ნორმებზე. არც ერთ სახელმწიფოს არა აქვსუფლებაუარყოს საერთაშორისო მართლწესრიგის საყრდენი
პირინციპები და ნორმები, რომელთა გარეშე შეუძლებელი ხდებახალხთაუშიშროების უზრუნველყოფა.საქართველოს რესპუბლიკაც ამ
გზით მიდის. მან აღ იარა გაეროს წესდების ძირითადი პრინციპები და ორგანიზაციაში შესვლის სურვილი გამოთქვა.
2 2 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბა , მ ხარ ე ე ბი და მ ათშ ი მ ო ნ აწ ილ ე ო ბის უფლ ე ბა
საერთაშორისო ხელშეკრულებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროა. საერთაშორისო სახელშეკრულებო
სამართალი არის იმ ნორმათა ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავენ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა დადებისა და შეწყვეტის წესს,
მ ათი იურიდიული ძალის ნამდვილობის პირობებს. ამ საკითხთან დაკავ შ ირ ე ბულ ი დავ ე ბის მ ო წ ე ს რ იგე ბის ს აშ უალ ე ბე ბს .
საერთაშორისო ხელშეკრულებების მხარედ გვევლინება მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტები - სახელმწიფოები,
საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომლებსაც აქვთ საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებაუნარიანობა.
საერთაშორისო ხელშეკრულება აკისრებს უფლება-მოვალეობებს მხოლოდ მასში მონაწილე მხარეებს. მესამე სახელმწიფოებზე
უფლება-მოვალეობანი არ ვრცელდება. მაგრამ, თუ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, რომელიც არის კონკრეტული
ხელშეკრულების მხარე, გამოიყენებს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ უფლებებს, მას ავტომატურად ეკისრება ამ
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოვალეობებიც.
გამონაკლისს წარმოადგენს ხელშეკრულებანი, მიმართული აგრესიის წინააღ მდეგ. ვენის კონვენცია აღ იარებს სახელმწიფოთა
უფლებას დადონ ხელშეკრულება აგრესორის პასუხისმგებლობისა და სხვა საკითხების ფიქსაციის მიზნით. ამავე დროს, ყოველი
ხელშეკრულება, რომელიც იდება აგრესორებისადა მათი მოკავშირეების მიერსხვა სახელმწიფოს საზიანოდ, იმთავითვე ჩაითვლება
ბათილად.
ხელშეკრულებები განსხვავდება ერთმანეთისგან მხარეთა რაოდენობის მიხედვით. ო რ მ ხრ ივ ი ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბი
სახელმწიფოთშორისი ურთიერთობების ყველაზე ტიპური სახეა. დღეისთვის მისი რაოდენობა რამდენიმე ასეულ ათასს შეადგენს.
თანამედროვე ეტაპზე სულუფროდიდ და ფართო გამოყენებას პოულობს მრავალმხრივი ხელშეკრულ ე ბე ბი, რომელთა მეშვეობით
იქმნება საერთაშორისო უნივერსალური და რეგიონალური ორგანიზაციები, წესდებები და ა.შ.ხელშეკრულებაში მონაწილეობა
არ ნიშნავს მხარეებთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებას, ხოლოხელშეკრულების შეწყვეტა არ ნიშნავს სხვა მხარეებთან
ასეთი ურთიერთობის გაწყვეტას.
2 3 . ალ ტე რ ნ ატის წ ე ს ი (ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის დადე ბის წ ე ს ი და ს ტადიე ბი)
საერთაშორისო ხელშეკრულების დადების უფლება სუვერენული სახემწიფოს ერთ–ერთი ძირითად უფლებათაგანია. ყოველი
სახელწიფო უფლებამოსილია მიიღოს მონაწილეობა ხელშეკრულების შემმუშავებელ კონფეენციაზე,ან შეუერთდეს უკვე არსებულ
ხელშეკრულებას, თუ იგი დაინტერესებულია ასეთი შეთანხმებით. სახელმწიფო თვითონ განსაზღვრავს რომელორგანოს აქვს უფლება
იმოქმედოს საერთაშორისო ასპარეზზე მისი სახელით და დადოს საერთაშორისო ხელშეკრულება. როგორც წესი ეს უფლება
სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურს ეკუთვნის ან საგარეო საქმეთა მინისტრი ან სპეც. უფლებამოსილებით რწმუნებული.
საერთაშორისო ხელშეკრულებაიდება ან უშუალო დიპლომატიური მოლაპარაკების შედეგად, ან საერთაშორისო კონფერენციის
მოწვევით. მხარეთა მიერ შეთანხმებული და დაზუსტებული ტექსტი ხელმოწერის ობიექტად იქცევა. საერთაშორისო ხელშეკრულების
ხელმოწერა სპეციალური წესის დაცვით ხდება, რომლის მიზანია ასახოს სახელმწიფოთა სუვერენული თანასწორობის პრინციპი. ამ წესს
ალ ტერნატი ეწოდება.ორმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერის დროს მხარეები სვამენ თავის ხელმოწრას ერთმანეთის გასვწრივ,
მარცხნიდან მარჯვნივ, ან ერთიმეორის ქვევით.პირველშემთხვევაში მარცხენა ადგილი პირველადგილად ითვლება, მეორე შემთხვევაში
ასეთ ადგილად ზედა ადგილი ითვლება. ყოველ ეგზემპლარს პირველ ადგილას აწერს ის მხარე, რომელთანაც რჩება წინამდებარე
ხელშეკრულება. მრავალმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერისას მხარეები სვამენ თავის ხელმოწერას ქვეყნების სახელწოდების
ანბანურიწესის მიხედვით,როგორც წესი, გამოიყენებაინგლისური ანბანი. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის გამოიყენება რუსული
ანბანი. ხელშეკრულების დანართს ხელს აწერენ დელეგაციის მეთაურები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი ხელშკრულების
განუყოფელ ნაწილად ჩაითვლება (დამატებითი მუხლები და ა. შ.) რაც შეეხება დანართებს, რომლებიც საქონლის ნუსხას, საბუთების
ნიმუშებსადა სხვა ამგვარ აქტებს წარმოადგენს, მათ, როგორც წესი, ან სულარ აწერენ ხელს, ანდა ხელს აწერენ დელეგაციის მდივნები.
2 4 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის ძ ალ აშ ი შ ე ს ვ ლ ის ს აფუძ ვ ლ ე ბი
ხელშეკრულება ძალაში შედის: ა) ხელმოწერის დღიდან; ბ) ხელმოწერიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; გ) სარატიფიკაციო
სიგელების გაცვლის დღიდან ან ამ დღიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; დ) სარატიფიკაციო სიგელების სათანადო რაოდენობის
დაგროვების დღიდან ან ამ სღ იდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; ე)ხელშეკრულების დამტკიცების (მიღ ების) დღ იდან ან
გარკვეული ვადის გასვის შემდეგ.
ასეთია ხელშეკრულების როგორც კონკრეტული საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლება-მოვალეობის აღ მნუსხველი
აქტის ძალაში შესვლის ძირითადი საშუალებანი, მაგრამ ხელშეგრულების ძალაში შესვლა როდი ნიშნავს იმას, რომ იგი სავალდებულო
ხდება ყველა მხარისთვის. ასეთი ხელშეკრულება სავალდებულო ხდება მხოლოდ მათთვის, ვინც შეასრულა აქტის ძალაში შეყვანისთვის
გათვალისწინებული ყველა პროცედურა, მაგალითად, მოახდინა მისი რატიფიკაცია, შეუერთდა მას და ა. შ. მაგრამ, სხვებისთვის,
რომლებსაც ასეთი აქტი არ ჩაუტარებიათ, ეს ხელშეკრულება სავალდებულო ძალას არ იძენს, მანამ სანამ ისინი არ გადადგამენ სათანადო
ნაბიჯს.
რ ატიფიკაციის ქვეშიგულისხმება ხელშეკრულების დამტკიცება სახელმწიფოს უზენაესი ხელისუფლების მიერ.სახელმწიფოს უფლება
აქვს უარითქვასრატიფიკაციაზე და ეს ვერჩაითვლება მართლსაწინააღმდეგო აქტად. ყოველი სახელმწიფო თვითონ განსაზღ ვრავს
რატიფიკაციის წესებს და იმ ორგანოს, რომლის კომპეტენციაშიც შედის რატიფიკაციის უფლება. რატიფიკაციის აქტი ფორმდება
სარატიფიკაციოსიგელის სახეით, რომლითაც მეთაური ატყობინებს მეორე მხარეს ხელშეკრულების დამტკიცებისფაქტს და არწმუნებს,
რომ ხელშეკრულება პირნათალად შესრულდება. რატიფიკაციისგან განასხვავებენ ხელშეკრულების დამტკიცებას ანუ მიღ ებას, რასაც
ქვეყნის კონსტიტუცია მიაკუთვნებს ამა თუ იმ კომპეტენტურ ორგანოს, თუკი ხელშეკრულება არ მოითხოვს სარატიფიკაცია
პროცედურას. თუ ხელშეკრულებაღია ხასიათისაა, ყოველ სახელმწიფოს უფლება აქვს „შეუერთდეს“ უკვე ხელმოწერილ
ხელშეკრულებას, რისთვისაც ის სპეციალურ განცხადებას აკეთებს და შეერთების აქტს სახელმწიფო-დეპოზიტორს აბარებს.
ხელშეკრულება ძალაში შედის „სარატიფიკაციო სიგელების გაცვლისას“ ან „დეპონირებისთვის გადაცემ ის ას “.
ორმხრივი ხელშეკრულების დადებისას, ერთ ქვეყანაში ხდება ხელშეკრულების ხელმოწერა, ხოლო სარატიფიკაციო სიგელების
გადაცემა ხდება მეორე სახელმწიფოს დედაქალაქში.მრავალმხრივ ხელშეკრულებათა რატიფიკაციის დროს სარატიფიკაციო სიგელის
შესანახად ამოირჩევა სახელმწიფო-დეპოზიტორი ან სათანადო საერთაშორისო ორგანიზაციის აღ მასრულებელი ორგანო. ყოველი
სახელმწიფო ხელმოწერისას ანრატიფიკაციის დროს უფელბამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმ ა . თუ არცერთმა მხარემ არ
განაცხადა პროტესტი, შენიშვნაიურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ. დადებული ხელშეკრულება უნდა იყოს სათანადო
წესით გამოქვეყნებული ანუ პრ ო მ ულ გირ ე ბულ ი ყოველი მხარის მიერ.
2 5 . დათქმ ა
ყოველი სახელმწიფო ხელმოწერისას ან რატიფიკაციის დროსუფლებამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმა, რომლის მიზანია
შეზღ უდოსზოგიერთი მუხლის მოქმედება ან შემოფარგლოს მათი მოქმედებაგარკვეული პირობებით. თუ არც ერთმა სხვა მხარემ არ
განაცხადა პრტესტი, შენიშვნა იურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ და ამიერიდან შენიშვნის გამკეთებელსა და
ხელშეკრულების სხვა მონაწილეებს შორის ხელშეკრულება მოქმედებს დათქმის აღ ნიშნული შესწორებებით. თუ მის წინააღ მდეგ
პროტესტს აცხადებს მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფო, დათქმა ვრცელდება დანარჩენ მონაწილეებზე. ერთსულოვანი პროტესტის
შემთხვევაში დათქმა იურიდიულ ძალას არ იძენს და ბათილდება, თუ თავისი ხასიათი დეკლარაციული არ არის.
ზოგჯერ, იშვიათ შემთხვევაში, თვით ხელშეკრულება ნაწილობრივ ან სრულებით კრძალავს შენიშვნის გაკეთებას, რაც შეთანხმების
დემოკრატიული საწყისების ხელშუხებლობის უზრუნველსაყოფად კეთდება.
2 6 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის მ ო ქმ ე დე ბის ვ ადა
ხელშეკრულების მოქმედების ვადა მხარეთა მიერ განისაზღ ვერება. უვადოდ იდება მხოლოდ ის ხელშეკრულებანი, რომლებიც
საერთაშორისო სამართლის კოდიფიკაციის აქტებს წარმოადგენენ ან ომის მდგომარეობას წყვეტენ (საზავო ხელშეკრულეანი). ამ
ხელშეკრულებათა დენონსაცია (გაუქმება)დაუშვებელია. პოლიტიკური სახის ხელშეკრულებანი იდება როგორც წესი 10, 20 და
მეტი წლით, ეკონომიკური, კულტურული და სამართლებრივი სახისა 1-5 წლით, ზოგჯერ განუსაზღ ვრელი ვადით.
ხელშეკრულების ვადა შეიძლებაგაგრძელდეს, რასაც პროლონგაცია ეწოდება. პროლონგაცია ავტომატურ ხასიათს ატარებს მაშინ,
როცა ამას თვითხელშეკრულებაითვალისწინებს. თუ ხელშეკრულების ვადის გასვლამდერამდენიმე თვით ან წლით ადრე არც ერთი
მხარე არ გამოთქვამს მისი გაუქმების სურვილს, იგი ავტომატურად განაგრძნობს მოქმედებას გარკვეული ვადის განმავლობაში.
2 7 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის ნ ამ დვ ილ ო ბის პირ ო ბე ბი
საერთაშორისო ხელშეკრულების ნამდვილობა გულისხმობს მის საერთაშორისო-სამართლებრივ სრულფასოვნებას, მართლზომიერ
ხასიათს. ყოველი აქტი, რომელსაც ჩადის ერთი სახელმწიფო სხვა სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნების თავისუფლების შეზღ უდვის
მიზნით, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად ითვლება. პირველ რიგში, ასეთ ქმედებად ჩაითვლება ძალით დამუქრების გამოყენება
სახელმწიფოს ან მისი წარმომადგენლობის მიმართ. სადავოდ ხდის ხელშეკრულების ნამდვილობას მოლაპარაკების მონაწილე
სახელმწიფოს წარმოამდგენელთა მოტყუება ან მოსყიდვა, ხელშეკრულებაში გაპარული შეცდომა და ა.შ.
ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლება ძალის გამოყენება ან სხვარაიმე იძულებითი საშუალებისთვის მიმართვა. ცალკე საკითხს
წარმოადგენს ხელშეკრულების ბათილობა მხარეთა მიერ იმპერატიული ნორმების გადახვევის გამო. ამ შემთხვევაში ორივე
სახელმწიფოს ნების გამომჟღავნების თავისუფლება ეჭვს არ იწვევს, თუმცახელშეკრულებით დადგენილი ქცევითი წესები ”უხვევენ”
არსებულსაყოველთაოდ აღიარებულნორმებს, რომელთა იმპერატიული ხასიათის უგულებელყოფა აკრძალულია. იმპერატიული ნორმა
უკრძალავს მხარეებს ისეთ გადახვევას, რომელიც მათ ურთიერთობას ეხება და ერთმანეთის მიმართ უფლება-მოვალეობებს ადგენს.
ამიტომ ხელშეკრულება, რომელიც ორივე სახელმწიფოს აგრესიულპაქტს წარმოადგენს და მესამე სახელმწიფოს წინააღ მდეგ არის
მიმართული, ჩაითვლება ბათილად არა იმიტომ, რომ ძალის გამოყენების დაუშვებლობას იმპერატიული ხასიათი აქვს, არამედ იმიტომ,
რომ ეს აქტი არღვევს, ლახავს საერთაშორისო სამართლის ამ ძირითად პრინციპს. მაგრამ თუ ორმა სახელმწიფომ დადო ხელშეკრულება,
რომლითაც აღიარებენ მათშორის დავის მოწესრიგების შეიარაღებული ძალების გამოყენების საშუალებით, ასეთი ხელშეკრულება
იმთავითვე ბათილად გვევლინება, რადგანაც ძალის გამოუყენებლობის პრინციპის შეცვლა ურთიერთშეთანხმებითაც არ შეიძლება.
