ლაგოდეხის ნაკრძალის და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმის დამტკიცების თაობაზე

სახელმწიფო სარეგისტრაციო კოდი 360.060.000.22.023.008.123

საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების

მინისტრის ბრძანება №52

2006 წლის 1 თებერვალი

ქ. თბილისი

ლაგოდეხის ნაკრძალის და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმის დამტკიცების თაობაზე

,,დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” საქართველოს კანონის (პარლამენტის უწყებანი, №003, 27.03.96 გვ. 27) მე-15 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, ამავე პუნქტით დადგენილი სამართლებრივი ნორმების შესრულების მიზნით, ვბრძანებ:

1. დამტკიცდეს თანდართული ,,ლაგოდეხის ნაკრძალის და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმა”.

2. ლაგოდეხის ნაკრძალის და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმით საქართველოს მხარის მიერ გასაწევი ხარჯების დაფინანსება განხორციელდეს ,,საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის შესახებ” საქართველოს კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსათვის განსაზღვრული მოცულობის ფარგლებში.

2. ეს ბრძანება ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე.

გ. პაპუაშვილი

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმა

 

I. პრეამბულა

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმა წარმოადგენს მთავარ სახელმძღვანელო დოკუმენტს დაცული ტერიტორიის დირექციისთვის. გეგმა გათვალისწინებულია მართვის ექვსწლიანი პერიოდისთვის (2003 – 08 წწ). დოკუმენტი შემუშავებულია საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება გარემოს დაცვის გლობალური ფონდისა (GEF) და მსოფლიო ბანკის ფინანსური მხარდაჭერით.

წინამდებარე გეგმა მოიცავს ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის მართვის საკითხებს და მიზნად ისახავს რეგიონში ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებასა და მენეჯმენტის გაუმჯობესებას, ბიომრავალფეროვნების დაცვას, ადამიანისა და გარემოს ჰარმონიული თანაარსებობის ხელშეწყობას. იგი, ასევე, უზრუნველყოფს ტერიტორიის მართვის უწყვეტობას, ხელს შეუწყობს ფინანსური და მატერიალური საშუალებების რაციონალურ გამოყენებას, საზოგადოების ძირითად და დაინტერესებულ ჯგუფებთან ურთიერთობის გაუმჯობესებას.

რეგიონში ბუნების დაცვის, გარემოს მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობის პარალელურად, მენეჯმენტის გეგმით განსაზღვრული სამოქმედო გეგმის ეტაპობრივი განხორციელება ხელს შეუწყობს იშვიათი ეკოსისტემებისა და ისტორიულ-კულტურული ობიექტების აღდგენას, კონსერვაციასა და შენარჩუნებას.

 

II. სტრატეგიული ხედვა

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი და აღკვეთილი ველური ბუნების ერთ-ერთი ყველაზე ღირსშესანიშნავი და გამორჩეული ადგილია საქართველოში. ულამაზესი ლანდშაფტებით, მდიდარი ფლორითა და ფაუნით და, რაც მთავარია, საუკეთესოდ შენარჩუნებული ბუნებრივი ეკოსისტემებით იგი დაუვიწყარ შთაბეჭდილებას ტოვებს დამთვალიერებლებზე.

ბუნებრივი მემკვიდრეობის შენარჩუნება ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების უმთავრეს პრიორიტეტს წარმოადგენს. მრავალფდეროვან ბუნებრივ გარემოში ჩამოყალიბებული უნიკალური ეკოსისტემები, მდიდარი ფლორა და ფაუნა, მსხვილ ძუძუმწოვართა კარგად შენარჩუნებული პოპულაციები, მტაცებელი/მსხვერპლის სისტემები და ხელუხლებელი ტყეები ნაკრძალს საერთაშორისო მნიშვნელობას ანიჭებს.

დაცულ ტერიტორიებზე ყოველგვარი საქმიანობა (ინტრასტრუქტურის განვითარება და შენარჩუნება, რესურსების გამოყენება, ტურიზმი) ხორციელდება ისე, რომ უზრუნველყოფილია ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის ხელშეუხებლობა. პარალელურად დამთვალიერებლებს შესაძლებლობა ეძლევათ ეზიარონ უნიკალურ ველური ბუნებას.

ბუნებრივი რესურსების გამოყენება და მოპოვება საერთოდ აღიკვეთება სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორიაზე. აღკვეთილში კი ბუნებრივი რესურსების გამოყენება წარიმართება მდგრადი გამოყენებისა და სტაბილური ბუნებრივი ეკოსისტემების შენარჩუნების პრინციპებთან სრულ შესაბამისობაში.

ეძლევათ რა უნიკალურ ველურ ბუნებასთან მიახლოების შესაძლებლობა, ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის ვიზიტორები უფრთხილდებიან ბუნებრივ მემკვიდრეობას და ემორჩილებიან დაცულ ტერიტორიაზე მოქცევის წესებს. რეკრეაცია და ტურიზმი გულისხმობს შეზღუდული მომსახურების კემპინგსა და გარემოზე უმნიშვნელო ზეგავლენის მქონე აქტივობას.

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის მართვა ხორციელდება შესაბამისი სახელმწიფო უწყებების, ადგილობრივი მოსახლეობისა და არასამთავრობო სექტორის აქტიური თანამონაწილეობით. სამეცნიერო-სკონსულტაციო საბჭო წარმოადგენს თანამშრომლობის ეფექტურ საშუალებას და ემსახურება სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის ინტერესების დაცვასა და მათი ეფექტური ფუნქციონირებისთვის ხელსაყრელი პირობების შექმნას.

მასშტაბური საინფორმაციო თუ საგანმანათლებლო პროგრამები და სრულფასოვნად აღჭურვილი და გამართული ვიზიტორთა ცენტრი უზრუნველყოფენ საზოგადოების ეკოლოგიური ცნობიერების ამაღლებას და მოსახლეობაში ნდობისა და მხარდაჭერის მოპოვებას.

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის მართვა ეფუძნება ადაპტური მენეჯმენტის პრინციპებს და ითვალისწინებს ბიომრავალფეროვნების ინვენტარიაზაციის, მონიტორინგისა და სამეცნიერო კვლევების შედეგებს. დროულად ხდება დაცულ ტერიტორიებზე უარყოფითად მოქმედი ფაქტორების გამოვლენა და შესაბამისი რეაგირება.

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის მენეჯმენტი ხორციელდება მიმდებარე ტერიტორიების მართვის სისტემასთან კოორდინაციაში. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ისეთ ტერიტორიებს, რომლებსაც დიდი მნიშვნელობა აქვთ დაცულ ტერიტორიებზე მობინადრე ველური ცხოველების პოპულაციების შენარჩუნებისთვის.

 

III. მოკლე შინაარსი

მნიშვნელობა

ლაგოდეხის ახლად გაფართოებული ნაკრძალი და აღკვეთილი მდებაროებს საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, დიდი კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთებზე. სიმაღლეთა სხვაობა დაცული ტერიტორიის უმდაბლეს და უმაღლეს წერტილებს შორის 3100 მეტრამდეა, რის გამოც ტერიტორია მკვეთრად გამოხატული სარტყლიანობით ხასიათდება. უკიდურესად დანაწევრებული, რთული რელიეფის მქონე ბუნებრივი ლანდშაფტი მდიდარია ხეობებით, ვიწრო ხევებით, მდინარეებით, ჩანჩქერებით, ტყეებით დაფარული ციცაბო ფერდობებით, მთის ტბებით, ნაშლებით, სუბალპური და ალპური მდელოებით.

ლანდშაფტის, ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნება გამორჩეულია არა მარტო ქვეყნის, არამედ მთელი კავკასიის მასშტაბით. აქ გავრცელებულ ცხოველთა და მცენარეთა მრავალი სახეობა იშვიათია ეროვნული და/ან გლობალური მასშტაბით და, შესაბამისად, შესულია საქართველოსა და საერთაშორისო წითელ ნუსხებში. გასაოცრად მაღალია ცხოველთა და მცენარეთა ენდემიზმის დონე. ლაგოდეხის ფლორის 121 სახეობა კავკასიის, ხოლო 9 საქართველოს ენდემია. ამ უკანასკნელთა შორის 7 კახეთის, პრაქტიკულად კი თვით ნაკრძალის ,,ვიწრო ენდემს“ წარმოადგენს. კავკასიის ენდემურ ცხოველეთა სახეობებიდან აღსანიშნავია კავკასიური როჭო, კავკასიური შურთხი, კავკასიური ყარანა და აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი. ნაკრძალის ტერიტორიაზე ასევე ბინადრობს ირემი, შველი, არჩვი, დათვი, მგელი, ფოცხვერი და სხვ.

განსაკუთრებით აღსანიშნავია საუკეთესოდ შემონახული ტყეები, რომლითაც დაფარულია უზრმაზარი ტერიტორიები დაცული ტერიტორიის ქვედა საზღვრიდან ტყის გავრცელების ზედა ზღვრამდე. ამ ტყეების დიდი ნაწილი სრულიად ხელუხლებელია, მათ შორისაა წიფლისა და რცხილას, ე.წ. ქალწულებრივი ტყეები, რომელთა დარიც საქართველოში სხვაგან არსად გვხვდება.

ადამიანებსა და გარემოს შორის ურთიერთობა

ლაგოდეხის ნაკრძალი და აღკვეთილი არ არის დასახლებული. ალპური მდელოების ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში დაახლოებით 12 მცირე ზომის ცხვრის საზაფხულო ფერმაა და ადგილობრივი მწყემსები ნაკრძალის ამ ნაწილს საზაფხულო საძოვრებად იყენებენ. ცხვრის რაოდენობა და ძოვების რეჟიმი რამდენჯერმე აღემატება ამ ტერიტორიების ტევადობას, რამაც უკვე სერიოზული ეკოლოგიური ზიანი გამოიწვია. ასევე, დაზიანებულია ცხვრის გადასარეკი ბილიკების გასწვრივ მდებარე ტყეები. აზერბაიჯანიდან და დაღესტნიდან გადმოსული მეცხვარეები ხშირად იყენებენ ალპური მდელოების ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილებს უკანონო ძოვებისა და ცხვრის გადასარეკად.

ნადირობის გამო ნაკრძალში მცხოვრები მსხვილი ძუძუმწოვრების პოპულაციები კატასტროფულად შემცირებულია. ზოგი მათგანი კი გადაშენების ზღვარზეა მისული.

რეკრეაციულ საქმიანობას ამჟამად არ აქვს მნიშვნელოვანი უარყოფითი გავლენა ეკოსისტემებზე. თუმცა, ნაკრძალის ტურისტულ მარშრუტებზე ხშირად გვხვდება ნაგვის ნარჩენები.

ენერგეტიკული რესურსების დეფიციტის გამო გაიზარდა ზეწოლა ტყის ქვედა ზონებზე. ჯერჯერობით, ამას სერიოზული ზიანი არ მიუყენებია ტყეებისათვის, მაგრამ შეშის მოპოვება მაინც მზარდ საფრთხეს წარმოადგენს.

მენეჯმენტის გეგმის მთავარი მიზნები

წინამდებარე მენეჯმენტის გეგმა აანალიზებს და აფასებს დაცული ტერიტორიების ამჟამინდელ მდგომარეობას, აყალიბებს ერთიან ხედვასა და სახელმძღვანელო სტრატეგიულ მიზნებს, რომელთა საშუალებითაც შესაძლებელი იქნება იდეალური მდგომარების მიღწევა. მენეჯმენტის გეგმა განსაზღვრავს შემდეგ სტრატეგიულ მიზნებს: ტერიტორიის დაცვა; საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება; ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება და რეაბილიტაცია; ცოდნის გაუმჯობესება, საკუთარი შემოსავლების გაზრდა, მდგრადი გამოყენება, მოსახლეობის კეთილდღეობის გაზრდა, წარმატების რეპლიკაცია, ალიანსების ჩამოყალიბება დაცული ტერიტორიის მხარდასაჭერად, დამთვალიერებლებისთვის საუკეთესო პირობების შექმნა, რათა მათ მაქსიმალურად ისიამოვნონ ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის ღირსშესანიშნაობებით.

მიზნების მიღწევის გზები

სამენეჯმენტო გეგმის მთავარი სტრატეგიაა ისეთი ადმინისტრაციული სტრუქტურის ჩამოყალიბება, რომელიც შეძლებს დაცული ტერიტორიის ეფექტურ დაცვას, მართვასა და საზოგადოებისთვის შესაბამისი მომსახურების შეთავაზებას. გეგმა განსაზღვრავს ნაკრძალის დირექციის საქმიანობის სფეროებს და ყოვლისმომცველ სამენეჯმენტო პროგრამას, რომლის ძირითადი საკითხებია: კანონის აღსრულება, ინფრასტრუქტურის განვითარება, ეკოტურიზმის განვითარება, ჰაბიტატების რეაბილიტაცია, ცხოველთა პოპულაციების შენარჩუნება და მათი სიცოცხლისუნარიანობის ამაღლება, ადგილობრივი მოსახლეობის დახმარება, საზოგადოებრივი ურთიერთობები, შემოსავლების გამომუშავება და სხვ.

განხორცილებისთვის საჭირო საპროგნოზო თანხები

მენეჯმნეტის გეგმის საერთო ბიუჯეტია 1.94 მლნ. აშშ დოლარი. დაფინანსების წყაროებია გარემოს გლობალური ფონდის მიერ დაფინანსებული საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი (1,63 მლნ. აშშ დოლარი), სახელმწიფო ბიუჯეტი (0,14 მლნ. აშშ დოლარი) და დაცული ტერიტორიების მოსალოდნელი საკუთარი შემოსავლები (0,17 მლნ. აშშ დოლარი).

 

თავი 1. მიმოხილვა

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი და აღკვეთილი წარმოადგენს საქართველოს დაცული ტერიტორიების ქსელის ნაწილს და ოფიციალურად ჩამოყალიბდა 2003 წლის 22 აპრილს მიღებული კანონით ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიის შექმნისა და მართვის შესახებ“. ამ კანონის თანახმად, ლაგოდეხის დაცული ტერიტორია შედგება ორი სხვადასხვა დაცვითი კატეგორიის მქონე ნაწილისგან: საერთო ფართობის დაახლოებით 90% უკავია სახელმწიფო ნაკრძალს (ეს კატეგორია შეესაბამება IUCN-ის I კატეგორიას, რომელიც გულისხმობს მკაცრ დაცვას), დანარჩენი 10% არის აღკვეთილი (IUCN-ის IV კატეგორია, რომელიც გულისხმობს ბუნების კონსერვაციას აქტიური მენეჯმენტის გზით).

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბება, მისი ადმინისტრირება და მენეჯმენტი განსაზღვრულია ზემოხსენებული კანონით, რომელიც გარემოს გლობალური ფონდის (GEF) მიერ დაფინანსებული დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ერთ-ერთ შედეგს წარმოადგენს.

საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი შემუშავდა და ხორციელდება ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და ეკოლოგიურად და სოციალურად მდგრადი ოთხი დაცული ტერიტორიის შექმნის მხარდასაჭერად. ამ ინიციატივის ზოგადი მიზანია ქვეყნის შესაძლებლობების გაძლიერება ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნების დაცვის სფეროში. პროექტის ფარგლებში ხორციელდება (ა) დაცული ტერიტორიების დაგეგმვა აღმოსავლეთ საქართველოსა და ცენტრალურ კავკასიონზე (რაჭა-ლეჩხუმი, სვანეთი); (ბ) დაცული ტერიტორიების მენეჯმენტის ჩამოყალიბება და საზოგადოების ცნობიერების გაზრდა ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის სფეროში; (გ) დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის რეორგანიზაციისა და გაძლიერების ხელშეწყობა ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და მართვის გაუმჯობესების მიზნით.

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმა მომზადებულია საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის (კომპონენტი №2) ფარგლებში და შემუშავებულია 1999 წ. არასამთავრობო ორგანიზაცია ,,საქართველოს დაცული ტერიტორიების პროგრამის“ მიერ მომზადებული წინასწარი ,,სამენეჯმენტო სახელმძღვანელოს” ბაზაზე.

წინამდებარე გეგმა ლაგოდეხის ნაკრძალის დირექციას საშუალებას მისცემს, განსაზღვროს და შემდეგ სრულად განახორციელოს დაცული ტერიტორიის კანონმდებლობით განსაზღვრული მანდატი. ამ გეგმის დანერგვა, ასევე, ხელს შეუწყობს საქართველოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულებას (კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების დაცვის შესახებ, ბონის კონვენცია და სხვ.).

 

თავი 2. აღწერა

2.1. ზოგადი ინფორმაცია

2.1.1. ადგილმდებარეობა და საზღვრები

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორია მდებარებს დიდი კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთებზე, საქართველოს უკიდურეს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში. ადმინისტრაციულად იგი ლაგოდეხის რაიონშია (ქ. ლაგოდეხის ცენტრი 41o49' N 46o16' E). სიმაღლე ზღვის დონიდან 400 მ-დან 3,500 მ-მდე მერყეობს. დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი შეადგენს 24 258 ჰა-ს და მოიცავს ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალსა (22 266 ჰა) და აღკვეთილს (1 992 ჰა). აღკვეთილის უმეტესი ნაწილი განლაგებულია ნაკრძალის სამხრეთით, ვიწრო ზოლის სახით ნაკრძალსა და დაცული ტერიტორიის მიმდებარე დასახლებული პუნქტების პერიმეტრს შორის.

დაცული ტერიტორიების ჩრდილოეთი საზღვარი გადის დიდი კავკასიონის ქედის მთავარი წყალგამყოფის გასწვრივ, რომელიც ამავდროულად საქართველოს სახელმწიფო საზღვარია რუსეთის ფედერაციასთან, კერძოდ, დაღესტნის რესპუბლიკასთან. დაცული ტერიტორია აღმოსავლეთით აზერბაიჯანს ესაზღვრება, სადაც სახელმწიფო საზღვარი მიუყვება მდინარე მაწიმისწყლის ხეობას (მაწიმჩაი). დასავლეთით ნაკრძალი ესაზღვრება ლაგოდეხის სატყეოს ტყეებს; აღკვეთილის საზღვარი გადის ბაისუბნის ქედზე, ხოლო ნაკრძალისა – საჯუხის ბორცვსა და მსხალგორის ქედზე. სამხრეთი საზღვარი ემთხვევა ტყის გავრცელების ქვედა ზღვარს და უშუალოდ ებჯინება ახმეტა-ლაგოდეხის საავტომობილო გზის გასწვრივ მდებარე დასახლებელ პუნქტებს (ქ. ლაგოდეხი და რამდენიმე სოფელი).

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ზოგადი რუკა და საზღვრების ზუსტი აღწერა მოცემულია 1-ლ და მე-2 დანართებში.

2.1.2. იურიდიული სტატუსი და უფლებები

ლაგოდეხის ნაკრძალი და აღკვეთილი შეიქმნა საქართველოს 2003 წ. კანონის, ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (შემდგომში – ,,დაარსების კანონი“) საფუძველზე. ეს კანონი წარმოადგენს ძირითად საკანონმდებლო აქტს, რომელიც განსაზღვრავს დაცული ტერიტორიების კატეგორიებს, სტატუსს, ადმინისტრირებას და დაცულ ტერიტორიებზე ნებადართულ საქმიანობას. ეს კანონი, თავის მხრივ, გამომდინარეობს 1996 წლის „ჩარჩო“ კანონიდან „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“, რომლის მიხედვითაც საქართველოში არსებობს ექვსი კატეგორიის დაცული ტერიტორია. დაცული ტერიტორიების სხვადასხვა კატეგორია ერთმანეთისგან ძირითადად დაცვითი რეჟიმის დონითა და რესურსების გამოყენების დასაშვები ფორმებითა და ხარისხით განსხვავდება. ჩარჩო კანონი, ასევე, ითვალისწინებს დაცული ტერიტორიების მოსაზღვრე ბუფერული ზონების დაარსებას. დაცულ ტერიტორიებზე მიმდინარე კონკრეტული საქმიანობები რეგულირდება შესაბამისი კანონმდებლობითა[1] და თითოეული ტერიტორიისათვის შემუშავებული მენეჯმნეტის გეგმის[2] მიხედვით.

საქართველოს კანონი დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ დაცულ ტერიტორიებს ანიჭებს იურიდიულ სტატუსს და მაღალი კატეგორიების (ნაკრძალი, ეროვნული პარკი, ბუნების ძეგლი, აღკვეთილი) ყველა დაცულ ტერიტორიაზე აცხადებს სახელმწიფოს ექსკლუზიურ მფლობელობას, რომელიც, ასევე, ვრცელდება იქ არსებულ ყველანაირ ბუნებრივ რესურსზე (მიწა, ტყე, წყლის რესურსები, ფლორა, ფაუნა და ა.შ.),

ამავე დროს, ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“, კანონიდან გამომდინარე დაცულ ტერიტორიაზე (დაცული ლანდშაფტისა და მრავალმხრივი გამოყენების ზონის კატეგორიების გარდა) მდებარე ,,ბუნებრივ-კულტურული და ისტორიულ-კულტურული ობიექტები” უშუალოდ სახელმწიფოს ექსკლუზიურ მფლობელობაშია. ასევე, განსაზღვრულია ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებასა და მართვასთან დაკავშირებული საქმიანობა.

ამავე კანონის მიხედვით ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები შედგება ორი ტერიტორიული ერთეულისგან: ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი (22 266 ჰა) და აღკვეთილი (1 992 ჰა).

სამენეჯმენტო გეგმა განსაზღვრავს დაცვით რეჟიმებსა და მართვის წესებს თითოეული ტერიტორიული ერთეულისთვის. ზოგადად კი, ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ფუნქციონირება რეგულირდება შესაბამისი ეროვნული (საქართველოს კანონი ,,დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ – 1996 წ.) და საერთაშორისო კანონმდებლობის მიხედვით (შესაბამისი ეროვნული და საერთაშორისო სამართლებლივი აქტების სია მოცემულია მე-6 დანართში).

2.1.3. ინსტიტუციური მოწყობა

ზოგადად, საქართველოს დაცული ტერიტორიების ადმინისტრირებაზე პასუხისმგებელია გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო და მის დაქვემდებარებაში მყოფი დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი (ყოფილი ,,დაცული ტერიტორიების, ნაკრძალებისა და სამონადირეო მეურნეობის სახელმწიფო დეპარტამენტი”). დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის როლი და ვალდებულებები განსაზღვრულია გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრის 2006 წლის 11 იანვარს №9 ბრძანებით დამტკიცებული დებულებით.[3] დებულება მოიცავს ძირეულ საკითხებს, რომელიც უკავშირდება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის უფლებამოსილებას, საქმიანობის სპექტრსა და მიზნებს (იხილეთ დანართი №6).

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ადგილზე მართვას ახორციელებს ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექცია. ლაგოდეხის ნაკრძალსა და აღკვეთილს, როგორც საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს, გააჩნია საკუთარი დებულება, რომელიც განსაზღვრავს ნაკრძალის მიზნებს, ფუნქციებსა და საქმიანობის სფეროს.

დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, დაცული ტერიტორიების დაფინანსება ხორციელდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, თუმცა დირექციას უფლება აქვს სხვა წყაროებიდანაც მიიღოს დამატებითი დაფინანსება.

2.1.4. ადმინისტრაციული სტრუქტურა

2003 წლის ,,დაარსების კანონის“ მიხედვით, ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექციას მიენიჭა საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი. საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 7 ნოემბრის №926 ბრძანებულებით დამტკიცდა ,,საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექციის დებულება“, რომელიც განსაზღვრავს დირექციის სტრუქტურულ ერთეულებს. ესენია: ფინანსური მართვისა და მოსაკრებლების სამსახური, საზოგადოებასთან ურთიერთობის და ინტერპრეტირების სამსახური, დაცვის სამსახური, ვიზიტორთა მომსახურების განყოფილება, სამეურნეო საქმიანობის სამსახური და სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო.

სტრუქტურის მიხედვით, დირექციაში გათვალისწინებულია შემდეგი საშტატო ერთეულები: დირექტორი, დირექტორის მოადგილე, დაცვის (რეინჯერთა) სამსახურის უფროსი, 3 უფროსი მცველი (რეინჯერი), 22 მცველი, ბუღალტერი, მდივანი, რესურსების მართვის 2 სპეციალისტი, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სპეციალისტი, ინტერპრეტაციის 2 სპეციალისტი, სამეურნეო საქმიანობის სპეციალისტი.

დირექციის დაკომპლექტება, ახალი სტრუქტურის მიხედვით, დაიწყება მომავალი წლიდან. ამჟამად შტატი შედგება 26 თანამშრომლისაგან, რომლებიც მუშაობენ დირექციის ძველი სტრუქტურით გათვალისწინებულ თანამდებობებზე (დირექტორი, მოადგილე, მთავარი ბუღალტერი, 2 სატყეოს უფროსი, მეტყევეს თანაშემწე, ტყის დაცვის ინჟინერი, მეცნიერ-მუშაკი, მდივანი, სამეურნეო განყოფილების ხელმძღვანელი, 14 მცველი, დარაჯი, დამლაგებელი).

დაცული ტერიტორიის დირექციის დაფინანსება ხდება შემდეგი წყაროებიდან: სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გამოყოფილი მიზნობრივი სახსრები, სახელმწიფო შეკვეთის შესრულებით მიღებული შემოსავალი, ხელშეკრულების საფუძველზე სამუშაოს შესრულებით მიღებული შემოსავალი, დაცულ ტერიტორიებზე ნებადართული საქმიანობიდან შემოსული შემოსავლები, ჯარიმებით შევსებული სპეციალური ფონდები, დაცული ტერიტორიების სისტემის დაფინანსება, ადგილობრივი ბიუჯეტიდან გამოყოფილი სახსრები, საერთაშორისო ან არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და საქველმოქმედო ფონდების, აგრეთვე ფიზიკური და იურიდიული პირების შემოწირულობები ან დახმარება და კანონით ნებადართული სხვა შემოსავალი.

2003 წლის ,,დაარსების კანონის“ მიხედვით საკუთარი შემოსავლების 80%, დირექტორის განკარგულებით, გამოიყენება მენეჯმენტის გეგმისა და სამოქმედო გეგმების მიერ განსაზღვრული საქმიანობების განსახორციელებლად; 20% კი გამოიყენება საქართველოს დაცული ტერიტორიების სისტემის დაფინანსებისთვის.

2.1.5. ძირითადი საშუალებები და აღჭურვილობა

ნაკრძალის დირექცია განთავსებულია ძველ ადმინისტრაციულ შენობაში, რომელიც დაცული ტერიტორიის მთავარ (ლაგოდეხის) შესასვლელთან მდებარეობს. დირექცია ფლობს უძრავ და მოძრავ ქონებას, რომელიც გადაცემულია მფლობელობაში უსასყიდლო უზუფრუქტის წესით.

აღჭურვილობა და სატრანსპორტო საშუალებები, რომელთა უმრავლესობის შესყიდვა მოხდა დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში, ამჟამად მოიცავს: საოფისე ავეჯს, კომპიუტერებს, აუდიო-ვიზუალურ აპარატურას, ორ ავტომობილს, უნიფორმებსა და საველე აღჭურვილობას, 10 ცხენსა (საჯინიბოს გარეშე) და ახალ უნაგირებს.

2.2 ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება

2.2.1 კლიმატი

ზოგადად, რეგიონისთვის დამახასიათებელია ზომიერად ტენიანი სუბტროპიკული კლიმატი. თუმცა, სიმაღლეთა შორის დიდი სხვაობის გამო (ტერიტორიის უმდაბლეს და უმაღლეს წერტილებს შორის სიმაღლეთა სხვაობა 3000 მ-ზე მეტია), ლოკალური კლიმატური პირობები ნაკრძალის სხვადასხვა ადგილას მეტად განსხვავებულია და, ძირითადად, ზღვის დონიდან სიმაღლის მიხედვით იცვლება. შედარებით მაღალ სიმაღლეებზე კლიმატი ზომიერად ტენიანია ცივი ზამთრითა და ხანგრძლივი, მაგრამ გრილი ზაფხულით. ნაკრძალის ქვედა ზონები შედარებით რბილი კლიმატური პირობებით ხასიათდება, ნაკლებად ცივი ზამთრითა და ხანგრძლივი ცხელი ზაფხულით.

ქ. ლაგოდეხისა და ნაკრძალის ქვედა ზონაში ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა, დაახლოებით, 1,100 მმ-ია, რომლის ნახევარზე მეტი (670 მმ) წლის თბილ პერიოდზე (აპრილიდან ოქტომბრამდე) მოდის. ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა მოდის მაის-ივნისში, მინიმალური – დეკემბერსა და იანვარში. წელიწადში, საშუალოდ, 133 წვიმიანი დღეა, თოვლიანი კი, 24. ზღვის დონიდან 435 მ-ზე მდებარე ლაგოდეხის მეტეოსადგურის მონაცემების მიხედვით, იანვრის საშუალო ტემპერატურა 0.9 გრადუსია, მაშინ, როდესაც აგვისტოში ის 24 გრადუსს აღწევს. საშუალო წლიური ტემპერატურა 12–13°C ფარგლებში მერყეობს, აბსოლუტური მაქსიმუმია 38°C, აბსოლუტური მინიმუმი – 23°C.

ტენიანობის წლიური მაჩვენებელი 0.73-ია. თუმცა, განსაკუთრებით ცხელ დღეებში შუადღისას ტენიანობა შეიძლება 0.45-მდე დაეცეს, ხოლო ნოემბერის დილის საათებში 0.88-მდე ავიდეს.

სიმაღლის მატებასთან ერთად კლებულობს ტემპერატურა და იზრდება ნალექების წლიური რაოდენობა. მაგალითად, ზღვის დონიდან 1800 – 2200 მ-ზე საშუალო წლიური ტემპერატურა, დაახლოებით, 3.5 გრადუსია. ყველაზე ცივ თვეებში (იანვარსა და თებერვალში) საშუალო ტემპერატურაა 7°C, ხოლო ყველაზე ცხელ თვეებში (ივლისი და აგვისტო) – 13.2 გრადუსი. ამ სიმაღლეებზე ნალექების საშუალო წლიური მაჩვენებელი, დაახლოებით, 1650 მმ-ია, ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა აპრილსა და სექტემბერში მოდის, მინიმალური – დეკემბერსა და იანვარში. თოვლის სტაბილური საფარი 20 ნოემბრიდან შეინიშნება და 1-ლ მაისამდე დევს (ე.ი. დაახლოებით 160 დღის განმავლობაში). თოვლის საფარის საშუალო სიმაღლე 110 სმ-ია.

ზღვის დონიდან 2,500-3,000 მ-ზე საშუალო წლიური ტემპერატურა, დაახლოებით, -0.3 °C-ს აღწევს. აქ დაფიქსირებული აბსოლუტური მინიმუმია -30°C. საშუალო წლიური ნალექები 1,800 მმ-ს აღწევს. თოვლის საფარის საშუალო სიმაღლე კი 200 სმ-ია. უფრო მაღლა კი (>3000 მ) საშუალო წლიური ტემპერატურა - 3.2°C-ია და საშუალო წლიური ნალექები 2,000-2,200 მმ-ს შორის მერყეობს (ე.ი. ორჯერ მეტია, ვიდრე ნაკრძალის ქვედა ნაწილში).

2.2.2. ჰიდროლოგია

ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიაზე დიდი რაოდენობით მცირე და მოზრდილი მდინარე და ნაკადულია. ნაკრძალის მთავარი მდინარეებია: კაბალი, ნინოსხევი, შრომისწყალი, ლაგოდეხისწყალი და მაწიმისწყალი. ყველა ეს მდინარე სათავეს დიდი კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფზე იღებს და სამხრეთისკენ, თითქმის, პარალელურად მოედინება. მდინარეები ჩქარი დინებით ხასიათდება და ბევრგან სხვადასხვა ზომის ჩანჩქერებს წარმოქმნიან. მაგალითად, შრომისწყალზე 15-მდე ჩანჩქერია, რომელთა სიმაღლე 4 მ-დან 40 მ-მდე მერყეობს. ლაგოდეხისწყალს 10 ჩანჩქერი აქვს. მათგან უმაღლესი ნაკრძალის ძნელად მისასვლელ ნაწილში, ალპურ ზონაში მდებარეობს და 80 მ-ს აღწევს. ჩანჩქერებს, მათ შორის სამსაფეხურიან კასკადებს, შედარებით მცირე მდინარეები და ნაკადულებიც წარმოქმნიან. მდინარეთა აუზები დაყოფილია კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთი განშტოებებით, რომელთა შორისაა: მსხალგორი, ნინიგორი, კუდიგორი, ქოჩალო და პატარა ქოჩალო. ნაკრძალის ტერიტორიაზე მრავლადაა რუ, ნაკადული და წყარო.

ლაგოდეხის მდინარეების ერთ-ერთი თავისებურებაა ის, რომ ისინი ხშირად იცვლიან კალაპოტს. წყალდიდობების დროს, რაც ზოგჯერ საკმაოდ ძლიერი და უეცარია, მდინარეები ხშირად არა მარტო ფართოვდებიან, არამედ სრულიად იცვლიან კალაპოტს.

ნაკრძალის ალპურ ზონაში არის მყინვარული წარმოშობის რამდენიმე ტბა. მათ შორის ყველაზე დიდია შავი კლდეების ტბა. ამ ტბის ზედაპირის მთლიანი ფართობია 21 ჰა; მაქსიმალური სიგრძე – 14 მ. ამ ტბაში თევზი არაა, თუმცა აღნიშნული იყო თავკომბალებისა და უხერხემლო ცხოველების არსებობა.

ნაკრძალი მდიდარია გოგირდოვანი წყაროებით, რომლებიც განსაკუთრებით ბევრია ლაგოდეხისწყლის ხეობაში. წარსულში ადგილობრივი მოსახლეობა მათ სამედიცინო მიზნებისათვისაც იყენებდა.

2.2.3. გეოლოგია და გეომორფოლოგია

ნაკრძალის ტერიტორია რთული მთიანი რელიეფით ხასიათდება. მის ფორმირებაში მთავარი როლი მდინარეულ ეროზიას ეკუთვნის, რომელიც ტექტოგენურ პროცესებთან იყო დაკავშირებული. კახეთის კავკასიონის (შესაბამისად, ლაგოდეხის ნაკრძალის) ინტენსიური ეროზიული დანაწევრება შუა პლიოცენის შემდეგ წარიმართა, ალაზანაგრიჩაის ინტრაგეოსინკლინის გამუდმებული დაძირვის პარალელურად. ძველი გამყინვარების კვალი – მყინვარული რელიეფისა და მორენული ნაფენების სახით – სუსტადაა გამოხატული და, ძირითადად, თხემისპირა ზოლში და ქოჩალოს მწვერვალზე გვხვდება

მთავარი წყალგამყოფი ქედებია: ნინიგორი, კუდიგორი და ქოჩალო. ეს უკანასკნელი რთული მთიანი სისტემაა და, თავის მხრივ, მოიცავს მრავალ გვერდით შტოქედსა და ხეობას. მათ შორის სიდიდით გამოირჩევა სალესავისწყლისა და ბნელი ხეობები.

რელიეფი, ძირითადად, სიმაღლის მიხედვით იცვლება. დაბალ სიმაღლეებზე (400-დან 500 მ.ზღ.დ.) რელიეფი, შედარებით, რბილია. მდინარეების კალაპოტები განიერია და ფერდობები ზომიერად დაქანებული (5-8°). 450-500 მეტრის ზემოთ რელიეფი მეტად რთულდება, ბევრია ღრმა ხეობა და ციცაბო კლდოვანი ფერდობი, რაც ნაკრძალის ზოგ ადგილს ადამიანებისთვის პრაქტიკულად მიუწვდომელს ხდის. რთული რელიეფი დომინირებს ზღვის დონიდან 1,550 მეტრამდე. საშუალო დაქანება 20-25°-ია. განსაკუთრებით ციცაბოა სამხრეთი ფერდობები (საშუალოდ 35-45°, ზოგან კი 60°). ჩრდილოეთის ექსპოზიციის ფერდობები ნაკლებად დაქანებულია და კლდეებიც უფრო იშვიათია. ზღვის დონიდან 1,800-2,200 მ-ის სიმაღლეზე რელიეფი მეტად დანაოჭებულია, თუმცა დაქანება ჩვეულებრივ მცირეა (15-20º). 2,200-2,600 მ. სიმაღლეზე ისევ დომინირებს დიდი დაქანების (35-40°) ეროზიული და ციცაბო კლდოვან-ნაშალიანი ფერდობები.

ზღვის დონიდან 2,600-2,850 მ-ზე ტერიტორია ხასიათდება რბილი რელიეფით. აქ შემორჩენილია მყინვარული რელიეფის ნაშთები – მყინვარული ცირკები და მცირე ტბები. ვხვდებით, ასევე, რელიეფის რბილ ფორმებს (მაღალმთის ტალღურ ვაკეებს). ზღვის დონიდან 2,850 მეტრის ზემოთ ჭარბობს დიდი დაქანების კლდე-ნაშალიანი ფერდობები და გაშიშვლებული კლდეები.

ნაკრძალის რელიეფის უმეტესი ნაწილი აგებულია იურული თიხა-ფიქლებითა და ქვიშაქვებით, რომელიც დიდი დაქანების ფერდობებზე მრავალგან გაშიშვლებულია. ნაკრძალის ქვედა ზონებში მდინარისპირა ტერასები აგებულია მეოთხეული პროლუვიური (ქვიანი, ქვიშნარი) ნაფენებით, რაც ზოგან გამდიდრებულია ალუვიური ჩამონატანით.

2.2.4. ნიადაგები

ნაკრძალის ტყით დაფარულ ზონებში გავრცელებულია ფართოფოთლოვანი ტყის ყომრალი ნიადაგები. გვხვდება ამ ნიადაგების რამდენიმე ვარიანტი, რომელიც განსხვავდება ნიადაგის ფენის სისქის, ტენის შემცველობის, სტრუქტურისა და ნაყოფიერების მიხედვით. ამ პარამეტრების ვარიაცია ხშირად დამოკიდებულია რელიეფზე, ექსპოზიციასა და სიმაღლეზე. მაგალითად, დიდ სიმაღლეებზე ნიადაგში ტენის შემცველობა მნიშვნელოვნად იზრდება.

სუბალპური ზონის ქვემო ნაწილში გავრცელებულია ტყემდელოს ნიადაგები, რომელიც განვითარებულია სუბალპური ტყეებისა და მაღალბალახეულობის ქვეშ და გამოირჩევა ჰუმუსის მაღალი შემცველობით. სუბალპურ მდელოებზე გავრცელებულია მთამდელოს მცირე სიღრმის ხირხატიანი ჰუმუსიანი ნიადაგები. დეკიანებში კი გვხვდება ტორფიან-ჰუმუსიანი მჟავე ნიადაგები. სუბალპური სარტყლის ზედა ნაწილში ნიადაგური საფარი, ძირითადად, შექმნილია მთა-მდელოს ჰუმუსიანი ნიადაგებით, რომლისთვისაც დამახასიათებელია: ზედა ჰორიზონტის გაკორდება, ღორღიანობა, მაღალი და ღრმა ჰუმუსიანობა, მჟავიანობა. მექანიკური შედგენილობის მიხედვით ეს ნიადაგები მიეკუთვნება საშუალო და მსუბუქ თიხნარებს.

ალპური სარტყლის ნიადაგური საფარი წარმოდგენილია, უმთავრესად, მთამდელოს კორდიანი ნიადაგებით. აქ, დიდი დაქანების მქონე სამხრეთ ფერდობებზე, გავრცელებულია აგრეთვე პრიმიტიული და სუსტად განვითარებული ღორღიანი ნიადაგები. სუბნივალური სარტყელი, ფაქტობრივად, მოკლებულია ნამდვილ ნიადაგსაფარს. აქ მხოლოდ ქვებსა და მორენებს შორის, აგრეთვე, კლდეთა ნაპრალებში აღინიშნება პრიმიტიული ნიადაგის თხელი ფენები, რაზედაც მცენარეულობაა განვითარებული.

2.3. ბიოლოგიური ინფორმაცია

2.3.1 ლანდშაფტები და ჰაბიტატები

ლანდშაფტები

ლაგოდეხის ნაკრძალი და აღკვეთილი მდებარეობს კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთებზე, საქართველოს უკიდურეს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში. ამ ნაწილში კავკასიონი არ გამოირჩევვა დიდი სიმაღლის მთებით, მაგრამ მისი კალთები მკვეთრად აღიმართება ალაზნის ველის ვრცელი დაბლობიდან (მაქსიმალური სიმაღლეთა სხვაობა მთების ძირიდან წვერამდე 3,100 მ აღწევს), რაც, სხვა ფაქტორებთან ერთად, თავისებურ, კახეთის სხვა ადგილებისგან განსხვავებულ ტენიან პირობებს ქმნის.

დაცული ტერიტორიის ფარგლებში გასაოცარი ლანდშაფტური მრავალფეროვნება შეინიშნება. სხვადასხვა ტიპის ლანდშაფტების ფორმირებისა და გავრცელების კანონზომიერება, ძირითადად, გარემოს მახასიათებლებით განისაზღვრება და ანთროპოგენურ ფაქტორს შედარებით მცირე როლი მიუძღვის. ბუნებრივ ფაქტორებს შორის კი გადამწყვეტია სიმაღლე ზღვის დონიდან და რელიეფი. შესაბამისად, შესაძლებელია, მცენარეულობის ტიპი და სტრუქტურა რელიეფის ფორმასთან ერთად ნაკრძალის ლანდშაფტების მეტ-ნაკლებად პირობითი კლასიფიკაციისთვის გამოვიყენოთ.

ტყიანი მთის ლანდშაფტი

დაცული ტერიტორიების უმეტესი ნაწილი დაფარულია სხვადასხვა ტიპის ფოთლოვანი ტყეებით (მიახლოებით 13000 ჰა). ზღვის დონიდან 400-450 მ-სა და 1,800-1,850 მ-ს შორის ლანდშაფტი, ძირითადად, წარმოადგენს ტყით დაფარულ მთიან მასივს წყალგამყოფებითა და ღრმა ხეობებით. აღინიშნება სტრუქტურითა და სახეობრივი შემადგენლობით განსხვავებული ფოთლოვანი ტყის სხვადასხვა ტიპი. ტყის ცენოზის კონკრეტული ტიპები ერთმანეთს ენაცვლება სიმაღლისა და ექსპოზიციის მიხედვით. უმეტეს ადგილებში ტყეები საკმაოდ ხშირია და ჩამოყალიბებულ (კლიმაქსურ) ცენოზებს წარმოადგენს.

სუბალპური ლანდშაფტები

ტყის სარტყლის ზემოთ არსებული ლანდშაფტი შეიძლება დახასიათდეს როგორც სულბალპური ლანდშაფტი. მას, დაახლოებით, 7000 ჰა ფართობი უკავია ზღვის დონიდან 1800-1850 მ-სა და 2450-2500 მ-ს შორის. ამ ლანდშაფტისთვის დამახასიათებელია სუბალპური ტყეების, სუბალპური ბუჩქნარებისა და მდელოების მოზაიკა. ლანდშაფტების ამ სამი მთავარი ელემენტის გავრცელების კანონზომიერებები უმეტესწილად დამოკიდებულია ექსპოზიციასა და სიმაღლეზე. თუმცა აღინიშნება გადაცდომებიც, რაც, როგორც ჩანს, წარსული ბუნებრივი თუ ანთროპოგენური ფაქტორების შედეგია. რელიეფი საკმაოდ რთული და დანაწევრებულია, თუმცა, გვხვდება მარტივი ფორმებიც (განსაკუთრებით, ზღვის დონიდან 1,800-2,200 მ-ზე.) სუბალპური ტყეები განვითარებულია 1,800-2,200 მეტრიდან ტყის ზედა ზღვრამდე, რომელიც ჩვეულებრივ ზღვის დონიდან 2,400-2,500 მ-ზეა. ზოგან სუბალპური ტყეები სახეობრივი შემადგენლობით განსხვავდება ქვედა ზონის ტყეებისგან (მაგ. არყნარები), თუმცა კიდევ უფრო თვალში საცემია განსხვავება სრუქტურისა და ფორმის თვალსაზრისით – სუბალპური ტყეები, უმთავრესად, წარმოდგენილია მეჩხერი ე.წ. პარკისებური და ტანბრეცილი ტყეებით.

ალპური ლანდშაფტები

ალპურ ლანდშაფტებს ნაკრძალში 4000 ჰა ფართობი უკავიათ ზღვის დონიდან 2450 – 3000 მ-ზე. ძირითადი განმასხვავებელი ვიზუალური ნიშანი ხეების არარსებობაა. რელიეფი მეტად რთულია და კლდენაშლიანები ამ ლანდშაფტის მთავარი დამახასიათებელი ფიზიკური ნიშანია. კლდენაშლიანები მაღალი დახრილობით გამოირჩევა (25-40°). აღსანიშნავია, ე.წ. დემიდოვის ნაშლები, რომელიც ყველაზე დიდი ნაშლებია ნაკრძალში. ლანდშაფტის სხვა მნიშვნელოვანი მახასიათებლებია შედარებით რბილი რელიეფის ფორმები, მყინვარული ცირკები და მცირე ტბები. რბილი რელიეფი, უმეტესად, ახასიათებს ალპური ზონის შუა ნაწილს ზღვის დონიდან 2.600-2,850 მ-ის სიმაღლეზე. სხვადასხვა ფიზიკური თუ გარემო ფაქტორი ალპური მდელოების, კლდოვანი ფორმებისა და კლდენაშლიანების მოზაიკას ქმნის.

ალპური მდელოები წარმოდგენილია ე.წ. ალპური ხალების სახით. ეს დამახასიათებელი ცენოზი ვითარდება უფრო ტენიან ადგილებში, ჩაღრმავებებსა და ვაკეებზე და მრავალფეროვანი ფლორით გამოირჩევა. ნაშალები, მეორე მხრივ, მეჩხერი მცენარეული საფარით ხასიათდება და ფლორისტული შემადგენლობაც მეტად თავისებურია.

სუბნივალური ლანდშაფტი

ლანდშაფტის ეს ტიპი მოიცავს დაცული ტერიტორიის მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილს სუბნივალური ზონის ფარგლებში: ზღვის დონიდან 3,000 – 3,500 მ-ის სიმაღლეზე. სუბნივალური ზონისთვის დამახასიათებელია მეტად რთული რელიეფი და დიდი დაქანების კლდენაშალიანი ფერდობები და გაშიშვლებული კლდეები (მათ შორისაა მწვერვალი – „შავი კლდეები“). მცენარეები აქ მცირე დაჯგუფებების სახითაა წარმოდგენილი, რომელიც ქარებისგან შედარებით დაცულ ადგილებში ვითარდება, სადაც ნიადაგის თხელი ფენაა წარმოქმნილი.

ჰაბიტატები

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის ტერიტორიისათვის დამახასიათებელია მკვეთრად გამოხატული ვერტიკალური სარტყლიანობა, რაც მცენარეულობის სხვადასხვა ტიპის ვერტიკალურ გავრცელებაზეც აისახება. ეს მომენტი საფუძვლად დაედო ქვემოთ აღწერილი ჰაბიტატების გამოყოფას. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ საზღვრები სხვადასხვა ჰაბიტატს შორის ზოგჯერ პირობითია ან არც ისე მკვეთრადაა გამოხატული. მაგრამ განსხვავება მცენარეულობის ტიპის, სტრუქტურისა და სახეობრივი შემადგენლობის მიხედვით ასეთი დაყოფის შესაძლებლობას მაინც იძლევა. თითოეულ ჰაბიტატში მცენარეული საფარის სხვადასხვა უფრო ვიწრო ტიპია წარმოდგენილი, რაც ჰაბიტატის საერთო ჰეტეროგენულობას იწვევს.

ტყის სარტყლის ქვედა ზონა

ჰაბიტატის ეს ტიპი გვხვდება 400-450 მ-დან 1,000-1,050 მ-ს შორის სიმაღლეებზე. ქვედა ნაწილები ხასიათდება საკმაოდ განიერი მდინარისპირა ტერასებით, რომლებიც სუსტადაა დაქანებული (5-8°) სამხრეთისა და სამხრეთ-დასავლეთის მიმართულებით, აგრეთვე, დიდი დაქანების მთის კალთებით. ზღვის დონიდან 450-500 მ-ის სიმაღლეებიდან იწყება რთული მთიანი ტერიტორია, მჭიდროდ დანაწევრებული ღრმა ეროზიული ხეობებითა და გვერდითი ხევ-ხრამებით. ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი, მეტად რთული რელიეფის გამო (დიდი დაქანების კლდოვანი ფერდობები, ღრმად ჩაჭრილი ჩანჩქერიანი ვიწრო ხეობები და მისთ.), ადამიანისთვის ძნელად მისაწვდომია. საკმაოდ მრავლადაა პრაქტიკულად მიუვალი უბნებიც. ჩრდილო-აღმოსავლეთისა და ჩრდილო-დასავლეთის ფერდობებზე დომინირებს წიფლნარი ტყეები. ხშირია წმინდა წიფლნარებიც. ქვედა იარუსი არ ვითარდება ან სუსტადაა განვითარებული. ბალახოვანი საფარი უკეთ წარმოდგენილია წიფლნარი ტყის ფანჯრებში. სამხრეთ-დასავლეთისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ფერდობებზე გაბატონებულია რცხილნარები და შერეული ფართოფოთლოვანი ტყეები.

ტყის სარტყლის შუა ზონა

ტყის შუა ზონა მდებარეობს ზღვის დონიდან 1,000 მ-დან 1,500-1550 მ. სიმაღლეზე; იგი ხასიათდება უაღრესად რთული ღრმა ხეობებით, ხევებით და ძლიერ დანაწევრებული რელიეფით. ფერდობების დაქანება, მეტწილად, ძლიერია (25-25°). განსაკუთრებით ციცაბოა სამხრეთის ექსპოზიციის ფერდობები. რელიეფის შედარებით რბილ ფორმებს, რაც გვხვდება ჩრდილოეთის ექსპოზიციის კალთებზე, სამხრეთის ფერდობები, ფაქტობრივად, მოკლებულია. გაბატონებულია წიფლნარი, წიფლნარრცხილნარი და რცხილნარი ტყეები. აღსანიშნავია, რომ ამ ზონაში, ძირითადად, წარმოდგენილია ხელუხლებელი (ქალწულებრივი) ტყის მასივები. ამ ზონაში გვხვდება მრავალი ენდემური და რელიქტური მცენარე, მათ შორის: Taxus baccata, Hedera pastuchwii, Vaccinium arctostaphylos, Paeonia lagodechiana, Paeonia mlokosewitschii, Gentiana lagodechiana, Castanea sativa, Corylus iberica, Rhododendron luteum, Primula juliae, Gymnospermium smirnowii და სხვ.

ტყის სარტყლის ზედა ზონა

ზედა ზონის ტყეები გვხვდება ზღვის დონიდან 1,500-1,550 მ-დან 1,800-1,850 მ-ის სიმაღლეზე და ხასიათდება უაღრესად რთული რელიეფით, ხშირია ღრმა ხეობები და ხევები. ძლიერია ფერდობების დაქანება (35-45°; ხშირად 45-60°). რელიეფის შედარებით რბილი ფორმები გვხვდება ჩრდილოეთის ექსპოზიციის კალთებზე. შეინიშნება სხადასხვა ტიპის ფართოფოთლოვანი ტყეების კორომების მოზაიკა.

წიფლნარი კორომებითაა დაფარული ჩრდილოეთის, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ექსპოზიციის ფერდობები, აგრეთვე, შედარებით მცირეა დაქანების სამხრეთის კალთები. სამხრეთის ექსპოზიციის დიდი დაქანების (30-500) ფერდობებზე დომინირებს წიფლნარ-რცხილნარები და შერეული ფართოფოთლოვანი ტყეები (რცხილა, წიფელი, ცაცხვი, თელა, ქორაფი, ქართული თხილი, იფანი). დიდი დაქანების კლდოვან ფერდობებზე გავრცელებულია ჭრელი შემადგენლობის, მეჩხერი ტყიანი კომპლექსები – ე.წ. ტყე-კლდის კომპლექსები.

ტყის სარტყლის ზემო საზღვრის მიახლოებისას (1700-1800 მ) მნიშვნელოვნად იცვლება ტყის სტრუქტურა – სულ უფრო ხშირად ჩნდება ტყის ფანჯრები. წიფლნარი კორომების შემადგენლობაში ჩნდება სუბალპური მცენარეულობის წარმომადგენლები: Acer trautvetteri, Betula litwinowii, Sorbus caucasigena, Quercus macranthera და სხვ. ტყის ქვედა იარუსებში, განსაკუთრებით კი, ფანჯრებსა და ტენიან ხევ-ხრამებში, აქტიურად იჭრება სუბალპური მაღალბალახეულობისა და მდელოს ელემენტები, მაღალმოზარდი გვიმრები.

სუბალპური ტყეები

სუბალპური ტყეები გავცელებულია, ჩვეულებრივ, 1,800-1,850 მეტრიდან ტყის ზედა საზღვრამდე – 2,400-2,500 მ.ზღ.დ. რელიეფი საკმაოდ რთული და დანაწევრებულია. ამასთანავე, გვხვდება რელიეფის შედარებით რბილი ფორმები (15-20° დაქანების ფერდობები, გავაკებანი). ჰაბიტატი წარმოდგენილია მეჩხერი, ანუ პარკისებრი და ტანბრეცილი ტყეებით. საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული ნეკერჩხლის (Acer trautvetteri), აღმოსავლეთის წიფლის (Fagus orientalis) და შერეული (წიფლნარ-ნეკერჩხლიანი) მეჩხერი და დაბალი სიხშირის ტყეები. თხემურ შემაღლებებზე საკმაოდ ღრმად (2100 მ-მდე) იჭრება წიფლის კალთაშეკრული კორომებიც.

ეს ტყეები გვხვდება ჩრდილოეთის, დასავლეთის და ჩრდილო-აღმოსავლეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე. ანალოგიურ პირობებში გვხვდება ლიტვინოვის არყის (Betula litwinowii) პარკისებრი ტყის კორომებიც. სამხრეთის, სამხრეთ-დასავლეთის და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე ტყიანობის ხარისხი გაცილებით დაბალია და ტყის ზედა საზღვარიც უფრო დაწეულია (2100-2150 მ ზევით სამხრეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე ტყე აღარ გვხვდება). ამ შედარებით უფრო მშრალ ფერდობებზე ტყის მცენარეულობა წარმოდგენილია, ძირითადად, პარკული ტიპის მაღალმთის მუხნარით (Quercus macranthera).

რამდენადმე უფრო მაღლა ვრცელდება ლიტვინოვის არყის (Betula litwinowii) ტანბრეცილი ტყეები. ტყის ზედა საზღვარი ჩრდილოეთის, ჩრდილო დასავლეთისა და ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფერდობებზე 2250-2300 მ-ზე და ზოგან უფრო მაღლაც კი გადის. ცალკეული არყის ხეების გავრცელების ზედა ზღვარი 2400-2500 მ-ზეა. ტანბრეცილ არყნარში ხშირად შერეულია კავკასიური ცირცელი (Sorbus caucasigena). ზოგან ცირცელი ისე მრავლადაა, რომ ჩამოყალიბებულია ბიდომინანტური ცირცელიანარყნარი თანასაზოგადოებებიც. ტანბრეცილი ტყეები დეკიანებისა და სუბალპური მდელოების საერთო ფონზე ხშირად ზოლებადაა აჭრილი მთის ჩრდილო კალთებზე.

სუბალპური მდელოები და ბუჩქნარი

სუბალპური მდელოები და ბუჩქნარი წარმოადგენს ბუჩქნარის, მდელოებისა და მაღალბალახეულობის სხვადასხვა ვარიანტისგან შედგენილ მოზაიკურ ჰაბიტატს. ჩრდილოეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე განვითარებულია გართხმული დეკიანები (Rhododendron caucasicum), ხშირია მთლიანად შეკრული სტრუქტურის წმინდა რაყებიც. ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფერდობებზე მცირე დაჯგუფებებისა და ფრაგმენტების სახით წარმოდგენილია მეორადი იელიანებიც (Rhododendron luteum). ფრაგმენტულად გვხვდება მოცვიანი (Vaccinium myrtillus) და ღვიიანი (Juniperus depressa) ცენოზებიც.

აღსანიშნავია, რომ ჰაბიტატი მოიცავს პირველად და მეორად სუბალპურ მდელოებს. მეორად მდელოებს პარკისებრი და ტანბრეცილი ტყეების გავრცელების ადგილი აქვს დაკავებული. თუმცა ხანგრძლივი პერიოდის მანძილზე დამოუკიდებლად განვითარების შედეგად, ეს მდელოები შედგენილობისა და სტრუქტურის მხრივ უკვე აღარ განსხვავდება უფრო მაღალ სიმაღლეებზე განვითარებული პირველადი სუბალპური მდელოებისაგან. მეორადი მდელოები, განსაკუთრებით, ფართოდაა გავრცელებული სამხრეთის, სამხრეთ-აღმოსავლეთისა და სამხრეთ-დასავლეთის შედარებით მშრალ ფერდობებზე, სადაც მათ მაღალმთის მუხნარის პოტენციური ადგილსამყოფელი უჭირავთ. ეს მდელოები მრავალი ვარიანტითაა წარმოდგენილი, რომელთა შორის ყველაზე ფართო გავრცელებას აღწევს პოლიდომინანტური მარცვლოვან-ნაირბალა-ხოვანი მდელო.

პირველადი (ძირეული) სუბალპური მდელოები განლაგებულია ზღვის დონიდან 2200 მ-დან 2450-2500 მ-მდე. ექსპოზიციის მიხედვით განვითარებულია მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი და ნაირბალახოვან-მარცვლოვანი მდელოების სხვადასხვა კერძო ვარიანტი.

ალპური სარტყლის მდელოები

ალპური მდელოები ფრაგმენტულად გავრცელებულია ალპური ზონის კლდოვან წარმონაქმნებსა და ღორღიან ტერიტორიებს შორის ზღვის დონიდან 2,450 – 2,500 მ-დან 3,000 მ-მდე. დამახასიათებელი მცენარეულობაა, ე.წ. ალპური ხალები, რაც ძირითადად ვითარდება უხვთოვლიან, ტენიან ადგილებში (გავაკებები, ხევებისა და ღრმულების ნაპირები, ცირკების ძირები და მისთ). 2700-3000 მ-ის ფარგლებში (დამახასიათებელი სახეობებია: Alchemilla caucasica, Anthemis sosnowskyana, Carex tristis, Carum caucasicum, Colpodium supina, Gnaphalium supinum, Minuartia aizoides, Myosotis alpestris, Nardus glabriculmis, Phleum alpinum, Plantago saxatilis, Poa alpina, Potentilla crantzii, Primula algida, Sibbaldia parviflora, Sibbaldia semiglabra, Taraxacum crepidiforme, Tripleurospermum subnivale, Veronica gentianoides და სხვ.).

ალპურ სარტყელში ფართოდაა გავრცელებული მონოდომინანტური მკვრივკორდიანი მდელოები (Festuca varia), ძირითადად, დიდი დაქანების (40-45°) სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე. დამრეც ფერდობებსა და გავაკებებზე 3000 მ-მდე გავრცელებულია კიდევ ერთი მკვრივკორდიანი ფორმაცია Nardetum (Nardus glabriculmis).

სუბნივალური ზონის ჰაბიტატი

სუბნივალური ზონისთვის დამახასითებელი მკაცრი კლიმატური პირობების გამო ეს ჰაბიტატი მოკლებულია შეკრულ მცენარეულ საფარს. მცენარეები აქ მიკროდაჯგუფებების სახითაა წარმოდგენილი და, ჩვეულებრივ, 3-7 სახეობისგან შედგება. იშვიათად 9-11 სახეობასაც კი შეიცავს. ვხვდებით ცალკე მოზარდ სახეობებსაც. ჭარბობს ისლიან-მარცვლოვანი და მარცვლოვან-ნაირბალახიანი ხალების ფრაგმენტები, რომელთა ტიპური სახეობებია: Anthennaria caucasica, Campanula biebersteiniana, C. tridentata, Carex tristis, Carum caucasicum, Corydalis conorhiza, Festuca supina, Luzula pseudosudetica, L. spicata, Minuartia aizoides, Phleum alpinum, Poa alpina, Potentilla crantzii, Primula algida, Sibbaldia semiglabra, Taraxacum crepidiforme, T. porphyranthum, Viola minuta და სხვ. კლდეებზე და ნაშალებზე მრავლადაა ენდემებიც: Alopecurus dasyanthus, Corydalis alpestris, Draba supranivalis, Nepeta supina, Scrophularia minuta, Senecio sosnowskyi, Veronica minuta, Viola minuta და სხვ.

2.3.2. ფლორა და მცენარეულობა

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიის ფლორა საოცრად მრავალფეროვანია – 1050 სახეობაზე მეტი ფარულთესლოვანი, 5 შიშველთესლოვანი და 39 გვიმრისნაირი. ასევე გამოვლენილია 200-მდე ხავსის სახეობა. დენდროფლორა (ხემცენარეები) 130 სახეობას ითვლის.