2 8 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის შ ე წ ყ ვ ე ტა
როდესაც მხარე ან მხარეები ერთმანეთის მიმართ აქტიურად იყენებენ შეძენილუფლებებს, ხოლო ვალდებულებების შესრულებაზე თავს
არ იწუხებენ, ხელშეკრულება მერყევიხდება და შეიძლება მოხდეს მისიმოქმედების ვადის შეწყვეტა ვადის გასვლამდე. საერთაშორისო
ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტის რამდენიმე საშუალება არსებობს:ა) როდესაც ხელშეკრულებაში აღ ნიშნული წესის
გათვალისწინებით, ერთი მხარე ატყობინებს მეორე მხარეს ან სახელმწიფო-დეპოზიტორს, რომ მას არ სურს ხელშეკრულების ვადის
გაგრძელება, ამას ხელშეკრულების დე ნ ო ნ ს აც ია ეწოდება. ბ) შესაძლებელია ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტა მხარეთა
შეთანხმებით მოხდეს. ამ შემთხვევაში ყოველი მხარის თანხმობაა სავალდებულო. თუ ამ შეთანხმებას ახალი შესწორებული
ხელშეკრულების დადება მოყვება შედეგად, ადგილი აქვს საერთაშორისო ხელშეკრულების ნოვაციას. გ) ხელშეკრულება წყდება ასევე
მის მიერ გათვალისწინებული პირობების შესრულებისას ან აღ ნიშნული ვადის ამოწურვისა შესაძლებელია ხელშეკრულების
ცალმხრივიგაუქმებაც,ა) როდესაც ერთ-ერთი მხარე არ იცავს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულპირობებს და უხეშად არღვევს მათ,
მეორე მხარესუფლება აქვს გააუქმოს ასეთი შეთანხმება, უკანასკნელის ამ მოქმედებას ხელშეკრულების ან ულ ირ ე ბა ეწოდება.
ბ)ავტომატურად უქმდება ის ხელშეკრულება, რომელიც საერთაშორისო ასპარეზიდან გამქრალ სუბიექტთან იყო დადებული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულების სტრუქტურა და ფორმა
ფორმის მხრივ საერთაშორისოხელშეკრულება წერილობით სახეს ატარებს, ხოლოსტრუქტურის მხრივ სამ ძირითად ნაწილად:
ა) პრეამბულა ანუ შესავალი ნაწილი შეიცავს მხარეთადასახელებას და შეთანხმების მიზანზე მითითებას.
ბ) ძირითადი ნაწილი მუხლობრივად აღნუსხავს მიღწეული შეთანხმების შინაარსს.
გ) დასკვნითი ნაწილი პეოცედურულსაკითხებს შეიცავს: ხელშეკრულების ძალაში შესვლის დრო, მისი მოქმედების ვადა, ვადის
გაგრძელების წესი, ხელშეკრულებასთან შეერთების წესი, ხელშეკრულების გაუქმების ( დენინსაციის ) წესი, რა ენაზეაშედგენილი
ხელშეკრულების ტექსტი, ხელშეკრულების დადების თარიღი და ადგილი. სულბოლოში დაისმის მხარეტა ხელმოწერა და ბეჭდები.
წინათ ხელშეკრულება ან მხოლოდ ლათინურ ანფრანგულან ინგლისურ ენებზე იწერებოდა. დღეს ხელშეკრულების ენა გარკვეულწესს
ემორჩილეაბ – მრავალმხრივი ხელშეკრულებანი იდება ე.წდიპლომატიურ (ინგლისურ, ფრანგულ და რუსულ) ენებზე, ორმხრივი –
მხარეთა არჩევით.
საქართველოს რესპუბლიკაიყენებს ორმხრივი ხელშეკრულების ედგენისას ქართულდა მეორე მხარის ენას,
გაეროშიმიღებულია ექვსი ოფიციალური ენა– რუსული, ინგლისური, ფრანგული, ჩინური, ესპანური, არაბული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია შეიძლება მოვახდინოთ სამი ნიშნის მიხედვით:
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა ტიპები. საერთაშორისო ხელშეკრულებათა მრავალათასიანი აქტები თავისი მნიშვნელობითადა
საერთაშორისო მასშტაბურობის თვალსაზრისიტ ყველა თანაბარი როდია. განასხვავებენ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტთა
ზოგადი ქცევის მარეგულირებელ შეთანხმებებს, რომლებიც თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად ნორმებსა და
პრინციპებს განამტკიცებენ და ხელშეკრულებებს, რომელნიც სახელმწიფოთა შორის კონკრეტულ საკითხებს არეგულირებენ.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა სახელწოდებანი. არსებობს საერთაშორისოხელშეკრულებათაუამრავი სახელწოდება:
ხელშეკრულება, ტრაქტატი, პაქტი, კონვენცია, შეთანხმებადა ა.შ. პრინციპში ყველა ამ სახელწოდების ხელშეკრულება არ განსხვავდება
ერთმანეთისაგან იურიდიული ძალის თვალსაზრისით და მხარეებისათვის სათანადო უფლებამოვალეობებს წარმოშობს, ცვლის ან
სპობს, მაგრამ არც ის იქნება სწორი, რომუგულებელვყოთ ის ნიუანსები, რომელსაც ყოველი სახელწოდება ატარებს. განვიხილოთ
ზოგიერთი მათგანი:
ხელშეკრულება ყველაზეფართოდ მიღებული ტერმინია, რომელიც ყველა სახის სახელმწიფოტაშორისო შეთანხმებებს ასახავს.
პაქტი, როგორც წესი, ეწოდებაორმხრივ ან მრავალმხრივ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და, როგორც წესი,რატიფიკაციას არ საჭიროებენ. მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთა რატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
შ ეთანხმება – ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით ეწოდება იმ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და როგოეც წესი, რატიფიკაციას არ საჭიროებენ, მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთარატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
კონვენცია ძირითადად ისეთი სახის სახელმწიფოთაშორისო შეთანხმებას ეწოდება, რომელიც რაიმე სპეციალური დარგს და სპეციალურ
დანიშნულებით ხასიათს ატარებს.
დე კლარაცია ეწოდებაორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთგანცხადებას, რომელიც მხარეთა საგარეოპოლიტიკის გარკვეულ გეზს
სახავს ან მათშეხედულებას გამოხატავს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სხვასფეროში; დეკლარაცია, როგორც წესი, შეიცავს
საერთაშორისო სამართლის ახალ, ძირითად პრინციპებს ან მხარეთა დამოკიდებულებას არსებული პრინციპებისადმი.
ნ ოტების გაცვლა ეწოდება შეთანხმების დადების ისეთ წესს, როდესაც მხარეები ერთმანეთსუგზავნიან იდენტური ტექსტის მქონე
განცხადებებს.
კომპრომისი ეწოდებაისეთ შეთანხმებას, რომლითაც მხარეები თანხმდებიან გადასცენ საერთაშორისოსასამართლოს მათ შორის
წარმოშობილი დავა.
ო ქმის საშუალებით ფორმდება სხვადასხვა სახის შეთანხმებანი, რომელთა მეშვეობით მხარეები ცხადებენ თავის სურვილს შეუერთდნენ
ხელშეკრულებას, განავადონ მისი მოქმედება; ოქმის მეშვეობით მთავრობები აკეთებენ ამათუ იმ დათქმას ხელშეკრულების მიმართ და
ა.შ.
ზოგჯერ ოქმის სახელწოდებას ატარებს შეთანხმება, რომელიც არაფრით არ განსხვავდება ჩვეულებრივი ხელშეკრულებისგან.
1. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თალ ი და ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა
ს აერთაშორისო სისტემა, ფარ თო გაგე ბით, მოიცავს ყველა იმ ურთიერთობას, რომელიც სახელმწიფოს გარეთ წარმოქმნილი
ურთიერთბების კომპონენტებს შეიცავს, განურჩევლად იმისა, ატარებს კონკრეტული ურთიერთობა სამთავრობათაშორისო თუ
არასამთავრობათაშორისო ხასიათს, მონაწილეობს მასშიფიზიკური თუ იურიდიული პირი, პოლიტიკური პარტია თუ სახელმწიფო,
როგორც სუვერენული უფლებების მატარებელი. ამგვარად, საერთაშორისო სისტემის ამცნებაში შედის ყველა საერთაშორისო მოვლენა,
სახელმწიფოთა შორის არსებული ყველა ურთიერთობა. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ის ტე მ ა , ვ იწ რ ო გაგე ბით, მოიცავს მხოლოდ
სახელმწიფოთაშორისურთიერთობებს, ე. ი. ისეთ ურთიერთობებს, რომლებშიც ძირითადადმოქმედ პირებად, სუბიექტებად, გამოდიან
სახელმწიფოები, როგორც სუვერენული პოლიტიკური ერთეულები, აგრეთვე სახელმწიფოთა მიერ შექმნილი საერთაშორისო
სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციები. სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების სუბიექტების გარდა, ეს სისტემა მოიცავს აგრეთვე ამ
ურთიერთობების შედეგად წარმოშობილსამართლებრივ, მორალურ და სხვა ნორმებს (საერთაშორისო სამართალს, საერთაშორისო
ადათს, საერთაშორისო მორალს, საერთაშორისო თავაზიანობას), რომლებიც თავის მხრივ, აქტიურ ზეგავლენას ახდენენ არსებულ
საერთაშორისო ურთიერთობებზე.
ს აერთაშორისო სამართალი კონკრეტული საერთაშორისო სისტემის - სახელმწიფოთაშორისისისტემის განუყოფელი ნაწილია და უნდა
განიხილებოდეს მთელი სისტემის ყველა კომპონენტთან მჭიდრო კავშირში. საერთაშორისოსამართალი საერთაშორისო პოლიტიკური,
ეკონომიკური, სავაჭრო, კულტურული და სხვა ურთიერთობების იურიდიული ჩარჩოა, რაც ამ ურთიერთობებს სპეციფიკურ, სხვა
სოციალური მოვლენებისგან განსხვავებულხასიათს ანიჭებს. საერთაშორისო სამართალი ეწოდება მხოლოდ იმ ნორმებს , ან უ ქც ე ვ ის
წ ესებს, რომლებიც სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზეც იქმნებიან და რომ ე ლ თა შ ე ს რ ულ ე ბის
უზრუნველყოფა თვით სახელმწიფოთა ან სხვა სუბიექტთა მიერ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად ხორციელდება.საერთაშორისო
სამართლის ძირითად სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური საერთაშორისო სისხლის
სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. საერთაშორისო სამართლის რეგულირების
საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს
მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ) მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. საერთაშორისო სამართის
წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და
საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი. საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო
ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისოსამართლის სუბიექტები. ყველა ლოკალური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა,
მიუხედავად თავისუებურებებისა, უნდა შეესაბამებოდეს საყოველთაო საერთაშორისო სამართის ძირითად პრინციპებს. საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმები და პრინციპები შესრულებულ უნდა იქნას საერთაშორისო სამართლის სუბიექტების მიერ.
2. გან ს ხვ ავ ე ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ს ამ არ თალ ს შ ო რ ის
საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივ სამართალს შორის განსხვავება შემდეგშია:1. საერთაშორისო სამართლის ძირითად
სუბიექტს წარმოადგენს სახელმწიფოები. ფიზიკურ პირს მხოლოდ გარკვეულ სფეროებში ვხვდებით: მან შეიძლება დამოუკიდებლად
იმოქმედოს, გამოიყენოს საერთაშორისო სამართალი ადამიანის უფლებების დარღ ვევისას. ფიზიკური პირი ინდივიდუალური
საერთაშორისო სისხლის სამართლის სუბიექტი ხდება მხოლოდ საერთაშორისო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. 2. საერთაშორისო
სამართლისრეგულირების საგანი მხოლოდ სახელმწიფოთა მთავრობათაშორისი ურთიერთობებია,ე. ი. ისეთი ურთიერთბები, სადაც
სახელმწიფოები მონაწილეობს, როგორც ერთიანი, უზენაესი, სუვერენული უფლებების მქონე ძალა, ანუ ხელისუფლების მქონე
სუბიექტი. ურთიერთობანი, რომელნიც საზოგადოებრივი, რელიიგური და სხვა ამგვარი ხაზით ხორციელდება, არ ექვემდებარება
საერთაშორისო სამართალს. 3. საერთაშორისო სამართლის ობიექტად შეიძლება იყოს მხოლოდ: ა) სახელმწიფოს მოქმედება; ბ)
მოქმედებისგან თავის შეკავება; გ) სახელმწიფოს ტერიტორია. 4. საერთაშორისო სამართის წყაროებია სახელმწიფოთაშორისი
შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები - საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებანი, ე. ი.
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს ქმნის არა რაიმე ზესახელმწიფოებრივი საკანონმდებლო ორგანოები, არამედ თვით საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტები. 5. იგივე სუბიექტები უზრუნველყოფენ საერთაშორისო სამართლის შესრულებას.
3. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ნ ო რ მ ე ბის იე რ არ ქია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების იერარქია ამგვარად შევიძლია ჩამოვაყალიბოთ:1. საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი
პრინციპები, რომელნიც ყველა ან თითქმის ყველა სახელმწიფოს მიერაა ცნობილი, ამ ქვეყნების სოციალური სისტემების არსის
მიუხედავად. 2. საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ცალკეულ დარგში გაბატონებული პრინციპები, რომელნიც ძირითად
პრინციპებთან შესაბამისობაში უნდაიყვნენ. 3.ძირითადი და დარგობრივი პრინციპების შესაბამისოში არსებული დარგობრივი ნორმები,
რომელნიცაღნიშნული პრინციპების კონკეტიზაციას წარმოადგენენ. 4. ლოკალური საერთაშორისო-სამართლებრივი პრინციპები და
ნორმები, რომელნიც ორი ანრამდენიმე სახელმწიფოს ურთიერთობებს არეგულირებს და ზემოაღნიშნულპრინციპებს და ნორმებსუნდა
შეესაბამებოდეს.
4. იმ პე რ ატიულ ი და დის პო ზიტიურ ი ნ ო რ მ ე ბი
განასხვავებენ იმპერატიულდა დისპოზიტიურ ნორმებს. დისპოზიტიური საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმა ანიჭებს სუბიექტს
უფლებას ურთიერთშეთანხმებითშექმნან განსხვავებულიქცევის წესი, გადაუხვიონ მას. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებმა არ
ისარგებლეს ამუფლებით, მათი ურთიერთობა მოწესრიგდება არსებული დისპოზიტიური ნორმით. მაგალითად, ღ ია ზღ ვაში ყველა
სახელმწიფოს ხომალდინაოსნობს თავისი ქვეყნის ალმით და სხვა ქვეყნის ხომალდს არა აქვსუფლება მისი გაჩერების, გაჩხრეკის, თუკი
მეკობრეობის, მონათვაჭრობის და სხვა მსგავსი ეჭვი არ არის, მაგრამ ორან რამდენიმე სახელმწიფოს შეთანხმებით შეუძლიათ მისცენ
უფლება თავიანთსამხედრო ხომალდებს ნებისმიერდროს ჩაატარონ ჩხრეკა სახელმწიფოების სამოქალაქო გემებზე. არსებობს
ნორმები, რომელთა გადახვევა ურთიერთშეთახნმებითაც არ შეიძლება, რადგან მათ მიერ დადგენილი ქცევის წესი ყევლა
სახელმწიფოსათვის, მთელი საერთაშორისოსაზოგადოებისათვის სასიცოცხლო, უმნიშვნელოვანეს ფასეულობას წარმოადგენს. ასეთ
ნორმას იმ პე რ ატიულ ი ხასიათი აქვს.
5. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს ო ც იალ ურ ი ბუნ ე ბა
საერთაშორისო სამართალს, რომელიც მონათმფლობელურ, ფეოდალურ და ბურჟუაზიულ სამყაროს ემსახურებოდა, ეკონომიკურ
ბაზისად ედო ყოველი სოციალურ-ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელი საწარმოოურთერთობანი. ესურთიერთობანი ორ
საფეხურიან ხასიათს ატარებდა - ყოველ სახელმწიფოში გაბატონებული ბაზისი განაპირობებდა კონკრეტული სოციალურ-
ეკონომიკური ფორმაციისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთერთობებს. უკანასკნელთა შორის
საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობანი ისეთივე მატერიალური ძალის მქონენი იყვნენ, როგორც სახელმწიფოების შიგნით
გაბატონებული საწარმოო ურთიერთობანი. რასაკვირველია, კაცობრიობის განვითარებასთან ერთად საერთაშორისო ეკონომიკური
ურთიერთობანი ფართოვდებოდადა მრავალფეროვანი ხდებოდა, უფრო და უფრო ბევრ ქვეყანას ახვევდა ქსელში, რაც განაპირობებდა
მთელი პოლიტიკური და იურიდიული ზედნაშენის ხასიათს.ამგვარად შეიძლება ვისაუბროთ მონათმპლობელურ, ფეოდალურ და
ბურჟუაზიულსაერთაშორისო სამართალზე, აგრეთვე ე. წ. „სოციალისტური“ და „კაპიტალისტური“ სახელმწიფოების თანაარსებობის
პერიოდისთვის დამახასიათებელ საერთაშორისო სამართალზე. ახალგაზრდა საბჭოთა სახელმწიფომ საერთაშორისო
ასპარეზზე გასვლისთანავე ხაზი გაუსვა არსებული საერთაშორისო სამართლის დემოკრატიული პრინციპების და ნორმების
მნიშვნელობას და აღ იარა მათი იურიდიული ძალა. ობიექტურად საბჭოთა კავშირის არსებობამ ხელი შეუწო საერთაშორისო
სამართლის შემდგომ ჰუმანიზაციას და დემოკრატიზაციას, კოლონიალიზმის სისტემის დაშლას, თუმცა ყველაფერიეს მიმდინარეობდა
დასავლეთის დიდ სახელმწიფოებთან ზეგავლენის სფეროების განაწილებისთვის გააფთრებული ბრძოლის პირობებში „ცივის ომის“
ნიშნის ქვეშ.
თანამედროვე ეტაპზე ჩამოყალიბდა პროგრესული კაცობრიობის ერთიანი მართლშეგნება, რომელმაც შეიმუშავა ნორმების
კომპლექსი სავალდებულო საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთოებებში მონაწილე ყველა სახელმწიფოსათვის. მრავალი მათგანი
დღ ეს საერთაშორისო სამართის შემადგენელ ნაწილად იქცა, ნაწილი კი ჯერჯერობით კვლავ პროგრესული კაცობრიობის
მართლშეგნების სფეროს მიეკუთვნება და იურიდიულად სავალდებულო ძალას მოკლებულია. დღ ეისთვის საყოველთაო
საერთაშორისო სამართალში განმტკიცებულია ყველაფერი საუკეთესო, რაც მოგვცა კაცობრიობის ისტორიულმა განვითარებამ. იგი
გვევლინება იმ პრინციპებისა და ნორმების სისტემად, რომლებიც განამტკიცებენ სახელმწიფოების თანამედროვე საერთაშორისო
საზოგადოების მორალურ ფასეულობებს. ამ ფასეულობებს ზოგადდემოკრატიული ხასიათი აქვთ: ისინი ემსახურებიან სახელმწიფოთა
თანამეგობრობის ნორმალურ ფუნქციონირებას, ყველა სახელმწიფოს, მიუხედავად მისი სოციალურ-პოლიტიკური წყობისა,
კეთილმეზობლური და მშვიდობიანი თანამშრომლობის უზრუნველყოფას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, თავისი სოციალური ბუნებით, ზოგად-დემოკრატიული ხასიათისაა , ყ ო ვ ე ლ ი ნ ო რ მ ა
მ ხოლოდ თანასწორუფლებიანი შეთანხმების შედეგი შეიძლება იყოს იქ, სადაც მხარის ნება სხვა ნებასთან თანასწორია. დაუშ ვ ე ბე ლ ია
ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს დიქტატი სხვა სახელმწიფოთა მიმართ. სწორედ ამით აიხსნება საერთაშორისო სამ არ თის ზო გად-
დე მ ო კრ ატიულ ი ხას იათი.
6. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის წ ყ არ ო ე ბი ( ძ ირ ითადი და დამ ხმ არ ე )
საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროებია სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმები -
საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო ჩვეულებები.
ს აერთაშორისო-სამართლებრივი ჩვეულება დაუწერელი ქცევის წესია. იგი ყალიბდება სახელმწიფოთშორისი პრაქტიკის შედეგად,
რომლებიც აღიარებენ ამ ქცევის წესის სავალდებულო ძალას დუმილით ან ოფიციალური განცხადებით. სახელმწიფოთა ქცევის წესი
საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებით ნორმად რომ იქცეს, აუცილებელიაგარკვეული პერიოდი (თვე, წელი, ზოგჯერსაუკუნეებიც კი),
რომლის განმავლობაში სახელმწიფოები ერთნაირად იყენებენ ამ ქცევის წესს საერთაშორისო სამართლებრივ პრაქტიკაში. მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც სახელმწიფოთაუმრავლესობა აღიარებს ამ ქცევის წესს, იგი იქცევასაერთაშორისო სამართლის წყაროდ. ეს ნორმა მხოლოდ
მათთვისაა სავალდებულო, ვინც მას ცნობს. ლოკალური საერთაშორისო - სამართლებრივი ჩვეულებითი ნორმა არ უნდა
ეწინააღმდეგებოდეს საყოველთაოდ აღიარებულჩვეულებითდა სახელშეკრულებო იმპერატიულ ნორმებს. ს აე რ თაშ ო რ ის ო
ხელშეკრულება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის მთავარი წყაროა, რადგანაც მხოლოდ დაწერილი ნორმა ქმნის სტაბილურ,
მყარ ქცევის წესს. ს აერთაშორისო სამართლის პრინ ც იპე ბი იურიდიული ძალის მქონე ზოგადი სახელმძღ ვანელო საწყისია,
რომელსაც უნდა ემორჩილებოდეს ან საერთაშორისოსამართლის მთელი სისტემა ან ცალკეული დარგების ნორმები. ეს პრინციპები
საერთაშორისო სამართლის წყაროს წარმოადგენს. საერთაშორისო სამართალი იცნობს ე.წ. დამხმარე წყაროებსაც. ასეთი სახის წყაროები
უშუალოდ არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის წყაროს, მაგრამ მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენენ საერთაშორისო
სამართლებრივი ნორმის ჩამოყალიბების პროცესზე. ესენია: შიდასახელმწიფოებრივი კანონი, საერთაშორისო ორგანიზაციის
დადგენილებანი და სასამართლო პრეცედენტები და მეცნიერთა ნაშრომები.შ იდასახელმწიფოე ბრ ივ ი კან ო ნ ი. ასეთი კანონ ი
თავისთავად არ შეიძლებაიყოს საერთაშორისო სამართლის წყარო, მაგრამ, თუ სხვა სახელმწიფოები აღ იარებენ ამ ქცევის წესს, იგი
შეიძლება გადაიქცეს საერთაშორისო ხელშეკრულების ან საერთაშორისო ჩვეულების ძალით. ს აე რ თაშ ო რ ის ო ო რ გან იზაც იის
დადგენილებანი. თავისთავად, შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მსგავსად, ისინი არ წარმოადგენენ საერთაშორისო სამართლის
წყაროს. ასეთი ორგანზიაციების გადაწყვეტილებანი მიიღება არსებული წესდების შესაბამისად და ვრცელდება მხოლოდ ორგანიზაციის
წევრებზე. საერთაშორისო ორგანიზაციების დადგენილებები, რომელბიც საერთაშორისო სამართლის ქცევის წესებს შეიცავენ,
ძირითადში რეკომენდაციის სახეს ატარებენ და წარმოადგენენ სამართლის წყაროს ნაირსახეობას. სასამარ თლ ო პრ ე ც ე დე ნ ტე ბი და
მ ეცნიერთა შრომები, დასკვნები, გამოკვლევანი, მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმათა არსებობის დადგენის დამხმარე
საშუალებაა, რასაც იყენებენ საერთაშორისო ორგანოები სახელმწიფო დავების გადაწყვეტის დროს.
7. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის თან აფარ დო ბის თე ო რ იე ბი
მეცნიერებაში ჩამოყალიბდა საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის თანაფარდობის სამი თეორია: აქედან ორი
მ ონისტური ხასიათისაა, ე. ი. ორივე სამართალს ერთ სამართლებრივ სისტემაში ათავსებს: 1. ა) XIX საუკუნის მეორე ნახევარში
გერმანიაში ჩამოყალიბდა თეორია, რომელიც შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის პრიმატს (უპირატესობას) ქადაგებდა. ამ თეორიის
თანახმად, საერთაშორისო სამართალი „საგარეო სახელმწიფოებრივ სამართლად“ ცხადდებოდა, რადგანაც ყოველნორმაში სახელმწიფო
უფლებამოსილი იყო სურვილისამებრ დაერღვია საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმა, როგორც შესაძლო იყო ეს საშინაო სამართის
ნორმის მიმართ. ეს თეორია მოწოდებული იყო იურიდიულად დაესაბუთებინა გერმანული იმპერიალიზმის აგრესიული ზრახვები
მსოფლიოს გადანაწილების მიზნით. ბ)საერთაშორისო სამართის შიდასახელმწიფოებრივზე პრიმატი ზოგიერთისთვის ნიშნავს
საერთაშორისო სამართლის ნორმას, როგორც უფრო მაღლა მდგომი სამართებრივი სისტემის ქცევის წესი. 2. ე. წ. დუალისტური თეორია
ორივე სისტემის დამოუკიდებლობას აღ იარებს, თუმცა შესაძლებლად მიაჩნია მათი ურთიერთზეგავლენა. ამ თეორიის ნაკლი
მდგომარეობს იმაში, რომ იგი იურიდიული კონსტრუქციებით იზღუდება და უგულებელყოფს ამ რგოლის ფუნქციონირების სოციალურ
მხარეს.
8. „თვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ და „არ ათვ ითშ ე მ ს რ ულ ე ბე ლ ი“ ნ ო რ მ ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, განსაკუთრებითკი საერთაშორისოსახელშეკრულებო ნორმებს, ყოფენ „თვითშემსრულებელ“ და
„არათვითშემსრულებელ“ სამართლებრივ ქცევით ქცევით წესებად. პირველი ტერმინი აღ ნიშნავს ნორმებს, რომლის შინაარსი
ფორმულირებულია ისე, რომ სახელმწიფოს მიერმათი იურიდიული ძალის აღიარების შემდეგ, შესაძლებელი ხდება მათი უშუალო
გამოყენება სასამართლოების და სხვა ორგანოების მიერ, თუ ამას შიდასახელმწიფოებრივი კანონი ითვალისწინებს.
„არათვითშემსრულებელი“ ნორმების იმპლემენტაციისათვის საჭიროა ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი აქტის ან
კონკრეტული ნორმის შექმნა. პრაქტიკაში ხშირად საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების ეს ორი სახეობა დაიყვანება მხოლოდ
ერთამდე -„არათვითშემსრულებელი“ ნორმის მცნებამდე, რაც გამოიყენება მნიშვნელოვანი საერთაშორისო-სამართლებრივი
ხელშეკრულების უგულვებელსაყოფად ან გამოშიგვნისათვის ეროვნული კანონმდებლობის მეშვეობით.
9. ტრ ან ს ფო რ მ აც ია
საერთაშორისო სამართლის ნორმების შესრულების პროცესს შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მეშვეობით ხშირად აღ ნიშნავენ
ტერმინ „ტრანსფორმაციით“. პირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების ტექსტი იძენს
კანონის ძალას. ამ აქტის სათანადო გამოქვეყნების შემდეგყველა სასამართლო და სხვა სახელმწიფო ორგანო მოვალეაგამოიყენოს იგი
როგორც უზენაესი სამართლებრივი ნორმა. არაპირდაპირი ტრანსფორმაციის დროს ხელშეკრულების დებულებანი იძენენ კანონის
ძალას მხოლოდ საკანონმდებლო ორგანოს სპეციალური აქტის გამოცემის შემდეგ.
ამ ტერმინოლოგიის მიხედვით, ხელშეკრულების გამოყენებისთვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ,ყოველთვის საჭიროა
ამ აქტის შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ამიტომუფრომართებულად მიგვაჩნია შეხედულება, რომელიც ხელშეკრულების
იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებად ასახელებს მითითებასა და ინკორპორაციას.
10. იმ პლ ე მ ე ნ ტაც ია ( მ ითითე ბითი ნ ო რ მ ა და ინ კო რ პო რ აც ია )
ხელშეკრულების გამოყენებისათვის ქვეყნის შიგნით მოქმედი სუბიექტების მიმართ, ყოველთვის საჭიროა ამ აქტის
შიდასახელმწიფოებრივ ნორმად გადაქცევა. ხელშეკრულების იმპლემენტაციის პროცესის საშუალებებია მითითება და ინკორპორაცია.
მ ითითებითი ნორმა (ან ნორმები) ეროვნული სამართლის შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ შიდასახელმწიფოებრივი ურთიერთობების
მოწესრიგებისას იყენებს საერთაშორისო სამართალს, რითაც უკანასკნელი ნორმები „წვდებიან“ შიდასახელმწიფოებრივი
სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებს და შეეფარდებიან ამურთიერთბებს. გვხვდებაროგორც ზოგადი მითითება, რომელიც
მთელ საერთაშორისო სამართალს გულისხმობს, ასევე მითითება, რომელიც ეროვნული სამართლის ნორმათა გარკვეულ ჯგუფს
აკავშირებს საერთაშორისო სამართის გარკვეულ ნაწილთან. არსებობს აგრეთვე სპეციალური მითითება, რომელიც კონკრეტულ
საერთაშორისო-სამართებრივ აქტზე მიგვანიშნებს. არცერთზემოაღნიშნულ შემთხვევაში არ ხდება საერთაშორისო-სამართებრივი
ნორმის ტრანსფორმაცია შიდასახელმწიფოებრივში, არამედ სასამართოებსა და სხვა ორგანოებს ეძლევა უფლება გამოიყენონ
საერთაშორისო სამართლის, ე. ი. სხვა სამართლებრივი სისტემის ნორმები კონკრეტულ არასამთავრობათაშორისი სამართლებრივი
ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე გამოიყენება არა მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ნორმები,
არამედ უცხო სახელმწიფოს სამართლებრივი ნორმებიც, თუკი ამას ითვალისწინებს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა და
არცერთი მათგანი არ ხდება შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის შემადგენელ ნაწილად. აქ ხდება სპეციფიკური სამართლებრივი
ურთიერთობების სპეციალური წესით მოწესრიგება. ინ კორპორაცია საერთაშორისო სამართლის ნორმების იმპლემენტაციის მეორე
საშუალებად გვევლინება. ინკორპორაცია არის არსებული, ძალაში შესული ხელშეკრულების ან აღ იარებული საერთაშორისო-
სამართლებრივი ჩვეულების საფუძველზე ახალი შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი ნორმების შექმნა, ან არსებულის შეცვლა, ან
სრულიად გაუქმება. სახელმწიფოს შეუძია გამოსცეს სამართლებრივი აქტი, რომელიც ტექსტუალურად იმეორებს საერთაშორისო-
სამართლებრივ ნორმებს (ინდივიდუალური ინკორპორაცია), ან შეუფარდოს უკვე არსებული შიდასახელმწიფოებრივი ნორმები
ხელშეკრულების დებულებათა შესრულების პროცესს (ადაპტაცია), ან მიიღ ოს აქტი საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმების
ფორმულირების კოპირების გარეშ ე (ლეგიტიმაცია). ახალი ნორმების შიდასახელმწიფოებრივისამართლის სისტემაში ჩართვის ყველა
ეს საშუალება ინკორპორაციის ფორმად გვევლინება.
11. ს აე რ თაშ ო რ ის ო და შ იდას ახე ლ მ წ იფო ე ბრ ივ ი ს ამ არ თლ ის ს აკითხი ს აქარ თვ ე ლ ო ს კან ო ნ მ დე ბლ ო ბით
საქართველოს დამოკიდებულება საერთაშორისო სამართლისადა შიდასახელმწიფოებრივი სამართის თანაფარდობისადმი მკაფიოდ
გამოხატულია ფორმულაში: „საერთაშორისო სამართლის პრიმატი საქართველოს რესპუბლიკის კანონების მიმართ და მისი ნო რ მ ე ბის
პირდაპირი მოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე ცხადდება საქართველოს რესპუბლიკის ერთ-ერთ ძირ ითად კო ნ ს ტიტუც იურ
პრ ინციპად“. კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად, „საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის
საყოველთაოდ აღიარებულპრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, აქვსუპირატესი იურიდიული ძალაშიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების
მიმართ“. ამას გარდა „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულუფლებებსა და თავისუფლებებს , როგორც
წარუვალდა უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღ უდულია ამ
უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართალი“ (მუხ. 7).