მცენარეულობა

ქვემოთ აღწერილი მცენარეულობის ტიპების უმეტესობა რეგიონისთვის ტიპური და დამახასიათებელია. თუმცა მცირე ნაწილი ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად მეორადი წარმოშობისაა და რეგიონისთვის ბუნებრივ ცენოზად არ შეიძლება ჩაითვალოს. ამასთანავე, ზოგიერთ პირველად და დამახასიათებელ, ტიპურ მცენარეულობაში შეინიშნება ადამიანის წარსული თუ დღევანდელი საქმიანობის ზემოქმედების უარყოფითი კვალი. მცენარეულობის სივრცული განაწილება, ძირითადად, გარკვეულ ბუნებრივ კანონზომიერებებს ემორჩილება, თუმცა გარკვეული კორექტივები ანთროპოგენურ ფაქტორებს შეაქვს.

წიფლნარი ტყე (F. orientalis)

წიფლნარი ტყე ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დამახასიათებელი და ფართოდ გავრცელებული მცენარეულობის ტიპია ნაკრძალში. გვხვდება ზღ. დ.-დან 450-500 მ-დან 2100-2150 მ-მდე სხვადასხვა ექსპოზიციაზე. წარმოდგენილია სხვადასხვა ვარიანტით, რომელთა შორის უმთავრესია:

წიფლნარი მკვდარსაფარიანი. გვხვდება მთელ ტერიტორიაზე. უმთავრესად გავრცელებულია ჩრდილოეთის, დასავლეთის და აღმოსავლეთის ექსპოზიციის 10-30° დაქანების მქონე ფერდობებზე (600-1350 მ.ზღ.დ.). კალთაშეკრულობა 100%-ს უახლოვდება. ქვეტყე და ბალახოვანი საფარი არ არის განვითარებული. ერთეული სახით მონაწილეობენ: Rubus caucasicus, Sambucus nigra, Corylus avelana, Galium odoratum, Cephalanthera rubra და სხვ.

წიფლნარი მაყვლის ქვეტყით. გვხვდება მთელ ტერიტორიაზე, ყველა ექსპოზიციის სხვადასხვა დაქანების (10-40º) ფერდობებზე (650-1850 მ.ზღ.დ). კალთაშეკრულობა მაღალია. დამახასიათებელი სახეობებია: Carpinus caucasica, Tilia begoniifolia. ქვეტყეში დომინანტია Rubus caucasicus. ქვეტყის დამახასიათებელი სახეობებია: Corylus avelana, Sambucus nigra. ბალახთაგან დამახასიათებელია: Galium odoratum, Athyrium filix femina, Dryopteris filix-mas, Pachypragma macrophyllum.

წიფლნარი ჩადუნის საფარით. მომცრო ნაკვეთების სახით გვხვდება მთელ ტერიტორიაზე (1000-2000 მ.ზღ.დ), შედარებით ჩადაბლებულ რელიეფზე და ხევის პირებზე, უმეტესად, ჩრდილოეთის, დასავლეთისა და ჩრდილო-აღმოსავლეთის ექსპოზიციებზე. დამახასიათებელი ხემცენარეებია: Tilia begoniifolia, Carpinus caucasica. ქვეტყე არაა განვითარებული. ბალახნარში დომინირებს Dryopteris filix-mas. დამახასიათებელია: galium odoratum, Pachypragma macrophyllum, Impatiens noli fangera, Salvia glutinosa და სხვ.

წიფლნარი მაყვლიან-ჩადუნიანი. გავრცელებულია მთელ ტერიტორიაზე (1000-2000 მ.ზღ.დ), უმეტესად, ჩრდილოეთ და დასავლეთ ფერდობებზე (25-350). ეს ვარიანტი გარდამავალია ზემოგანხილულ ორ ვარიანტს შორის.

წიფლნარი მთის წივანის საფარით. ფართოდაა გავრცელებული მთელ ტერიტორიაზე (700-2050 მ.ზღ.დ). ძირითადად, გვხვდება სამხრეთისკენ მიმართულ 15-400 დაქანებულ ფერდობებზე, თხემებსა და თხემისპირა ზოლში. ხეთაგან დამახასიათებელია: carpinus caucasica, Tilia begoniifolia, Fraxinus excelsior, Acer laetum. ქვეტყე არაა განვითარებული. ბუჩქებიდან დამახასიათებელია: Rubus caucasicus, Corylus avelana, Mespilus germanica, Cornus mas. ბალახეულ საფარში დომინანტია Festuca drymeja. დამახასიათებელი სახეობებია: galium odoratum, Dryopteris filix-mas, Salvia glutinosa, Primula woronowii, Primula macrocalyx, Lathyrus roseus.

რცხილნარ-წიფლნარი მთის წივანას საფარით. გვხვდება შედარებით იშვიათად, ზღ. დ.-დან 700-1300 მეტრის ფარგლებში. სტრუქტურა წინა ვარიანტის მსგავსია, რომლისგანაც, ძირითადად, განსხვავდება ხევნარში Carpinus caucasica-ს ფართო მონაწილეობით.

წიფლნარი სუროს საფარით. როგორც წესი, გვხვდება პროლუვიურ ტერასებზე და ღრმა ხეობების ქვემო, დაჩრდილულ ნაწილში, თითქმის ყველა მდინარის გასწვრივ, 500-1000 მ-ის ფარგლებში. წარმოდგენილია მომცრო ნაკვეთების სახით. დამახასიათებელი სახეობებია: Carpinus caucasica, Tilia begoniifolia, Acer velutinum, Fraxinus excelsior. სუროს (Hedera pastuchowii) საფარი განვითარებულია არათანაბრად. ბუჩქებიდან დამახასიათებელია Rubus caucasicus. ბალახეულ საფარში კი: Dryopteris filix-mas, Pachyphragma macrophyllum, Galium odoratum, Circea lutetiana, Phyllitis scolopendrium.

წიფლნარი შავი გვიმრის საფარით. გვხვდება შედარებით იშვიათად, ძირითადად, მდ. ლაგოდეხის-წყლის ხეობაში და ქოჩალოს მასივზე (ძველი მეტეოსადგურის მიდამოებში). გავრცელებულია ზღ. დ.-დან 1300-2000 მ-ის ფარგლებში, უმეტესად, ჩრდილოეთისკენ მიმართულ ფერდობებზე. ბალახეულ საფარში დომინანტია Matteuccia struthiopteris. დამახასიათებელი სახეობებია: Galium odoratum, Dryopteris filix-mas, Salvia glutinosa, Pachyphragma macrophyllum, Petasites albus, Senecio propinquus, Gentiana schistocalux, Euphorbia macroceras (ბოლო ოთხი სახეობა – სუბალპურ სარტყელში).

წიფლნარი კავკასიური მოცვის ქვეტყით. გვხვდება ძალზე იშვიათად. აღნიშნულია ძველ მეტეოსადგურსა და ,,წყაროს” შორის მონაკვეთზე ჩრდილო ექსპოზიციის ფერდობებზე. წარმოდგენილია მომცრო ნაკვეთების სახით და ჩაწინწკლულია წიფლნარი ფიტოცენოზის სხვა ვარიანტებს შორის. ქვეტყე განვითარებულია არათანაბრად. დომინანტია Vaccinium arctostaphyllus. დამახასიათებელი სახეობებია: Rhododendron luteum, Rubus caucasicus, Vaccinium myrtillus, Rubus idaeus. ბალახეულ საფარში დამახასიათებელია: Galium odoratum, Oxalis acetosella, Dryopteris filix-mas, Lapsana grandiflora, Petasites albus.

რცხილნარი ტყე (Carpinus caucasica)

ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი და ფართოდ გავრცელებული ფიტოცენოზია. ძირითადად, გვხვდება მდინარეების შრომისწყლის, ლაგოდეხისწყლისა და მაწიმისწყლის ქვემო წელის ვაკეებსა და შუაწელის ფერდობებზე 450-1500 მ-ის ფარგლებში. წარმოდგენილია რამდენიმე ვარიანტით, რომელთა შორის ძირითადია:

რცხილნარი მჭადას საფარით

რცხილნარი ხახის საფარით

რცხილნარი სუროს საფარით

რცხილნარი სუროსა და ჩადუნას საფარით

წიფლნარ-რცხილნარი სუროსა და ჩადუნას საფარით

რცხილნარი მთის წივანას საფარით

დამახასიათებელი სახეობებია: Tilia begoniifolia, Fraxinus excelsior, Fagus orientalis. ქვეტყისა და ბალახოვანი საფარის დამახასიათებელი სახეობებია: Rubus caucasicus, Corylus avelana, Mespelus germanica, Euonymus latifolia, Dryopteris filix-mas, Salvia glutinosa, Pachyphragma macrophyllum, Geum urbanum, Viola odorata, Fragaria vesca და მრავალი სხვ. ვარიანტებს შორის ძირითადი განსხვავება ბალახოვანი საფარის დომინანტებშია (ზოგიერთ შემთხვევაში კი – სუროს მონაწილეობის ხარისხში) გამოხატული, რაც აისახება რცხილნარის ვარიანტების დასახელებაში. ეს ვარიანტები, უმეტესწილად, ერთმანეთის გვერდგვერდითაა განვითარებული.

ქართული მუხის ტყე (Quercus iberica)

მცენარეულობის ეს ტიპი ხასიათდება შეზღუდული არეალით და წარმოდგენილია პატარ-პატარა ნაკვეთების სახით სამხრეთის ექსპოზიციის ძლიერ დაქანებულ (20-350) ფერდობებზე. გვხვდება მდინარეების შრომისწყლის (,,საჯინიბოს სერი”), ლაგოდეხისწყლის (,,მონასტრის სერი”) და მაწიმისწყლის ხეობებში ზღ. დ.-დან 400-950 მ ფარგლებში.

დამახასიათებელი სახეობებია: Carpinus caucasica, Tilia begoniifolia, Fraxinus excelsior. ქვეტყეში დამახასიათებელია: Cornus mas, Mespilus germanica, Lonicera caprifolium, Lonicera caucasica, Corylus avelana და სხვ. ზოგ შემთხვევაში ქვეტყის დომინანტია Carpinus orientalis. ბალახოვან საფარში დამახასიათებელია: Festuca montana, Galium odoratum, Primula woronowii, Lathyrus roseus, Brachypodium sylvaticum, Dactylis glomerata, Viola odorata და სხვ.

შერეულფოთლოვანი ტყე

განვითარებულია მდინარეების ნინოსწყლის, შრომისწყლის, ლაგოდეხისწყლისა და მაწიმისწყლის ქვემოწელის პროლუვიურ ტერასებსა და შუაწელის ფერდობებზე. 450-1100 მ ფარგლებში. ხევნარის შემადგენლობა პოლიდომინანტურია. მონაწილეობენ: Fagus orientalis, Carpinus caucasica, Tilia begoniifolia, Fraxinus excelsior, Acer velutinum, Quercus iberica, Castanea sativa, Acer laetum. აღნიშნული სახეობები სხვადასხვა შემადგენლობით ქმნის ტყის კორომებს. ქვეტყე და ბალახოვანი საფარი ზემოგანხილულ ჰაბიტატთა მსგავსია. ტიპური შერეულფოთლოვანი ტყის კორომები გვხვდება ნინიგორზე (,,დიდი წაბლიანი”, ,,პატარა წაბლიანი”), კუდიგორის სერზე, სალესავისწყლის ხეობაში (რაჭისუბანი) და სხვ.

ნეკერჩხლიანი ტყე (Acer trautvetteri)

გავრცელებულია სუბალპურ სარტყელში, სადაც ერთ-ერთ ძირითად მცენარეულობას წარმოადგენს. მისი საუკეთესო და ყველაზე მოზრდილი კორომები გვხვდება ქოჩალოს მთის ფერდობებზე (მეტეოსადგურის მიდამოები), ნინიგორზე და სხვ. ფიტოცენოზი განვითარებულია 1800-2050 მ-ის ფარგლებში, უმეტესად, ჩრდოლოეთის, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე, ტყის ყომრალ და ტენიან ნიადაგებზე.

ნეკერჩხლის გარდა მონაწილეობენ: Fagus orientalis, Sorbus caucasigena, Betula litwinowii, Quercus macranthera. ქვეტყე არაა განვითარებული; დამახასიათებელია: Rubus idaeus, Rubus caucasicus, Daphne mesereum, Rhododendron luteum (ყველა ერთეული ინდივიდის სახით). ბალახეულ საფარში წარმოდგენილია როგორც ტყის, ასევე სუბალპური მაღალ-ბალახეულობის ელემენტები: Dryopteris filix-mas, Athyrium filix femina, Gadelia lactiflora, Senecio rhombifolius, Symphytum asperum, Euphorbia macroceras, Impaniens noli tangere, Brachypodium sylvaticum, Lapsana grandiflora, Petasites albus, Betonica macrantha, salvia glutinosa, Senecio propinquus და მრავალი სხვ.

მაღალმთის მუხნარი ტყე (Quercus mac-ranthera)

ფიტოცენოზის არეალი მცირეა. გვხვდება ზღვის დონიდან 1800-2000 მმ ფარგლებში, სამხრეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე. მისი მცირე ფრაგმენტები წარმოდგენილია ,,ბნელ ხევში” (მეტეოსადგურის მიმდებარე ტერიტორია). მუხის გარდა ერთეული ინდივიდების სახით მონაწილეობენ: Acer trautvetteri, Fagus orientalis, Sorbus caucasigena, Betula litwinowii. ქვეტყე არ არის კარგად გამოხატული. დამახასიათებელია: Rubus caucasicus, Rhododendron luteum. ბალახოვანი საფარი მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი ტიპისაა და წარმოდგენილია ტყის სუბალპური და ალპური სახეობებით.

არყნარი ტყე (Betula litwinowii)

სუბალპური სარტყლის ერთ-ერთი დამახასიათებელი მცენარეულობაა. გავრცელებულია 1900-2300 მ ფარგლებში, როგორც წესი, ჩრდილო ფერდობებზე, თუმცა გვხვდება სამხრეთ-დასავლეთის, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ექსპოზიციებზეც. წარმოდგენილია რამდენიმე ვარიანტი, რომელთაგან ძირითადია:

არყნარი დეკის ქვეტყით

არყნარი მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი საფარით

არყნარი ხარისშუბლას საფარით

არყნარი ბრძამის საფარით

წიფლნარ-არყნარი ნაირბალახოვანი საფარით

ჯაგრცხილნარი

მურყნარი ტყე (Alnus barbata)

მურყნარები გავრცელებულია მდინარეთა ნაპირებიდან ოდნავ დაშორებით ალუვიურ ტერასებზე. გვხვდება მცირე მონაკვეთებად. ვიწრო ზოლად შედის ხეობების სიღრმეში 800-1000 მ-მდე ზღვის დონიდან. ტიპური ფრაგმენტები წარმოდგენილია მდ. შრომის-წყლისა და ლაგოდეხისწყლის ხეობებში. მონაწილეობენ: Pterocaria pterocarpa, Juglans regia, Salix excelsa, Populus nigra. ქვეტყეში გვხვდება: Corylus avelana, Staphylea pinnata, Rubus caucasicus, Sambucus nigra, Hedera pastuchowii და სხვ. ბალახოვანი საფარის ფლორისტული შემადგენლობა ჭრელია.

დეკიანი (Rhododendron caucasicum)

სუბალპების დამახასიათებელი ფიტოცენოზია. ძირითადად გავრცელებულია 2200-2500 მ ფარგლებში ზღვის დონიდან, თუმცა გვხვდება უფრო დაბლა (1900-2000 მ.ზღ.დ.) და უფრო მაღლაც (2700 მ ზღ.დ.). წარმოქმნის შეკრულ რაყებს. ახასიათებს ფრაგმენტული გავრცელება. როგორც წესი, გვხვდება ჩრდილოეთის ექსპოზიციის ფერდობებზე. მისი შედარებით დიდი რაყები წარმოდგენილია ,,აგირას” ჩრდილოეთ ფერდობებზე.

სუბალპური მაღალბალახეულობა

სუბალპების ერთ-ერთი დამახასიათებელი მცენარეულობაა. ახასიათებს ფრაგმენტული გავრცელება. გვხვდება ზღვის დონიდან 1900-2600 (2800) მ ფარგლებში, ჩრდილოეთის, დასავლეთისა და ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფერდობებსა და გავაკებებზე, ღრმა და საშუალო სიღრმის ტენიან ან ჭარბტენიან ნიადაგებზე. ხშირად მეორადი წარმოშობისაა (ტყეების გაჩეხვის შედეგად). წარმოდგენილია რამდენიმე ვარიანტის სახით: დიყიანი, ხარისშუბლიანი, პოლიდომინანტური მაღალბალახეულობა, ღოლოიანი.

მაღალმთის მდელოები

გავრცელებულია 1800-3100 მ.ზღ.დ. მთელ ტერიტორიაზე. წარმოდგენილია დიდ ფართობებზე და გვხვდება შემდეგი ძირითადი ვარიანტების სახით:

– ბრძამიანი (Calamagrostis arundinacea). მისი კარგად გამოხატული ნაკვეთები წარმოდგენილია მონაკვეთზე: მეტეოსადგური – ,,წყარო” – ,,მიტოს სერი”, ბნელი ხევის ზემო ნაწილში და სხვ.

– ჭრელწივანიანი (Festuca varia). დიდ ფართობებზე გვხვდება ,,პრინცის ბინის”, გონგიჩაის და სხვა მიდამოებში. ძირითადად სამხრეთისკენ მიმართულ ფერდობებზე.

– მზიურიანი (Inula grandiflora). გვხვდება შედარებით პატარა ნაკვეთების სახით. ტიპურია მონაკვეთისათვის: მეტეოსადგური – ,,წყარო”.

– ნემსიწვერიანი (Geranium ibericum). გვხვდება შედარებით პატარა ფართობებზე, ფრაგმენტულად. კარგად გამოხატულია ,,წყაროსა” და ,,დემიდოვის ნაშალების” შორის ფერდობებზე.

– ძიგვიანი (Nardus glabiculmis). უმეტესად მეორადი წარმოშობისაა (გადაჭარბებული ძოვების შედეგად). გვხვდება ,,პრინცის ბინის”, გონგიჩაის და სხვა მიდამოებში.

– მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი მდელო. წარმოდგენილია ფრაგმენტულად, თუმცა მოზრდილი ნაკვეთების სახით. გვხვდება თითქმის ყველგან. კარგად გამოხატული ნაკვეთები გავრცელებულია მეტეოსადგურსა და ,,წყაროს” შორის, ,,პრინცის ბინის” მიდამოებში, ,,პრინცის ბინასა” და შავ ტბას შორის და სხვ.

ალპური მდელო-ხალები

ალპური ხალები, უმეტესად, განვითარებულია რბილი რელიეფის ფორმებზე – მყინვარულ ჩადაბლებებსა და გავაკებებზე. 2700-3000 (3100) მეტრის ფარგლებში ზღვის დონიდან წარმოდგენილია პატარა ნაკვეთების სახით (ხშირად რამდენიმე კვადრატული მეტრის ფართობზე). გვხვდება ფრაგმენტულად მთელ ტერიტორიაზე.

სუბნივალური კლდე-ნაშალები

წარმოდგენილია ზღვის დონიდან 2900-3500 მმ ფარგლებში და მოიცავს მდინარეების შრომისწყლისა და ლაგოდეხისწყლის სათავეებს. ხასიათდება რთული, დანაწევრებული რელიეფით, სადაც ჭარბობს კლდე-ნაშალიანი და ქვა-ღორღიანი ფერდობები და გაშიშვლებული კლდეები. ფიტოცენოზები ჩამოყალიბებული არ არის. მცენარეები ერთეული ინდივიდების ან რამდენიმე (2-5) სახეობის დაჯგუფებების სახითაა გაფანტული უმთავრესად, ქვის ძირებში, რელიეფის ჩაღრმავებებში და მისთ.

2.3.3. ფაუნა

ლაგოდეხის ნაკრძალის ფაუნა გამორჩეულად მდიდარია და მოიცავს მთელ რიგ ენდემურ და იშვიათ სახეობებს. აქ გავრცელებულია ძუძუმწოვართა 38, ფრინველთა 130-მდე, რეპტილიების 12, ამფიბიების 7 და თევზების 4 სახეობა. უხერხემლოთა ფაუნის შესახებ ცნობები არასრულია, თუმცა კვლევა ჩატარებულია უხერხემლოთა თითქმის ყველა ჯგუფზე.

ძუძუმწოვრები

ლაგოდეხის ნაკრძალის მსხვილ ძუძუმწოვართა შორის, პირველ რიგში, აღსანიშნავია კავკასიის ენდემი აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი (Capra cylindricornis; სავარაუდო რაოდენობა: 240). ჯიხვის საკმაოდ დიდი, 200-300 ინდივიდისგან შემდგარი ჯგუფების ნახვა ლაგოდეხის საჯიხვეებში ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 90-იან წლებამდე კიდევ იყო შესაძლებელი. ლაგოდეხში ასევე გავრცელებულია ჩლიქოსანთა კიდევ ოთხი სახეობა: კეთილშობილი ირემი (Cervus elaphus; ბოლო მონაცემებით: 160 ინდივიდი), არჩვი (Rupicapra rupicapra) შველი (Capreolus capreolus; დაახლოებით 100 ინდივიდი) და გარეული ღორი (Sus scrofa). ასევე მრავალფეროვანია ლაგოდეხის მსხვილ მტაცებელთა ფაუნა. აქ გავცელებულია მურა დათვი (Ursus arctos), მგელი (Canis lupus), ფოცხვერი (Lynx lynx). ბოლო წლებში უკიდურესად შემცირდა დათვისა და ფოცხვერის რაოდენობა. სხვა მტაცებელი სახეობებიდან წარმოდგენილია ჩვეულებრივი და ქვის კვერნა, მელა, გარეული კატა, მაჩვი და სხვ.

მცირე ძუძუმწოვრებიდან აღსანიშნავია რადეს ბიგა (Sorex raddei) და კავკასიური კბილთეთრა (Crocidura gueldenstaedti), კავკასიური ციყვი (Sciurus anomalous).

ფრინველები

ნაკრძალის ორნითოფაუნიდან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კავკასიის ენდემური სახეობები: კავკასიური როჭო, (Tetrao mlokosiewiczi – მისი რაოდენობა 700-ს არ აღემატება), კავკასიური შურთხი (Tetraogallus caicasicus – ბოლო შეფასებით მისი რიცხოვნობა, დაახლოებით 70 ინდივიდია) და კავკასიური ყარანა (Phylloscopus lorenzii).

ნაკრძალი მდიდარია მტაცებელი ფრინველებითაც, მათ შორისაა: ბატკანძერი (Gypaetus barbatus), სვავი (Aegipius monachus), ორბი (Gyps fulvus), კირკიტა (Falco tinnunculus), ქორი (Accipiter gentiles), მიმინო (Accipiter nisus), მთის არწივი (Aquila chrysaetos) და სხვ.

რეპტილიები

ლაგოდეხის რეპტილიების ფაუნა გამოირჩევა ენდემების დიდი რიცხვით. აქ გვხვდება ხვლიკების სამი ენდემური სახეობა: კავკასიური ხვლიკი (Darevskia caucasica), მდელოს ხვლიკი (D. praticola) და ართვინის ხვლიკი (D. derjugini), ასევე, ენდემური გველგესლა –Vipera lotievi, რომლის იდენტიფიცირება ცალკე სახეობად ახლახან მოხდა. რეპტილიების სხვა სახეობებია: ბოხმეჭა, სპილენძა, ესკულაპის მცურავი, ოთხზოლიანი მცურავი მარდი ხვლიკი, საშუალო ხვლიკი, ჩვეულებრივი ანკარა, წყლის ანკარა და სხვ.

ამფიბიები

ლაგოდეხის ნაკრძალი, როგორც კახეთის კავასიონის ნაწილი, აღიარებულია როგორც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი ამფიბიათა ფაუნის თვალსაზრისით. აქ წარმოდგენილია: კავკასიის ენდემები – კოლხური გომბეშო (Bufo verrucosissimus), კავკასიური ჯვრიანა (Pelodytes caucasicus); ასევე გვხვდება მწვანე გომბეშო (Bufo viridis), მცირეაზიური ბაყაყი (Rana macrocnemis), ტბის ბაყაყი (Rana ridibunda), ჩვეულებრივი ვასაკა (Hyla arborea). სავარაუდოა სავარცხლიანი ტრიტონის (Triturus cristatus) არსებობაც.

თევზები

ლაგოდეხის ნაკრძალის მდინარეებსა და ნაკადულებში ბინადრობს თევზების ოთხი სახეობა: წვერა (Barbus lacerta), კავკასიური ქაშაპი (Leuciscus cephalus), ნაფოტა (Alburnoides bipunctatus), კალმახი (Salmo trutta).

უხერხემლოები

ნაკრძალის ტერიტორიაზე გამოვლენილია მწერების ასეულობით სახეობა, რომელთა შორის მრავალი საკმაოდ იშვიათია: Lucanus cervus, Celerio vespertilio, Callimorpha hera, Callimorpha dominula და Polyommatus daphniws. მარტო ქერცლფრთიანებიდან (Lepidoptera) აღწერილია 600-მდე სახეობა; ასევე გამოვლენილია ობობების მრავალი სახეობა. მათ შორის კავკასიური ტარანტულა.

2.4. სოციალურ-ეკონომიკური ინფორმაცია

2.4.1. მოსახლეობა

ლაგოდეხის რაიონის მოსახლეობის საერთო რაოდენობა დაახლოებით 55000-ია. ნაკრძალისა და აღკვეთილის მიმდებარე დასახლებული პუნქტებია: სოფლები რაჭისუბანი, შრომა, კავშირი, ხიზა, ხიზამბაური, გურგენიანი, მსხალგორი, ბაისუბანი, ნინიგორი, გელათი, მაწიმი (ცონდა) და ქალაქი ლაგოდეხი.

2.4.2. ეკონომიკური საქმიანობა დაცული ტერიტორიის შიგნით

ისევე როგორც ახლა, საბჭოთა პერიოდშიც კანონმდებლობა კრძალავდა ნებისმიერ ეკონომიკურ საქმიანობას სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორიაზე. ნაკრძალში არსებული ბილიკები ტრადიციულად მაინც გამოიყენებოდა ცხვრის გადასარეკად. პოსტსაბჭოთა პერიოდში გახშირდა ბრაკონიერობა, რასაც ზოგიერთი სახეობის პოპულაციების არნახული კლება მოჰყვა. ბრაკონიერებს შორის არიან როგორც ადგილობრივი, ისე ჩამოსული მონადირეები. თითოეულ ახლომდებარე სოფელში 1-2 მონადირეა, რომლებიც დაცულ ტერიტორიაზე იპარებიან და ნადირობენ ძირითადად ირემზე, დათვზე, გარეულ ღორსა და ჯიხვზე (ფრინველებსა და შედარებით წვრილ ცხოველებზე ისინი ძირითადად დაცული ტერიტორიების გარეთ ნადირობენ, კერძოდ ჭალებსა და მინდვრებში). ჩამოსულ ბრაკონიერებს ხშირად ადგილობრივები ,,მასპინძლობენ”, რომლებიც კარგად იცნობენ ტერიტორიას და იციან მისასვლელი ბილიკები. ასეთი გამყოლების ,,მომსახურება” უმეტესად პიროვნულ ურთიერთობებს ეფუძნება და არ აქვს კომერციული ხასიათი. ამავე დროს, მიუხედავად იმისა, რომ თითქმის ყოველთვის ხდება ნანადირევის საკვებად გამოყენება, ნადირობა მხოლოდ გართობის მიზნით ხდება და არა სარჩოს მოსაპოვებლად. ამის გამო, იგი ეკონომიკურ საქმიანობად არ უნდა ჩაითვალოს. შესაბამისად დაცულ ტერიტორიებზე ბრაკონიერობის აღკვეთა არ მოახდენს გავლენას ადგილობრივ მონადირეთა ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე.

ენერგორესურსების დეფიციტის გამო, პოსტსაბჭოთა პერიოდში გაიზარდა მოთხოვნილება შეშაზე. შედეგად, გაიზარდა ლაგოდეხის ტყეების ექსპლუატაციაც, განსაკუთრებით, ნაკრძალის ქვედა ზონებში. 2003 წლის ახალი კანონმდებლობით ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალის ქვედა ზონებს (დაახლ. 2000 ჰა ფართობს) მიენიჭა აღკვეთილის სტატუსი. ამან შექმნა გარკვეული შესაძლებლობა ენერგოდეფიციტთან დაკავშირებული სიძნელეების გადასალახად. ამჟამად, ნაკრძალის დირექციის მკაცრი კონტროლის ქვეშ, აღკვეთილის ტერიტორიაზე იჭრება მხოლოდ წაქცეული ხეები და მოსახლეობის სოციალურად დაუცველ ფენებზე, დაახლოებით, 1000 მ² შეშა გაიცემა. ეს ლაგოდეხის საერთო მოთხოვნილების მხოლოდ 10%-ს აკმაყოფილებს.

აღკვეთილის იმ ზონებში, რომლებიც სოფლების მახლობლად მდებარეობს, ხშირად უკანონოდ აძოვებენ საქონელს. ცხვრის ძოვება ინტენსიურია ნაკრძალის ახლად მიერთებულ ტერიტორიაზე. ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიის შექმნისა და მართვის შესახებ”. კანონის თანახმად, ნაკრძალის ტერიტორია გაიზარდა 4455 ჰექტარით. ახლი ტერიტორიების დიდი ნაწილი ინტენსიურად გამოიყენება საზაფხულო საძოვრებად. როგორც ჩანს, აქაურ მწყემსებს არაფორმალური შეთანხმება აქვთ ამ ტერიტორიის მეიჯარესთან, რომელსაც 2009 წლამდე აქვს აღებული 2800 ჰა ფართობი. ცხვრის ზუსტი რაოდენობა ცნობილი არ არის, თუმცა ცნობილია, რომ მათი რაოდენობა აღემატება ტერიტორიის შესაძლებლობის ფარგლებს (საძოვრის ტევადობას) და უკვე სახეზეა სერიოზული ეკოლოგიური ზიანი. ეს კი სხვადასხვა კანონს შორის შეუთავსებლობის სამწუხარო მაგალითია. ნაკრძალის ამ ნაწილის სრული ინტეგრაცია და მკაცრი დაცვის რეჟიმის განხორციელება, როგორც ამას დაცული ტერიტორიების შესახებ კანონმდებლობა მოითხოვს, შესაძლებელი იქნება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მიწათსარგებლობის საკითხი გადაიჭრება.

ლაგოდეხის ნაკრძალს ყოველწლიურად სტუმრობს დაახლოებით, 800-1000 ვიზიტორი, მათ შორის, ძირითადად არიან სტუდენტები, საბავშვო ბაღის აღსაზრდელები ან მედიის წარმომადგენლები, ქართველი და უცხოელი ეკოტურისტები, აგრეთვე, მეცნიერები. სოფლების მახლობელ ზონებში მრავლადაა საპიკნიკო ადგილები. რომლებსაც ხშირად სტუმრობენ როგორც ადგილობრივი, ისე რეგიონის სხვა ადგილების მცხოვრებნი.