12. ს ა ე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ძ ირ ითადი პრ ინ ც იპე ბი(ზო გადად და ყ ვ ე ლ ა პრ ინ ც იპი ს ათითაო დ)
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის პრ ინ ც იპე ბი ზო გადად
ს აერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპები - ყველაზე უფრო ზოგადი, უმნიშვნელოვანესი და საყოველთაოდ აღ იარებული
საერთაშორისო სამართლებრივინორმებია, რომლებიც იქმნებიან საერთაშორისო ხელშეკრულებების ან საერთაშორისო ჩვეულებების
სახით, მაგრამ თავისი ხასიათით სხვა ნორმების მიმართ ისეთივე თანაფარდობაში არიან, როგორც კონსტიტუციური და ჩვეულებრივი
კანონები. საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებრივი ნორმები უნდა შეესაბამებოდეს სამართლის ძირითად პრინციპებს. ის ნორმები,
რომლებიც არ შეესაბამებიან ძირითად პრინციპებს, მართლსაწინააღ მდეგო აქტებია და ვერ წარმოშობენ იურიდიულ უფლება-
მოვალეობებს. საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებში ზოგჯერურევენ ”სახელმწიფოთა ძირითად უფლება - მოვალეობებს”.
სახელმწიფოს ძირითადი უფლებები ის უფლებებია, რომლის გარეშე ვერიარსებებს ვერც ერთი სახელმწიფო, როგორც დამოუკიდებელი
პოლიტიკური ორგანიზაცია. ესუფლებები მიენიჭება ყოველ ერს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მიღ წევისას. ენიჭება იგი არა
რომელიმე ორგანიზაციის ან სახელმწიფოს მიერ, არამედ ავტომატურად.
დღ ეისათვის არსებობს მძლავრი მორალურ - პოლიტიკური ფაქტორი - სახელმწიფოს (ხალხთა) ძირითადი უფლებები. ეს ის
უფლებებია, რომელიც ეკუთვნის ყველა ერს ან სახელმწიფოს არსებობის ფაქტიდან გამომდინარე და არავის აქვს უფლება ძალით
წაართვას მათ ეს უფლებები. ამავე დროს აღ ნიშნული უფლებები აკისრებს სახელმწიფოებს მთელ რიგ მოვალეობებს სხვა
სახელმწიფოების მიმართ: სხვა ხალხების თვითგამორკვევის უფლების აღ იარებას, სხვა სახელმწიფოების პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისა და სუვერენიტეტის პატივისცემას, მათი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობას და ა.შ .
ყ ველა ეს უფლება-მოვალეობა დღეს ქცეულია საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ძირ ითად პრ ინ ც იპე ბად.
ყოველი ეს პრინციპი მოიცავს მთელ რიგ სხვა მნიშვნელოვან პრინციპებსა და ნორმებს, ამიტომ ევროპაში უშიშროებისა და
თანამშრომლობის ჰელსინკის თათბირზე (1975 წ.) გამოყოფილიქნა 3 დამატებითი პრინციპი - ტერიტორიული მთლიანობა, საზღვრების
დაურღვევლობა, ადამიანის უფლებათა დაცვა. ეს პრინციპები საერთაშორისო სამართლის სისტემის უმნიშვნელოვანესი საწყისებია,
რომლებიც გამოვლინებას პოულობს საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, შეთანხმებებსა თუ სხვა წყაროებში. ეს ის ნორმებია,
რომლებსაც უნდაშეესაბამებოდეს ყველა დანარჩენი საერთაშორისო - სამართლებრივი ნორმა. ყველა ძირითადი პრინციპი ამკრძალავი
ნორმის ხასიათს ატარებს და კრძალავს ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ყველა იმ ქმედობას და ქმედობისგან თავის შეკავებას,
რომელიც სხვა სახელმწიფოების მიმართ გამოიყენება ამუკანასკნელების სუვერენული უფლებების გათელვა-შევიწროების მიზნით.
ს ახე ლ მ წ იფო თა ს უვ ე რ ე ნ ულ ი თან ას წ ო რ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო მიუხედავად მისი ტერიტორიული სიდიდისა და მოსახლეობის რაოდენობისა, სამხედრო - ეკონომიკური
სიძლიერისა ან სისუსტისა, ყველა დანარჩენ ქვეყნებთან ერთად თანაბრად სარგებლობს საერთაშორისო სამართლებრივი
უფლებაუნარიანობით. არც ერთ ძლიერსახელმწიფოს უფლება არა აქვს თავს მოახვიოს სუსტს თავისი ბატონობა ან პრივილეგიურ
მდგომარეობაში დააყენოს თავისი თავი. ყველა საერთაშორისო კონფერენციაზე ყოველ სახელმწიფოს თითო ხმა მიეკუთვნება,
მიუხედავად მისი ეკონომიკური, პოლიტიკური თუ სამხედროსიძლიერისა. ყოველი სუვერენული სახელმწიფო უფლებამოსილია
მიიღ ოს მონაწილეობა საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის ნორმების შემუშავებაში, დაესწროს იმ საერთაშორისო კონფერენციებს,
სადაც წყდება ის საკითხები, რომლებიც უშუალოდ ეხება მის ინტერესებს. ამგვარად, ყველა სუვერენული სახელმწიფო იურიდიულად
თანასწორია, ე.ი. თანაბარია საერთაშორისო სამართლის წინაშე. მხოლოდ გაეროს უშიშროების საბჭოში ხუთი დიდი სახელმწიფო (აშშ,
ინგლისი, საფრანგეთი, ჩინეთი, რუსეთი) სარგებლობს გარკვეული პრივილეგიებით. ყოველმათგანს მუდმივი წევრის ადგილი უკავია,
ხოლო მშვიდობის დაცვასთან დაკავშირებულღონისძიებათა მიღების დროს ხუთივე დიდი სახელმწიფოს თანხმობაა საჭირო. გაეროს
წესდება მთავარ პასუხისმგებლობას მშვიდობის დაცვის საქმეში სწორედ დიდ სახელმწიფოებს აკისრებს.
ძ ალ ის გამ ო ყ ე ნ ე ბაზე ან ძ ალ ით დამ უქრ ე ბაზე უარ ის თქმ ა
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი აგრესიულომს კანონგარეშე აცხადებს. აკრძალულია არამარტო ომის დაწყება, არამედ
ნებისმიერი სახის სამხედრო, ეკონომიკური, ფინანსური, სავაჭრო და სხვაზომების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს დაპყრობის ან მისი
პოლიტიკის დაქვემდებარების მიზნით. მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე საერთაშორისო სამართალი ომის ინსტიტუტს დავის
გადაჭრ ის ერთ-ერთ საშუალებად ცნობდა. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა საერთაშორისო ურთიერთობებში თავს იკავებდეს
ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენებისაგან. აგრესიული ომის წამოწყებისაგან. აგრესიული ომი არის მშვიდობის საწინააღ მდეგო
დანაშაული, რომელიც იწვევს პასუხისმგებლობას საერთაშორისო სამართლით. ყოველი სახელმწიფო მოვალეა თავს იკავებდეს
არარეგულარული ძალების ან შეიარაღებული ბანდების შექმნისაგან ან შექმნის წაქეზებისაგან სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
შესაჭრელად. სახელმწიფოს ტერიტორია არ უნდა იყოს სხვა სახელმწიფოს მიერ შეძენის ობიექტი ძალისმიერი მუქარის ან ძალის
გამოყენების შედეგად. არავითარი ტერიტორიული შეძენა, რომელიც ძალისმიერი მუქარის ან ძალის გამოყენების შედეგია, არ უნდა
იქნეს ცნობილი კანონიერად. აგრე ს იად ჩაითვლება სახელმწიფოს შეიარაღ ებული ძალების გამოყენება სხვა სახელმწიფოს
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული ხელშეუხებლობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღ მდეგ ან გაერო-ს წესდებით
დაუშვებელი სხვარომელიმე სახით. აგრესიულაქტად ითვლება ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების შეჭრა ან თავდასხმა სხვა
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და მისი ანექსია, სხვატერიტორიის დაბომბვა, შეიარაღებული ძალების თავდასხმა სხვა სახელმწიფოების
სახმელეთო, საზღვაო ან საჰაერო ძალებზე და ა.შ. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი ყოველსახელმწიფოს უფლებას ანიჭებს
მასზე თავდასხმის შემთხვევაში გამოიყენოს ”ინდივიდუალური ან კოლექტიური თავდაცვის” უფლება, ე.ი შეიარაღ ებულ თავდასხმას
დაუპირისპიროს ან საკუთარი შეიარაღებული ძალები ან მოკავშირე ქვეყნების ძალები. როდესაც ჩაგრული კოლონიური ერი ან ხალხი
განთავისუფლებისთვის მშვიდობიანი საშუალებების ამოწურვის შემდეგ მიმართავს იარაღს, ეს ბრძოლა არ შეიძლება კვალიფიცირებულ
იქნეს როგორც აგრესიული ომი, იგი სამართლიანი შეიარაღ ებული ბრძოლაა, თავდაცვითი ომია.
ს ახე ლ მ წ იფო ს ტე რ იტო რ იულ ი მ თლ იან ო ბის ხე ლ შ ე უხე ბლ ო ბის პრ ინ ც იპი
ყოველი სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორია შეუვალია სხვა სახელმწიფოს ხელისუფლებისათვის. არც ერთსხვა სახელმწიფოს არ
აქვს უფლება დაარღ ვიოს ეს უზენაესობა და შეუფარდოს საკუთარი იურისდიქცია სხვა სახელმწიფოში მცხოვრებ თავისსავე
მოქალაქეებს, თუ გამონაკლისის სახით თვით ეს სახელმწიფო არ მისცემს ამის თანხმობას.
ტერიტორიული უზენაესობა განუყოფელი ცნებაა,იგი მოიცავს როგორც სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებს ტერიტორიაზე
მცხოვრებ ადამიანებზე,ასევე თვითტერიტორიის მიმართუზენაესი განკარგვის უფლებას. ხმელეთი, მისი წიაღი, შიდა ტერიტორიული
წყლები, ტერიტორიის თავზე მდებარე საჰაერო სივრცე მოცემული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის ქვეშ იმყოფება.ყოველი აქტი,
რომელიც ზღუდავს ადგილობრივი სახელმწიფოს იურისდიქციას მისი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში ძლიერი სახელმწიფოს
სასარგებლოდ, ეწინააღმდეგებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად პრინციპებს. სახელმწიფოს ტერიტორიული
უზენაესობის შეზღუდვადაიშვება მხოლოდ მხარეთათანასწორუფლებიანი, ჭეშმარიტად ნებაყოფლობითი ხასიათის შეთანხმების
საფუძველზე. ასევე ხელშეუხებელია სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა. ყოველი აქტი, რომელიც ლახავს
სახელმწიფოს საზღვრების მყუდროებას, მართლსაწინააღმდეგოა და უფლებას ანიჭებს დაზარალებულ სახელმწიფოს გამოიყენოს
საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული საშუალებანი. სახელმწიფოს საზღ ვრების შეცვლა შეიძლება მხოლოდ
თანასწორუფლებიანი შეთანხმების საფუძვლზე. როგორც ვხედავთ, ტერიტორიული მთლიანობისა და
ტერიტორიული უზენაესობის ცნებებიგანსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ტერიტორიული უზენაესობაუფროფართო, ყოვლისმომცველი
კატეგორიაა, ტერიტორიული მთლიანობა კი - მისი შემადგენელი ნაწილი. ამიტომ შეიძლება ირღვეოდეს ტერიტორიული უზენაესობა,
ხოლო ტერიტორიული მთლიანობა ხელშეუხებელი რჩებოდეს.
ს აზღ ვ რ ე ბის ურ ღ ვ ე ვ ო ბის პრ ინ ც იპი
ეს პრინციპი ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობისა და ძალის გამოყენების პრინციპებთან მჭიდრო კავშირში უნდა
განიხილებოდეს. იგი ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მიღწეული პოლიტიკური და ტერიტორიული საკითხების მოგვარების
შედეგების გარანტიის საშუალებაა. ცნობილია, რომ დღ ესაც დასავლეთ ევროპაში განსაკუთრებით გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში არსებობს ძალები, რომლებიც მოითხოვენ პოლონეთის, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის საზღ ვრების გადასინჯვას.
ჰელსინკის თათბირზე საზღვრების ურღვევობის პრინციპი ცალკე პრინციპად გამოიყო. სახელმწიფოებს ურღ ვევად მიაჩნია
ერთმანეთის მთელი საზღვრები და ამიტომ ისინი ახლაც და მომავალშიც თავს შეიკავებენ ამ საზღვრების ყოველგვარი ხელყოფისაგან.
ისინი შესაბამისად თავს შიკავებენ აგრეთვე ყოველგვარი მოთხოვნებისა და მოქმედებებისაგან, რომელთა მიზანი იქნება ნებისმიერი
მონაწილე სახელმწიფოს ნაწილის თუ მთელი ტერიტორიის დაპყრობა, უზურპაცია.
ს ხვ ა ს ახე ლ მ წ იფო ს ს აშ ინ აო ს აქმ ე ე ბშ ი ჩ აურ ე ვ ლ ო ბის პრ ინ ც იპი
არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს უფლება ჩაერიოს სხვა სახელმწიფოს „საშინაო საქმეებში“. სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში შედის ის
საკითხები, რომლებიც ყოველი ერის ან ხალხის სოციალურ-პოლიტიკურიფორმის არჩევასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული და
განპირობებულია ამ უფლებით. ყოველი სახელმწიფოს საშინაო ცხოვრება მისი „საშინაო საქმეა“ სანამ თვითონ არ აქცევს მას
საერთაშორისო სამართლებრივინორმის ობიექტად. მაგრამ არსებობს შემთხვევები,როცა სახელმწიფოს „საშინაო საქმე“ საერთაშორისო
სამართლის ნორმას არღვევს და საერთაშორისო კონფლიქტს იწვევს. ეს მაშინ ხდება, როცა „საშინაო საქმე“ საფრთხეს უქმნის მშვიდობისა
და ხალხის უშიშროებას, არღვევს საყოველთაოდ აღიარებულსაერთაშორისო-სამართლებრივ ნორმებს. ამ თვალსაზრისით ყველაზე
თვალსაჩინომაგალითი იყო სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა აპარტეიდის რეჟიმის წინააღ მდეგ.
ჩაურევლობის პრინციპის დარღვევას ინ ტე რ ვ ე ნ ც ია ეწოდება. მის ყველაზე ტიპიურ მაგალითს სამხედრო ჩარევა
წარმოადგენს. არცერთ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთაჯგუფს არ აქვსუფლება ჩაერიოს პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, რა მიზეზითაც
უნდა იყოს, სხვა სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო საქმეებში. ამგვარი ქმედება, საერთაშორისო სამართლის პრინციპის დარღვევაა. არც
ერთი სახელმწიფო აგრეთვე არ უნდა აწყობდეს, ეხმარებოდეს, აღვივებდეს, აფინანსებდეს, აქეზებდეს შეიარაღ ებულ, ტერორისტულ
საქმიანობას.ყოველსახელმწიფოს აქვსუფლება აირჩიოს თავისი პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული სისტემა
ყოველი სხვა სახემწიფოს მხრივ ამა თუ იმ ფორმით ჩარევის გარეშე.
ხალ ხთა ( ე რ თა ) თან ას წ ო რ უფლ ე ბიან ო ბის ა და თვ ითგამ ო რ კვ ე ვ ის პრ ინ ც იპი
ყველახალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება - ამ უფლების ძალით ისინი თავისუფლად აწესებენ თავიანთ პოლიტიკურ
სტატუსს და თავისუფლად უზრუნველყოფენ თავიანთ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ განვითარებას.გაეროს
წესდების პრეამბულა მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან განავითარონ მეგობრული ურთიერთობანი სახელმწიფოთა შორის ხალხთა
თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პატივისცემის პრინციპებზე დაყრდნობით. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი
საწინააღმდეგო აქტად თვლის ყოველხელშეკრულებას, რომელიც ზღ უდავს ერის,ხალხის პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, მისი
თვითგამორკვევის უფლებას.
ხალხის დამონება და ექსპლოატაციაუცხო სახელმწიფოს მიერუარყოფს ადამიანის ძირითად უფლებებს და ეწინააღ მდეგება გაეროს
წესდებას. ყოველი სამხედროან რეპრესიული ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავენ დამოუკიდებელი ხალხის მონობაში დატოვებას -
მართლსაწინააღმდეგო აქტია და უნდა შეწყდეს, რათა მისცეს ხალხს საშუალება თავისუფლად, მშვიდობის პირობებში განახორციელოს
თავისი სრული დამოუკიდებლობის მოპოვების უფლება. ყოველი ერი, რომელიც გარკვეულ ტერიტორიაზე ცხოვრობს, ამ
ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ სიმდიდრეთა და რესურსების ერთადერთი პატრონია. მხოლოდ თვით ერს აქვს უფლება
განსაზღვროსრა პირობითდა რაწესითშეიძლება ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაცია. არც ერთ ხალხს არავითარ შემთხვევაში არ
შეიძლება წაერთვას სახსრები, რომლებიც მას ეკუთვნის. ამგვარად, ყოველიერის თვითგამორკვევის უფლებათა რეალიზაცია სამ
ძირითად კომპონენტს უნდა შეიცავდეს: ეროვნული და ტერიტორიული მთლიანობა, პლუს ბუნებრივი რესურსების უზენაესი
მესაკუთრეობა. ხალხებს, როცაისინი ცდილობენ განახორციელონ თავიანთი თვითგამორკვევის უფლება, შეუძლიათ გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციის წესების მიზნებისა და პრინციპების შესაბამისად გამოითხოვონ და მიიღონ მხარდაჭერა ამგვარი ძალმომრეობითი
ზომების საწინააღმდეგო მოქმედებასა და მათდამი წინააღ მდეგობის გაწევაში.თვითგამორკვევა და გამოყოფა, დამოუკიდებელი
სახელმწიფოს შექმნა, არ არის დღეს დასაშვები, თუ იგი არ იცავს სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას, არღ ვევს
ისტორიულად შექმნილ საზღვრებს, აზიანებს სახელმწიფოს უშიშროებას და სხვა.
ამიტომ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს აგრესიული სეპარატიზმი, რომლის მიზანიაცალმხრივად, ძალის გამოყენებით
ხელყოს სუვერენული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა,ერის თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაციის
მოტივით. ამის ნათელი მაგალითია კონფლიქტი, რომელიც მოახვიეს საქართველოს აფხაზმა სეპარატისტებმა.
ადამ იან ის უფლ ე ბე ბის და ძ ირ ითად თავ ის უფლ ე ბათა პატივ ის ც ე მ ის პრ ინ ც იპი
ადამიანის ძირითადი უფლებები კაცობრიობის განვითარების დღ ევანდელ ეტაპზე განუსხვისებელია ყოველგვარი გონიერი
არსებისაგან, მიუხედავად მისი სქესისა, კანისფერისა, რჯულისა, რასისადა ეროვნებისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მნიშვნელოვანი
ნაბიჯები გადაიდგა ადამიანის ძირითადი უფლებების საერთაშორისო-სამართლებრივი აღიარებისა და დაცვის თვალსაზრისით.
ჰელსინკის თათბირის მონაწილე სახელმწიფოებმა შემდეგნაირად განსაზღ ვრეს ამ პრინციპის შინაარსი. სახელმწიფოები
პატივისცემითმოეკიდებიან ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს ყველასთვის, განუსაზღვრელად რელიგიისა, სქესისა
და რასისა. ამ ფარგლებში სახელმწიფოები ცნობენ და პატივს სცემენ პიროვნების თავისუფლებას იწამოს მარტო ან სხვებთან ერთად
რელიგია, იმოქმედოს საკუთარი სინდისის კარნახის თანახმად სახელმწიფოები, რომელთა ტერიტორიაზე არიან ეროვნული
უმცირესობანი, პატივისცემით მოეკიდებიან კანონის წინაშე ასეთ უმცირესობათა წარმომადგენელი პირების თანასწორობის უფლებას
და ამრიგად დაიცავენ მათკანონიერინტერესებს ამ დარგში. სახელმწიფოები აღ იარებენ ადამიანის უფლებებს და ძირითადი
თავისუფლებების საყოველთაო მნიშვნელობას,რომელთა პატივისცემა არსებითი ფაქტორია მშვიდობის, სამართლიანობის და
კეთილდღ ეობისა. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაეროს კომპეტენტური ორგანოები ჩათვლიან, რომ სახელმწიფოში ადგილი აქვს
ადამიანის უფლებათა მასობრივ და სისტემურ დარღვევას, მათ შეუძლიათ მიმართონ წესდებით გათვალისწინებულ საშუალებებს
შეიარაღ ებული ძალების გამოყენების ჩათვლით.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო დავ ე ბის მ შ ვ იდო ბიან ი მ ო წ ე ს რ იგე ბის პრ ინ ც იპი
თუ საერთაშორისო დავის წარმოშობის შემთხვევაში ყოველი სახელმწიფო მოვალეათავი შეიკავოს ძალის გამოყენებისგან, მხარეების
ერთადერთი გზა რჩებათ - მიმართონ მხოლოდ დავის გადაწყვეტის მშვიდობიან საშუალებას.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი შეიცავს დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის სპეციალურ ინსტიტუტს, რომელიც მრავალ
საშუალებას ითვალისწინებს - მოლაპარაკება, გამოძიება, შუამავლობა, შერიგება, არბიტრაჟი, სასამართლო პროცესი და სხვ.
ყოველი სახელმწიფო თავის საერთაშორისო დავებს სხვა სახელმწიფოებთან წყვეტს მშვიდობიანი საშუალებებით ისე, რომ საფრთხე
არ შეუქმნას მშვიდობას, უშიშროებას და სამართლიანობას. მოდავე მხარეები ვალდებული არიან, იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მიაღ წიეს
დავის გადაწყვეტას ერთ-ერთი ზემოხსენებული მშვიდობიანი საშუალებით, განაგრძონ მისწრაფება დავის მოსაწესრიგებლად
ურთიერთშორის შეთანხმებული სხვა მშვიდობიანი საშუალებით. საერთაშორისო დავების გადაწყვეტა ხდება სახელმწიფოთა
სუვერენული თანასწორობის საფუძველზე და დავების მშვიდობიანიგადაწყვეტის საშუალებათა არჩევის პრინციპების შესაბამისად.
ს ახე ლ მ წ იფო თა მ ო ვ ალ ე ო ბა ითან ამ შ რ ო მ ლ ო ნ ე რ თმ ან ე თთან წ ე ს დე ბის შ ე ს აბამ ის ად
სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან ითანამშრომლონ ერთმანეთთან, მიუხედავად მათი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური
სისტემებისა, საეთაშორისო ურთიერთობათა სხვადასხვადარგებშიიმ მიზნით, რომ დაიცვან საერთაშორისო მშვიდობა და უშიშროება
და ხელი შეუწყონ საერთაშორისო ეკონომიკურ სტაბილურობასადა პროგრესს, ხალხთა საერთო კეთილდღ ეობასა და საერთაშოროს
თანამშრომლობას, რომელიც თავისუფალია ასეთ განსხვავებაზე აღმოცენებული დისკრიმინაციისგან. ამ მიზნით:
ა) სახელმწიფოები თანამშრომლობენ სხვასახელმწიფოებთან საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვაში; ბ)
სახელმწიფოები თანამშრომლობენ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა საყოველთაო პატივისცემისა და დაცვის
დადგენაში ყველასთვის და რასობრივი დისკრიმინაციისა და რელიგიური შეუწყნარებლობის ყველა ფორმის ლიკვიდაციაში; გ)
სახელმწიფოები ახორციელებენ თავიანთ საერთაშორისო ურთიერთობებს ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, ტექნიკურ და
სავაჭროდარგებშისუვერენული თანასწორობისა და ჩაურევლობის პრინციპების შესაბამისად;დ) გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები მოვალენი არიან, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით მიიღ ონ
ერთობლივი და ინდივიდუალური ზომები, რომლებსაც წესდების შესაბამისი დებულებანი ითვალისწინებენ.
ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ით გან ს აზღ ვ რ ულ ვ ალ დე ბულ ე ბათა კე თილ ს ინ დის იე რ ი შ ე ს რ ულ ე ბა
სახელმწიფოები კეთილსინდისიერად უნდა ასრულებდნენ საერთაშორისო სამართითგანსაზღვრულთავიანთ ვალდებულებებს, ისევე
როგორც იმ ვალდებულებებს, რომლებიც საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღ იარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან
გამომდინარეობს, აგრეთვე იმ ვალდებულებებს, რომლებიც გამომდინარეობს საერთაშორისო სამართლის შესაბაიმისი
ხელშეკრულებებიდან თუ სხვა შეთანხმებებიდან, რომელთა მონაწილენიც ისინი არიან.
თავიანთ სუვერენულუფლებებს, მათ შორის იმ უფლებებს, რომელთა განხორციელებისათვის საჭიროა შემოიღ ონ თავიანთი
კანონები და ადმინისტრაციული წესები, ისინი უფარდებენ თავიანთ იურიდიულ ვალდებულებებს საერთაშორისო სამართლის
ფარგლებში. თუ გაეროს წევრთა ვალდებულებანი, რომლებიც გათვალისწინებულია გაეროს წესდებით, ეწინააღ მდეგება სხვა
რომელიმე ხელშეკრულებით თუ სხვა საერთაშორისო შეთანხმებით ნაკისრ ვალდებულებებს, გაეროს წესდების თანახმად, უპირატესი
ძალა ეძლევა წესდებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს.
1 3 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის ც ნ ე ბა და ს ახე ე ბი
საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ მისი ძირითადი სუბიექტები სახელმწიფოებია.
ს აერთაშორისო სამართლის სუბიექტი წარმოადგენს სამართლებრივი ურთიერთობის ისეთ მონაწილეს, რომელიც არა მარ ტო ფლ ო ბს
ს აერთაშორისო ნორმებით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობებს, არამედ ურთიერთობის სხვა მონაწილეებთან ერ თად ქმ ნ ის ამ
ნ ორმებს და უზრუნველყოფს მ ათ შ ე ს რ ულ ე ბას . თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი გარკვეული მოცულობით სუბიექტად
ცნობს აგრეთვე თავისუფლებისათვის მებრძოლ ერს, ან ხალხს. ერი ან ხალხი, რომელიც ითხოვს დამოუკიდებლობას, მაგრამ
მეტროპოლის წინააღმდეგობის გამო იძულებულია მიმართოს იარაღს, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით
აწარმოებს „შეიარაღებულთავდაცვას“ კოლონიზატორთა აგრესიის წინააღმდეგ. ასეთერს ან ხალხს მიენიჭება მთელი რიგი უფლებანი
და ეკისრება ვალდებულებანი. გაერომოვალეა რაც შეიძლება სწრაფად მოუღ ოს ბოლო წარმოშობილ კონფქლიტს და აიძულოს
კოლონიზატორი ცნოს თავისუფლებისათვის მებრძოლო ერის დამოუკიდებლობა.
თუ ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობა მშვიდობიან ფორმებში მიმდინარეობს, ერის ინტერესებს გამოხატავენ ის
არსებული წარმომადგენლობითი დაწესებულებები, რომლებიც ბრძოლის გარდამავალ ეტაპზე ყალიბდებიან როგორც შინაგანი
თვითმმარველობის ორგანოები. დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე აღნიშნული ორგანიზაციები და ორგანოები უფლებამოსილნი არიან:
დაამყარონ საერთაშორისო სამართლებრივი ურთიერთობა სხვა სახელმწიფოებთან. დააარსონ თავისი მუდმივი წარმომადგენლობა
დიპლომატიური სტატუსით, ხელი მოაწერონ საეთაშორისო ხელშეკრულებებს და ა.შ.
ასევე საერთაშორისო სამართლის არაძირითად,განსაკუთრებულსუბიექტს წარმოადგენს საერთაშორისო გაერთიანებანი -
გაერო, მისი სპეციალიზებული დაწესებულებანი. ეს ორგანიზაციები საერთაშორისო ასპარეზზე მათი წესდებით მოქმედებენ.
სახელმწიფო არის პირველადი, ძირითადი სუბიექტი, საერთაშორისო ორგანიზაცია კი მეორადი, არაძირითადი, წარმოებული
სუბიექტია, რომლის უფლებაუნარიანობა ზუსტადაა განსაზღ ვრული საერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპებით.
საერთაშორისო სამართლის სპეციფიკურ სუბიექტს წარმოადგენს ვატიკანი,რომელიც აღიარებულია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ.
იტალიის მთავრობაიძლევაგარანტიას, რომ არ ჩაერევა ვატიკანის საშინაო და საგარეოსაქმეებში, იტალიის ტერიტორიაზე ტრანზიტისა
და კომუნიკაციების გამოყენების ჩათვლით. ვატიკანში ან საზღვარგარეთმიმავალი უცხო სახელმწიფოს ელჩები სარგებლობენ იტალიის
ტერიტორიაზე სრული დიპლომატიური იმუნიტეტით, თუნდაც ამ სახელმწიფოს არ ჰქონდეს დიპლომატიური ურთიერთობა
იტალიასთან. ვატიკანი აქტიურად თანამშრომლობს იმ სახელმწიფოებთან, სადაც ძლიერია კათოლიკური რელიგია, იჩენს ინტერესს
მშვიდობისა და ხალხთაუშიშროების დაცვის პრობლემისადმი, ადამიანის უფლებებისა და სხვა საკითხისადმი.
და ბოლოს, მეცნიერთა მოსაზრების მიხედვით, შესაძლებელია საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი იყოს ფიზიკური
პირიც. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში ფიზიკური პირი სარგებლობს გარკვეული უფლებებით მხოლოდ
სახელმწიფოთშორისი შეთანხმების საფუძველზე.ფიზიკური პირები მოკლებულნი არიან საერთაშორისო სამართლის ნორმათა შექმნისა
და დაცვის უფლებას. ფიზიკური პირები მოქმედებენროგორც გარკვეული სახელმწიფოს მოქალაქენი და მხოლოდ ამიტომ სარგებლობენ
ამ უფლებით. ამ უფლებათადაცვას ახორციელებს არა თვით ფიზიკური პირი, არამედ მისი სახელმწიფო. ფიზიკურ პირს არ აქვს
უფლება მიმართოსრომელიმე საერთაშორისო ორგანიზაციას პრეტენზიებით თავისი ანუცხო სახელმწიფოს მიმართ. მხოლოდ მაშინ,
როცა ფიზიკური პირი აგრესიული სახელმწიფოს ხელმძღვანელიადა მისიბოროტმოქმედება მშვიდობისა და ადამიანობის წინააღ მდეგ
საერთაშორისო ხასიათს ატარებს, მისი გასამართლება ხდება საერთაშორისო სასამართლოში (ტრიბუნალში) და საერთაშორისო
სამართლის ნორმათა საფუძველზე. ამგვარად, თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად სუბიექტს მხოლოდ სახელმწიფო
წარმოადგენს.