2.4.3. ეკონომიკური საქმიანობა დაცული ტერიტორიის გარშემო

ადგილობრივი ეკონომიკა პრაქტიკულად მთლიანად მოიშალა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. საბჭოთა პერიოდში ლაგოდეხში განვითარებული იყო მრეწველობის ისეთი დარგები, როგორიცაა: საკონსერვო წარმოება, მეღვინეობა, თამბაქოსა და რძის პროდუქტების წარმოება. ამჟამად მხოლოდ ერთი ღვინის ქარხანა ფუნქციონირებს. მიწის პრივატიზაციის პროცესი ახლახან დაიწყო.

ლაგოდეხის რაიონის მოსახლეობისთვის შემოსავლის ძირითადი წყარო სოფლის მეურნეობაა. ხელსაყრელი კლიმატური პირობების გამო, მევენახეობა და თამბაქოს მოყვანა სოფლის მეურნეობის მთავარი დარგებია. ასევე, მოყავთ ხორბალი, სიმინდი, ლობიო, მზესუმზირა, ეთერზეთოვანი კულტურები, კარტოფილი, ბოსტნეული, ხილი და სხვ. სოფლის მცხოვრებთა უმეტესობას ჰყავს შინაური ცხოველები: ძროხა, ღორი, ცხვარი, ფრინველი. ბევრ მათგანს ასევე ჰყავს ცხენები და ვირები. საკმაოდ გავრცელებული დარგია მეფუტკრეობაც. რაიონის მცხოვრებთა უმრავლესობას აქვს საკარმიდამო ნაკვეთები, სადაც მოჰყავთ ყურძენი, ხილი, ბოსტნეული და მარცვლოვანი კულტურები.

მდინარე ალაზნის გასწვრივ და ლაგოდეხის მახლობლად რამდენიმე მცირე და საშუალო ზომის თევზსაშენია, სადაც ამრავლებენ კობრს, კარჩხანას, ლოქოს და სხვ., ასევე მოწყობილია ცალკე ტბორები კალმახის მოსაშენებლად.

ალაზნის ველის სოფლებში განვითარებულია მებოსტნეობა და სასათბურე მეურნეობა. ლაგოდეხის რაიონი მთელ საქართველოს ამარაგებს ადრეული ბოსტნეულით.

2.5. ისტორიული ცნობები ლაგოდეხის ნაკრძალის შესახებ

2.5.1. არქეოლოგიური და ისტორიულ-კულტურული ძეგლები

ლაგოდეხის ნაკრძალი მდებარეობს საქართველოს ერთ-ერთ ისტორიულ მხარეში – ჰერეთში. თვით ნაკრძალის ტერიტორიაზე მრავლადაა ისტორიული ეგლების – ეკლესია-მონასტრებისა და ციხეების ნანგრევები. მათ შორის აღსანიშნავია მე-12 საუკუნის მაჭის (ანუ თამარის) ციხე, რომელიც მაწიმისწყლის მარჯვენა სანაპიროზეა. საყურადღებოა ერთ-ერთი ახლომდებარე სოფლის, ულიანოვკის, ბრინჯაოს ხანის არქეოლოგიური ძეგლები.

2.5.2. ნაკრძალის მოკლე ისტორია (დაარსება, მართვა, სამეცნიერო კვლევა და მონიტორინგი)

ლაგოდეხის ნაკრძალი დაარსდა 1912 წელს და წარმოადგენს პირველ ოფიციალურ დაცულ ტერიტორიას საქართველოში. თუმცა, ეს ტერიტორია მანამდეც დიდ სამეცნიერო ინტერესს იწვევდა და დაცვითი ღონისძიებებიც ბევრად ადრინდელი პერიოდიდან ხორციელდებოდა. 1903 წელს ლაგოდეხის ნაკრძალის გარკვეული ნაწილი, კერძოდ, ლაგოდეხის ხეობა, როგორც სანადირო ნაკრძალი, იჯარით გადაეცა თავად დემიდოვს. როგორც ცნობილია, თავადმა მკაცრი სანადირო წესები შემოიღო და ულმობლად სჯიდა ამ წესების ნებისმიერ დამრღვევს. ნადირობის გარდა, მან ასევე მკაცრად აკრძალა ხეების ჭრა, ძოვება და თივის მოპოვება. ტერიტორია ჯერ კიდევ თავადის მმართველობაში იყო, როცა ხეობის 3500 ჰექტარი რუსეთის იმპერიის მეცნიერებათა აკადემიამ და გეოგრაფიული საზოგადოების კავკასიის ფილიალმა ნაკრძალად გამოაცხადა. საბჭოთა პერიოდში, კერძოდ, 1929 წელს, ეს ტერიტორია ხელმეორედ გამოცხადდა ნაკრძალად. ამის შემდეგაც იგი არაერთხელ გაფართოვდა. 1945 წელს ნაკრძალს მიემატა სუბალპური და ალპური საძოვრები, რასაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა – ნაკრძალმა მოიცვა მთელი სპექტრი კლიმატური ზონებისა. სახელმწიფო ნაკრძალის სტატუსი საბჭოთა ეპოქაში გულისხმობდა როგორც ფლორის, ისე ფაუნის სახეობების და, რაც მთავარია, ტყის მაქსიმალურ დაცვას. კანონის თანახმად, ადამიანის მხრიდან ჩარევა მხოლოდ სამეცნიერო-კვლევითი და საგანმანათლებლო საქმიანობით შემოიფარგლებოდა. თუმცა იყო ნადირობის შემთხვევებიც. ნაკრძალში უნადირიათ გავლენიან საბჭოთა ლიდერებსა და მათ სტუმრებს, მათ შორის, უცხოელებსაც. ასევე აღსანიშნავია, რომ რეალურად, კანონით გათვალისწინებული მკაცრი დაცვა, არასოდეს ვრცელდებოდა ნაკრძალის ქვედა, პერიფერიულ ზონებზე. რეალობიდან გამომდინარე, ამ ზონებში პრაქტიკულად დაცვის შემსუბუქებული რეჟიმი დამკვიდრდა. ადგილობრივ მოსახლეობასა და ვიზიტორებს უფლება ეძლეოდათ, ეს ზონები გამოეყენებინათ რეკრეაციული მიზნებისთვის. ადგილობრივი მოსახლეობა აგროვებდა ტყის ნობათსა და სამკურნალო მცენარეებს.

საბჭოთა ეპოქაში მართვას ახორციელებდა ნაკრძალების სამმართველო, რომელიც სატყეო სამინისტროს დაქვემდებარებაში იყო. 1990 წელს ეს უწყება უშუალოდ დაექვემდებარა საქართველოს პრეზიდენტს, რომელიც 1993 წლიდან შეიცვალა და გახდა დაცული ტერიტორიების, ნაკრძალებისა და სანადირო მეურნეობების მთავარი სამმართველო. 2004 წელს ეს უწყება დაექვემდებარა გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს.

ბოლო გაფართოებისა და ტერიტორიული რეორგანიზაციის შედეგად (2003 წ.), ნაკრძალის საერთო ფართობი გაიზარდა 24 258 ჰა-მდე. დაცული ტერიტორია ამჟამად შედგება ორი ტერიტორიული ერთეულისაგან, ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა (22 266 ჰა) და ლაგოდეხის აღკვეთილისგან (1 992 ჰა), რომელსაც ერთი დირექცია მართავს.

კვლევა და მონიტორინგი

ლაგოდეხის ჩრდილოეთით მდებარე მთები და მდინარეთა აუზები ჯერ კიდევ 1870 წლიდან იწვევედა ბოტანიკოსებისა და ნატურალისტების ცხოველ ინტერესს. პოლონელ მოყვარულ ნატურალისტს ლ. ფ. მლოკოსევიჩს მნიშვნელოვანი ღვაწლი მიუძღვის ლაგოდეხის ფაუნისა და ფლორის შესწავლასა და პოპულარიზაციაში. მან უშუალოდ შეუწყო ხელი რამდენიმე ენდემური მცენარის გამოვლენასა და მეცნიერულ აღწერას და ეს აისახა კიდეც მათ მეცნიერულ (ლათინურ) სახელწოდებებში (Primula juliae, Gentiana lagodechiana, Paeonia mlokosewitschii, P. lagodechiana). მასვე უკავშირდება კავკასიური როჭოს, როგორც დამოუკიდებელი სახეობის, აღწერა. როჭოს ლათინური სახელწოდებაც ამ პიროვნების სახელს მოიცავს – Tetrao mlokosiewiczi. მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან ჩნდება პირველი ჭეშმარიტად სამეცნიერო ცნობები ლაგოდეხის ფლორის შესახებ, რომელმაც არსებითად განაპირობა ლაგოდეხის ხეობის ნაკრძალად გამოცხადება. მცენარეული საფარისა და ფლორის უფრო დეტალური შესწავლა კი 30-იანი წლებიდან დაიწყო. ლაგოდეხის ნაკრძალში უამრავ ცნობილ ქართველსა თუ რუს ბოტანიკოსს უმუშავია. ამიტომაც, ფლორისა და მცენარეულობის თვალსაზრისით, ეს ნაკრძალი ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე კარგად შესწავლილი ტერიტორიაა საქართველოში.

ზოოლოგიური კვლევები განსაკუთრებით ინტენსიური გახდა საბჭოთა პერიოდში. ამ კვლევების დიდი ნაწილი ეძღვნებოდა ცხოველთა სხვადასხვა ჯგუფის სახეობების ინვენტარიზაციას. შედარებით მცირეა წმინდა ეკოლოგიური კვლევების მაგალითები, განსაკუთრებით, მსხვილ ძუძუმწოვრებზე. ლაგოდეხის უხერხემლოთა ფაუნა ყოველთვის იპყრობდა მეცნიერთა ყურადღებას. მწერების მრავალი ენდემური, ან საქართველოსთვის და მთელი საბჭოთა კავშირისთვის ახალი სახეობა პირველად სწორედ ლაგოდეხის ნაკრძალში დაფიქსირდა და აღიწერა.

ნაკრძალების სამმართველო 1984 წ-მდე აწარმოებდა ცხოველთა მონიტორინგს საქართველოს ყველა ნაკრძალში ლაგოდეხის ჩათვლით. ამ მონიტორინგის შედეგები საკმაოდ მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ ზოგჯერ ეს მონაცემთა ბაზა ინფორმაციის ერთადერთი წყაროა ზოგიერთი პოპულაციის დინამიკისთვის წლების განმავლობაში. თუმცა, ამ ინფორმაციის სანდოობა ხშირად ეჭვს იწვევს, ძირითადად, მონაცემების აღების საველე მეთოდების არასაიმედოობის გამო.

თავი 3. შეფასება

3.1. ეკოლოგიური მნიშვნელობა

3.1.1. ზომა, ფორმა და ეკოლოგიური მდებარეობა

2003 წელს ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიის შექმნისა და მართვის შესახებ” კანონის თანახმად, არსებული ნაკრძალის ბაზაზე შეიქმნა ორი დაცული ტერიტორია: ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი (22 266 ჰა) და ლაგოდეხის აღკვეთილი (1 992 ჰა). აღკვეთილი მდებარეობს ნაკრძალის სამხრეთით, ბუფერული ზოლის სახით, სახელმწიფო ნაკრძალსა და დაცული ტერიტორიის სამხრეთ საზღვარს შორის. ამ ტერიტორიული რეორგანიზაციის შედეგად სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორია გაიზარდა 4 455 ჰექტარით.

ლაგოდეხის ნაკრძალი და აღკვეთილი განფენილია კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ ფერდობებზე. ტერიტორიის სამხრეთი საზღვარი გადის დაახლოებით 400 მეტრზე ზღვის დონიდან, ხოლო ჩრდილოეთი საზღვრის უმაღლესი ადგილები, 3500 მეტრამდე ზღვის დონიდან. ამის გამო, ნაკრძალი მოიცავს საქართველოში წარმოდგენილ თითქმის ყველა ვერტიკალურ ზონას (ნივალურის გარდა). ლაგოდეხში წარმოდგენილია: ტყის სარტყელი, სუბალპური, ალპური და სუბნივალური ზონები. კლიმატური ზონების ამგვარი მრავალფეროვნება, გეოგრაფიულ და ბიოგეოგრაფიულ მდებარეობასთან ერთად, განაპირობებს ნაკრძალის მცენარეულობის, ფლორის და ფაუნის გასაოცარ მრვალფეროვნებას.

დაცული ტერიტორიის საერთო ფართობის ნახევარზე მეტი (54%) დაფარულია ტყით, რომლის მნიშვნელოვანი ნაწილი წარმოადგენს კარგად შენარჩუნებულ, ბუნებრივ ტყეს. ეს ტყეები, სუბალპურ და ალპურ ზონებთან ერთად, წარმოადგენს საცხოვრებელ გარემოს ენდემური ფაუნისათვის. დიდი კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფზე მდებარეობის გამო, ნაკრძალი დიდი კავკასიონის ბიოლოგიური დერეფნის მნიშვნელოვან ნაწილად შეიძლება განვიხილოთ. განსაკუთრებით, ისეთი ენდემური და მნიშვნელოვანი სახეობებისათვის, როგორებიცაა: როჭო, შურთხი, აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი, ირემი, დათვი, მგელი, არჩვი და სხვ.

არც ისე დიდი ზომის მიუხედავად, ლაგოდეხის ნაკრძალი მაინც შეიძლება ჩაითვალოს ეკოლოგიურად ეფექტურ დაცულ ტრიტორიად. ამას ორი ძირითადი ფაქტორი განაპირობებს: (1) არსებობს ბუნებრივი გარემოს გარკვეული დონის უწყვეტობა ნაკრძალსა და დანარჩენ ტერიტორიებს შორის ჩრდილოეთის, დასავლეთის და აღმოსავლეთის მიმართულებებით და (2) ტერიტორია მოიცავს სხვადასხვა ვერტიკალურ სარტყელს, რის გამოც წარმოიქმნება კლიმატური პირობებისა და მცენარეულობის დიდი ვარიაცია (ჰაბიტატის მაღალი ჰეტეროგენულობა). ყოველივე ამის გამო, ნაკრძალს შესწევს უნარი, შეინარჩუნოს მსხვილი ძუძუმწოვრების უმეტესობის სიცოცხლისუნარიანი პოპულაციები (მაგალითად, პირობების სეზონური ცვლილების საპასუხოდ მრავალ მსხვილ ძუძუმწოვარს აქვს ვერტიკალური მიგრაციის შესაძლებლობა ისე, რომ დაცული ტერიტორიის ფარგლების დატოვება არ უხდება. ასევე, ბევრი სახეობისთვის პრობლემას არ წარმოადგენს კავკასიონის სამხრეთი ფერდობების გასწვრივ გადაადგილება და/ან მთავარ წყალგამყოფზე გადასვლა-გადმოსვლა, რაც მნიშვნელოვანია ამ სახეობების პოპულაციების სიცოცხლისუნარიანობის შესანარჩუნებლად).

ასევე აღსანიშნავია, რომ ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები ბიოლოგიური (სამიგრაციო) დერეფნებით უკავშირდება საქართველოს სხვა დაცულ ტერიტიორიებს. ალაზნის ჭალებით იგი დაკავშირებულია ვაშლოვანის ეროვნულ პარკთან, ხოლო დიდი კავკასიონის ქედით – თუშეთის ეროვნულ პარკთან. არსებობს გარკვეული მონაცემები იმის შესახებ, რომ ზოგიერთი მსხვილი ძუძუმწოვარი (მაგ. მგელი) მართლაც იყენებს ალაზნის ჭალის ტყის დერეფანს. ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებსა და ალაზნის ჭალის ტყეებს შორის ცხოველთა მიმოსვლა, თავის მხრივ, შესაძლებელია ნაკრძალის დასავლეთით და აღმოსავლეთით მდებარე ზოგიერთ ადგილებში. ალაზნის ჭალების სწორი მენეჯმენტის პირობებში სავარაუდოდ კიდევ უფრო გაიზრდება ამ ბიოლოგიური დერეფნის მნიშვნელობა.

ლაგოდეხის ნაკრძალში მრავლადაა კავკასიურ ენდემურ მცენარეთა სახეობები, და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აქ იზრდება კახეთის ე.წ. ვიწრო ენდემები, რომლებიც სხვაგან არსად გვხვდება.

3.1.2. სახეობრივი მრავალფეროვნება

უდავოა, რომ, ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კუთხით, ლაგოდეხის ნაკრძალი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ადგილია არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მთელ კავკასიაში. მცენარეთა სახეობებისა და მცენარეულობის ტიპების მრავალფეროვნების მაღალი დონე, ძირითადად, კლიმატური ზონების ნაირგვარობითაა განპირობებული. მაგალითად, ფლორა შეიცავს ტყის ტიპურ სახეობებს, ტიპურ სუბალპურ და ალპურ სახეობებს. გარდა ამისა, უკიდურესად დანაწევრებული და რთული რელიეფის გამო, დიდი კავკასიონის კახეთის ნაწილში ჩამოყალიბდა სახეობათა წარმოშობის პროცესებისთვის ხელსაყრელი პირობები. შედეგად გვაქვს მცენარეთა ე.წ. ვიწრო ენდემები.

ნაკრძალის ფლორა მოიცავს 1,000-ზე მეტ უმაღლეს მცენარეს 113 ოჯახიდან. შესაძლებელია მცენარეულობის სულ ცოტა, 14 ტიპის გამოყოფა. თითოეული მათგანი კი, თავის მხრივ, მოიცავს მრავალ კერძო ვარიანტსა და ასოციაციას.

არანაკლებ მდიდარია ნაკრძალის ფაუნა, რომელშიც მრავალი ენდემური და იშვიათი სახეობაა. ხერხემლიანთა ფაუნა წარმოდგენილია ძუძუმწოვართა 38, ფრინველთა 130-მდე, რეპტილიების 12, ამფიბიების 7 და თევზების 4 სახეობით.

 იმის დასადგენად, თუ ქვეყნის ბიოლოგიური სიმდიდრის რა ნაწილს ფლობს ლაგოდეხის ნაკრძალი, გაკეთდა მარტივი გაანგარიშება. ცხრილში (ქვემოთ) ნაჩვენებია ლაგოდეხის ნაკრძალის ბიომრავალფეროვნების ფარდობითი ინდექსები ხერხემლიანთა ძირითადი ჯგუფებისთვის (ამ ინდექსის გამოსათვლელად ლაგოდეხში გავრცელებული სახეობების რაოდენობა იყოფა საქართველოში გავრცელებული სახეობების საერთო რაოდენობაზე).

 

ხერხემლიანთა კლასები	მრავალფეროვნების ფარდობითი ინდექსი
ძუძუმწოვრები	0.35 (35%)
ფრინველები	0.33 (33%)
რეპტილიები	0.23 (23%)
ამფიბიები	0.58 (58%)
თევზები	0.05 (5%)
უმაღლესი მცენარეები	0.25 (25%)

ცხრილი ცხადად წარმოაჩენს ლაგოდეხის ნაკრძალის უდიდეს მნიშვნელობას როგორც ფლორისათვის, ისე ხერხემლიანთა უმეტესი კლასებისთვის, განსაკუთრებით, ამფიბიებისა და ძუძუმწოვრებისთვის.

ლაგოდეხის ნაკრძალის უხერხემლოთა ფაუნა ჯერ კიდევ არ არის სათანადოდ გამოკვლეული. არსებული მასალა მიუთითებს, რომ ტერიტორია ერთობ მდიდარია ისეთი ჯგუფებით, როგორიცაა: ობობები, ქერცლ-ფრთიანები (პეპლები) და ხოჭოები. მაგალითად, დღესდღეობით ქერცლფრთიანების 600-ზე მეტი სახეობაა გამოვლენილი.

3.1.3. ბუნებრიობა

ლაგოდეხის ლანდშაფტები უცვლელი ბუნებრივი სახითაა შენარჩუნებული. რთული რელიეფისა და ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, მკაცრი დაცვითი რეჟიმის წყალობით, ნაკრძალის უდიდეს ნაწილში მცენარეულობა აბსოლუტურად ბუნებრივ ან ბუნებრივთან მიახლოებულ სტრუქტურასა და სახეობრივ შემადგენლობას დღემდე ინარჩუნებს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ კარგადაა შემონახული ტყეები. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეინიშნება ტყის ბუნებრივი განახლების მაღალი დონე. ტყისა და სხვა მცენარეულობის სახეობათა შემადგენლობაში არ ფიქსირდება რამდენადმე მნიშვნელოვანი ცვლილებები. მცენარეულობის სხვადასხვა ტიპის გავრცელება, ძირითადად, ბუნებრივ კანონზომიერებებს ემორჩილება. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ ტერიტორიაზე არის ადგილები, სადაც შემორჩენილია ე.წ. ქალწულებრივი ტყეები.

ანთროპოგენული ზეგავლენა შესამჩნევია დაცული ტერიტორიის ქვედა ზონებში (ახლანდელი აღკვეთილის ტერიტორიაზე). თუმცა, ტყე ამ ზონებშიც ინარჩუნებს ბუნებრივ სტრუქტურასა და სახეობათა შემადგენლობას. მდინარეების: შრომისწყლის, ლაგოდეხისწყლისა და მაწიმისწყლის ქვემო წელში გავრცელებულია მცენარეთა უცხო სახეობები: Pavlovnia tomentosa, Gleditsia triacanthos და Ailanthus altissima. საყურადღებოა პირველი ორი მათგანის ინტენსიური გავრცელება მდინარის პირზე, სადაც უკვე შეინიშნება მათი პატარ-პატარა კორომები და უამრავი მოზარდი და ახალგაზრდა ინდივიდი. ეს ყოველივე სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ბუნებრივ მდინარისპირა მცენარეულობას, კერძოდ, მურყნარებს.

კარგადაა შენარჩუნებული ალპური მდელოები. ცხვრის ძოვების შედეგად, ამ მდელოების მცენარეულობა მეტნაკლებად სახეცვლილია რუსეთის საზღვრის მიმდებარე ტერიოტორიებზე (გონგიჩაის და შავი კლდეების ტბის პირას).

ლანდშაფტი და მცენარეული საფარი შესამჩნევად სახეცვლილია მდ. კაბალის ზემო წელში და სათავეებთან. ეს ტერიტორია მხოლოდ ახლახან შეუერთდა ლაგოდეხის ნაკრძალს; მანამდე კი, წლების მანძილზე ინტესიურად გამოიყენებოდა საძოვრებად. გადამეტებული ძოვებისა და ხეების ჭრის უარყოფითი შედეგები აშკარაა: სუბალპური და ალპური მდელოების სტრუქტურა მთლიანად დარღვეული და დეგრადირებულია; ტყის ზედა საზღვარი დაწეულია 1700-1800 მმ-მდე, მაშინ, როცა ნაკრძალის დანარჩენ ნაწილში ტყის ზედა საზღვარი, ძირითადად, ზღვის დონიდან 2200-2250 მმ-ზე გადის; მთლიანად ამოვარდნილია არყნარი და მაღალმთის მუხნარი ტყეები; ფრაგმენტულადაა შემორჩენილი მაღალმთის ნეკერჩხლის ტყის კორომები.

ბუნებრიობის ხარისხის თვალსაზრისით, ნაკლებ სახარბიელო მდგომარეობაა მსხვილი ძუძუმწოვრების მხრივ. სახეობათა უმეტესობის რიცხოვნობა მკვეთრად (ზოგჯერ მრავალჯერ) ჩამორჩება იმ რიცხოვნობას, რომელიც ნაკრძალში ბუნებრივად უნდა იყოს (ან თუნდაც იყო 15- ოდე წლის წინ). მნიშვნელოვნადაა შეცვლილი პოპულაციების ბუნებრივი სივრცული განაწილებაც, რადგან გაზრდილი ზემოქმედების პირობებში ცხოველები ცდილობენ თავი შედარებით უსაფრთხო, მიუვალ ადგილებს შეაფარონ.

3.1.4. იშვიათობა

კარგად შენარჩუნებული ბუნებრივი საბინადრო გარემოს არსებობის გამო, ლაგოდეხის ნაკრძალში ვხვდებით უამრავ იშვიათ სახეობას. მათი დიდი ნაწილი განეკუთვნება საფრთხეში მყოფ სახეობათა რიცხვს როგორც ეროვნულ, ისე საერთაშორისო დონეზე. განსაკუთრებით საყურადღებოა მსხვილ ძუძუმწოვართა სახეობები: კეთილშობილი ირემი, შველი, არჩვი, გარეული ღორი, ფოცხვერი, მგელი, დათვი და კავკასიის ენდემი ჯიხვი. ამ სახეობებიდან ფოცხვერი, ჯიხვი და არჩვის კავკასიური ქვესახეობა შეტანილია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელ ნუსხაში, როგორც გლობალურ დონეზე საფრთხეში მყოფი სახეობები. ფოცხვერი და ირემი კი, მეორე მხრივ, იშვიათ სახეობებს განეკუთვნება ქვეყნის მასშტაბით. კატასტროფული შემცირების მიუხედავად, ლაგოდეხის ირმის პოპულაცია ყველაზე მრავალრიცხოვანია საქართველოში. გასული საუკუნის 90-იან წლებამდე ნაკრძალი ცნობილი იყო ჯიხვის 200-300-სულიანი არვეებით (გასული ათწლეულის მანძილზე მათი რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა). ნაკრძალის ორნითოფაუნაც მრავალ იშვიათ სახეობას ითვლის. აქ გავრცელებული ფრინველებიდან, მრავალი სახეობა იშვიათია, შეტანილია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელ ნუსხაში ან დაცულია საერთაშორისო შეთანხმებებით. მათ შორისაა: ორბი, სვავი, ბატკან-ძერი, მთის არწივი, კავკასიური შურთხი, კავკასიური როჭო, კავკასიური ყარანა და სხვ.

ლაგოდეხის ნაკრძალი, ისევე, როგორც საერთოდ კახეთის კავკასიონის ტყეები, აღიარებულია, როგორც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილი ამფიბიებისთვის. აღსანიშნავია გლობალურ დონეზე საფრთხეში მყოფი ჩვეულებრივი ვასაკა და ასევე, კავკასიის ენდემი – კავკასიური ჯვრიანა.

ლაგოდეხის ნაკრძალის ფლორაში უამრავი იშვიათი სახეობაა. ლაგოდეხის მცენარეთა სამყაროდან 13 სახეობა შესული იყო სსრკ-ის წითელ წიგნში და 19 სახეობა – საქართველოს სსრ-ს წითელ წიგნში. ამჟამად, საქართველოს წითელ ნუსხაში შესულია 15 სახეობა ლაგოდეხის ნაკრძალიდან. მათ შორისაა ენდემური სახეობები: Galanthus lagodechiana, Gymnospermum smirnowii, Paeonia lagodechiana Paeonia mlokosewitschii, Primula juliae, Staphylea piñata, Vitis sylvestris.

ენდემიზმის დონე

ლაგოდეხის ნაკრძალის ფლორა და ფაუნა გამოირჩევა ენდემიზმის მაღალი დონით (ენდემურ სახეობათა პროპორციული რაოდენობა). ფრინველთა შორისაა კავკასიის სამი ენდემი (კავკასიური როჭო, შურთხი და ყარანა). მსხვილ ძუძუმწოვართა შორისაა აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი და არჩვის კავკასიური ენდემური ქვესახეობა. რეპტილიების ოთხი და ამფიბიების ორი სახეობაც კავკასიის ენდემია.

ენდემიზმის დონე კიდევ უფრო მაღალია უმაღლეს მცენარეთა შორის. ლაგოდეხის ნაკრძალში იზრდება საქართველოს 9 ენდემი, რომელთაგან 7 სახეობა კახეთის ან თვით ნაკრძალის ენდემს წარმოადგენს. მეორე მხრივ, ნაკრძალის ფლორა ასევე შეიცავს 121 კავკასიის ენდემურ სახეობას. ეს კი ნიშნავს, რომ ლაგოდეხის ნაკრძალში გვხვდება კავკასიის ენდემურ მცენარეთა საერთო რაოდენობის 10%-ზე მეტი.

ლაგოდეხის ნაკრძალში გავრცელებული მცენარეთა და ცხოველთა სახეობების სიები და მათი კონსერვაციული სტატუსი მოცემულია დანართში (დანართი №7).

3.1.5. ეკოსისტემისა და მისი ცალკეული კომპონენტების მოწყვლადობა

ლაგოდეხის ნაკრძალისთვის დამახასიათებელია ლანდშაფტების, ჰაბიტატების, ფლორისა და ფაუნის საოცარი მრავალფეროვნება. ეკოსისტემის თითოეული კომპონენტი ანტროპოგენური ჩარევის მიმართ სხვა-დასახვა დონის მოწყვადობით ხასიათდება.

ტყეები: ნებისმიერ ჩარევას შესაძლებელია შედეგად მოჰყვეს სერიოზული ცვლილებები ტყის ბუნებრივ სტრუქტურასა და სახეობრივ შემადგენლობაში. ნებისმიერი სერიოზული ანთროპოგენური ზემოქმედება, თავისთავად ცხადია, ხელყოფს და დააკნინებს ,,ქალწულებრივი” ტყეების, როგორც ხელშეუხებლად შემონახული კორომების, ამჟამინდელ სტატუსს. სუბალპური ტყე, ზოგადად, უფრო მგრძნობიარეა ადამინის ჩარევის მიმართ, მეჩხერი სტრუქტურისა და მკაცრი კლიმატური პირობების გამო. მაღალ სიმაღლეებზე ბუნებრივად დაბალია რეგენერაციის ტემპი და პირუტყვის ძოვება და ხეების ჭრა შეუქცევად ცვლილებებს იწვევს ეკოსისტემაში. ნაკრძალის ტერიტორიაზევე გვაქვს ამის მაგალითები. ზოგან სუბალპური ტყეები ჩანაცვლებულია მეორადი წარმოშობის სხვა ტიპის მცენარეულობით (მეორადი ბუჩქნარებითა და მდელოებით). ასევე, მდინარისპირა მურყნარებს სერიოზული საფრთხე ემუქრებათ მცენარეთა ინვაზიური სახეობების გავრცელების გამო მდინარეების – შრომისწყლის, ლაგოდეხისწყლისა და მაწიმისწყლის ქვემო წელში.

სუბალპური და ალპური მდელოები. ეკოსისტემის ეს კომპონენტები მეტად მგრძნობიარეა ძოვების მიმართ. ჭარბმა ძოვებამ შეიძლება სერიოზული ცვლილებები გამოიწვიოს ბუნებრივ სტრუქტურასა და სახეობრივ შემადგენლობაში. თუმცა, ჭარბი ძოვების ზეგავლენა კიდევ უფრო სერიოზული შეიძლება იყოს ტერიტორიის ფიზიკური დეგრადაციის, ანუ ეროზიის თვალსაზრისით.