1 4 . ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს რ ულ უფლ ე ბიან ი ს უბიე ქტი
ნ იშან თვისებას, რომელიც გვიჩვენებს სახელმწიფოს ხელისუფლების უზენაესობას, ქვეყნის საშინაო საქმეებში და დამ ო უკიდე ბო ბა ს
რომელიმე უცხო სახელმწიფოსგან საერთაშორისო ასპარეზზე, სახელმწიფო სუვერენიტეტი ეწოდება, ხოლო ამ ნიშან თვისების მ ქო ნ ე
ს ახელმწიფო ს - ს უვ ე რ ე ნ ულ ი ს ახე ლ მ წ იფო . სახელმწიფო სუვერენიტეტისგან განასხვავებენ ეროვნულ სუვენიტეტს - ერის ან
ხალხის თვითგამორკვევის უფლებას. თუ ერი (ხალხი) მოიპოვებს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ასგილი ექნება ეროვნული და
სახელმწიფო სუვერენიტეტის შერწყმას. თუ ერი (ხალხი) განმათავისუფლებელ ბრძოლას ეწევა, ეს კოლონიის ეროვნული
სუვერენიტეტისა და მეტროპოლიის სახელმწიფო სუვერენიტეტის ურთიერთშეუთავსებლობას მოწმობს. როგორც უკვე აღ ვნიშნეთ,
სახელმწიფო სუვენიტეტისგან განასხვავებენ სახალხო სუვერენიტეტსაც - ხალხის უფლებას, აირჩიოს, განამტკიცოს და განავითაროს ის
სოციალურ-პოლიტიკური სისტემა და სახელმწიფო ფორმა, რომელიც მას სურს. ამგვარად, სახელმწიფო სუვერენიტეტი არის
ერის(ხალხის) პოლიტიკური ორგანიზაციის უმაღ ლესი ფორმის ნიშან–თვისება, მისი პოლიტიკური დამოუკიდებლობის
სამართლებრივი გამოხატულება.
1 5 . რ თულ ი ს ახე ლ მ წ იფო ე ბი (ფე დე რ აც ია და კო ნ ფე დე რ აც ია )
ფედერაც ია სახელმწიფოებრივი მოწყობის ფორმაა. ფედერალური სახელმწიფო წარმოადგენს ფედერაციის იმ სუბიექტების
გაერთიანებას, რომლებსაც საკუთარი სახელმწიფო ორგანოები აქვთ. თანამედროვე საერთაშორისოპარქტიკაში ვხვდებით ფედერალურ
სახელმწიფოთა განსხვავებულმოდელებს. არის ისეთიფედერაციები, სადაც სუბიექტთა კომპეტენცია მინიმუმამდეა დაყვანილი, და
ისეთებიც, რომელთა სუბიექტებს აქვთ საკუთარი კონსტიტუციები, კანონმდებლობა,მოქალაქეობაც კი. საერთაშორისო სამართლის
მიხედვით, საერთაშორისო სამართის სუბიექტად მხოლოდ ფედერაცია გვევლინება. რაც შეეხებაფედერაციის სუბიექტებს, მათ სრული
სუვერენიტეტი არ აქვთ: მართალია, ისინი გარკვეულშემთხვევაში უფლებამოსილნი არიან მონაწილეობა მიიღ ონ საერთაშორისო
ურთიერთობებშ, მაგრამ იქ, სადაც ასეთი წესი მოქმედებს,ფედერაციის სუბიექტთა საერთაშორისო უფლებამოსილება აფუძნებულია
ფედერაციის შიდა კანონმდებლობაზე. შეუზღუდავი, პირველადი, სრულყოფილი სუბიექტის უფლება შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ
სუვერენულ სახელმწიფოს, ამ შემთხვევაშ - მთელ ფედერაციას. კონფედერაცია არის ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთი
კავშირი, როდესაც მასში შემავალი სახელმწიფოები სრული სახით ინარჩუნებენ საკუთარ სუვერენიტეტს და რჩებიან სუბიექტებად
საერთაშორისო სამართლისა. ცხადია კონფედერაციათვითონაც მონაწილეობს საერთაშორისო ურთიერთობებში როგორც სუბიექტი და
აქვს საერთაშორისო სამართალსუბიექტობის ნიშნები, მაგრამ შეზღ უდული სახით. კონფედერაციის ჩამოყალიბება ფორმდება
საერთაშორისო ხელშეკრულებით,რომლის საფუძველზეც კონფედერაციას გადაეცემა უფლებამოსილება გარკვეულ სფეროებში,
ჩვეულებრივ ეს სფეროები: ომი და ზავი, საგარეო პოლიტიკა, შეიარაღ ბული ძალები, შესაძლოა მათ განეკუთვნებოდეს აგრეთვე
საფინანსო პოლიტიკა და ა. შ. მაგრამ იმის გამო, რომ კონფედერაციის წევრი სახელმწიფოები სუვერენიტეტს ინარჩუნებენ,
გადაწყვეტილებები კონფედერაციისთვის გადაცემული კომპეტენციის ფარგლებში იქმნება იმის მიხედვით, თუ რა კომპეტენცია
განუსაზღვრეს კონფედერაციის სახელმწიფოებმა, რომლებიც მისი სუბიექტები არიან, თუმცა კონფედერაციის ცნტრალური ორგანოები
სრული სახით მაინც არ ემსგავსბიან სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს, რადგან მათი გადაწყვეტილებების იმპლემენტაცია
დამოკიდებულია კონფედერაციის სუბიექტების ნებაზე, რომლებსაც შეუძლიათ უარი განაცხადონ კონფედერაციის მიერ მიღ ებული
გადაწყვეტილებისრეალიზაციაზე. კონფედერაციის გარდამავალი ტიპის რთული სახელმწიფოა, რომელიც ზოგიერთი გამონაკლისის
გარდა ან ფედერაციაშ გადაიზრდება ან იშლება.
1 6 . ს ახე ლ მ წ იფო ს , რ ო გო რ ც ს აე რ თაშ ო რ ის ო ს ამ არ თლ ის ს უბიე ქტის , წ არ მ ო შ ო ბა და გაქრ ო ბა
დროთაგანმავლობაში იქმნება ახალი სახელმწიფოები, ხოლო სხვა სახელმწიფოები ქრებიან ან განიცდიან მნიშვნელოვან ცვლილებას.
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკაგვიჩვენებს ახალი სახელმწიფოების „დაბადების“ სხვადასხვა საშუალებებს. განვიხილოთ
რამდენიმე მათგანი.
ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
1948-1949 წწ. ყოფილი ერთიანი გერმანიის ადგილზე შეიქმნაორი სახელმწიფო - გერმანიისფედერაციული რესპუბლიკა და გერმანიის
დემოკრატიული რესპუბლიკა. 1919 წელს ავსტრია-უნგრეთის ადგილზე შეიქმნა სახელმწიფოები:
უნგრეთი,ჩეხოსლოვაკია,რუმინეთი,იუგოსლავია,პოლონეთი და ავსტრია.
ე რ ო ვ ნ ულ-გან მ ათავ ის უფლ ე ბე ლ ი ბრ ძ ო ლ ე ბის შ ე დე გად
1989-1991 წწ. დაიშალა სსრ კავშირი და საერთაშორისო ასპარეზზე 15 დამოუკიდებელი სახელმწიფო გამოვიდა.
რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტირამ და უნგრეთმა შექმნეს ერთი სახელმწიფო - ავსტრია- უნგრეთი. 1991 წელს გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა
შეუერთდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას.
* * *
რაც შეეხება სახელმწიფოს, როგორც საერთაშორისო სუბიექტის გაქრობას, აღ სანიშნავია შემდეგი ძირითადი შემთხვევები:
1. რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო ს ე რ თ ს ახე ლ მ წ იფო დ გაე რ თიან ე ბა
1867 წელს ავსტრია-უნგრეთის შექმნის შემდეგ ავსტირამ და უნგრეთმა შეწყვიტეს დამოუკიდებელი არსებობა, დაკარგეს თავისი
საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტურობა და ერთიან სუბიექტად იქცნენ.
2. ე რ თი ს ახე ლ მ წ იფო ს რ ამ დე ნ იმ ე ს ახე ლ მ წ იფო დ დაყ ო ფა
ავსტრია-უნგრეთის დაშლის შემდეგავსტიამ და უნგრეთმა კვლავ შეიძინეს საერთაშორისო-სამართლებრივი სუბიექტის სტატუსი.
სამაგიეროდ, ავსტია-უნგრეთმა,როგორც საერთაშორისო-სამართლებრივმა სუბიექტმა შეწყვიტა არსებობა. იგივე ითქმის
ჩეხოსლოვაკიაზე.
ასეთია სახელმწიფოს გაქრობის ის გზები,რომელიც არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ნორმებს. ზოგიერთი მეცნიერი
მიუთითებს ანექსიას,მაგრამ ასეთი შეხედულება ვერჩაითვლება გამართლებულად. მართალია ანექსიის შედეგად სახელმწიფო კარგავს
თავის დამოუკიდებლობას, მაგრამ ეს აქტი ეწინააღმდეგება თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს და არ შეიძლება იყოს
აღ იარებული სახელმწიფოს, როგორც სუბიექტის გაქრობის საშუალებად. ანექსია დღ ეს კანონგარეშედაა გამოცხადებული.
1 7 . ც ნ ო ბის ს ახე ე ბი
როგორც ვიცით, საერთაშორისო ასპარეზზე დროთა განმავლობაში ჩნდება ახალი სახელმწიფოები, რომლებიც აქტიურად ებმება
საერთაშორისო ურთიერთობებში.
ხშირია შემთხვევები, როცა თვითონ სახელმწიფო რჩებაუცვლელი, მაგრმ ადგილი აქვს სახელმწიფო გადატრიალებას. როდესაც
სახელმწიფოში ამგვარი ვითარებაა, რთულდება მოცემული სახელმწიფოსროგორც საშინაო, ისე საგარეოვითარება და არანორმალური
მდგომარეობაიქმნება მსოლიოს ამათუ იმ რეგიონში. იმისათვის, რომ ახლადწარმოშობილმა სახელმწიფომ ან მთავრობამ დაიკავოს
საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთობაში ნორმალური ადგილი, საჭიროადანარჩენი სახელმწიფოები თანახმაიყვნენ დაამყარონ
მასთან საერთაშორისო ურთიერთობა, ანუ ცნონ იგი.
საერთაშორისო სამართალში ცნობის ქვეშიგულისხმება მოცემული სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნება, რომელიც მიმართულია
ახლად წარმოშობილი სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ. აღნიშნულიდან ჩანს თუ რა როლს ასრულებს ცნობის
ინსტიტუტი საერთაშორისო–სამართლებრივი ურთიერთობის ნორმალურად წარმართვის საკითხში. ზოგჯერ, როდესაც ადგილი აქვს
არა უბრალოამბოხებას, არამედ ფართო მასშტაბის შეიარაღებულბრძოლას,სხვა სახელმწიფოებმა შეიძლება აჯანყებული ორგანიზაცია
ცნონ აჯანყებულმხარედ. იმ შემთხვევაში, თუ აჯანყებულმხარედ ცნობს თვითონ დაინტერესებული სახელმწიფო, იგი ავრცელებს
აჯანყებულებზე სამხედრო ტყვეობისრეჟიმს და მას არ აქვსუფლებაგანიხილოს ისინი როგორც სამართალდამრღვევები.
როდესაც აჯანყებაგადადის სამოქალაქო ომში და ძალები შედარებით თანაბრდება, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მეომარ მხარედ
ცნობას. მეომარ მხარედ ცნობახდება ოფიციალური დეკლარაციის საშუალებით. სახელმწიფო, რომელიც ცნობს აჯანყებულებს მეომარ
მხარედ, მოვალეა დაიცვას ნეიტრალიტეტი, წინააღმდეგშემთხვევაში ადგილი ექნება საერთაშორისო სამართლის ნორმების დარღვევას.
ამ სახის ცნობა წარმოიშვა პირველი მსოფლიო ომის დროს. ომის პერიოდში ქვეყნებმა გამოთქვეს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს
შექმნის სურვილი. აჯანყებულდა მეომარ მხარედ ცნობადღ ეს არ არის გამართლებული, რადგან საერთაშორისო სამართალი
მოითხოვს ყველა სახელმწიფოსგან აჯანყებისგან თავის შეკავებას.
1 8 . ც ნ ო ბის თე ო რ იე ბი
დე კლარაციული თეორია ჩამოყალიბდა კაპიტალიზმის განვითარების საწყის სტადიაზე, როცა ფეოდალურ სახელმწიფოებს შორის აქა-
იქ წარმოიშობოდა ახალი, ბურჯუაზიული ტიპის სახელმწიფოები.ეს სახელმწიფოები წარმოიშობოდა ან ახალი სახელმწიფოს
ჩამოყალიბებით ანუკვე არსებულსახელმწიფოში ბურჟუაზიული რევოლუციის გზით. დაკლარაციული თეორიის თანახმად, ცნობა
მხოლოდდამხოლოდ აკანონებს ახლად წარმოქმნილი სახელმწიფოს საერთაშორისო ურთიერთობის მონაწილედ გახდომის ფაქტს. ამ
თეორიის მიხედვით, ახლად შექმნილი სახელმწიფო ხდება საერთაშორისოსამართლის სუბიექტიარა იმიტომ, რომ მას ცნობენ, არამედ
იმიტომ, რომ ყოველ ახლად შექმნილ სახელმწიფოს უფლება აქვს გამოვიდეს საერთაშორისო ასპარეზზე და დაიცვას თავისი
ინტერესები. კონსტიტუციური თეორია ამტკიცებს, რომ თითქოს ახლად შექმნილი სახელმწიფო მხოლოდ მაშინ ხდება საერთაშორისო
სამართლის სუბიექტი, როცაროცა მას ცნობენ სხვა სახელმწიფოები. წინააღ მდეგ შემთხვევაში იგი მოკლებულია უფლებას, გახდეს
საერთაშორისო საამრთლის სრულუფლებიანი წევრი. იგი ცდილობს ხელი შეეშალოს ერების თვითგამორკვევის უფლების
განხორციელებას და საექვემდებაროს ყოველი ახალი სახელმწიფოს ,,სამართლიანობის და კანონიერების’’ შეფასებას დიდი
სახელმწიფოებისთვის. სახელმწიფოს ცნობასთან ძალიან ახლოს დგას მთავრობის ცნობის საკითხი. ეს საკითხი დაისმის მაშინ, როდესაც
ახალი მთავრობახელში იღებს ხელისუფლებას არაკონსტიტუციური ანუ სახელმწიფოს გადატრიალების გზით. მაშინ სახელმწიფოები
თავად განსაზღ ვრავენ, რამდენად მიზანშეწონილია ახალი მთავრობის ცნობა.
1 9 . ც ნ ო ბის ფო რ მ ე ბი
საერთაშორისო ურთიერთობების პრაქტიკის ანალიზი საშუალებას გვაძლევს ცნობის ფორმები 2 კატეგორიად დავყოთ-ფაქტობრივი და
ოფიციალური ცნობა.ფაქტო ბრ ივ ი ც ნ ო ბა გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როცა სახელმწიფო ამყარებს ახლად შექმნილ
სახელმწიფოსთან საქმიან კავშირს, მაგრამ ამავე დროს თავს იკავებს მისი ოფიციალური ცნობისგან. მათ შორის წარმოებს მხოლოდ
მოლაპარაკება ამათუ იმ საკითხზე. ოფიციალური იურიდიულ ი ცნობა განსხვავდება ფაქტობრივი ცნობისგან იმით, რომ ახლად
შექმნილი სახელმწიფოს ცნობის ფაქტი გამოხატული უნდაიყოსრომელიმე დოკუმენტში.ოფიციალური ცნობა შეიძლება ორი სახის
იყოს: de factoდა de iure, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სამართლებრივი შედეგების მიხედვით. მთავარი განსხვავება მათ
შორის არის ის, რომ პირველ შემთხვევაში მთვრობა იცნობა როგორც სინამდვილეში არსებული, მაგრამ მასთან არ ამყარებენ
დიპლომატიურ და ზოგჯერსაკონსულოურთიერთობებსაც კი. ურთიერთობა სავაჭრ ო ხელშეკრულებით ამოიწურება. დე ფაქტო
ცნობის დროს დამყარებულურთიერთობას აქვს დროებითი, არასტაბილური ხასიათი. დეფაქტო ცნობა მოკლე ხანში იცვლება დე იურე
ცნობით, რის შემდეგაც ორ სახელმწიფოს შორის სტაბილური ურთიერთობა მყარდება. მყარდება დიპლომატიური და საკონსულო
ურთიერთობანი. ამგვარად, მხოლოდ დე იურე ცნობა ქმნის ჭეშმარიტ ურთიერთობას.