მსხვილი ძუძუმწოვრები: მსხვილ ძუძუმწოვართა ფაუნა ეკოსისტემის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მოწყვლადი კომპონენტია. ეს ცხოველები საჭიროებენ საბინადროდ ვარგის ვრცელ ტერიტორიებს და გამრავლების ბუნებრივად დაბალი ტემპით ხასიათდებიან. ამის გამო ისინი მეტად მოწყვლადები არიან გადამეტებული ნადირობისა და ჰაბიტატის განადგურების მიმართ. ბოლო 15-20 წლის განმავლობაში მსხვილი ძუძუმწოვრების რიცხოვნობა საგრძნობლად შემცირდა მთელ საქართველოში. ამავე პერიოდში ლაგოდეხის ნაკრძალის დათვის, ირმის, შვლის და ჯიხვის პოპულაციები რამდენჯერმე შემცირდა.

3.1.6. უნიკალურობა

ლაგოდეხის ნაკრძალის უნიკალურობა, პირველ რიგში, მის თავისებურ ფიზიკურსა და ეკოლოგიურ მახასიათებლებში ვლინდება. ნაკრძალი განლაგებულია კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე, რომლებიც ამ ადგილას მკვეთრად მაღლდება ალაზნის ველის ვრცელი ვაკიდან. ნაკრძალის ქვედა საზღვრიდან ზედა ჩრდილოეთ საზღვრამდე სიმაღლეთა სხვაობა 3100 მეტრს აჭარბებს და მაქსიმალური სიმაღლე არის 3,500 მ.ზღ.დ. ეს ყოველივე განაპირობებს თავისებურ კლიმატსა და ვერტიკალური ზონების მრავალფეროვნებას შედარებით მცირე ფართობზე. აღმოსავლეთ საქართველოში დაფიქსირებული ექვსი კლიმატური ზონიდან ოთხი წარმოდგენილია ლაგოდეხის ნაკრძალში. შედეგად, ნაკრძალი ხასითდება არამხოლოდ სახეობათა, არამედ ლანდშაფტების, ჰაბიტატების და მცენარეულობათა დიდი მრავალფეროვნებით.

ლაგოდეხის ნაკრძალის ტერიტორიაზე საუკეთესოდ შენარჩუნებული ტყის კორომებია. მრავლადაა ხელუხლებელი წიფლნარები, წიფლნარ-რცხილნარები და რცხილნარები, რომელთა ანალოგიც საქართველოში სხვაგან არ მოგვეპოვება. ასევე უნიკალურია ალპური ზონის მცენარეულობა სახეობათა შემადგენლობის, ცენოზის სტრუქტურისა და გავრცელების თვალსაზრისით.

არც თუ ისე დიდი ზომის მიუხედავად, ნაკრძალი მოიცავს მცენარეთა სხვადასხვა ენდემური სახეობის ბუნებრივი არეალების (გავრცელების საერთო ტერიტორიის) უმეტეს ნაწილს – ე.წ. ვიწრო ენდემური სახეობები სხვაგან თითქმის არ გვხვდება.

1990-იან წლებამდე ნაკრძალი ცნობილი იყო ჯიხვის დიდი არვეებისა და კეთილშობილი ირმის მრავალიცხოვანი პოპულაციით. ორივე სახეობა მკვეთრად შემცირდა მთელ საქართველოში ბოლო 15-20 წლის მანძილზე. მიუხედავად კატასტროფული შემცირებისა, ლაგოდეხის ირმის პოპულაცია ჯერ კიდევ ყველაზე მრავალრიცხოვანია საქართველოში და, ამ მხრივ, იგი უნიკალურია როგორც საქართველოს ირმის პოპულაციის ბიოლოგიური რეზერვუარი.

3.2. სხვა ფასეულობები

3.2.1. გამოყენებითი ფასეულობები

ტრადიციულად ადგილობრივი მოსახლეობა ნაკრძალის ქვედა ზონის ტყეებს იყენებდა შეშის მოსაპოვებლად, ტყის ნობათისა და სამკურნალო მცენარეების შესაგროვებლად. ,,ძველი” ნაკრძალის ტერიტორიაზე არსებული ალპური და სუბალპური მდელოებიც მრავალი წლის მანძილზე გამოიყენება ცხვრის საძოვრებად.

ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებზე მრავლად არსებული მდინარეებითა და წყაროებით სასმელი წყლით მარაგდება ლაგოდეხი და მიმდებარე სოფლები.

ნაკრძალის გამოყენებითი ფასეულობებიდან ყველაზე ყურადსაღებია მისი ტურისტული პოტენციალი. უნიკალური სილამაზის ლანდშაფტების, ჩანჩქერებითა და ვიწრო ხეობებით მდიდარი მთის ტყეების წყალობით ლაგოდეხის ნაკრძალი ეკოტურიზმისა და დასვენების შესანიშნავ ადგილს წარმოადგენს. სხვადასხვა სირთულის ტურისტული ბილიკები ვიზიტორთა ფიზიკური შესაძლებლობებისა და ინტერესების ფართო სპექტრს აკმაყოფილებს. მრავალ ტურისტულ მარშრუტს შორის გამორჩეულია ე.წ. ლაგოდეხის წრიული მარშრუტი. ამ მარშრუტის ფეხით ან ცხენით გავლა პრინცის ბინის და შავი კლდეების ტბის მიმართულებით ეკოტურისტებს შესაძლებლობას მისცემს, დატკბნენ ბუნებრივი ტყის მშვენიერებით, ულამაზესი სუბალპური და ალპური მდელოებით, გამჭვირვალე ალპური ტბებითა და იშვიათ ცხოველთა და ფრინველთა ცქერით.

3.2.2. არაგამოყენებითი ფასეულობები

არაგამოყენებითი ფასეულობების მხრივ, უპირველესად აღსანიშნავია სამეცნიერო და საგანმანათლებლო მნიშვნელობა. ლანდშაფტების, ველური ბუნებისა და მცენარეთა საოცარი მრავალფეროვნებისა და მაღალი ენდემიზმის გამო, ეს ნაკრძალი მეცნიერთა კვლევისა და მოსწავლეახალგაზრდობის საველე განათლებისათვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილია საქართველოში. ნაკრძალს დიდი პოტენციალი აქვს გეობოტანიკური, ეკოლოგიური და მცენარეთა სახეობების წარმოქმნის კვლევის თვალსაზრისით. ლაგოდეხის ნაკრძალს უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება დიდი კავკასიონის ფლორის ისტორიული ფორმირების საკითხების გარკვევისათვის. უხერხემლოთა მრავალი ახალი სახეობა სწორედ ლაგოდეხის ნაკრძალში იქნა აღმოჩენილი და მეცნიერულად აღწერილი. უხერხემლოთა მრავალი ჯგუფი ჯერ კიდევ ბოლომდე არაა გამოკვლეული. ნაკრძალში ჩატარებული იყო საქართველოსთვის უპრეცენდენტო ეკოლოგიური კვლევები (მაგ. მტაცებელ-მსხვერპლის ურთიერთობების შესწავლა და სხვ.). მომავალში შესაძლებელია ამგვარი და სხვა სახის კვლევების განხორციელება. ნაკრძალი იძლევა უნიკალურ შესაძლებლობებს, შესაბამისი კანონმდებლობით დადგენილი წესების მიხედვით, მცენარეთა ეკოლოგიური კვლევებისთვის, სასკოლო და სტუდენტური საველე პრაქტიკისა და ლექცია-სემინარების ჩატარებისთვისაც.

ბუნებრივი ლანდშაფტები, ღრმა ხეობები, ალპური ტბები, მრავალიცხოვანი მდინარეები და ნაკადულები, ულამაზესი ჩანჩქერები – ყოველივე ეს ნაკრძალს შეუფასებელ ესთეტიკურ ღირებულებას ანიჭებს.

რეგიონში ხშირია ძლიერი წვიმები და დიდთოვლობა, რის გამოც დაცული ტერიტორიების ტყეებს განსაკუთრებული როლი ენიჭებათ ეროზიისა და წყალდიდობების პრევენციის კუთხით.

3.3 საფრთხეები და შემაფერხებელი ფაქტორები

3.3.1 ბუნებრივი ფაქტორები

ლაგოდეხის ნაკრძალი მდებარეობს კახეთის კავკასიონის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, სადაც კავკასიონის სამხრეთი კალთები საკმაოდ ციცაბოა. ტერიტორია წარმოადგენს ციცაბო ფერდობების, ურთიერთგადამკვეთი ხეობების და მრავალრიცხოვანი მდინარეების ლანდშაფტს, დინამიკური ტექტონური და ეროზიული პროცესებით. მაღალ სიმაღლეებზე ხშირია ზვავები, გაზაფხულისკენ კი თოვლის უეცარი დნობა და ძლიერი წვიმები ხშირად იწვევს მდინარეების ადიდებას და უეცარ წყალმოვარდნებს. ძლიერი წყალდიდობების დროს მდინარეები იფართოებენ ან იცვლიან კალაპოტს და ძირფესვიანად გლეჯენ ხეებს, ანგრევენ ნაპირებს. წყალდიდობები მნიშვნელოვნად აზარალებს დაცული ტერიტორიის ქვემოთ არსებულ სოფლებს და მათი წყალმომარაგების სისტემებს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ლაგოდეხის ნაკრძალის ეკოლოგიური მდგომარეობის შენარჩუნება ერთ-ერთი ყველაზე ქმედითი საშუალებაა მის სამხრეთით მდებარე სოფლებში ეკოლოგიური კატასტროფების თავიდან ასაცილებლად.

ადგილობრივი მოსახლეობის მიხედვით, წარსულში ადგილი ჰქონდა ქარბორბალებს და ქარიშხლებს, რომლებმაც დააზიანა სოფლები და ტყეები. ეს იმითაც დასტურდება, რომ ტყის ზოგიერთ უბანზე შეინიშნება შედარებით ახალგაზრდა, ერთი და იმავე ასაკის ხეებისგან შედგენილი კორომები.

3.3.2. დაცულ ტერიტორიაზე მოქმედი ანთროპოგენური ფაქტორები

დაცულ ტერიტორიაზე მოქმედი სხვადასხვა უარყოფითი ანთროპოგენული ფაქტორი, მნიშვნელოვნად ართულებს მენეჯმენტის ამოცანების შესრულებას. ქვემოთ განხილულია ძირითადი ანთროპოგენური ფაქტორები, რაც განსაკუთრებით აქტუალური გახდა ბოლო წლების განმავლობაში.

ნადირობა

ნაკრძალის ტერიტორიაზე მოქმედ უარყოფით ანთროპოგენურ ფაქტორებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ბრაკონიერობა. იგი დიდ ზეგავლენას ახდენს სახეობათა რიცხოვნობასა და სივრცულ განაწილებაზე. გარდა ამისა, ნადირობის ძლიერი პრესის ფონზე ძლიერდება სხვა ფაქტორების (საქონლის ძოვება, ტურიზმი) უარყოფითი ზეგავლენაც.

2003-04 წლებში ჩატარებული საველე კვლევებისას ნადირობის ყველაზე მეტი შემთხვევა შემოდგომაზე დაფიქსირდა. მიუხედავად დირექციის ძალისხმევისა, ბრაკონიერები ნაკრძალის ტერირტორიაზე ჯგუფებად იპარებიან, თითოეულ მათგანში 6-7 ადამიანი შეიძლება იყოს. სანადირო იარაღის გარდა, მათ ზოგჯერ ძაღლებიც ახლავთ და ნაკრძალში შეიძლება რამდენიმე დღეც კი დარჩნენ. შემოდგომაზე ბრაკონიერების ძირითადი სამიზნე ჯიხვია. თუმცა, არც სხვა ცხოველის (დათვი, ირემი, ღორი, შველი) მოკვლის შანსს გაუშვებენ ხელიდან. ნადირობის ფაქტები ზამთრის პერიოდშიც არაერთხელ დაფიქსირდა.

ნადირობის გარდა ბრაკონიერები სხვა მეთოდებსაც იყენებენ. მაგალითად, 2003 წელს შრომის ხევის მიდამოებში ერთ-ერთ ბილიკზე ნანახი იქნა ხაფანგი, რომელიც წარმოადგენდა რკინის თოკისგან გაკეთებულ მარყუჟს. დაგებულ ხაფანგში შეიძლებოდა გაბმულიყო შველი, ირემი ან დათვი.

ბრაკონიერობის მაღალი წნეხი, პირველ რიგში, მსხვილ ძუძუმწოვრებზე მოქმედებს. როგორც ცნობილია, მათ საბინადროდ საკმაოდ დიდი ტერიტორიები ესაჭიროებათ. აღნიშნულ პირობებში კი ცხოველები განიდევნებიან შედარებით მცირე (ხშირად ნაკლებად პროდუქტიულ), რთული რელიეფის მქონე ტერიტორიებზე, სადაც მათი საბინადრო პირობები გაუარესებულია. გარდა ამისა, მსხვილ ძუძუმწოვრებს ბუნებრივად დაბალი გამრავლების ტემპი ახასიათებთ, ხოლო სტრესულ სიტუაციაში კი ნაშიერების გადარჩენის ალბათობა მეტად კლებულობს. ამიტომ, გარდა პირდაპირი ზიანისა, ნადირობას ბევრი სხვა უარყოფითი შედეგიც მოსდევს. ამგვარ პირობებში სახეობების სიცოცხლისუნარიანი პოპულაციების შენარჩუნება უაღრესად რთულია.

ბრაკონიერობის აღკვეთა ნაკრძალის დირექციის უპირველეს პრიორიტეტს წარმოადგენს.

ძოვება

ნაკრძალის გარკვეული უბნები ჯერ კიდევ გამოიყენება ზაფხულის საძოვრებად ან პირუტყვის გადასარეკად. საბატკნე და კაბალი (ეს უკანასკნელი ახლახან შეუერთდა ნაკრძალს) ფართოდ გამოიყენება საძოვრებად. გადაჭარბებულმა ძოვებამ გამოიწვია სუბალპური ტყისა და ალპური მდელოების მცენარეული საფარის დეგრადაცია და ეროზია. ეს განსაკუთრებით შესამჩნევია მდ. კაბალის სათავეებში 1800 და 2960 მეტრ სიმაღლეზე ზღვის დონიდან.

კაბალის მხარეს ერთ-ერთ პიროვნებას იჯარით აქვს აღებული 2800 ჰა საძოვარი (იჯარის ვადა 2009 წელს იწურება). ამჟამად ამ საძოვრებს ძირითადად კაბალელი მწყემსები იყენებენ, რომელთაც გარკვეული მოლაპარაკება აქვთ ტერიტორიის მეიჯარესთან. ამ საზაფხულო საძოვრებზე მინუმუმ 12 ფერმაა განლაგებული.

შემოდგომაზე ძოვება აღინიშნება საბატკნისა და გონგიჩაის მიდამოებშიც. ეს ადგილები გამოიყენება აგრეთვე ცხვრის გადასარეკ ტრასებად. 2003 წელს მთა კაპუციხის ფერდზე ნანახი იქნა 1000 სულზე მეტი ცხვრისაგან შემდგარი ფარა. როგორც აღმოჩნდა, იგი ზამთრის საძოვრებზე გადაჰყავდათ. ზაფხულში გონგიჩაის მიდამოებში ცხვარი რუსეთის ტერიტორიიდანაც შემოჰყავთ, სადაც განლაგებულია მეცხვარეების ბინა. ცხვარს აძოვებენ შავი კლდეების ტბის მიდამოებშიც.

ზამთარში ლაგოდეხის ხევისა და შრომის ხევის მიდამოებში ადგილობრივი მოსახლეობა მსხვილფეხა პირუტყვს აძოვებს. ამ პერიოდში ძოვება ინტენსიურ ხასიათს არ ატარებს და საშუალო დონის შეწუხების ფაქტორად შეიძლება ჩაითვალოს. მიუხედავად ამისა, საქონლის ძოვება უკანონოა. ნაკრძალის დირექციას უფრო მეტი უფლებამოსილება უნდა მიეცეს დაცულ ტერიტორიაზე ძოვების ეფექტურად გასაკონტროლებლად.

საქონლის ძოვებას, ზოგადად, ნაკლები პირდაპირი გავლენა აქვს მსხვილ ძუძუმწოვართა პოპულაციაზე, ვიდრე – ბრაკონიერობას. მაგალითად, საქართველოში აღნიშნული იყო შემთხვევები, როცა ჯიხვები ერეოდნენ ცხვარს ალპურ და სუბალპურ საძოვრებზე. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ცხვრის ფაქტორი აფერხებს ველურ ჩლიქოსანთა გავრცელებას ან მათ მიერ ზოგიერთი ტერიტორიის გამოყენებას. მაგალითად, ჯიხვის ნაკვალევი ნანახი იყო შავი კლდეების ტბის და მაწიმის მიდამოებში ზაფხულში, თუმცა, თავად ცხოველები არ დაფიქსირებულა. შესაძლებელია, რომ ჯიხვები ამ ადგილებს იყენებენ როგორც დერეფნებს, ან დღის იმ პერიოდში, როდესაც ცხვრები არ არიან (მაგ., ძალიან ადრე დილით). ჯიხვი და სხვა ჩლიქოსნები გაურბიან კაბალისა და საბატკნეს მიდამოების ალპურსა და სუბალპურ მდელოებს. ცნობილია, რომ ჯიხვის არვეები აქ გვიან შემოდგომაზე და გაზაფხულზე გადმოდიან, ანუ მაშინ, როდესაც საქონელი იქ აღარ არის. საქონლის ძოვებას სხვა შემაწუხებელი ფაქტორებიც ახლავს. როგორც წესი, მწყემსებს აქვთ იარაღი და არ არის გამორიცხული, რომ ზოგჯერ მაინც ინადირონ. ასევე მნიშვნელოვანი შემაწუხებელი ფაქტორია მეცხვარე ძაღლები. მწყემსებს ესაჭიროებათ საწვავიც და ისინი ჭრიან ხეებს სუბალპურ ზონაში. მაგალითად, კაბალის ხევში ტყის ზედა ზღვარმა ჩამოიწია 1,800 მ-ზე ზღვის დონიდან, როდესაც ნაკრძალის სხვა უბნებში ზედა ზღვარი ზღვის დონიდან 2,300 მეტრზეა. ეს კი ტყის ჭრისა და ძოვების ერთობლივი მოქმედების შედეგია.

ტყის ჭრა/შეშის შეგროვება

პოსტსაბჭოურ პერიოდში ენერგოდეფიციტის გამო, ნაკრძალის ქვედა ზონების ტყეებზე ზეწოლა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. 2003 წლის ,,დაცული ტერიტორიის შექმნის შესახებ” კანონით, ნაკრძალის სამხრეთი (ქვედა ზონა) ნაწილის 2000 ჰა ფართობს შეეცვალა კატეგორია და გახდა აღკვეთილი. ამან მეტი ლეგალური საფუძველი მისცა ადგილობრივი მოსახლეობის შეშით ნაწილობრივ დაკმაყოფილებას. ნაკრძალის დირექციის კონტროლის ქვეშ, დაახლ. 1000მ3 ხე-ტყის მასალა გაიცემა; იჭრება მხოლოდ ბუნებრივად წაქცეული ხეები. ეს რაოდენობა კი ლაგოდეხის რაიონის საწვავზე საჭიროების მხოლოდ 10%-ს ფარავს. ამჟამად, უკანონოდ მოპოვებული ხე-ტყის ოდენობის შესახებ ზუსტი ცნობა არ არსებობს. გამოვლენილი უკანონო ჭრების მიხედვით, შეშის უკანონო მოპოვება წელიწადში 200 მ³-ს არ აღემატება.

წაქცეული ხეების ჭრის დროს ხმაურისა და ადამიანების ინტენსიური მოძრაობის გამო ეს ზონა (დაახლოებით 800 მ-მდე ზღვის დონიდან) პრაქტიკულად აღარ გამოიყენება მსხვილი ცხოველების მიერ. თანაც წაქცეული ხეები ეკოსისტემის მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს. მიუხედავად ამისა, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას შეშა სჭირდება. ამ მოთხოვნის დაკმაყოფილება, რა თქმა უნდა, უმჯობესია სწორედ წაქცეული ხეების ხარჯზე მოხდეს. თანაც, წაქცეული ხეების გამოყენება ნაკრძალს გარკვეულ შემოსავალს აძლევს. ამდენად სასურველია წაქცეული ხეების გამოყენების ნაკლებად შემაწუხებელი მეთოდების შემუშავება და დანერგვა.

ხალხის ინტენსიური მოძრაობა ნაკრძალის ტერიტორიაზე (ტურიზმი, ტყის ნობათის შეგროვება)

ლაგოდეხის ნაკრძალი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი დაცული ტერიტორიაა. იგი ყოველთვის მრავალ მნახველს იზიდავდა. ნაკრძალის თანამშრომლებისა და ადგილობრივი მცხოვრებლების თქმით, სტუმართა რაოდენობა განსაკუთრებულად გაიზარდა ბოლო წლებში. ნაკრძალის ქვედა ნაწილის ხეობები და ჩანჩქერები პოპულარულ საპიკნიკე ადგილებს წარმოადგენს. შედარებით ამტანი ტურისტები კი დაღესტნის ბილიკით ტბებამდეც კი ადიან ხოლმე. ამჟამად იმ ადგილებში, სადაც ადგილობრივი მოსახლეობა და ტურისტები ინტენსიურად მოძრაობენ, ტერიტორია ძლიერ დანაგვიანებულია სხვადასხვაგვარი ნარჩენებით.

ყველაზე მეტი ტურისტი, რა თქმა უნდა, ზაფხულში ჩამოდის. ნაკრძალის თანამშრომლები ტურისტებს აცნობენ ნაკრძალში მოქცევის ზოგად წესებს. ვიზიტორთა შემდგომი მოძრაობა დაცულ ტერიტორიაზე უმეთვალყუროდ ხდება.

დაცული ტერიტორიის (ამ შემთხვევაში, კერძოდ, აღკვეთილის) ერთ-ერთი ფუნქციაა მისი ტურიზმისა და დასვენების მიზნებით გამოყენება. მაგრამ, ამავე დროს, დაუშვებელია რომ აღკვეთილში (როგორც ქვედა ზონებში, ისე ტურისტულ მარშრუტებზე) ადამიანების მოძრაობამ უკონტროლო ხასიათი მიიღოს. ჭარბმა და არარეგულირებადმა ტურიზმმა შესაძლოა, დიდი ზიანი მიაყენოს ნაკრძალის უნიკალურ ეკოსისტემას. ბრაკონიერობის ფონზე ადამიანის მიერ გამოწვეული ნებისმიერი ხმაური მსხვილი ძუძუმწოვრებისათვის შეწუხების დამატებითი ფაქტორია და მოქმედებს მათ ბუნებრივ სივრცულ განაწილებასა და დღეღამურ აქტივობაზე.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე ადგილობრივი მოსახლეობა ტრადიციულად აგროვებს სოკოს, კენკრას, წაბლს, სამკურნალო მცენარეებს, ფიჩხს და ა.შ. არ იქნებოდა მიზანშეწონილი ამგვარი საქმიანობის სრულად აკრძალვა. თუმცა, საჭიროა მისი რეგულირება, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს შეწუხების დონე.

მცენარეების ინვაზიური სახეობები

მცენარეთა უცხო, ინვაზიური სახეობები აღინიშნება ნაკრძალის ქვედა ნაწილში, კერძოდ, მდინარეების შრომისწყლის, ლაგოდეხისწყლის და მაწიმისწყლის ქვემო წელში. ეს სახეობებია: Pavlovnia tomentosa, Gleditsia triacanthos და Ailanthus altissima. განსაკუთრებით საყურადღებოა პირველი ორი სახეობის ინტენსიური გამრავლება მდინარის პირებზე, სადაც უკვე შეინიშნება მათი პატარ-პატარა კორომები და უამრავი მოზარდი და ახალგაზრდა ინდივიდი. ეს ყოველივე სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ძირეული ჭალის ტყის კორომებს, კერძოდ, მურყნარებს და აქ არსებულ სხვადასხვა იშვიათ სახეობას (მაგ. Pterocaria pterocarpa). აუცილებელია ინვაზიური სახეობების საკითხის სწრაფი შესწავლა და გადაჭრა.

ხანძრები

ხანძრები (როგორც ბუნებრივი, ისე ხელოვნური) ლაგოდეხში ამჟამად არ წარმოადგენს საფრთხის აქტუალურ სახეს. თუმცა, ვიზიტორთა მზარდმა რაოდენობამ შესაძლებელია გაზარდოს შემთხვევითი ხანძრების რისკი, განსაკუთრებით, წლის ცხელ და მშრალ პერიოდში.

სახელმწიფო საზღვრის ფაქტორი

ის ფაქტი, რომ ნაკრძალის ჩრდილოეთი და აღმოსავლეთი საზღვარი ემთხვევა სახელმწიფო საზღვარს, გარკვეულ პრობლემებს ქმნის ნაკრძალის დაცვითი რეჟიმის განხორციელების კუთხით. თავიანთი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მესაზღვრეები რეგულარულად აწარმოებენ სახელმწიფო საზღვრის პატრულირებას. შესაბამისად, ნაკრძალის ტერიტორიაზე ერთდროულად მოქმედებს აღმასრულებელი ხელისუფლების ორი სხვადასხვა შტო (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო/ნაკრძალის დირექცია და სახელმწიფო საზღვრის დაცვის დეპარტამენტი). ორ უწყებას შორის აუცილებელია უფლებამოსილებათა და კომპეტენციების გამიჯვნა და ქმედებების კოორდინირება. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბრაკონიერობის აღკვეთისა და ტურიზმის განვითარების ჭრილში. ორ უწყებას შორის თანამშრომლობა მნიშვნელოვანია საზღვრის უფრო მკაცრი გაკონტროლების უზრუნველსაყოფადაც. ხშირია ფაქტები, როცა რუსეთის ფედერაციიდან მწყემსები არღვევენ რა სახელმწიფო საზღვარს, გადმოდიან და ნაკრძალის ტერიტორიაზე თავიანთ ცხვარს აძოვებენ. ამ ადგილებში ცხვრის ძოვებას სერიოზული ეკოლოგიური ზიანი მოაქვს. გარდა აღნიშნულისა, შესაძლებელია, რომ მესაზღვრეები არალეგალურ ნადირობაშიც იღებდნენ მონაწილეობას.

3.3.3. დაცული ტერიტორიის გარეთ მოქმედი ანთროპოგენური ფაქტორები

გარემოს დაბინძურება

იმის გამო, რომ რაიონში პრაქტიკულად არ მუშაობს წარმოება, გარემოს დაბინძურების ძირითადი წყარო უშუალოდ მოსახლეობაა. ქ. ლაგოდეხში მდინარეები დაბინძურებულია საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით. ცენტრალური საკანალიზაციო სისტემა არ მუშაობს, არ არსებობს, ასევე, ჩამდინარე დაბინძურებული წყლების გამწმენდი სისტემა.

გარდა ამისა, მოუწესრიგებელია საყოფაცხოვრებო ნარჩენების შეგროვებისა და განთავსების სისტემა. შედეგად, აღნიშნული ნარჩენები პირდაპირ ხევებსა და მდინარეებში იყრება.

გარემოსადმი მიყენებული ზიანის გარდა, ამ ტიპის დაბინძურება შემაფერხებელი ფაქტორია რეგიონში საერთაშორისო ეკოტურიზმის განვითარებისთვის.

ნადირობა

არალეგალური ნადირობა ერთ-ერთი მთავარი გარემოსდაცვითი პრობლემაა მთელ ქვეყანაში. ბრაკონიერობა, თუნდაც დაცული ტერიტორიის გარეთ, უარყოფით ზეგავლენას ახდენს იშვიათ და გადაშენების პირას მყოფ ცხოველებზეც და რისკის ქვეშ აყენებს მათი სიცოცხლისუნარიანი პოპულაციების შენარჩუნებას დაცულ ტერიტორიაზეც კი.

ჭალის ტყეების ჰიდროლოგიური რეჟიმის დარღვევა

ლაგოდეხის რაიონში ალაზნის ჭალის ტყის მნიშვნელოვანი ფართობები სერიოზული საფრთხის წინაშეა წყლის რეჟიმის დარღვევის გამო. წყლის დინების შეფერხებამ გამოიწვია ჭალის ტყის პერმანენტული დატბორვა. ალაზნის ჭალების მენეჯმენტის გეგმა ამჟამად მუშავდება საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრის მიერ.

სამართლებრივი/პოლიტიკური ფაქტორები

პოზიტიური ფაქტორები

,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეულის, ლაგოდეხის და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის” შესახებ საქართველოს კანონის მიღება და ამ კანონის განხორციელებაში საქართველოს მთავრობისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების ერთობლივი და კოორდინირებული მონაწილეობა, ისევე როგორც ადგილობრივი ხელისუფლების მხრიდან აქტიური მხარდაჭერა (ლაგოდეხის გამგეობის და საკრებულოს მიერ მიღებული დადგენილებები) ნათლად გამოხატავს საქართველოს ხელისუფლების დადებით დამოკიდებულებას ლაგოდეხის ნაკრძალის მიმართ.

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის ეფექტური მართვისათვის ხელსაყრელ სამართლებლივ/პოლიტიკურ ფონს ქმნის მნიშვნელოვანი საერთაშორისო კანონმდებლობაც, რომელზეც საქართველო მიერთებულია. ამ მხრივ აღსანიშნავია: კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ (რიოს კონვენცია), კონვენცია ცხოველთა მიგრირებადი სახეობების დაცვის შესახებ (ბონის კონვენცია) და სხვ. (შესაბამისი საერთაშორისო კონვენციებისა და შეთანხმებების სრული სია მოცემულია მე-6 დანართში).

ნეგატიური ფაქტორები

წინამდებარე მენეჯმენტის გეგმის განხორცილებისთვის ერთ-ერთი შემაფერხებელი ფაქტორია გარკვეული შეუსაბამობები სამართლებრივ დოკუმენტებს შორის. ურთიერთგამომრიცხავი სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც მოქმედებს როგორც დაცული ტერიტორიების შიგნით, ისე მათ გარეთ, ცხადია, უარყოფითად მოქმედებს დაცული ტერიტორიის ეფექტურ მართვაზე. სამართლებლივ დარეგულირებას მოითხოვს დირექციის თანამშრომელთა (მცველების) და საზღვრის დაცვის მუშაკთა უფლება-მოვალეობების გამიჯვნა დაცული ტერიტორიის ფარგლებში, რაც შესაძლებელია შესაბამისი უწყებების (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს) ერთობლივი ბრძანების საფუძველზე განხორციელდეს.

თავი 4. მენეჯმენტის კონცეფცია

4.1. ზოგადი მიზანი

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის შექმნა თავისთავად გულისხმობს ამ კატეგორიებისთვის კანონით განსაზღვრული დაცვითი რეჟიმის ჩამოყალიბებას.