ცნობის ინსტიტუტი ემსახურება მშვიდობიანი თანაარსებობის პრინციპის განმტკიცებას. იგი მოწოდებულია
ხელი შეუწყოს ხალხთა მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას.აღ სანიშნავია, რომ გაეროში
საქართველოს მიღების ფაქტი არ ნიშნავს ჩვენი ქვეყნის ავტომატურ ცნობას ამ ორგანიზაციის ყველა წევრის მიერ. არსებული წესის
მიხედვით სახელმწიფოს გაეროში ან სხვაორგანიზაციაში გაწევრიანება არ ნიშნავს ამ ორგანიზაციის წევრების მიერ ახალი წევრ-
სახელმწიფოს ოფიციალურ ცნობას. ლაპარაკი შეიძლება საქმიან ცნობაზე, რომელიც არავითარ იურიდიულ ვალდებულებას არ
წარმოშობს დე იურე ან დე ფაქტო ცნობისთვის.
2 0 . ს ახე ლ მ წ იფო ს ს ამ არ თალ მ ე მ კვ იდრ ე ო ბა
სახელმწიფოები იბადებიან და კვდებიან. ეს პროცესი წარმოშობს მეტად რთულდა პოლიტიკურად ძალზე მნიშვნელოვან პრობლემას -
ახალი სახელმწიფოს უფლებამემკვიდრეობის საკითხს. ე.ი. საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებამოსილებანი გადადის ძველი
სახელმწიფოდან ახლად შექმნილზე. უფლებამემკვიდრეობის საკითხი შეიძლება წარმოიშვას ასევე ერთი სახელმწიფოს მიერ
მეორისათვის ტერიტორიის გადაცემის შემთხვევაში.
ა . უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის მ იმ არ თ
უფლებამემკვიდრეობა სოციალური რევოლუციის პირობებში. მხოლოდ მაშინ, როცა ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ადგილი აქვს
სოციალურ რევოლუციას, წარმოიქმნება უფლებამემკვიდრეობის საკითხი. რაც უფრო ძირფესვიანია რევოლუცია, მით უფრო
რადიკალურია ყოფილი სუბიექტის უფლებათა და მოვალეობათა შემოწმება-გადასინჯვა ახალი სუბიექტის მხრიდან.
დე კოლონიზაციით გამ ო წ ვ ე ულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენს დამოუკიდებლობას
მეტროპოლისგან ან სხვა სახით არსებულკოლონიური რეჟიმისაგან, თავისუფლდება ყველა სხვახელშეკრულებისაგან, რომელიც დადო
მმართველმა მთავრობამ ამ ტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ ”ტაბულა რაზას” პრინციპი,რომელიც
ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლის მიერ თავს მოხვეული ვალდებულებისაგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო
უფლებამოსილია გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებებს ტოვებს ძალაში და რომელს უარყოფს. ეს როდის ნიშნავს,რომ
სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. პირიქით, ახალი სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ
არათანასწორუფლებიან ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი ტერიტორიის, ბუნებრივი რესურსების უმოწყალო
განიავება და ხალხის სასტიკი ექსპლოატაცია. ორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს გაერთიანებით ან ერთი სახელმწიფოს რამდენიმე
ერთეულად გაყოფით გამოწვეულ ი უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა . პირველ შემთხვევაში გაერთიანებულ სახელმწიფოზე გადადის
წინამორბედი სახელმწიფოს ყველა ხელშეკრულება და შეთანხმება. ავტომატურად გადადის შენაერთზე ის ხელშეკრულებანი,
რომლებიც არეგულირებენ გაერთიანებაში შემავალი ერთეულების სასაზღ ვრო და სხვა ტერიტორიალურ საკითხებს.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი სახელმწიფო რამდენიმე სახელმწიფოდ იყოფა, მიუხედავად იმისა განაგრძობს თუ არა წინამორბედი
სახელმწიფო არსებობას, ყველა მის მიერდადებული ხელშეკრულება, რომელიც მთელტერიტორიას ეხებოდა, რჩება ძალაში ყოველი
გამოყოფილი ნაწილის მიმართ, ხოლო კონკრეტული ტერიტორიის მიმართ მოქმედი ხელშეკრულება გადადის მხოლოდ ამ
ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოზე.
ბ. უფლებამემკვიდრეობა სახელმწიფო ქონებისა და სახელმწიფო არქივის მიმართ - რასაშუალებითაც არ უნდა ჩამოყალიბდეს ახალი
სახელმწიფო, მასზე გადადის სახელმწიფო საკუთრების ყველა სახე( მოძრავი და უძრავი ქონება) შემდეგი წესით: სახელმწიფო-
მემკვიდრის ტერიტორიაზე მდებარე უძრავი ქონება მასვერჩება. უძრავი ქონეება, რომელიც ამ ტერიტორიას ეკუთვნის, მაგრამ მის
გარეთმდებარეობს და მას თავის დროზე დაეპატრონა წინამორბედი სახელმწიფო, სახელმწიფო-მემკვიდრეს მიეკუთვნება.
მოძრავი ქონება,რომელიც გამოყოფილ ტერიტორიას ეკუთვნოდა, მაგრამ შემდგომ გახდა წინამორბედი სახელმწიფოს ქონება,
უბრუნდება სახელმწიფო-მემკვიდრეს.
სახელმწიფო არქივების საკითხი რთულია და ძირითადად ურთიერთშეთანხმებით წყდება. მაგრამ უდავოდ ითვლება
დებულება,რომელიც მოითხოვს წინამორბედ სახელმწიფოსგან გადასცეს სახელმწიფო-მემკვიდრეს მის ტერიტორიასთან
დაკავშირებული დოკუმენტური და ისტორიული არქივები ან თუ ისინი ორივე მხარეს ეხება, მისაწვდომი გახადონ სახელმწიფო-
მემკვიდრისათვის. უნდა დაისვას საკითხი რუსეთში მყოფი საქართველოს საგანძურისა და არქივების დაბრუნების შესახებ.
გ. უფლ ე ბამ ე მ კვ იდრ ე ო ბა ვ ალ ე ბის მ იმ არ თ
როდესაც ერთი სახელმწიფო იყოფა რამდენიმე ერთეულად, ვალების საკითხი წყდება სახელმწიფოების ურთიერთშეთანხმებით,
როგორც წესი, არსებული ვალი იყოფა გამოყოფილი ერთეულების ეკონომიკური პოტენციალისა და მოსახლეობის რაოდენობის
გათვალისწინებით. თუ კონკრეტული თანხა მთლიანად იყო მოხმარებული გარკვეული ტერიტორიის საკეთილდღ ეოდ, მისი გადახდა
დაეკისრება ამ ტერიტორიის მქონე სახელმწიფოს. მიუხედავად იმისა,რომ საქართველო ძალით იყო გაერთიანებული სსრ კავშირში,
ამ უკანასკნელის დაშლის შემდეგ საქართველოს მიეცა უფლებადაპატრონებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქონების გარკვეულ წილს,
რადგანაც ქართველი ხალხი მონაწილეობდა სსრ კავშირის ეკონომიკურ და სამხედრო პოტენციალის მშენებლობაში.
ამავე დროს საქართველოსრესპუბლიკამ აიღო ვალდებულება გადაიხადოს სსრკავშირის საზღ ვარგარეთული ვალის გარკვეული
ნაწილი, რომელიც მოხმარდა საქართველოს საჭიროებას.
2 1 . „ტაბულ ა რ აზას “ პრ ინ ც იპი
ყოველი სახელმწიფო, რომელიც იძენდა დამოუკიდებლობას მეტროპოლისგან ან სხვა სახის კოლონიური რეჟიმისგან,
თავისუფლდებოდა ყველა სხვახელშეკრულებსგან, რომელიც დადო მმართველმა მთავრობამ ამტერიტორიის სახელით ან გაავრცელა
მასზე. აქ მოქმედებს ე.წ. „ტაბულარაზას“ („სუფთა დაფა“) პრინციპი, რომელიც ათავისუფლებს მემკვიდრე სახელმწიფოს მეტროპოლიის
მიერ თავ მოხვეული ვალდებულებებისგან. ყოველი ახალი სახელმწიფო უფლებამოსილია თავად გადაწყვიტოსრომელხელშეკრულებას
დატოვებს ძალაში და რომელსუარყოფს. ეს არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო მემკვიდრე მოვალეა უარყოს ყველა ხელშეკრულება. ახალი
სახელმწიფოები უარყოფდნენ მხოლოდ არათანასწორუფლებიან, კაბალურ ხელშეკრულებებს, რომელთა მიხედვით ხდებოდა მათი
ტერიტორიის უმოწყალოდ განიავება. „ტაბულა რაზას“ პრინციპი არ ვრცელდება საერთაშორისო სამართლის ძირითად
პრინციპებზე და სხვა ამკრძალავ ნორმებზე. არც ერთ სახელმწიფოს არა აქვსუფლებაუარყოს საერთაშორისო მართლწესრიგის საყრდენი
პირინციპები და ნორმები, რომელთა გარეშე შეუძლებელი ხდებახალხთაუშიშროების უზრუნველყოფა.საქართველოს რესპუბლიკაც ამ
გზით მიდის. მან აღ იარა გაეროს წესდების ძირითადი პრინციპები და ორგანიზაციაში შესვლის სურვილი გამოთქვა.
2 2 . ს აე რ თაშ ო რ ის ო ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბა , მ ხარ ე ე ბი და მ ათშ ი მ ო ნ აწ ილ ე ო ბის უფლ ე ბა
საერთაშორისო ხელშეკრულებათანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროა. საერთაშორისო სახელშეკრულებო
სამართალი არის იმ ნორმათა ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავენ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა დადებისა და შეწყვეტის წესს,
მ ათი იურიდიული ძალის ნამდვილობის პირობებს. ამ საკითხთან დაკავ შ ირ ე ბულ ი დავ ე ბის მ ო წ ე ს რ იგე ბის ს აშ უალ ე ბე ბს .
საერთაშორისო ხელშეკრულებების მხარედ გვევლინება მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტები - სახელმწიფოები,
საერთაშორისო ორგანიზაციები, რომლებსაც აქვთ საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლებაუნარიანობა.
საერთაშორისო ხელშეკრულება აკისრებს უფლება-მოვალეობებს მხოლოდ მასში მონაწილე მხარეებს. მესამე სახელმწიფოებზე
უფლება-მოვალეობანი არ ვრცელდება. მაგრამ, თუ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, რომელიც არის კონკრეტული
ხელშეკრულების მხარე, გამოიყენებს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ უფლებებს, მას ავტომატურად ეკისრება ამ
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოვალეობებიც.
გამონაკლისს წარმოადგენს ხელშეკრულებანი, მიმართული აგრესიის წინააღ მდეგ. ვენის კონვენცია აღ იარებს სახელმწიფოთა
უფლებას დადონ ხელშეკრულება აგრესორის პასუხისმგებლობისა და სხვა საკითხების ფიქსაციის მიზნით. ამავე დროს, ყოველი
ხელშეკრულება, რომელიც იდება აგრესორებისადა მათი მოკავშირეების მიერსხვა სახელმწიფოს საზიანოდ, იმთავითვე ჩაითვლება
ბათილად.
ხელშეკრულებები განსხვავდება ერთმანეთისგან მხარეთა რაოდენობის მიხედვით. ო რ მ ხრ ივ ი ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბი
სახელმწიფოთშორისი ურთიერთობების ყველაზე ტიპური სახეა. დღეისთვის მისი რაოდენობა რამდენიმე ასეულ ათასს შეადგენს.
თანამედროვე ეტაპზე სულუფროდიდ და ფართო გამოყენებას პოულობს მრავალმხრივი ხელშეკრულ ე ბე ბი, რომელთა მეშვეობით
იქმნება საერთაშორისო უნივერსალური და რეგიონალური ორგანიზაციები, წესდებები და ა.შ.ხელშეკრულებაში მონაწილეობა
არ ნიშნავს მხარეებთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებას, ხოლოხელშეკრულების შეწყვეტა არ ნიშნავს სხვა მხარეებთან
ასეთი ურთიერთობის გაწყვეტას.
2 3 . ალ ტე რ ნ ატის წ ე ს ი (ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის დადე ბის წ ე ს ი და ს ტადიე ბი)
საერთაშორისო ხელშეკრულების დადების უფლება სუვერენული სახემწიფოს ერთ–ერთი ძირითად უფლებათაგანია. ყოველი
სახელწიფო უფლებამოსილია მიიღოს მონაწილეობა ხელშეკრულების შემმუშავებელ კონფეენციაზე,ან შეუერთდეს უკვე არსებულ
ხელშეკრულებას, თუ იგი დაინტერესებულია ასეთი შეთანხმებით. სახელმწიფო თვითონ განსაზღვრავს რომელორგანოს აქვს უფლება
იმოქმედოს საერთაშორისო ასპარეზზე მისი სახელით და დადოს საერთაშორისო ხელშეკრულება. როგორც წესი ეს უფლება
სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურს ეკუთვნის ან საგარეო საქმეთა მინისტრი ან სპეც. უფლებამოსილებით რწმუნებული.
საერთაშორისო ხელშეკრულებაიდება ან უშუალო დიპლომატიური მოლაპარაკების შედეგად, ან საერთაშორისო კონფერენციის
მოწვევით. მხარეთა მიერ შეთანხმებული და დაზუსტებული ტექსტი ხელმოწერის ობიექტად იქცევა. საერთაშორისო ხელშეკრულების
ხელმოწერა სპეციალური წესის დაცვით ხდება, რომლის მიზანია ასახოს სახელმწიფოთა სუვერენული თანასწორობის პრინციპი. ამ წესს
ალ ტერნატი ეწოდება.ორმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერის დროს მხარეები სვამენ თავის ხელმოწრას ერთმანეთის გასვწრივ,
მარცხნიდან მარჯვნივ, ან ერთიმეორის ქვევით.პირველშემთხვევაში მარცხენა ადგილი პირველადგილად ითვლება, მეორე შემთხვევაში
ასეთ ადგილად ზედა ადგილი ითვლება. ყოველ ეგზემპლარს პირველ ადგილას აწერს ის მხარე, რომელთანაც რჩება წინამდებარე
ხელშეკრულება. მრავალმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერისას მხარეები სვამენ თავის ხელმოწერას ქვეყნების სახელწოდების
ანბანურიწესის მიხედვით,როგორც წესი, გამოიყენებაინგლისური ანბანი. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის გამოიყენება რუსული
ანბანი. ხელშეკრულების დანართს ხელს აწერენ დელეგაციის მეთაურები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი ხელშკრულების
განუყოფელ ნაწილად ჩაითვლება (დამატებითი მუხლები და ა. შ.) რაც შეეხება დანართებს, რომლებიც საქონლის ნუსხას, საბუთების
ნიმუშებსადა სხვა ამგვარ აქტებს წარმოადგენს, მათ, როგორც წესი, ან სულარ აწერენ ხელს, ანდა ხელს აწერენ დელეგაციის მდივნები.
2 4 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის ძ ალ აშ ი შ ე ს ვ ლ ის ს აფუძ ვ ლ ე ბი
ხელშეკრულება ძალაში შედის: ა) ხელმოწერის დღიდან; ბ) ხელმოწერიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; გ) სარატიფიკაციო
სიგელების გაცვლის დღიდან ან ამ დღიდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; დ) სარატიფიკაციო სიგელების სათანადო რაოდენობის
დაგროვების დღიდან ან ამ სღ იდან გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ; ე)ხელშეკრულების დამტკიცების (მიღ ების) დღ იდან ან
გარკვეული ვადის გასვის შემდეგ.
ასეთია ხელშეკრულების როგორც კონკრეტული საერთაშორისო-სამართლებრივი უფლება-მოვალეობის აღ მნუსხველი
აქტის ძალაში შესვლის ძირითადი საშუალებანი, მაგრამ ხელშეგრულების ძალაში შესვლა როდი ნიშნავს იმას, რომ იგი სავალდებულო
ხდება ყველა მხარისთვის. ასეთი ხელშეკრულება სავალდებულო ხდება მხოლოდ მათთვის, ვინც შეასრულა აქტის ძალაში შეყვანისთვის
გათვალისწინებული ყველა პროცედურა, მაგალითად, მოახდინა მისი რატიფიკაცია, შეუერთდა მას და ა. შ. მაგრამ, სხვებისთვის,
რომლებსაც ასეთი აქტი არ ჩაუტარებიათ, ეს ხელშეკრულება სავალდებულო ძალას არ იძენს, მანამ სანამ ისინი არ გადადგამენ სათანადო
ნაბიჯს.
რ ატიფიკაციის ქვეშიგულისხმება ხელშეკრულების დამტკიცება სახელმწიფოს უზენაესი ხელისუფლების მიერ.სახელმწიფოს უფლება
აქვს უარითქვასრატიფიკაციაზე და ეს ვერჩაითვლება მართლსაწინააღმდეგო აქტად. ყოველი სახელმწიფო თვითონ განსაზღ ვრავს
რატიფიკაციის წესებს და იმ ორგანოს, რომლის კომპეტენციაშიც შედის რატიფიკაციის უფლება. რატიფიკაციის აქტი ფორმდება
სარატიფიკაციოსიგელის სახეით, რომლითაც მეთაური ატყობინებს მეორე მხარეს ხელშეკრულების დამტკიცებისფაქტს და არწმუნებს,
რომ ხელშეკრულება პირნათალად შესრულდება. რატიფიკაციისგან განასხვავებენ ხელშეკრულების დამტკიცებას ანუ მიღ ებას, რასაც
ქვეყნის კონსტიტუცია მიაკუთვნებს ამა თუ იმ კომპეტენტურ ორგანოს, თუკი ხელშეკრულება არ მოითხოვს სარატიფიკაცია
პროცედურას. თუ ხელშეკრულებაღია ხასიათისაა, ყოველ სახელმწიფოს უფლება აქვს „შეუერთდეს“ უკვე ხელმოწერილ
ხელშეკრულებას, რისთვისაც ის სპეციალურ განცხადებას აკეთებს და შეერთების აქტს სახელმწიფო-დეპოზიტორს აბარებს.
ხელშეკრულება ძალაში შედის „სარატიფიკაციო სიგელების გაცვლისას“ ან „დეპონირებისთვის გადაცემ ის ას “.
ორმხრივი ხელშეკრულების დადებისას, ერთ ქვეყანაში ხდება ხელშეკრულების ხელმოწერა, ხოლო სარატიფიკაციო სიგელების
გადაცემა ხდება მეორე სახელმწიფოს დედაქალაქში.მრავალმხრივ ხელშეკრულებათა რატიფიკაციის დროს სარატიფიკაციო სიგელის
შესანახად ამოირჩევა სახელმწიფო-დეპოზიტორი ან სათანადო საერთაშორისო ორგანიზაციის აღ მასრულებელი ორგანო. ყოველი
სახელმწიფო ხელმოწერისას ანრატიფიკაციის დროს უფელბამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმ ა . თუ არცერთმა მხარემ არ
განაცხადა პროტესტი, შენიშვნაიურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ. დადებული ხელშეკრულება უნდა იყოს სათანადო
წესით გამოქვეყნებული ანუ პრ ო მ ულ გირ ე ბულ ი ყოველი მხარის მიერ.
2 5 . დათქმ ა
ყოველი სახელმწიფო ხელმოწერისას ან რატიფიკაციის დროსუფლებამოსილია გააკეთოს შენიშვნები ანუ დათქმა, რომლის მიზანია
შეზღ უდოსზოგიერთი მუხლის მოქმედება ან შემოფარგლოს მათი მოქმედებაგარკვეული პირობებით. თუ არც ერთმა სხვა მხარემ არ
განაცხადა პრტესტი, შენიშვნა იურიდიულ ძალას იძენს ყველა მონაწილის მიმართ და ამიერიდან შენიშვნის გამკეთებელსა და
ხელშეკრულების სხვა მონაწილეებს შორის ხელშეკრულება მოქმედებს დათქმის აღ ნიშნული შესწორებებით. თუ მის წინააღ მდეგ
პროტესტს აცხადებს მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფო, დათქმა ვრცელდება დანარჩენ მონაწილეებზე. ერთსულოვანი პროტესტის
შემთხვევაში დათქმა იურიდიულ ძალას არ იძენს და ბათილდება, თუ თავისი ხასიათი დეკლარაციული არ არის.
ზოგჯერ, იშვიათ შემთხვევაში, თვით ხელშეკრულება ნაწილობრივ ან სრულებით კრძალავს შენიშვნის გაკეთებას, რაც შეთანხმების
დემოკრატიული საწყისების ხელშუხებლობის უზრუნველსაყოფად კეთდება.
2 6 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის მ ო ქმ ე დე ბის ვ ადა
ხელშეკრულების მოქმედების ვადა მხარეთა მიერ განისაზღ ვერება. უვადოდ იდება მხოლოდ ის ხელშეკრულებანი, რომლებიც
საერთაშორისო სამართლის კოდიფიკაციის აქტებს წარმოადგენენ ან ომის მდგომარეობას წყვეტენ (საზავო ხელშეკრულეანი). ამ
ხელშეკრულებათა დენონსაცია (გაუქმება)დაუშვებელია. პოლიტიკური სახის ხელშეკრულებანი იდება როგორც წესი 10, 20 და
მეტი წლით, ეკონომიკური, კულტურული და სამართლებრივი სახისა 1-5 წლით, ზოგჯერ განუსაზღ ვრელი ვადით.
ხელშეკრულების ვადა შეიძლებაგაგრძელდეს, რასაც პროლონგაცია ეწოდება. პროლონგაცია ავტომატურ ხასიათს ატარებს მაშინ,
როცა ამას თვითხელშეკრულებაითვალისწინებს. თუ ხელშეკრულების ვადის გასვლამდერამდენიმე თვით ან წლით ადრე არც ერთი
მხარე არ გამოთქვამს მისი გაუქმების სურვილს, იგი ავტომატურად განაგრძნობს მოქმედებას გარკვეული ვადის განმავლობაში.
2 7 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბე ბის ნ ამ დვ ილ ო ბის პირ ო ბე ბი
საერთაშორისო ხელშეკრულების ნამდვილობა გულისხმობს მის საერთაშორისო-სამართლებრივ სრულფასოვნებას, მართლზომიერ
ხასიათს. ყოველი აქტი, რომელსაც ჩადის ერთი სახელმწიფო სხვა სახელმწიფოს ნების გამომჟღ ავნების თავისუფლების შეზღ უდვის
მიზნით, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად ითვლება. პირველ რიგში, ასეთ ქმედებად ჩაითვლება ძალით დამუქრების გამოყენება
სახელმწიფოს ან მისი წარმომადგენლობის მიმართ. სადავოდ ხდის ხელშეკრულების ნამდვილობას მოლაპარაკების მონაწილე
სახელმწიფოს წარმოამდგენელთა მოტყუება ან მოსყიდვა, ხელშეკრულებაში გაპარული შეცდომა და ა.შ.
ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლება ძალის გამოყენება ან სხვარაიმე იძულებითი საშუალებისთვის მიმართვა. ცალკე საკითხს
წარმოადგენს ხელშეკრულების ბათილობა მხარეთა მიერ იმპერატიული ნორმების გადახვევის გამო. ამ შემთხვევაში ორივე
სახელმწიფოს ნების გამომჟღავნების თავისუფლება ეჭვს არ იწვევს, თუმცახელშეკრულებით დადგენილი ქცევითი წესები ”უხვევენ”
არსებულსაყოველთაოდ აღიარებულნორმებს, რომელთა იმპერატიული ხასიათის უგულებელყოფა აკრძალულია. იმპერატიული ნორმა
უკრძალავს მხარეებს ისეთ გადახვევას, რომელიც მათ ურთიერთობას ეხება და ერთმანეთის მიმართ უფლება-მოვალეობებს ადგენს.
ამიტომ ხელშეკრულება, რომელიც ორივე სახელმწიფოს აგრესიულპაქტს წარმოადგენს და მესამე სახელმწიფოს წინააღ მდეგ არის
მიმართული, ჩაითვლება ბათილად არა იმიტომ, რომ ძალის გამოყენების დაუშვებლობას იმპერატიული ხასიათი აქვს, არამედ იმიტომ,
რომ ეს აქტი არღვევს, ლახავს საერთაშორისო სამართლის ამ ძირითად პრინციპს. მაგრამ თუ ორმა სახელმწიფომ დადო ხელშეკრულება,
რომლითაც აღიარებენ მათშორის დავის მოწესრიგების შეიარაღებული ძალების გამოყენების საშუალებით, ასეთი ხელშეკრულება
იმთავითვე ბათილად გვევლინება, რადგანაც ძალის გამოუყენებლობის პრინციპის შეცვლა ურთიერთშეთანხმებითაც არ შეიძლება.
2 8 . ხე ლ შ ე კრ ულ ე ბის შ ე წ ყ ვ ე ტა
როდესაც მხარე ან მხარეები ერთმანეთის მიმართ აქტიურად იყენებენ შეძენილუფლებებს, ხოლო ვალდებულებების შესრულებაზე თავს
არ იწუხებენ, ხელშეკრულება მერყევიხდება და შეიძლება მოხდეს მისიმოქმედების ვადის შეწყვეტა ვადის გასვლამდე. საერთაშორისო
ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტის რამდენიმე საშუალება არსებობს:ა) როდესაც ხელშეკრულებაში აღ ნიშნული წესის
გათვალისწინებით, ერთი მხარე ატყობინებს მეორე მხარეს ან სახელმწიფო-დეპოზიტორს, რომ მას არ სურს ხელშეკრულების ვადის
გაგრძელება, ამას ხელშეკრულების დე ნ ო ნ ს აც ია ეწოდება. ბ) შესაძლებელია ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტა მხარეთა
შეთანხმებით მოხდეს. ამ შემთხვევაში ყოველი მხარის თანხმობაა სავალდებულო. თუ ამ შეთანხმებას ახალი შესწორებული
ხელშეკრულების დადება მოყვება შედეგად, ადგილი აქვს საერთაშორისო ხელშეკრულების ნოვაციას. გ) ხელშეკრულება წყდება ასევე
მის მიერ გათვალისწინებული პირობების შესრულებისას ან აღ ნიშნული ვადის ამოწურვისა შესაძლებელია ხელშეკრულების
ცალმხრივიგაუქმებაც,ა) როდესაც ერთ-ერთი მხარე არ იცავს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულპირობებს და უხეშად არღვევს მათ,
მეორე მხარესუფლება აქვს გააუქმოს ასეთი შეთანხმება, უკანასკნელის ამ მოქმედებას ხელშეკრულების ან ულ ირ ე ბა ეწოდება.
ბ)ავტომატურად უქმდება ის ხელშეკრულება, რომელიც საერთაშორისო ასპარეზიდან გამქრალ სუბიექტთან იყო დადებული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულების სტრუქტურა და ფორმა
ფორმის მხრივ საერთაშორისოხელშეკრულება წერილობით სახეს ატარებს, ხოლოსტრუქტურის მხრივ სამ ძირითად ნაწილად:
ა) პრეამბულა ანუ შესავალი ნაწილი შეიცავს მხარეთადასახელებას და შეთანხმების მიზანზე მითითებას.
ბ) ძირითადი ნაწილი მუხლობრივად აღნუსხავს მიღწეული შეთანხმების შინაარსს.
გ) დასკვნითი ნაწილი პეოცედურულსაკითხებს შეიცავს: ხელშეკრულების ძალაში შესვლის დრო, მისი მოქმედების ვადა, ვადის
გაგრძელების წესი, ხელშეკრულებასთან შეერთების წესი, ხელშეკრულების გაუქმების ( დენინსაციის ) წესი, რა ენაზეაშედგენილი
ხელშეკრულების ტექსტი, ხელშეკრულების დადების თარიღი და ადგილი. სულბოლოში დაისმის მხარეტა ხელმოწერა და ბეჭდები.
წინათ ხელშეკრულება ან მხოლოდ ლათინურ ანფრანგულან ინგლისურ ენებზე იწერებოდა. დღეს ხელშეკრულების ენა გარკვეულწესს
ემორჩილეაბ – მრავალმხრივი ხელშეკრულებანი იდება ე.წდიპლომატიურ (ინგლისურ, ფრანგულ და რუსულ) ენებზე, ორმხრივი –
მხარეთა არჩევით.
საქართველოს რესპუბლიკაიყენებს ორმხრივი ხელშეკრულების ედგენისას ქართულდა მეორე მხარის ენას,
გაეროშიმიღებულია ექვსი ოფიციალური ენა– რუსული, ინგლისური, ფრანგული, ჩინური, ესპანური, არაბული.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია შეიძლება მოვახდინოთ სამი ნიშნის მიხედვით:
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა ტიპები. საერთაშორისო ხელშეკრულებათა მრავალათასიანი აქტები თავისი მნიშვნელობითადა
საერთაშორისო მასშტაბურობის თვალსაზრისიტ ყველა თანაბარი როდია. განასხვავებენ საერთაშორისო სამართლის სუბიექტთა
ზოგადი ქცევის მარეგულირებელ შეთანხმებებს, რომლებიც თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ძირითად ნორმებსა და
პრინციპებს განამტკიცებენ და ხელშეკრულებებს, რომელნიც სახელმწიფოთა შორის კონკრეტულ საკითხებს არეგულირებენ.
ს აერთაშორისო ხელშეკრულებათა სახელწოდებანი. არსებობს საერთაშორისოხელშეკრულებათაუამრავი სახელწოდება:
ხელშეკრულება, ტრაქტატი, პაქტი, კონვენცია, შეთანხმებადა ა.შ. პრინციპში ყველა ამ სახელწოდების ხელშეკრულება არ განსხვავდება
ერთმანეთისაგან იურიდიული ძალის თვალსაზრისით და მხარეებისათვის სათანადო უფლებამოვალეობებს წარმოშობს, ცვლის ან
სპობს, მაგრამ არც ის იქნება სწორი, რომუგულებელვყოთ ის ნიუანსები, რომელსაც ყოველი სახელწოდება ატარებს. განვიხილოთ
ზოგიერთი მათგანი:
ხელშეკრულება ყველაზეფართოდ მიღებული ტერმინია, რომელიც ყველა სახის სახელმწიფოტაშორისო შეთანხმებებს ასახავს.
პაქტი, როგორც წესი, ეწოდებაორმხრივ ან მრავალმხრივ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და, როგორც წესი,რატიფიკაციას არ საჭიროებენ. მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთა რატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
შ ეთანხმება – ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით ეწოდება იმ სახელმწიფოთაშორისო აქტებს, რომლებიც იდება მთავრობის მიერან მათი
რწმუნების საფუძველზე და როგოეც წესი, რატიფიკაციას არ საჭიროებენ, მაგრამ იდება ისეთი შეთანხმებებიც, რომელთარატიფიკაციაც
სავალდებულოა.
კონვენცია ძირითადად ისეთი სახის სახელმწიფოთაშორისო შეთანხმებას ეწოდება, რომელიც რაიმე სპეციალური დარგს და სპეციალურ
დანიშნულებით ხასიათს ატარებს.
დე კლარაცია ეწოდებაორი ან რამდენიმე სახელმწიფოს ისეთგანცხადებას, რომელიც მხარეთა საგარეოპოლიტიკის გარკვეულ გეზს
სახავს ან მათშეხედულებას გამოხატავს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სხვასფეროში; დეკლარაცია, როგორც წესი, შეიცავს
საერთაშორისო სამართლის ახალ, ძირითად პრინციპებს ან მხარეთა დამოკიდებულებას არსებული პრინციპებისადმი.
ნ ოტების გაცვლა ეწოდება შეთანხმების დადების ისეთ წესს, როდესაც მხარეები ერთმანეთსუგზავნიან იდენტური ტექსტის მქონე
განცხადებებს.
კომპრომისი ეწოდებაისეთ შეთანხმებას, რომლითაც მხარეები თანხმდებიან გადასცენ საერთაშორისოსასამართლოს მათ შორის
წარმოშობილი დავა.
ო ქმის საშუალებით ფორმდება სხვადასხვა სახის შეთანხმებანი, რომელთა მეშვეობით მხარეები ცხადებენ თავის სურვილს შეუერთდნენ
ხელშეკრულებას, განავადონ მისი მოქმედება; ოქმის მეშვეობით მთავრობები აკეთებენ ამათუ იმ დათქმას ხელშეკრულების მიმართ და
ა.შ.
ზოგჯერ ოქმის სახელწოდებას ატარებს შეთანხმება, რომელიც არაფრით არ განსხვავდება ჩვეულებრივი ხელშეკრულებისგან.