წინამდებარე მენეჯმენტის გეგმა მთავარ მიზნად ისახავს ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის უნიკალური ლანდშაფტების, ჰაბიტატებისა და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას. იგულისხმება, რომ ცხოველთა და მცენარეთა პოპულაციების კონსერვაცია მოხდება ბუნებრივ და პრაქტიკულად ხელუხლებელ გარემოში; ბუნებრივი რესურსების გამოყენების ნებისმიერი ფორმა აღიკვეთება სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორიაზე, ხოლო აღკვეთილში ყველა საქმიანობა წარიმართება მდგრადი გამოყენების პრინციპების სრული დაცვით – ნებისმიერი ქმედება ჰარმონიზებულია ეკოსისტემის მთლიანობისა და სტაბილურობის შენარჩუნების აუცილებლობასთან. ამასთან, ლაგოდეხის ნაკრძალი და აღკვეთილი კვლავაც იქნება ადგილი, რომლის ხელშეუხებელი ველური ბუნება ნებისმიერ მნახველს უდიდეს ესთეტიკურ სიამოვნებას მიანიჭებს.

4.2. სტრატეგიული მიზნები

სამენეჯმენტო გეგმის ზემოაღწერილი ზოგადი მიზანი ასახავს ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის იდეალურ მდგომარეობას. ამ მდგომარეობის მისაღწევად მენჯმენტის გეგმა ითვალისწინებს კონკრეტულ ღონისძიებებსა და საქმიანობას, რომელიც, თავის მხრივ, შემდეგ ძირითად სტრატეგიულ მიზნებს ეფუძნება:

სტრატეგიული მიზანი I – დაცვა

ბუნებრივი ეკოსისტემების დაცვა – სუბნივალური, ალპური და სუბალპური ჰაბიტატების და ტყეების, აგრეთვე, ბუნებრივი ბიოცენოზის ყველა ელემენტის დაცვა;

სტრატეგიული მიზანი II – აღდგენა

დეგრადირებული ჰაბიტატების აღდგენა ბუნებრივთან მაქსიმალურად მიახლოებულ მდგომარეობამდე; იშვიათი და გადაშენების პირას მყოფი ცხოველებისა და მცენარეების პოპულაციების აღდგენა;

სტრატეგიული მიზანი III – არსებული ცოდნის გაუმჯობესება

ეკოსისტემაში მიმდინარე პროცესების შესახებ ყოველი ახალი ინფორმაცია გაზრდის ჩვენს ცოდნას საქართველოს ბუნების შესახებ და, ამავდროულად, გააუმჯობესებს ნაკრძალის მენეჯმენტს;

სტრატეგიული მიზანი IV – მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლება

როგორც ადგილობრივი, ისე, ზოგადად, ქვეყნის მოსახლეობა უფრო მეტს გაიგებს ლაგოდეხის ნაკრძალის სილამაზის, ეკოლოგიური, სამეცნიერო და კონსერვაციული მნიშვნელობის, აგრეთვე, პრობლემების შესახებ, რაც მათი მხრიდან მხარდაჭერის საწინდარი იქნება;

სტრატეგიული მიზანი V – ვიზიტორთა კმაყოფილება

ქართველ და უცხოელ ვიზიტორებს ექნებათ საშუალება, დატკბნენ ულამაზესი ლანდშაფტით, უნიკალური ველური ბუნებითა და ნაკრძალის სხვა ღირსშესანიშნაობებით;

სტრატეგიული მიზანი VI – რესურსების მდგრადი გამოყენება

რაიონში ეკოლოგიურად გამართლებული, ტრადიციული და რესურსების დამზოგავი საქმიანობების/ტექნოლოგიების განვითარების ხელშეწყობა თანაბრად სასიკეთო იქნება როგორც ადგილობრივი მოსახლეობისთვის, ისე – ნაკრძალისთვის.

სტრატეგიული მიზანი VII – საკუთარი შემოსავლების ზრდა

ნაკრძალის დირექციის საქმიანობა მოიტანს შემოსავალს, რომელიც გარკვეულწილად დაფარავს მენეჯმენტის ხარჯებს.

სტრატეგიული მიზანი VIII – ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილდღეობა

დაცული ტერიტორიის შიგნით და მის დამხმარე ზონაში წარმართული საქმიანობა ხელს შეუწყობს ადგილობრივი მოსახლეობისთვის შემოსავლის ახალი წყაროების გაჩენას.

სტრატეგიული მიზანი IX – გამოცდილების გაზიარება და რეპლიკაცია

გამოცდილებისა და ცოდნის გაზიარება საქართველოს თუ მეზობელი ქვეყნების სხვა დაცულ ტერიტორიებთან წარმატებული გამოცდილების რეპლიკაციის (გამეორების) საშუალებს მოგვცემს.

სტრატეგიული მიზანი X – ალიანსების ჩამოყალიბება

თანამშრომლობისა და ურთიერთობების მჭიდრო ქსელის შექმნა საზოგადოებრივი და პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვების/შენარჩუნების საშუალებაა.

პრიორიტეტები

ბოლო ათი წლის განმავლობაში მსხვილი ძუძუმწოვრების პოპულაციების შესამჩნევი შემცირება და გადამეტებული ძოვების სერიოზული შედეგები თვალნათლივ მიუთითებენ, რომ დაცვითი რეჟიმის გაუმჯობესება ნაკრძალისთვის უპირველეს პრიორიტეტს უნდა წარმოადგენდეს. ეს თავის მხრივ პირდაპირ კავშირშია მძლავრი, სათანადოდ აღჭურვილი და გაწვრთნილი დირექციის ჩამოყალიბებასთან, რომელსაც უნარი ექნება ნაკრძალი და აღკვეთილი ეფექტურად დაიცვას ბრაკონიერებისაგან და ასევე აღკვეთოს საქონლის უკანონო ძოვება. ნაკრძალის დირექციის წარმატებული საქმიანობის უმთავრესი წინაპირობაა მხარდაჭერა გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს, კერძოდ, დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის მხრიდან. შესაბამისად სტრატეგიული მიზანი I – დაცვა ნაკრძალისთვის უმთავრეს პრიორიტეტს წარმოადგენს. თუმცა სტრატეგიული მიზნები III, IV, VI და X (შესაბამისად არსებული ცოდნის გაუმჯობესება, მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლება, რესურსების მდგრადი გამოყენება და ალიანსების ჩამოყალიბება) ასევე გულისხმობს ზოგიერთ ისეთ ქმედებას, რომელის გარეშეც დაცული ტერიტორიის ეფექტური დაცვა წარმოუდგენელია.

მეორე რიგის პრიორიტეტად უნდა მივიჩნიოთ ტურიზმის განვითარება. ეს საკითხი უშუალო კავშირშია დამატებითი შემოსავლების მიღებასთან (სტრატეგიული მიზანი VII) და ასევე ხელს შეუწყობს მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლებასა (სტრატეგიული მიზანი IV) და ვიზიტორთა მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას (სტრატეგიული მიზანი V).

ყველა დანარჩენი საქმიანობა ნაკლებად პრიორიტეტულია. ამიტომ რესურსების ნაკლებობის შემთხვევაში, ან სხვადასხვა ქმედებებს შორის კონფლიქტის გაჩენისას, დირექცია მოქმედებს აქ წარმოდგენილი პრიორიტეტების შესაბამისად.

4.3. ტერიტორიული დაგეგმარება

საქართველოს 2003 წლის კანონით, ,,თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ” ოფიციალურად დაფუძნდა ლაგოდეხის დაცული ტერიტორია, რომელიც ორ ტერიტორიულ ერთეულს შეცავს: სახელმწიფო ნაკრძალსა და აღკვეთილს. ამგვარი ტერიტორიული დაგეგმვა დაეფუძნა მეცნიერული კვლევის შედეგებს, კონსულტაციებს, ექსპერტულ შეფასებასა და დაცული ტერიტორიების მართვის მრავალწლიან გამოცდილებას. ამ გზით შექმნილია ოპტიმალური პირობები მენეჯმენტის გეგმის სტრატეგიული მიზნების პრაქტიკული განხორციელებისთვის. ზემოხსნებული კანონით, 2003 წლამდე არსებული ნაკრძალის მომიჯნავე სოფლების მახლობლად მდებარე ქვედა ზონას (დაახლ. 2000 ჰა) შეეცვალა კატეგორია და გახდა აღკვეთილი. ამ ნაბიჯის გადადგმა აუცილებელი იყო იმისთვის, რომ უფრო მოქნილი სამართლებლივი საფუძველი შექმნილიყო ადგილობრივი მოსახლეობისა და ვიზიტორთა მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებად. დაცული ტრიტიორიის ქვედა ზონის გარდა, აღკვეთილის კატეგორია, ვიწრო ზოლის სახით მიენიჭა აგრეთვე ე.წ. წრიულ ტურისტულ მარშრუტს. მენეჯმენტის გეგმა ასევე განსაზღვრავს ადმინისტრაციულ ზონას, რომელიც აღკვეთილის შემადგენელ, მხოლოდ ფუნქციონალურ ზონას წარმოადგენს. (ტერიტორიული დაგეგმვის რუკა მოცემულია 1-ლ დანართში; ტერიტორიული ერთეულების საზღვრები კი აღწერილია მე-2 დანართში).

ამ გეგმის განხორციელების პროცესში შესაძლებელია გამოვლინდეს არსებული ტერიტორიული მოწყობის გადასინჯვის მიზანშეწონილობა, რაც გათვალისწინებული იქნება შემდგომი სამენეჯმენტო პერიოდის (განახლებულ) მენეჯმენტის გეგმაში.

4.3.1. ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი

განმარტება:

ნაკრძალი წარმოადგენს უმნიშვნელოდ სახეცვლილ უნიკალურ ეკოსისტემას, რომელიც განსაკუთრებული ღირებულების მქონე ობიექტია მეცნიერული კვლევის თვალსაზრისით.

მიზანი:

ნაკრძალში არსებული ფლორისა და ფაუნის დაცვა; ეკოსისტემის თვითრეგულირებადი და სრულყოფილი ფუნქციონირების, მისი დღევანდელი სახის შენარჩუნება; მეცნიერული კვლევა.

ადგილმდებარეობა:

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი მდებარეობს კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ ფერდობებზე, საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში. იგი დაარსდა 1912 წელს და მოიცავს მდინარეების: მაწიმისწყლის, შრომისწყლის, ნინოს ხევის და ბაისუბნის ხეობებს. მისი ჩრდილოეთი საზღვარი ემთხვევა საქართველო-დაღესტნის სახელმწიფო საზღვარს: მისი აღმოსავლეთი საზღვარი მიუყვება მდინარე მაწიმისწყლის ხეობას, რომელიც, ამავდროულად, სახელმწიფო საზღვარია საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის; სამხრეთით მას დასახლებული პუნქტები ესაზღვრება, ხოლო დასავლეთით – მსხალგორის ქედი და კაბალის ხეობა.

აღწერა – დასაბუთება:

ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი უძველესი დაცული ტერიტორიაა საქართველოში. იგი ცნობილია თავისი ფლორისა და ფაუნის, აგრეთვე, მცენარეულობის გასოცარი მრავალფეროვნებით; ადგილობრივი ფლორა მდიდარია რელიქტებით, კავკასიისა და საქართველოს ენდემებით. ნაკრძალი ცნობილია უხერხემლო და ხერხემლიან ცხოველთა, მათ შორის მსხვილ ძუძუმწოვართა პოპულაციებითაც.

რეგულირება:

ლაგოდეხის ნაკრძალში აკრძალულია:

შენობების, გზების, ნაგებობების მშენებლობა (გარდა ადმინისტრაციის ზონისა);

ზონაში ბუნებრივი რესურსებისა და ტერიტორიის სახელწიფო საკუთრების შეცვლა ან სარგებლობაში გადაცემა (კანონით განსაზღვრული დაცული ტერიტორიების სახელმწიფო სამსახურის გარდა).

ეკოსისტემის და მისი კომპონენტების მოდიფიცირება, სახის შეცვლა;

აღდგენითი, სამეურნეო, რეკრეაციული თუ მეცნიერული კვლევის მიზნით განახლებადი და, მითუმეტეს, არაგანახლებადი ბუნებრივი რესურსების ნებისმიერი სახით ხელყოფა (რღვევა, დაზიანება, ამოღება, შეშფოთება – მათ შორის ნადირობა, თევზაობა, საქონლის ძოვება, თიბვა, მერქნის მოპოვება, მცენარეთა და ცხოველთა შეყვანა და გავრცელება);

გარემოს დაბინძურება (ნიადაგის, წყლისა და ჰაერის დაბინძურება ქიმიური, ბაქტერიოლოგიური, რადიოაქტიურ ან ნებისმიერი სხვა სახის დამბინძურებლებით; ასევე ხმოვანი და ვიზუალური შეწუხება);

საქართველოსთვის უცხო ცოცხალი ორგანიზმების შეყვანა და გავრცელება;

არასაგანმანათლებლო და არასამეცნიერო მიზნით ვიზიტორთა დაშვება;

ტერიტორიაზე ვიზიტორთა მიერ საბრძოლო, სათევზაო და სანადირო იარაღისა და ნებისმიერი მოწყობილობების შეტანა;

ვიზიტორთა ღამისთევა და ტერიტორიაზე ვიზიტორთა ყოფნა სპეციალურად გამოყოფილი დროისა და ადგილების (საგანმანათლებლო ბილიკები) გარდა;

ვიზიტორთა გადაადგილება მოტორიანი (ავტომობილი, შვეულმფრენი და სხვ.) სატრანსპორტო საშუალებით.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე დაშვებულია:

სამეცნიერო კვლევები;

ვიზიტორთა შესვლა მხოლოდ სამეცნიერო და საგანმანათლებლო მიზნებით (ვიზიტორთან წინასწარ ფორმდება შესაბამისი ხელშეკრულება);

სამეცნიერო მიზნით ბიოლოგიური მონაცემებისა და ნიმუშების შეგროვება (ხორციელდება მკაცრი კონტროლის ქვეშ და საჭიროებს ოფიციალურ თანხმობას დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტისგან);

სამეცნიერო კვლევა და ინფორმაციის მოპოვება (ხორციელდება კონტროლის ქვეშ და საჭიროებს ოფიციალურ თანხმობას დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტისგან);

მუდმივი ან დროებითი კონსტრუქციებისა და ნიშნების განთავსება სპეციალური ნებართვის აღების შემდეგ;

გადაადგილება ცხენით ან ფეხით სპეციალურად გამოყოფილ ბილიკებზე;

აუცილებელი ხანძარსაწინააღმდეგო და პრევენციული ღონისძიებების გატარება (შიდა გზების გაწმენდა და ა.შ.);

საძიებო-სამაშველო ღონისძიებების გატარება.

4.3.2. აღკვეთილი

განმარტება:

აღკვეთილი მოიცავს ნაკლებად დაზიანებულ ბუნებრივ ტერიტორიას, სადაც ინფრასტრუქტურის განვითარება უკავშირდება მხოლოდ საგანმანათლებლო და რეკრეაციულ საქმიანობებს და ბუნებრივი პირობების შენარჩუნება მოითხოვს სპეციალურ კონსერვაციულ ღონისძიებებს.

მიზანი:

აღკვეთილი მიზნად ისახავს ვიზიტორების მიერ ბუნებრივი ლანდშაფტების, ფლორისა და ფაუნის გაცნობას, ეკოსისტემაზე ზიანის მიყენების გარეშე. ასევე, მკაცრი კონტროლის პირობებში ზოგიერთი განახლებადი ბუნებრივი რესურსის გამოყენება ადგილობრივი მოსახლეობის აუცილებელი მოთხოვნილების დაკმაყოფილების მიზნით.

ადგილმდებარეობა:

ლაგოდეხის აღკვეთილი მოიცავს: მდინარე მაწიმისწყლის, მდინარე შრომის ხეობას, ნინოსხევს და, ასევე, წრიულ ბილიკს მაწიმიდან გურგენიანამდე შავი კლდეების გავლით.

აღწერა – დასაბუთება:

ბილიკი მოიცავს ასაკოვან ფართოფოთლოვან ტყეებს, ალპურ მდელოებს, ტბებს, დაბლობებს, ხეობებს ჩანჩქერებით.

რეგულირება:

ლაგოდეხის აღკვეთილში აკრძალულია:

არაგანახლებადი რესურსების ხელყოფა (რღვევა, დაზიანება);

გარემოს დაბინძურება (ნიადაგის, წყლისა და ჰაერის დაბინძურება ქიმიური, ბაქტერიოლოგიური, რადიოაქტიური და სხვ. დამბინძურებლებით);

ნაგვის გადაყრა, გარდა სპეციალურად მოწყობილი ადგილებისა;

სატრანსპორტო საშუალებებით მოძრაობა დირექციის თანხმობის გარეშე;

ჭარბი რაოდენობით ვიზიტორების დაშვება;

ბუნებრივი რესურსებისა და ტერიტორიის სახელმწიფო საკუთრების შეცვლა და სარგებლობაში გადაცემა.

ლაგოდეხის აღკვეთილში დაშვებულია:

ლანდშაფტთან შეხამებული ბილიკების, თავშესაფრების, გადასახედი პლატფორმების, დასასვენებელი ადგილების, ხიდებისა და გზების მოწყობა;

ცალკეული განახლებადი ბუნებრივი რესურსების გამოყენება დირექციის მკაცრი ზედამხედველობის ქვეშ;

ვიზიტორების დაშვება საგანმანათლებლო და რეკრეაციული მიზნით მხოლოდ სპეციალურად გამოყოფილ ადგილებში;

ფეხითა და ცხენით გადაადგილება;

ვიზიტორებს შეუძლიათ ფოტოებისა და ფილმების გადაღება, ასევე ბიომრავალფეროვნების ობიექტებზე ვიზუალური დაკვირვება მყუდროების დარღვევის გარეშე;

ვიზიტორთა ღამისთევა სპეციალურ ადგილებსა და თავშესაფრებში;

შესასვლელი ბილეთების გაყიდვა;

აუცილებელი ხანძარსაწინააღმდეგო და პრევენციული ღონისძიებების გატარება;

საძიებო-სამაშველო ღონისძიებების გატარება.

4.3.3. ადმინისტრაციის ზონა

განმარტება:

ზონა მოიცავს ტერიტორიებს, სადაც განლაგებულია დაცვის, კონტროლისა და უსაფრთხოებისთვის აუცილებელი ინფრასტრუქტურა.

მიზანი:

ნაკრძალისა და აღკვეთილის ეფექტური დაცვისა და მართვისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურის უზრუნველყოფა.

ადგილმდებარეობა:

აღკვეთილისა და ნაკრძალის ადმინისტრაციული ცენტრი მდებარეობს ქ. ლაგოდეხის ჩრდილოეთით (ცენტრიდან დაახლ. 3 კმ-ზე).

მცველები (რეინჯერთა) თავშესაფრები განთავსდება:

– მეტეოროლოგიურ სადგურში

– პრინცის ბინაზე

– ნინიგორაზე

– მსხალგორში

– რაჭისუბანში

– გურგენიანში

– მაწიმში.

რეგულირება:

– ადმინისტრაციული ინფრასტრუქტურისთვის ადგილების შერჩევა ხდება გარემოსადმი მინიმალური ზიანის პრინციპის გათვალისწინებით;

– დასაშვებია მხოლოდ ბუნებრივ გარემოსთან ჰარმონიაში მყოფი შენობა-ნაგებობებისა და ტერიტორიების მოწყობა;

– ხორციელდება ხანძარსაწინააღმდეგო კონტროლი;

– დასაშვებია სამაშველო-საგანგებო ღონისძიებების ჩატარება.

4.3.4. დამხმარე ზონა

განმარტება:

ეს ზონა არ წარმოადგენს კანონით განსაზღვრულ დაცვის კატეგორიას და მოცემული მენეჯმენტის გეგმის მიზნებიდან გამომდინარე, განისაზღვრება როგორც ერთ-ერთი ფუქციონალური ზონა, ანუ დაცული ტერიტორიის უშუალო სიახლოვეში ადგილობრივ მოსახლეობასა და ხელისუფლებასთან მჭიდრო თანამშრომლობის არაფორმალური ზონა.

ნაკრძალის დირექციას უფლება აქვს, მოითხოვოს ნაკრძალის ფარგლებს გარეთ ისეთი საქმიანობის შეჩერება, რომელსაც ნაკრძალზე უარყოფითი ზემოქმედება შეიძლება ჰქონდეს.

მიზანი:

დამხმარე ზონის ძირითადი მიზანია გარემოს დაცვისა და ეკონომიკური განვითარების ინტერესების ინტეგრაცია, რათა დაცული ტერიტორიების ფარგლებს გარეთ არ განხორციელდეს ისეთი საქმიანობა, რომელიც პირდაპირ თუ არაპირდაპირ უარყოფით ზეგავლენას მოახდენს დაცულ ტერიტორიაზე ან მის ეფექტურ მართვაზე. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანია ისეთი ქმედებები, როგორიცაა: მიწათსარგებლობის ოპტიმალური სისტემის ჩამოყალიბება, განახლებადი რესურსების რაციონალური გამოყენებისა და გარემოსდაცვითი კუთხით გამართლებული საქმიანობების წახალისება, გარემოზე ზემოქმედების მონიტორინგი და სხვ. მენეჯმენტის გეგმა მოიცავს დამხმარე ზონის სპეციალურ პროგრამას მოსახლეობისა და ხელისუფლების მხარდასაჭერად (იხ. ქვეთავი 6.5).

ადგილმდებარეობა:

დამხმარე ზონა მოიცავს აღკვეთილის სამხრეთი საზღვრის გაყოლებაზე უშუალო სიახლოვეს მდებარე სასოფლო-სამეურნეო მიწებსა და დასახლებულ პუნქტებს: სოფლები მაწიმი, რაჭისუბანი, ნინიგორა, გურგენიანი და ქალაქი ლაგოდეხი.

საქმიანობის ძირითადი სფეროები:

უპირველეს პრიორიტეტს წარმოადგენს თანამშრომლობა ადგილობრივ ხელისუფლებასთან (განსაკუთრებით, განვითარების გენერალური გეგმისა და რეგიონალური გეგმის შემუშავების სფეროში);

ეკონომიკური საქმიანობის დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში ნაკრძალის დირექციის მონაწილეობის უზრუნველყოფა;

მცირე გრანტების პროგრამის განხორციელება;

დეგრადირებული საძოვრების, ტყეების, სასოფლო-სამეურნეო მიწების, მდინარეების ნაპირების აღსადგენად მიმართული საქმიანობა;

ეკოსისტემებისა და ბუნებრივი რესურსების მონიტორინგის ხელშეწყობა;

ხანძარსაწინააღმდეგო ღონისძიებების განხორციელება;

სამაშველო-საგანგებო ზომების გატარება.

თავი 5. საქმიანობის სფეროები და მართვის სტრატეგიული მიმართულებები

4.2. ქვეთავში ჩამოყალიბებული სტრატეგიული მიზნების განსახორციელებლად ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექციამ, დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის დახმარებით, შეიმუშავა მართვის სტრატეგიული მიმართულებები. დოკუმენტის ლოგიკური ფაბულის სიმარტივისა და მენეჯმენტის პრაქტიკულობის უზრუნველყოფის მიზნით, მართვის სტრატეგიული მიმართულებები გაერთიანებულია საქმიანობის სხვადასხვა სფეროდ (იხ. ქმედებათა ლოგიკური ცხრილი – დანართი №3). საქმიანობის სფეროების რიგითობა არ გამოხატავს მათ პრიორიტეტულობას. იგულისხმება, რომ თითოეული მათგანი მართვის პრიორიტეტულ და განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. (თითოეული სფეროს ფარგლებში დაგეგმილია მენეჯმენტის პროგრამები – თავი 6).

5.1. დირექცია

5.1.1. ნაკრძალის დირექციის განვითარება

ამ სტრატეგიული მიმართულების ძირითად მიზანს წარმოადგენს ეფექტურად ფუნქციონირებადი დირექციის ჩამოყალიბება, რომელიც შეძლებს კანონით მინიჭებული მანდატის სრულად განხორციელებასა და დაცული ტერიტორიის მენეჯმენტის წინაშე არსებული პრობლემების გადაჭრას. „თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ კანონით ლაგოდეხის ნაკრძალსა და აღკვეთილს მიენიჭა საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი. დაცული ტერიტორიის დირექციის სტრუქტურა, მიზნები, ფუნქციები და საქმიანობის სფეროები უფრო დეტალურად განისაზღვრება შესაბამისი დებულებით.

შესაბამისი კანონმდებლობის და დებულების მიხედვით, ლადოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექცია უფლებამოსილია, განახორციელოს მენეჯმენტის გეგმით გათვალისწინებული საქმიანობები. ამ მხრივ საყურადღებოა შემდეგი:

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექციას აქვს შესაბამისი ორგანიზაციული სტრუქტურა. იგი შემდეგი სტრუქტურული ერთეულებისგან შედგება: ფინანსური მართვისა და მოსაკრებლების სამსახური, საზოგადოებასთან ურთიერთობის და ინტერპრეტირების სამსახური, დაცვის სამსახური, ვიზიტორთა მომსახურების განყოფილება, სამეურნეო საქმიანობის სამსახური. ამ სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები განსაზღვრულია დაცული ტერიტორიის დებულებით, ხოლო თანამშრომელთა საკვალიფიკაციო მოთხოვნები – ამ მენეჯმენტის გეგმით (იხილეთ დანართი №5);

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექცია განთავსდება მთავარ ადმინისტრაციულ ოფისში – ლაგოდეხის ვიზიტორთა და ადმინისტრაციულ ცენტრში, და გურგენიანისა და მაწიმის საინფორმაციო ცენტრებში. ლაგოდეხის ოფისში ხდება ყველა სახის მომსახურების გაწევა, მაშინ როდესაც ორი საინფორმაციო ცენტრი უზრუნველყოფს მცველების და დაცული ტერიტორიის სტუმრების საინფორმაციო მომსახურებას;

ეფექტურად ფუნქციონირებისთვის დაცული ტერიტორიის დირექციას, ისევე, როგორც ცალკეულ პროგრამებს, ესაჭიროება შესაბამისი აღჭურვილობა. გარდა სპეციფიკური აღჭურვილობისა, დირექციის განყოფილებებს სჭირდებათ საერთო სარგებლობის საოფისე ტექნიკა და საშუალებები;

ნაკრძალის დირექციის ჩამოყალიბებისა და ფუნქციონირების იურიდიული ბაზა განსაზღვრულია ეროვნული და საერთაშორისო კანონმდებლობით, დებულებით, მენეჯმენტის გეგმით, საოპერაციო წესებითა და ყოველწლიური სამოქმედო გეგმებით;

დირექცია მთლიანად უფლებამოსილია, მართოს ნაკრძალსა და აღკვეთილში არსებული რესურსები (საძოვრები, მდინარეები, ტყეები, ფლორა და ფაუნა, ისტორიულ-კულტურული და არქეოლოგიური ძეგლები, ბუნებრივი ლანდშაფტები) ტერიტორიის დაცვითი კატეგორიის შესაბამისად;

დაცულ ტერიტორიებზე კანონდარღვევათა აღკვეთას ახორციელებს ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექცია;

დაცულ ტერიტორიებზე დირექცია უფლებამოსილია აწარმოოს ტერიტორიის დაცვასთან დაკავშირებული შემოვლები და სხვა საქმიანობა, აღკვეთოს დარღვევები, შეაფასოს მიყენებული ზარალი და, შესაბამისი ნორმების მიხედვით, საქმე გადასცეს სასამართლო ან საგამოძიებო სამსახურებს;

დაცული ტერიტორიის ვიზიტორებს ემსახურებათ დირექციის შესაბამისი განყოფილებები (ვიზიტორთა მომსახურების, დაცვის და რესურსების მართვის სამსახურები) და ვიზიტორთა მომსახურებასთან დაკავშირებული კონცესიონერები;

ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექცია ფინანსდება სახელმწიფო ხაზინიდან, გრანტებიდან და საკუთარი შემოსავლებიდან. სახელმწიფო-საბიუჯეტო დაფინანსების მექანიზმი გათვალისწინებულია კანონმდებლობით. სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დაფინანსების წილი განისაზღვრება ყოველწლიურად ბიუჯეტის კანონის მიხედვით;

ნაკრძალისა და აღკვეთილის აღჭურვისა და ინფრასტრუქტურის განვითარების ძირითადი ნაწილი დაფინანსდება დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტიდან (ეს პროექტი 2006 წლის 31 დეკემბერს მთავრდება). საოპერაციო ხარჯები კი დაიფარება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და ნაკრძალის საკუთარი შემოსავლებიდან;

ნაკრძალის დებულებით გათვალისწინებულია ტერიტორიების ბუნებრივი რესურსებისა და ტურისტული მომსახურების გამოყენებით საკუთარი შემოსავლების გენერირება, რაც ნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენს;

მენეჯმენტის გეგმა განსაზღვრავს ექვსწლიანი მიზნობრივი დაფინანსების მოცულობას და მასზე დაყრდნობით დირექცია შეიმუშავებს წლიურ სამოქმედო გეგმას; ეს უკანასკნელი შეიცავს დაცული ტერიტორიების დაფინანსების დეტალურ გეგმას, რომელიც წინასწარ თანხმდება დაცული ტერიტორიების დეპარატამენტთან;

დირექცია ეყრდნობა არსებულ ადამიანურ რესურსს (კადრებს), კვალიფიკაციის ასამაღლებლად კი ატარებს ტრენინგებს და სასწავლო ტურებს.

5.1.2. თვითმონიტორინგი და განხილვები

მენეჯმენტის ეფექტურობის რეგულარული განხილვა ადაპტური მართვის მთავარი წინაპირობაა. დაცული ტრეიტორიის მართვის პროცესში განხორციელებული თითოეული ქმედება თუ ღონისძიება კრიტიკულად უნდა შეფასდეს მართვის შემდგომი გაუმჯობესების მიზნით. მენეჯმენტის ეფექტურობის ობიექტური შეფასებისთვის რეგულარულად განხორციელდება შემდეგი სამი პროცედურა:

1. მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების მექანიზმი

ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექცია გამოიყენებს „მსოფლიო ბანკისა და WWF–ის ალიანსის“ მიერ მომზადებულ „მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების მექანიზმს“, რომელიც სპეციალურად დაცული ტერიტორიებისთვისაა შექმნილი (Reporting Progress at Protected Area Sites: A simple site-level tracking tool, (2003) Worldbank/WWF Alliance). ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, შედარებით, მარტივად და სწრაფად მოგროვდეს საჭირო ინფორმაცია მართვის ეფექტურობისა და მიღწეული პროგრესის შესაფასებლად.

საქართველოს სიტუაციასთან ადაპტაციის მიზნით, ეს მეთოდი ოდნავ მოდიფიცირდა და უკვე გამოიცადა ლაგოდეხში დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში. ამ მეთოდით მართვის ეფექტურობის შეფასება ტარდება წელიწადში ერთხელ.

2. სოციალურ-ეკონომიკური კვლევები

ეფექტური მენეჯმენტის მნიშვნელოვანი ასპექტია სოციალურ-ეკონომიკური და ადგილობრივი მოსახლეობის დამოკიდებულების მუდმივი მონიტორინგი. დაცული ტერიტორიების განვითარების პროგრამის ფარგლებში ამგვარი მონიტორინგის დეტალური გეგმა და შესაბამისი კითხვარი შეიმუშავა საქართველოს საზოგადოებრივი აზრისა და მარკეტინგული კვლევების ასოციაციამ GORBI. (იხ. დანართი №10)

3. ყოველწლიური დეტალური განხილვები

მენეჯმენტის ეფექტურობის მონიტორინგის სტანდარტული პროგრამის დეტალები შემუშავდება წლიურ სამუშაო გეგმასთან ერთად. წლიური სამუშაო გეგმა განსაზღვრავს მართვის პროცესში განხორციელებული საქმიანობის უმთავრეს პუნქტებსა და საკითხებს. თითოეული საქმიანობის შეფასება მოხდება მიღწეული შედეგების მიხედვით. საჭიროებისამებრ მომზადდება შენიშვნები. ზემოაღწერილი სამივე მეთოდით ჩატარებული შეფასების შედეგების შესახებ მომზადდება საერთო ანგარიში, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს მომდევნო სამუშაო გეგმას.

5.1.3. დაფინანსება

სახელმწიფო ბიუჯეტი

მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით (,,საქართველოს კანონი დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“), დაცული ტერიტორიების დაფინანსება ხდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან.

დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

მე-11 დანართში წარმოდგენილი საბიუჯეტო ცხრილებიდან ჩანს, რომ მენეჯმენტის გეგმის განხორციელება დიდწილად ფინანსდება დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტით, რომელიც გარემოს გლობალური ფონდის მხარდაჭერით მიმდინარეობს. ეს პროექტი მთავრდება 2006 წლის ბოლოს.

საკუთარი შემოსავლები

სახელმწიფო ბიუჯეტის გარდა, კანონით დაშვებულია დაფინანსების სხვა საშუალებებიც. დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის მხარდაჭერით ნაკრძალის დირექციამ შეიმუშავა შემოსავლების გამომუშავების სტრატეგია და გააკეთა შემოსავლების პროგნოზირება სამენეჯმენტო გეგმის განხორციელების პერიოდისთვის. ამ სტრატეგიის მიხედვით, შემოსავლის მთავარი წყარო იქნება ნაკრძალის ვიზიტორთათვის გაწეული მომსახურება და გაცემული კონცესიები. მთლიანი შემოსავლის 80% ხელმისაწვდომი იქნება ნაკრძალის დირექციისათვის, ხოლო 20% – მოხმარდება საქართველოს დაცული ტერიტორიების სისტემის დაფინანსებას.

შემოსავლის პოტენციური წყაროებია:

– დაცულ ტერიტორიაზე შესასვლელი ბილეთების გაყიდვა

– ეკოტურიზმი

– ღამისთევის (კემპინგის) გადასახადი

– კონცესიები

– შეშის შეგროვების გადასახადი

შემოსავლების პროგნოზი მოიცავს ნაკრძალის მიერ ვიზიტორთათვის გაწეული მომსახურებების დეტალურ ჩამონათვალს და პოტენციურ შემოსავლებს (იხ. დანართი №11).

შემოსავლის სხვა წყაროები

დამატებითი დაფინანსების მოზიდვა შესაძლებელია სხვადასხვა დონორი ორგანიზაციისა და საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისგან (WWF, USAID).

5.1.4. სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭოს შექმნა

დებულების თანახმად, ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო წარმოადგენს საკონსულტაციო ორგანოს, რომელიც იქმნება საზოგადოებრივ საწყისებზე. იგი არამარტო თვალყურს ადევნებს დირექციის საქმიანობას, არამედ ყველანაირად ეხმარება მას. მაგალითად, მონაწილეობს სტრატეგიის შემუშავებაში; მუშაობს ადგილობრივ მოსახლეობასთან, განსაკუთრებით, დამხმარე ზონაში, ურთიერთობას ამყარებს დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან; ადგილობრივ და ცენტრალურ ხელისუფლებასთან (მაგ., იღვწის დაცული ტერიტორიის ინტერესების დასაცავად რაიონული დაგეგმვის დროს).

სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო, ნაკრძალის დირექტორის გარდა, შედგება ისეთი ორგანიზაციების წარმომადგენლებისაგან, როგორიცაა: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, ლაგოდეხის საკრებულო და გამგეობა, სასაზღვრო ჯარი, გარემოს დაცვის ადგილობრივი ინსპექცია, განათლების ადგილობრივი სტრუქტურა, არასამთავრობო ორგანიზაციები.

სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭოს უფლება-მოვალეობები, მუშაობის წესი და რეგლამენტი განსაზღვრულია დაცული ტერიტორიის დებულებით (დანართი 4).

5.2. ინფრასტრუქტურა

საქმიანობის ეს სფერო მოიცავს ნაკრძალის დირექციის მუშაობისთვის, ტერიტორიის დაცვისა და ვიზიტორთა მომსახურებისათვის აუცილებელი ინფრასტრუქტურის განვითარებას. დაგეგმილია ინფრასტრუქტურის ისეთი კომპონენტების მოწყობა, როგორიცაა: მთავარი ოფისი და ვიზიტორთა ცენტრი, საინფორმაციო ცენტრები, მცველთა საგუშაგოები, თავლები, ტურისტული მარშრუტები, საინტერპრეტაციო პლატფორმები, პანორამული გადასახედები, საკემპინგო ადგილები, სასტუმრო.

მენეჯმენტის გეგმაში წარმოდგენილი კონცეფცია ინფრასტრუქტურის ადგილმდებარეობებისა და ფუნქციების შესახებ ხანგრძლივი და დეტალური დაგეგმარების პროცესის შედეგია. დაგეგმილი ინფრასტრუქტურა ითვალისწინებს ტერიტორიის ეფექტური მართვის მოთხოვნებსა და ვიზიტორთა მომსახურების საჭიროებებს. ტურისტული ინფრასტრუქტურა ითვალისწინებს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში შემუშავებულ რეკომენდაციებს (ეკოტურიზმის მენეჯმენტის გეგმა[4] ).

ინფრასტრუქტურის მოწყობისთვის ადგილების შერჩევისას გამოყენებულია შემდეგი კრიტერიუმები: სტრატეგიული მდებარეობა ტერიტორიის კონტროლისთვის, ველურ ბუნებაზე მინიმალური ზეგავლენა, ლანდშაფტის სიმყუდროვის მინიმალურად დარღვევა, ვიზიტორთა მოზიდვა, პრაქტიკული კრიტერიუმები (გზებისა და წყლის არსებობა, საერთო დისტანციები, არსებული ბილიკები, ხედების სილამაზე). დაგეგმილი ინფრასტრუქტურის რუკა მოცემულია 1-ლ დანართში.

დემარკაცია

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის დემარკაცია დასრულებულია. საზღვრის აღმნიშვნელი ნიშნულები ასიმეტრიულადაა განლაგებული დაცული ტერიტორიების მთლიანი პერიმეტრის გასწვრივ. ნიშნულების განლაგების სიმჭიდროვე გეოგრაფიულად გამოკვეთილ საზღვრებში (ხეობა, მდინარის ნაპირი, ქედი და ა.შ.) მცირდება, დაცვის თვალსაზრისით კრიტიკულ ადგილებში კი – იზრდება (ასეთ ადგილებში მნიშვნელოვანია, რომ საზღვარი ადვილად გამოსაცნობი იყოს). სასაზღვრო ნიშნულს წაკვეთილი ტრაპეციის ფორმა აქვს. მასში ჩამონტაჟებულია ოთხკუთხა ფირფიტა, რომელზეც ამოტვიფრულია დაცული ტერიტორიის აღმნიშვნელი ორენოვანი (ქართულ-ინგლისური) წარწერა და სასაზღვრო წერტილის რიგითი ნომერი (სულ 280 წერტილია). მასზე, ასევე, დატანილია ისარი, რომელიც მიუთითებს მიმართულებას. სასაზღვრო ნიშნულები შეტანილი იქნება მიწის კადასტრში.

5.3. შესაძლებლობების გაძლიერება და ტრენინგი

საქმიანობის ამ სფეროში შემუშავდება და განხორციელდება ტრენინგის პროგრამა, რომელიც ხელს შეუწყობს თანამშრომელთა კვალიფიკაციის ამაღლებას. ტრენინგის პროგრამა მოიცავს ნაკრძალის მენეჯმენტის ყველა ფუნქციას. ყურადღება გამახვილდება ისეთ კომპონენტებზე, როგორიცაა:

კომპიუტერის ცოდნა

მცველების ტრენინგი (აღმკვეთი ღონისძიებები, კანონაღსრულება და სხვ.)

ხანძარსაწინააღმდეგო ტექნიკა, ძიებისა და სამაშველო ოპერაციები

ინგლისური ენის შესწავლა

მონიტორინგის მეთოდები (გარემოსა და სოციალური მონიტორინგი)

კომუნიკაციის უნარჩვევები

ინტერპრეტაცია, ბუნებათმცოდნეობის პედაგოგიკა, საგანმანათლებლო საქმიანობა, ჯგუფური მუშაობის უნარ-ჩვევები

დაცული ტერიტორიების მენეჯმენტი

ადმინისტრაციული უნარ-ჩვევები, ბუღალტერია, შესყიდვები.

5.4. საზოგადოებასთან ურთიერთობა (მათ შორის ბიზნეს-ურთიერთობები)

5.4.1. საზოგადოებასთან ურთიერთობის პროგრამა

საზოგადოებრივი ურთიერთობები მოიცავს დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებული მოსახლეობის ყველა ფენას, მათ შორის, ადგილობრივ, ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე. პროგრამა შედგება შემდეგი ელემენტებისაგან:

ინფორმაციის გავრცელება

ფართო საზოგადოებასთან ურთიერთობა ხორციელდება ინფორმაციის გავრცელების სხვადასხვა საშუალებით, რიგორიცაა: რეკლამირება, დაცული ტერიტორიების კონსერვაციის თემაზე საინფორმაციო და სამეცნიერო ინფორმაციის გავრცელება მასმედიით (რადიო, ტელევიზია და პრესა), ასევე, ვებგვერდის პერიოდული განახლება. გამოიცემა მაღალი პოლიგრაფიული ხარისხის კალენდრები, ბროშურები და რუკები ნაკრძალის შესახებ; მომზადდება აუდიო-ვიზუალური მასალები, რომელთა დემონსტრირება მოხდება ვიზიტორებთან შეხვედრებზე, სემინარებზე, საზოგადობის თავშეყრის ადგილებში. საინტერპრეტაციო მასალის სახით ეს ყველაფერი განთავსდება დაცული ტერიტორიების ვიზიტორთა და საინფორმაციო ცენტრებში. მოეწყობა სემინარები, მუშა-ჯგუფების შეხვედრები საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფებთან. მომზადდება სუვენირები და სხვა ნივთები (მაისურები, ქუდები, ა.შ.), რომელზეც გამოსახული იქნება ნაკრძალის ემბლემა.

ვიზიტების ორგანიზება

ნაკრძალის დირექცია პერიოდულად მოიწვევს მთავრობისა და პარლამენტის წევრებს ისეთ ღონისძიებებზე, როგორიცაა: დაცული ტერიტორიის გახსნა, ევროპის დაცული ტერიტორიის დღე, ტრადიციული დღესასწაულები (მაგ. ჰერეთობა), და ა.შ. ურთიერთობების გასაღრმავებლად დაფინანსდება საელჩოს მაღალჩინოსნების ვიზიტები.

სპეციალური ღონისძიებების ორგანიზება

– ყოველწლიურად მოეწყობა ტრადიციული რეწვის ნიმუშების გამოფენა ლაგოდეხის საინფორმაციო ცენტრში;

– ყოველი წლის შემოდგომაზე, ჰერეთობის დღესასწაულზე, მოეწყობა ხალხური რეწვის ნიმუშების გამოფენა საინფორმაციო და ვიზიტორთა ცენტრებში. ჩატარდება კონკურსი, რომელიც გამოავლენს საუკეთესო ნიმუშს და გამარჯვებული მიიღებს პრიზს (მაგ. ნაკრძალის ემბლემიან მაისურს, ქუდს);

– წელიწადში ორჯერ, შემოდგომასა და ზაფხულში, ლაგოდეხის ვიზიტორთა და საინფორმაციო ცენტრებში გაიმართება ფესტივალები, რომელიც მიზნად ისახავს ნაკრძალის რეკლამირებას; ნაკრძალი მონაწილეობას მიიღებს თბილისისა და საერთაშორისო ტურისტულ გამოფენებსა და ბაზრობებში;

– მოეწყობა საქველმოქმედო აქციები (სოციალურად დაუცველი ბავშვებისათვის შესვლა იქნება უფასო; ყოველ წელს ბავშვთა თავშესაფრების 50-მდე აღსაზრდელი ესტუმრება და დაათვალიერებს დაცულ ტერიტორიას);

– საინფორმაციო ცენტრებში ყოველწლიურად გაიმართება ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების შექმნის აღსანიშნავი სპეციალური ღონისძიებები. მოწვეული იქნებიან სკოლის მოსწავლეები; ჩატარდება სხვადასხვა ღონისძიება – ხეების დარგვა, დაბინძურებული ტერიტორიების გასუფთავება და ა.შ.;

– მოეწყობა ვიქტორინები სკოლის მოსწავლეებისა და ვიზიტორების მონაწილეობით ისეთ საკითხებში, როგორიცაა, მაგალითად ნაკრძალში მოქცევის წესები და საველე უნარ-ჩვევები, ჩვენი ბუნების ცოდნა და სხვა. გამარჯვებულებს გადაეცემათ პრიზები.

პარტნიორული ურთიერთობები

საჭიროა სხვადასხვა უწყებასა თუ ორგანიზაციასთან მუდმივი და გრძელვადიანი პარტნიორული ურთიერთობების დამყარება. ეს, ძირითადად, გულისხმობს:

– შეთანხმებებისა და მემორანდუმების გაფორმება თანამშრომლობის შესახებ (მაგ. მესაზღვრეებთან, ადგილობრივ მთავრობასთან, სასოფლო-სამეურნეო სექტორთან, მეზობელი ქვეყნების სტრუქტურებთან ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობის დამყარების მიზნით);

– ნაკრძალის მენეჯმენტში თანამონაწილეობის უზრუნველყოფა (მაგ. კონცესიები, იხილეთ 5.4.2);

– ერთობლივი პროექტების განხორციელება (დონორთა მოზიდვა, კონსერვაციული და საგანმანათლებლო პროექტების განხორციელება პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად).

5.4.2. კონცესიები

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის კონცესიონერებთან თანამშრომლობა ეფუძნება დაცული ტერიტორიისა და კონცესიონერთა ინტერესების ოპტიმალური თანხვედრის პრინციპს.

კონცესიონერთა ინტერესებია:

შემოსავლის მიღება;

თანამშრომლობა ნაკრძალის დირექციასთან;

ნაკრძალის დირექციისაგან სათანადო ინფორმაციის დროული მიღება;

ნაკრძალის დირექციასთან რეგულარული შეხვედრები;

დოკუმენტაციის სწორად წარმოება;

დაცული ტერიტორიების ინტერესები:

დაცული ტერიტორიის მიზნებისა და ამოცანების განხორციელება;

დაცული ტერიტორიების დაცვა;

ვიზიტორთა ოპტიმალური რაოდენობა;

თანამშრომლობის შენარჩუნება:

მაღალი დონის მომსახურება;

უსაფრთხოება;

სანიტარიული წესების დაცვა;

დოკუმენტაციის სწორად წარმოება;

არსებობს კონცესიების ორი კატეგორია: (1) კონცესიები ნაკრძალის ძირითადი საშუალებების გამოყენების უფლებით და (2) კონცესიები ნაკრძალის ძირითადი საშუალებების გამოყენების უფლების გარეშე. ორივე შემთხვევაში ნაკრძალის დირექცია ინარჩუნებს ქონებაზე საკუთრებას. კონცესიონერებთან ურთიერთობა რეგულირდება ხელშეკრულების საფუძველზე. იმ შემთხვევაში, თუ რაიმე მიზეზის გამო, ვერ მოხერხდება კონცესიების გაცემა, ნაკრძალის დირექცია თავად განახორციელებს ვიზიტორთა მომსახურებას.

კონცესიები ნაკრძალის ძირითადი საშუალებების გამოყენების უფლებით გულისხმობს შემდეგს:

ღამისთევა ლაგოდეხის ვიზიტორთა ცენტრში (კომფორტული პირობები და მომსახურება);

ღამისთევა ვიზიტორთა თავშესაფრებში (ნაკლებად კომფორტული პირობები და მომსახურება);

სუვენირების, პოლიგრაფიული, აუდიო, ვიდეო და საველე აღჭურვილობის გაყიდვა საინფორმაციო და ვიზიტორთა ცენტრებში;

ვიზიტორთა და საინფორმაციო ცენტრების საკვები პროდუქტებითა და მომსახურებით უზრუნველყოფა.

კონცესიები ნაკრძალის ძირითადი საშუალებების გამოყენების უფლების გარეშე გულისხმობს შემდეგს:

სამედიცინო რეკრეაციული მომსახურება;

აღჭურვილობის გაქირავება;

საცხენოსნო ტურები;

საესკორტო მომსახურება;

საკვებით მომარაგება და მომსახურება;

სათავგადასავლო ტურები;

კონცესიების გაცემა მოხდება კონკურსის საფუძველზე. ჩატარდება ღია და გამჭვირვალე კონკურსი, რომელშიც მონაწილეობის მიღება შეეძლება ადგილობრივ, ეროვნულსა და საერთაშორისო კომპანიებს. თუმცა, უპირატესობა მიენიჭება ადგილობრივ კომპანიებს. მთავარი კრიტერიუმები იქნება: მომსახურების ხარისხი და ღირებულება; კომპანიის შესაძლებლობები, და სხვა.

კონცესიონერებთან თანამშრომლობა ხორციელდება მჭიდრო კონტროლისა და მონიტორინგის პირობებში, რაც გულისხმობს მათი საქმიანობის შემდეგი ასპექტების შეფასებას:

ა) დოკუმენტაციის წესრიგში ქონა;

ბ) უშუალოდ საქმიანობის კარგად წარმართვა;

გ) ვიზიტორთა შთაბეჭდილებები;

დ) ხელშეკრულების პირობების შესრულება.

5.4.3. ინტერპრეტაციისა და განათლების პროგრამა

ინტერპრეტაციისა და განათლების პროგრამის მთავარი მიზანია დაცული ტერიტორიების როლისა და მნიშვნელობის წარმოჩენა ბიომრავალფეროვნების დაცვის საქმეში. იგი ითვალისწინებს ინტერპრეტაციის სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებას. პროგრამა მხარს დაუჭერს სკოლებსა და უნივერსიტეტებში მიმდინარე გარემოსდაცვით საგანმანათლებლო პროგრამებს, ასევე მიზნობრივსა და საინტერესო ინფორმაციას გაავრცელებს ვიზიტორთა და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის.

მასმედია, ადგილობრივი და ცენტრალური პრესა, რადიო და ტელევიზია რეგიონისა და ქვეყნის მოსახლეობას მიაწოდებს ინფორმაციას საქართველოს დაცული ტერიტორიების, მათი მიზნებისა და ამოცანების და იქ მიმდინარე საქმიანობის შესახებ. ეს ხელს შეუწყობს საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებას დაცული ტერიტორიების არსისა და დანიშნულების შესახებ; წაახალისებს საზოგადოების გააქტიურებას ბუნების დაცვის ადგილობრივი და რეგიონალური პრობლემების გადაწყვეტაში.

ფართო საზოგადოებამდე ინფორმაციის მიტანა მოხდება ისეთი თემატური საინფორმაციო მასალების გავრცელებითაც, როგორიცაა ბროშურები, ბუკლეტები, კალენდრები, ბარათები და პლაკატები.

ბავშვებში გარემოს დაცვის ცნობიერების ამაღლების საუკეთესო ხერხია დაცულ ტერიტორიებში მათთვის სპეციალური საგანმანათლებლო ექსკურსიების მოწყობა. ახალგაზრდა სტუმრები გაეცნობიან საინფორმაციო დაფებსა და ნიშნებს და გაიგებენ ბევრ ახალს საკუთარი ქვეყნის ბუნების შესახებ. ინტერპრეტაციის სპეციალისტები ბავშვებს მიაწვდიან ინფორმაციას დაცული ტერიტორიების როლის შესახებ და გააცნობენ ბუნებაში მოქცევის წესებს.

ნაკრძალის რეკლამირება ტურიზმის განვითარების საერთო სტრატეგიის ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია. ვიზიტორთა მოსაზიდად რეკლამირების/ინფორმაციის გავრცელების შემდეგი საშუალებებია გათვალისწინებული: ტურისტული გზამკვლევების, ბუკლეტების, ვიდეო და აუდიო მასალის, ასევე ფოტოებისა და სხვა პროდუქციის გავრცელება სხვა დაცული ტერიტორიების საინფორმაციო და ვიზიტორთა ცენტრებში; რეგიონალური და ეროვნული მასშტაბით რეკლამირება სახელმწიფო და კომერციულ სატელევიზიო არხებზე, თემატურ და პოპულარულ გაზეთებსა და ჟურნალებში; ვებგვერდის შექმნა; ეროვნული და საერთაშორისო ტურისტულ გამოფენებსა და ბაზრობებში მონაწილება; რეკლამირება ტურიზმის ეროვნულსა და საერთაშორისო კატალოგებში.

5.5. დამხმარე ზონის პროგრამა

საქმიანობის ამ სფეროს მიზანია დამხმარე ზონის მდგრადი განვითარების ხელშეწყობა და ითვალისწინებს შემდეგს:

მონაწილეობა რაიონული დაგეგმარების პროცესში

ნაკრძალის დირექციამ ახლო ურთიერთობა უნდა დაამყაროს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან და ამ უკანასკნელის თანხმობის შესაბამისად, აქტიურად უნდა ჩერთოს როგორც ქალაქის გენერალური გეგმის შედგენაში, ისე რაიონული დაგეგმარების პროცესში. საჭიროა დირექციის მხრიდან ამჟამინდელი სიტუაციის გაითვალისწინებით შექმნილი ახალი რეკომენდაციების შეთავაზება. ნაკრძალის დირექციამ რაიონის დაგეგმარებისას ყურადღებას ამახვილებს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებულ საკითხებზე და მჭიდროდ ითანამშრომლობს დაგეგმვის ადგილობრივ სპეციალისტებთან. ამ მხრივ დირექციას ყველანაირად ეხმარება სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო (იხ. აგრეთვე ქვეთავი 5.4.1).

სასოფლო-სამეურნეო ლანდშაფტების რეაბილიტაცია

დირექციამ უნდა ითანამშრომლოს სოფლის მეურნეობის ადგილობრივ სექტორთან და გარკვეულწილად ხელი შეუწყოს სოფლის მეურნეობაში მდგრადი მეთოდების დანერგვას. ამისათვის მოხდება შესაბამისი ინფორმაციის გავრცელება, სემინარებისა და სამუშაო ჯგუფების მოწყობა. ამ მხრივ, პრიორიტეტული მიმართულებაა საძოვრების მენეჯმენტი და მესაქონლეობის ტრადიციული ფორმების აღდგენა.

შემოსავლების გამომუშავება

ადგილობრივი მოსახლეობა აქტიურად უნდა ჩაერთოს ისეთ საქმიანობებში, რომელსაც მისთვის შემოსავლის მოტანა შეუძლია: ხალხური რეწვის ნიმუშების გაყიდვა, ოჯახური სასტუმროები, ცხენების მოშენება, ვიზიტორთა საკვებით მომარაგება, აღჭურვილობის გაყიდვა ან გაქირავება, ნაკრძალში ვიზიტორთა მომსახურების კონცესიები და სხვ.

დამხმარე ზონაში ლაგოდეხის ნაკრძალისადმი ინტერესის გაღვივებისა და ადგილობრივი მხარდაჭერის მოსაპოვებლად გაგრძელდება მცირე გრანტების პროგრამა. იგი კვლავაც მხარს დაუჭერს ადგილობრივ მცირე ბიზნესსა და სხვა ჯგუფებს ეკოლოგიურად გამართლებული საქმიანობის განხორციელებაში. მცირე გრანტების პროგამის პრიორიტეტებია:

– დეგრადირებული კულტურული ლანდშაფტების რეაბილიტაცია;

– ძირითადი ინფრასტრუქტურის განვითარება რეგიონში ეკოტურიზმის განვითარების ხელშესაწყობად;

– ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნება.

5.6. ვიზიტორთა მომსახურება

ვიზიტორთა მომსახურების ერთიანი სისტემის ჩამოყალიბება

ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებზე ვიზიტორთა მომსახურების ერთიანი სისტემის დანერგვა პოტენციურ ვიზიტორებს საშუალებას მისცემს, მიიღონ მაღალი დონის მომსახურება, არა მარტო უშუალოდ ვიზიტის დროს, არამედ იმ მომენტიდანვე, როცა ისინი ლაგოდეხში ჩამოსვლას გადაწყვეტენ. ამ კუთხით მნიშვნელოვანია, რომ პოტენციურ ვიზიტორებს ადვილად შეეძლოთ ნაკრძალისა და მის მიერ შემოთავაზებული მომსახურეობების შესახებ ინფორმაციის მოძიება. ნაკრძალის თანამშრომლების მხრიდან ისინი მიიღებენ კვალიფიცირებულ და დროულ მომსახურებას (ტურების დაჯავშნა, შემოთავაზებულ მომსახურებათა სრული ჩამონათვალის მიღება და ა.შ.).

დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის მხარდაჭერით შემუშავდა ეკოტურიზმის მენეჯმენტის გეგმა (MALVER, 2004), რომელიც შემდეგ ძირითად საკითხებს განსაზღვრავს:

ვიზიტორთა მომსახურების სისტემის ძირითადი მოთხოვნები:

1. გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშით შემუშავებული რეკომენდაციების დაცვა;

2. ვიზიტორთა უსაფრთხოების მაღალი დონე;

3. სრული შესაბამისობა გაყიდულ და რეალურ მომსახურეობას შორის (ვიზიტორი სრულად იღებს იმას, რისთვისაც ფული გადაიხადა).

ვიზიტორთა ძირითადი ჯგუფები:

ასაკობრივი ჯგუფები:

– ახალგაზრდები – სკოლის მოსწავლეები და სტუდენტები

– უფროსები და ბავშვები – ოჯახები

– ასაკოვანი ადამიანები (მაგ. პენსიონერები)

ინტერეს-ჯგუფები:

– ვიზიტორები შემოქმედებითი ინტერესით (მხატვრები, ფოტოგრაფები, ვიდეო გადაღებების მოყვარულები);

– კულტურითა და ისტორიით (ხალხური რეწვა, ტრადიციები, ისტორიულ-კულტურული ძეგლები) დაინტერესებული ვიზიტორები;

– საგანმანათლებლო ინტერესის მქონე ვიზიტორები (უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტები, სკოლის მოსწავლეები);

– სამეცნიერო კვლევების ჩატარებით დაინტერესებული ვიზიტორები (სხვადასახვა სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრების წარმომადგენლები, დამოუკიდებელი ექსპერტები, სამეცნიერო არასამთავრობო ორგანიზაციები);

– ფრინველებზე და სხვა ცხოველებზე დაკვირვებით დაინტერესებული ვიზიტორები;

ვიზიტორთა ჯგუფები მოქალაქეობის მიხედვით:

– უცხოელი მოქალაქეები (უცხოელი ტურისტები, საერთაშორისო ან ადგილობრივი ორგანიზაციების უცხოელი თანამშრომლები);

– საქართველოს მოქალაქეები (დედაქალაქისა და სხვა ქალაქების, სოფლების მცხოვრებნი, ლაგოდეხის რეგიონის მოსახლეობა).

ვიზიტორთა ჯგუფები ფიზიკური შესაძლებლობების მიხედვით:

– შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ვიზიტორები (მოხუცები, ინვალიდები, მცირეწლოვანი ბავშვები)

– ვიზიტორები გაზრდილი შესაძლებლობებით (გამოცდილი საველე მეცნიერები, საველე პირობებს მიჩვეული მოგზაურები, სპორტსმენები და ა.შ.).

ნაკრძალის დირექციას ყველა მიზნობრივი ჯგუფისთვის შესაბამისი რეკომენდაციები და შეზღუდვები ექნება. ვიზიტორთა ჯგუფები, უმეტესად, შერეული ტიპის იქნება. ნაკრძალის შესაბამისი სამსახურები თითოეული მოცემული ჯგუფისათვის გაითვალისწინებენ შესაბამის შემოთავაზებას, რეკომენდაციასა და შეზღუდვას.

შემოთავაზებები და მომსახურება:

– სასეირნო ბილიკები (ტურები);

– საკემპინგო ტერიტორიები;

– საცხენოსნო ტურები;

– ფრინველებზე და გარეულ ცხოველებზე დაკვირვების ტურები;

– კომპლექსური ტურები (სხვადასხვა ტურის ნაწილების ჩათვლით);

– ხატვა ველურ ბუნებაში;

– ფოტო და ვიდეო გადაღებები;

– დღესასწაულებზე დასწრება;

– ხალხური რეწვის ნიმუშების გამოფენები;

– საგანმანათლებლო საქმიანობის განხორციელება (საგანმანათლებლო მასალა, ეკოლოგიური ბანაკები, ექსკურსიები, სემინარები);

– სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოები;

მომსახურების სახეები:

– საინფორმაციო მომსახურება (გამოფენა, პოლიგრაფიული და აუდიო-ვიზუალური, ელექტრონული ქსელი, ვერბალური);

– უსაფრთხოება/სამაშველო მომსახურება;

– საესკორტო მომსახურება;

– საკვებით მომარაგება;

– ღამისთევა;

– სატრანსპორტო მომსახურება (მანქანა, ცხენი);

– აღჭურვილობის/დანადგარების გაქირავება (კარვები, საველე აღჭურვილობა);

ვიზიტორთა მომსახურების სფეროში თანამშრომლობა:

– თანამშრომლობა დამხმარე ზონის მოსახლეობასთან;

– თანამშრომლობა ეროვნულ და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან (ტუროპერატორებთან, სამეცნიერო ინსტიტუტებთან, სხვა საკითხებით დაინტერესებულ კომპანიებთან);

ეკოტურიზმის მენეჯმენტის გეგმის პრინციპებზე დაყრდნობით, ნაკრძალის დირექციამ შეიმუშავა და სრულად აღწერა ტურისტული ბილიკების სისტემა, რომელიც ნაკრძალის ვიზიტორთა მომსახურების ცენტრალური კომპონენტი იქნება. (იხილეთ დანართი №8).

5.7. ჰაბიტატებისა და სახეობების მენეჯმენტი (ბიოლოგიური რესურსების მართვა)

სახეობებისა და ჰაბიტატების აღდგენის პროგრამა

ამ პროგრამის მიზანია დეგრადირებული ჰაბიტატების (ძირითადად, კაბალის საძოვრების) რეაბილიტაცია. ამ ტერიტორიების გამოყენება მსხვილი ძუძუმწოვრების მიერ (დათვი, არჩვი, ჯიხვი, ირემი და შველი და სხვ.) ამჟამად მეტად შეზღუდულია. ჰაბიტატის რეაბილიტაცია და ადეკვატური დაცვა, თავისთავად, შეუწყობს ხელს იმას, რომ აღნიშნული ცხოველები ისევ დაიწყებენ ამ ტერიტორიების გამოყენებას. შესაბამისად, მკაცრი დაცვის გარდა, ცხოველთა პოპულაციების აღდგენის რაიმე სპეციალური კონსერვაციული ზომების მიღება (მაგ. რეინტროდუქცია), საჭირო არ იქნება. რაც შეეხება ჰაბიტატის აღდგენას, ამ შემთხვევაშიც, უპირატესობა მიენიჭება არამანიპულირებად მეთოდებს, ანუ თვითაღდგენის ხელშეწყობას. თუმცა, შესაძლებელია, დღის წესრიგში დადგეს მანიპულირებადი მეთოდების გამოყენებაც (ხეების დარგვა, დაცვის ინფრასტრუქტურის განვითარება და სხვ.).

აღდგენითი ღონისძიებები განხორციელდება მოწვეული სპეციალისტების დახმარებით (ადგილობრივი, საერთაშორისო), რომლებიც შეირჩევიან კონკურსის საფუძველზე.

ნაკრძალის დირექციამ ჩამოაყალიბა ბიომრავალფეროვნების აღდგენის 6-წლიანი სტრატეგია, რომელიც ითვალისწინებს ნაკრძალის ტერიტორიაზე გადაძოვილი (ეროზირებული) მდელოებისა და ცხვრის გადარეკვის გამო დეგრადირებული ტყეების აღდგენას. ამ მხრივ, მთავარ ხელისშემშლელ ფაქტორს წარმოადგენს ის, რომ ნაკრძალის ახალ ნაწილში 2800 ჰექტარი მიწის ნაკვეთი იჯარით არის გაცემული 2009 წლამდე (იხილეთ ქვეთავი 3.3.2). ამ ხელშეკრულების ვადის გასვლამდე ნაკრძალის დირექცია გააგრძელებს თანამშრომლობას იჯარის გამცემ ორგანოსთან – რაიონის ხელისუფლებასთან, იმასათვის, რომ დაცული იქნას კანონმდებლობით განსაზღვრული ძოვების ნორმები. დაგეგმილია დამატებითი ქმედებები იმისათვის, რომ თავიდან იქნას აცილებული ტყეების დაზიანება ცხვრის გადასარეკი ბილიკების გასწვრივ.

პარალელურად, აუცილებელია ძოვების სრული აკრძალვა ნაკრძალის სხვა ადგილებში.

ბუნებრივი რესურსების გამოყენება

ლაგოდეხის ნაკრძალის ტერიტორიაზე აკრძალულია ბუნებრივი რესურსების გამოყენება. ადგილობრივი მოსახლეობის მოთხოვნილების გარკვეულწილად დაკმაყოფილების მიზნით აღკვეთილის ტერიტორიაზე დაშვებულია შეშის მცირე ოდენობით მოპოვება (იჭრება მხოლოდ ბუნებრივად წაქცეული ხეები). საერთო მოცულობა 1000 კუბურ მეტრს შეადგენს წელიწადში. შეშის მოპოვება ხდება დირექციის მკაცრი კონტროლის ქვეშ.

5.8. გარემოს დაცვა (დაცვითი ღონისძიებები, საძიებო და სამაშველო საქმიანობა)

ტერიტორიის პატრულირებისა და კონტროლის სისტემა

დაგეგმილია მცველთა 7 მუდმივი სადგურის (თავშესაფრის), 3 შესასვლელის, მრავალი ამკრძალავგამაფრთხილებელი ნიშნის, თხრილებისა და სხვა სასაზღვრო გამყოფი კონსტრუქციების მოწყობა ნაკრძალისა და აღკვეთილის გარშემო. ეფექტური დაცვისთვის ტერიტორია დაყოფილია დაცვის სამ უბნად (ლაგოდეხი, გურგნიანი, მსხალგორი). დაცვით საქმიანობებს უძღვება დაცვის სამსახურის უფროსი. დაცვითი სამუშაოების მიზნობრივი და ეფექტური განხორციელებისათვის, იგი შეიმუშავებს დაცვის საოპერაციო გეგმას, რომელიც განსაზღვრავს პატრულირების განრიგსა და საპატრულო მარშრუტების ქსელს სამივე უბნისთვის. თითოეული უბნის დაცვასთან დაკავშირებულ საქმიანობას ხელმძღვანელობს უფროსი მცველი. საოპერაციო გეგმის ნებისმიერ ცვლილებას უფროსი მცველი ათანხმებს დაცვის სამსახურის ხელმძღვანელობასთან. უფროსი მცველი, მცველებთან ერთად, მონაწილეობას იღებს მის პასუხისმგებლობას დაქვემდებარებული უბნის შემოვლებში. თითოეულ უბანზე ორკვირიან ცვლაში (სამი ადამიანი თითო ცვლაში) მუშაობს 6 მცველი. საპატრულო მარშრუტის დასრულების შემდეგ უფროსი მცველი ავსებს სპეციალურ საპატრულო უწყისს, რომელშიც ასეთი ინფორმაციაა: პატრულირების დრო, მარშრუტის დასახელება/კოდი, შემსრულებლების სახელები, დაფიქსირებული კანონდარღვევების მოკლე აღწერა და სხვ. შევსებული ფორმები წარედგინება დაცვის სამსახურის უფროსს, რომელიც ამ ჩანაწერების საფუძველზე აწარმოებს სიტუაციის ანალიზს მოცემულ უბანზე (რა სახის კანონდარღვევები სჭარბობს, ვინ არის დამრღვევი, რომელი რესურსია უფრო მეტად ანთროპოგენული ზემოქმედების ქვეშ და სხვ). თვის ბოლოს, სიტუაციის ანალიზის შემდგომ, მზადდება პატრულირების განახლებული გეგმა. სამივე დაცვის უბნის ჩანაწერების საფუძველზე, დაცვის სამსახურის უფროსი ადგენს თვიურ და წლიურ ანგარიშებს.

საჭიროების შემთხვევაში დაცვის სამსახურის უფროსი, დირექტორთან შეთანხმებით, მიმართავს სამართალდამცავ ორგანოებს (პოლიციას, მესაზღვრეებს) და ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებს.

დაცული ტერიტორიის შემოვლები, ადგილისა და აუცილებლობის მიხედვით, წარმოებს მანქანით, ცხენით ან ფეხით.

პატრულირებისა და კონტროლის სისტემის ინფრასტრუქტურა და აღჭურვილობა

ნაკრძალის დაცვის სამსახურის სრულყოფილად მოქმედებისთვის, დაგეგმილია დაცვის ინფრასტრუქტურის მოწყობა, რომელიც გულისხმობს მცველთა 7 მუდმივ სადგურს (თავშესაფარს), თავლებს, შესასვლელებს, ხერგილებსა და თხრილებს, ამკრძალავ-გამაფრთხილებელ ნიშნებს. ინფრასტრუქტურა განთავსდება, ანთროპოგენული ზეწოლის თვალსაზრისით, სტრატეგიულ ადგილებზე. მცველთა სადგურები ეწყობა საპატრულო მარშრუტებზე (ადგილი შერჩეულია იმავე პრინციპის საფუძველზე). ისინი ფუნქციონირებენ დღის განმავლობაში და, საჭიროების შემთხვევაში კი, 24-საათიან რეჟიმში. მცველთა საგუშაგოების განლაგება მოცემულია 1-ლ დანართში. მცველების ცხენების განთავსებისთვის, თითოეულ სადგურზე მოეწყობა ,,მიწური“ თავლები (ზომა განისაზღვრება ცხენების რაოდენობის მიხედვით). ცენტრალური თავლა (ღია სარეკი) მოეწყობა ნაკრძალის მთავარ შესასვლელთან, ხოლო დახურული თავლები დანარჩენ ორ შესასვლელთან (მაწიმი და გურგენიანი). დაცვის ინფრასტრუქტურის დიზაინი და არქიტექტურა დაგეგმილია გარემოსთან ჰარმონიული შესაბამისობის პრინციპით.

დაცვის სამსახურის აღჭურვილობა მოიცავს: გადაადგილების საშუალებებს (ცხენები, ავტომანქანები), საკომუნიკაციო, ნავიგაციის, აუდიო-ვიდეო, საველე და სამაშველო აღჭურვილობას, სხვადასხვა ტიპის იარაღს, სრულ საზამთრო და საზაფხულო ეკიპირებას და სხვა საველე ტექნიკას.

ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობა

ლაგოდეხის ნაკრძალის გასწვრივ, საქართველო-აზერბაიჯანისა და საქართველო-რუსეთის (დაღესტნის) სახელმწიფო საზღვარზე აუცილებლია სპეციალური რეჟიმის განხორციელება. ამისათვის საჭიროა დაღესტნისა და აზერბაიჯანის სასაზღვრო ჯარებთან და გარემოსდაცვით ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის დამყარება.

ლაგოდეხის ნაკრძალის პერსონალის უფლება-მოვალეობები

მცველის უფლებაა არა მხოლოდ გამოავლინოს, არამედ აღკვეთოს დარღვევის ფაქტები შესაბამისი კანონმდებლობის ფარგლებში. სახელმწიფო საზღვრის დარღვევის ფაქტების აღკვეთა მესაზღვრეებთან კოორდინირებულად ხორციელდება. მცველები სისტემატურად ეკონტაქტებიან დაცვის სამსახურის უფროსს და, საჭიროებისამებრ, სხვა მცველებს. დანაშაულის აღკვეთის ზომები დაცულ ტერიტორიაზე ხორციელდება მცველების მიერ და განსაკუთრებულ შემთხვევებში – დარღვევის მასშტაბისა და დამრღვევთა რაოდენობის მიხედვით, ან მათი მხრიდან დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში – მცველების ჯგუფის მიერ. აღმკვეთი ღონისძიებები ოპერატიულად იმართება სამსახურის უფროსის მიერ.

საგანმანათლებლო მუშაობა და თანამშრომლობა რესურსების მომხმარებლებთან

სანაკრძალო რეჟიმის დარღვევების პრევენციის საუკეთესო საშუალებაა რესურსების არალეგალურად მომხმარებლებთან (ზოგადად მოსახლეობა, იურიდიული და ფიზიკურების პირები) საგანმანათლებლო და ცნობიერების ასამაღლებელი საქმიანობის განხორციელება. ამგვარი საქმიანობა გულისხმობს: მოსახლეობის ინფორმირებას მასმედიის საშუალებებით, საუბრებსა და შეხვედრებს. აქცენტი გაკეთდება ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა: დაცული ტერიტორიების რეჟიმის დარღვევისთვის კანონით გათვალისწინებული სანქციები, დაცულ ტერიტორიაზე და ახლომდებარე ზონებში აკრძალული და ნებადართული საქმიანობები, ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელობა, აღმოჩენილი და აღმოფხვრილი დარღვევების სტატისტიკა. ასევე მოხდება გამაფრთხილებელი განცხადებების გამოქვეყნება ბუნებრივი რესურსებით არალეგალურ სარგებლობასთან დაკავშირებით. ბუნებრივი კატასტროფების (წყალდიდობა, ხანძარი და სხვ.) დროს სამაშველო სამუშაოები, სხვა სამსახურებთან ერთად, ხორციელდება მცველების მიერ. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანია ისეთი ფუნქციების შესრულება, როგორიცაა ხანძრის ლიკვიდაცია, ფლორის და ფაუნის დაავადებათა კერების გამოვლენა და სხვ).

შესაძლებლობების გაზრდა და ტრენინგები

დაცვის სამსახურის პროფესიული დონის ასამაღლებლად ნაკრძალის დირექცია აწარმოებს ტრენინგებს უსაფრთხოების დაცვის დარგში. დირექცია ესწრება შიდა, ადგილობრივ და საერთაშორისო სასწავლო კურსებს. აღნიშნული ტრენინგები ეძღვნება იარაღის გამოყენების შესწავლას, დარღვევათა პრევენციისა და აღკვეთის ზომების გატარებას, პატრულირებას (ტერიტორიის შემოვლებს), საველე ტექნიკის ათვისებას, დაცულ ტერიტორიაზე ბიომრავალფეროვნების მთავარი კომპონენტების და ბუნებრივი რესურსების მონიტორინგს, გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების და სამაშველო უნარ-ჩვევების ამაღლებას და ინგლისური ენის შესწავლას.

5.9. სამეცნიერო კვლევა, მონიტორინგი და სოციოლოგიური კვლევა

სამეცნიერო-კვლევით ორგანიზაციებთან და საგანმანათლებლო ინსტიტუტებთან კონტაქტების დამყარება, მიმდინარე კვლევითი სამუშაოების ხელშეწყობა და კონტროლი

ლაგოდეხის ნაკრძალსა და აღკვეთილში სამეცნიერო კვლევის მიზანია მიმდინარე ბუნებრივი პროცესების შესწავლა და სამეცნიერო ბაზის შექმნა, რაც ხელს შეუწყობს ეკოსისტემის მთლიანობის რღვევის საწინააღმდეგო ეფექტური პრევენციული ზომების დაგეგმვასა და განხორციელებას, ჰაბიტატებისა და სახეობების მენეჯმენტის გაუმჯობესებას. ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექცია ყველანაირად ხელს უწყობს სამეცნიერო საქმიანობას ქვეყნის შიგნით და გარეთ არსებული სამეცნიერო პოტენციალის გამოყენებით (იხილეთ დანართი №9: სამეცნიერო კვლევის პრიორიტეტები). თვით დირექცია კი საკუთარ ადამიანურ და ფინანსურ რესურსებს მთლიანად სამინიტორინგო საქმიანობისკენ მიმართავს.

სამეცნიერო კვლევების განხორციელების მიზნით ნაკრძალის დირექცია გამოიყენებს როგორც საკუთარ შემოსავალს (მოგება, შემოწირულობები), ასევე გრანტებს და პარტნიორი ორგანიზაციებისგან ხელშეკრულების საფუძველზე მიღებულ ფინანსურ წყაროებს.

დაცულ ტერიტორიაზე სამეცნიერო და საგანმანათლებლო საქმიანობის განსახორციელებლად შესაბამისი თანხმობის მისაღებად საჭიროა შემდეგი პროცედურების გავლა:

განმცხადებელი წარმოადგენს პროექტს, რომელშიც აღწერილი უნდა იყოს საქმიანობის ადგილი, დრო, თემა, მოკლე ინფორმაცია განმცხადებლის შესახებ, კვლევის/საგანმანათლებლო საქმიანობის მეთოდოლოგია (დეტალურად უნდა აიწეროს კვლევასთან დაკავშირებული ნებისმიერი მანიპულირება, საველე სამუშაოს პერიოდულობა და სიხშირე, სინჯების აღება და მოსალოდნელი ზეგავლენისა და რისკების შეფასება);

ნაკრძალის დირექცია აცნობებს განმცხადებელს იმის შესახებ, თუ რა პერიოდში იქნება მიღებული გადაწყვეტილება. დირექცია განიხილავს პროექტს და განსაზღვრავს შემდგომ პროცედურას:

1. თუ მოცემული პროექტი ეთანხმება ნაკრძალის პრიორიტეტებს და ზეგავლენა მინიმალურია, დირექცია ამზადებს სტანდარტულ კონტრაქტს, რომელიც სრულად განსაზღვრავს მხარეების უფლებამოვალეობებს. კონტრაქტი და განაცხადი (პროექტი) გადაეგზავნება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტს დადასტურებისთვის. ამ ტიპის კვლევების ჩატარება იქნება უფასო.

2. თუ პროექტი არ იძლევა ნათელ წარმოდგენას ნაკრძალის პრიორიტეტებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით და/ან შეიცავს გაურკვეველ საკითხებს (განსაკუთრებით ბიომრავალფრეოვნებაზე ზემოქმედების თვალსაზრისით), დირექცია იწყებს მოლაპარაკებას განმცხადებელთან და მოითხოვს შესაბამის ცვლილებებსა და დამატებით განმარტებებს. გადაწყვეტილების მიღებაში, საჭიროებისამებრ, ჩაერთვება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი და დამოუკიდებელი ექსპერტები. იმ შემთხვევაში, თუ განმცხადებელთან შეთანხმების მიღწევა ვერ მოხერხდება, დირექცია მოცემული კვლევების ჩატარებაზე თნხმობას არ გასცემს. თუ დირექციასა და განმცხადებელს შორის შეთანხმება შედგება, დირექცია ამზადებს შესაბამის კონტრაქტს, რომელიც სრულად განსაზღვრავს მხარეების უფლებამოვალეობებს. კონტრაქტი და განაცხადი (პროექტი) გადაეგზავნება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტს დადასტურებისთვის. თუ პროექტის საბოლოო შეთანხმებული ვარიანტის მიხედვით მოცემული კვლევა არ შედის ამ მენეჯმენტის გეგმით განსაზღვრულ პრიორიტეტებში, შესაბამისი თანხმობა იქნება ფასიანი.

3. თუ წარმოდგენილი პროექტი მიუღებელია (თემა საერთოდ არ ეხმიანება პრიორიტეტებს, პროექტი შედგენილია არადამაკმაყოფილებელ დონეზე, პოტენციურად გამოიწვევს სერიოზულ ზეგავლენას ბიომრავალფრეოვნებაზე), დირექცია წერილობითი არგუმენტაციით მიმართავს დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტს და აღძრავს შუამდგომლობას, რათა განმცხადებელს უარი ეთქვას მოცემული პროექტის განხორციელებაზე. დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი ოფიციალურ უარს ეუბნება (წერილობითი ფორმით) განმცხადებელს.

ნაკრძალის დირექცია აკონტროლებს სამეცნიერო კვლევების მიმდინარეობას;

ორმხრივი წინასწარი შეთანხმების საფუძველზე, სამცნიერო კვლევითი პროექტი შესაძლებელია გულისხმობდეს ნაკრძალის დირექციის მხრიდან მჭიდრო თანამონაწილეობას;

ნაკრძალის დირექციას შეუძლია გააუქმოს კონტრაქტი, თუ განმცხადებლის საქმიანობა არ შეესაბამება კონტრაქტით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობებს.

უწყვეტი მონიტორინგის პროგრამა

ნაკრძალის დირექცია ახორციელებს ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში მომზადებული გეგმის მიხედვით (იხ. თავი 6.9).

ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის ძირითადი მიზანია მცენარეთა და ცხოველთა თანასაზოგადოებებსა და საკვანძო სახეობებზე ინფორმაციის სისტემატური მოგროვება, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს საკვანძო სახეობების პოპულაციების სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნება გრძელვადიან პერსპექტივაში. ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი ტარდება რესურსების მართვის სპეციალისტის ხელმძღვანელობით, ხოლო საველე მონაცემებს აგროვებენ მცველები. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, მონიტორინგის მიზნებიდან გამომდინარე, მონიტორინგში შეიძლება ჩაერთონ მოწვეული ექსპერტები და მოხალისეები (სტუდენტები, დამოუკიდებელი ექსპერტები, არასამთავრობო და სამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები). ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი მოიცავს ან მჭიდროდ უკავშირდება ისეთ საქმიანობებს, როგორიცაა:

– დაცული ტერიტორიის შესაძლებლობების განვითარება (მონიტორინგის მეთოდები, GPS/GIS);

– მონიტორინგის წლიური გეგმების შემუშავება;

– მონიტორინგის საქმიანობების განხორციელება (საველე სამუშაო);

– მონიტორინგის შედეგების შეფასება და შესაბამისი ანგარიშების მომზადება;

– მონიტორინგის შედეგების მიხედვით მენეჯმენტის ადაპტაცია;

– მონაცემთა ბაზის წარმოება და განახლება;

– თანამშრომლობა სამეცნიერო-კვლევით ინსიტუტებთან, უნივერსიტეტებთან, არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან;

– ტრანსსასაზღვრო სამეცნიერო ურთიერთობების განვითარება;

თავი 6 – მენეჯმენტის პროგრამები

მენეჯმენტის გეგმის ამ ნაწილში წარმოდგენილია მენეჯმენტის პროგრამების სრული ჩამონათვალი. მენეჯმენტის პროგრამებში, კონკრეტული პროექტების ფორმით, ასახულია მენეჯმენტის გეგმის ძირითადი სტრატეგიული მიმართულებები. ქვემოთ მოცემულია თითოეულ პროგრამაში დაგეგმილი პროექტების მოკლე აღწერა: პროექტის პრიორიტეტულობა, მოსალოდნელი შედეგები, წინასწარი ბიუჯეტი და სხვ. (მთლიანი ბიუჯეტის განაწილება მოცემულია მე-12 დანართში). მენეჯმენტის პროგრამების კატეგორიზაცია (დაჯგუფება) გაკეთდა იმავე ლოგიკით, როგორც სტრატეგიული მიმართულებების კატეგორიზაცია საქმიანობის სფეროებად (თავში 5).

6.1 ადმინისტრაციის პროგრამა

6.1.1 შტატები და ხელფასები

შედეგი: ქმედითუნარიანი ადმინისტრაციული სტრუქტურის ჩამოყალიბება ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექციის ფარგლებში.

აღწერა: ამ ქვეპროგრამის მთავარი მიზანია ისეთი ორგანიზაციული სტრუქტურის ჩამოყალიბება, რომელიც მაქსიმალურად უზრუნველყოფს ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალისა და აღკვეთილის ეფექტურ ფუნქციონირებას. თანამშრომელთა სამუშაოს აღწერა (უფლებამოვალეობები) მოცემულია მე5 დანართში. სახელფასო განაკვეთები და ბიუჯეტი მოცემულია მე-12 დანართში. რეორგანიზაციის შემდეგ დირექციას ეყოლება 28 მუდმივი და 4 შტატგარეშე თანამშრომელი. დირექციის თანამშრომელთა სია მოცემულია ცხრილში (ასევე, იხილეთ მე-5 დანართი: ნაკრძალის ორგანიზაციული სტრუქტურის დიაგრამა). 2006 წლის ბიუჯეტი საშუალებას არ იძლევა სრულად დაკომპლექტდეს ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექცია (ეფექტური მენეჯმენტისთვის აუცილებელია დირექციას ყავდეს რესურსების მართვის ორი სპეციალისტი, რომლებიც პასუხისმგებელნი იქნებიან, ერთის მხრივ, კვლევასა და მონიტორინგზე, მეორეს მხრივ კი, ბუნებრივი რესურსების მდგრად გამოყენებაზე; ტერიტორიული დაყოფის თვალსაზრისით, აუცილებელია სამი უფროსი მცველის არსებობა; ასევე, სასურველია ვიზიტორთა ცენტრის თანამშრომელთა საშტატო ერთეულების დამატება). 2007 წლიდან ნავარაუდებია სახელმწიფო დაფინანსების 10%-იანი ზრდა, რაც შესაბამისად აისახება დირექციის საშტატო ერთეულების განაწილებაზე.

 

საშტატო ერთეულები	რაოდენობა
დირექტორი	1
დირექტორის მოადგილე	1
მდივანი	1
დაცვის (რეინჯერთა) სამსახურის უფროსი	1
უფროსი მცველი (რეინჯერერი)	2
მცველი (რეინჯერი)	18
მთავარი ბუღალტერი	1
საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და ინტერპრეტაციის სპეციალისტი	1
რესურსების მართვის სპეციალისტი	1
ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი	1
შტატგარეშე თანამშრომლები
დამლაგებელი	1
დურგალი	1
მძღოლი	1
მექანიკოსი	1

პერიოდი: 2003-08

ბიუჯეტი: 155 869 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყარო: სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, ნაკრძალის დირექცია

6.1.2. პროგრამების განხორციელებისთვის აუცილებელი აღჭურვილობის შესყიდვა

შედეგი: აუცილებელი აღჭურვილობის სიის განსაზღვრა, აღჭურვილობის შეძენა, გამოყენების წესების დადგენა

აღწერა: აღჭურვილობა, რომელიც აუცილებელია დირექციის შეუფერხებელი ფუნქციონირებისთვის და სამენეჯმენტო პროგრამების განსახორციელებლად, შესყიდულ უნდა იქნას ამ პროგრამის ფარგლებში. აუცილებელი აღჭურვილობა მიეკუთვნება შემდეგ კატეგორიებს:

– სატრანსპორტო საშუალებები;

– საოფისე აღჭურვილობა;

– კვლევისა და მონიტორინგის აღჭურვილობა;

– აუდიო-ვიდეო აღჭურვილობა საინფორმაციო ცენტრისთვის;

– აღჭურვილობა სახელოსნოსთვის და სატრანსპორტო საშუალებებისთვის;

– დაცვის სამსახურის აღჭურვილობა.

შენიშვნა: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის მიერ უკვე შეძენილია გარკვეული აღჭურვილობა. ამ პროგრამის ფარგლებში გაგრძელდება შესყიდვები და შეივსება საჭირო აღჭურვილობის ჩამონათვალი.

განხორციელების პერიოდი: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 377 432 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წწ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; ნაკრძალის დირექციის აღჭურვილობის სპეციალისტი.

6.1.3 ზოგადი ადმინისტრირება (საოპერაციო ხარჯები)

შედეგი: საოპერაციო ხარჯების დაფარვა

აღწერა: ამ პროგრამის ბიჯეტით გათვალისწინებული სახსრები წარმოადგენს ერთიანად გასაცემ თანხას, რომელიც უნდა დაიხარჯოს ნაკრძალის დირექციის საოპერაციო ხარჯებისთვის, კონსულტაციებისა და კოორდინირებისთვის. ამ თანხის უდიდესი ნაწილის გამოყენება მოხდება ისეთი ხარჯების დასაფარავად, როგორიცაა:

– ინფრასტრუქტურის მოვლა და შენარჩუნება;

– ტრანსპორტის მოვლა და საწვავი

– ცხენებისა და ძაღლების ვეტმომსახურება და საკვები

– საოფისე ხარჯები

– აღჭურვილობა

– კონსულტაციები

– გაუთვალისწინებელი ხარჯები

პერიოდი: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 98 758 აშშ დოლარი (იხ. ასევე ბიუჯეტის ცხრილი, დანართი 12)

დაფინანსების წყარო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში – საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: ნაკრძალის დირექცია, საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

6.1.4 წლიური სამუშაო გეგმების მომზადება

შედეგი: ყოვლისმომცველი წლიური საოპერაციო გეგმის მომზადება, რომელიც მოიცავს მონიტორინგის გეგმასა და ბიუჯეტს.

აღწერა: დებულების შესაბამისად, ნაკრძალის დირექცია ვალდებულია, ყოველწლიურად მოამზადოს საოპერაციო გეგმა, როგორც ეს გათვალისწინებულია ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის, საჯარო სამართლის იურიდიული პირის დებულების შესაბამისად. საოპერაციო გეგმა მომზადდება მენეჯმენტის გეგმისა და ყოველწლიური შეფასების პროცედურების საფუძველზე (ეს უკანასკნელი მოიცავს ნაკრძალის მენეჯმენტის ეფექტურობის ყოველწლიურ მიმოხილვას, სოციალურ-ეკონომიკურ მონიტორინგს, გარემოს მონიტორინგს, დაცული ტერიტორიის მენჯმენტის ეფექტურობის მონიტორინგს).

პერიოდი/სიხშირე: ყოველი წლის ბოლოს

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: 2005-06 წლებში – საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში – საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: დაცული ტერიტორიის დირექტორი

6.1.5 წლიური ანგარიში

შედეგი: ნაკრძალის დირექციის საქმიანობის მუდმივი დოკუმენტირების მექანიზმის შექმნა; სამეცნიერო სამუშაოებისა და მონიტორინგის დოკუმენტირება;

აღწერილობა: წლიური ანგარიში წარმოადგენს ნაკრძალის დირექციის მიერ განხორციელებული ყველა საქმიანობის (მენეჯმენტის გეგმით განსაზღვრული საქმიანობის 9-სფეროში განხორცილებული აქტივობების) მოკლე ჩამონათვალს. წლიური ანგარიში, ასევე, მოიცავს ინფორმაციას ნაკრძალის ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ მიმდინარე ნებისმიერ მოვლენაზე, რომელიც გავლენას ახდენს დაცულ ტერიტორიაზე. წლიური ანგარიში წარმოადგენს საჯარო, ყველასათვის ხელმისაწვდომ დოკუმენტს, რომელიც უნდა დაიწეროს პოპულარულ ენაზე და გააშუქებს ნაკრძალის მენეჯმენტის საკითხებს. წლიურმა ანგარიშებმა ხელი უნდა შეუწყოს მენეჯმენტის გამჭვირვალობას და საზოგადოების მხრიდან ნდობის მოპოვებას. წლიური ანგარიშები მოიცავს ინფორმაციასა და სიახლეებს ისეთ სფეროებში, როგორიცაა: ვიზიტორების რაოდენობა, დარღვებები, ღირსშესანიშნავი მოვლენები, ძირითადი საბიუჯეტო ხარჯები, გარემოსდაცვითი პოლიტიკა და კანონმდებლობა, ,,ბუნების მატიანეს” გამოცემა, მომავალი წლის პროგნოზები და ა.შ. მონიტორინგის შედეგები. შეფასება უნდა აისახოს გრაფიკულად, ცხრილებში და მას უნდა დაერთოს სათანადო განმარტებები. წლიური ანგარიშები, აგრეთვე, განთავსდება ნაკრძალის ვებგვერდზე.

პერიოდი/სიხშირე: ყოველწლიურად

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: 2005-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები;

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, ნაკრძალის დირექციის სხვა თანამშრომლები.

6.1.6 მენეჯმენტის ეფექტურობის თვითმონიტორინგი (მონიტორინგი და შეფასება)

ნაკრძალის მენეჯმენტის ყოველწლიური განხილვები ეფუძნება 5 რეგულარულ პროცედურას, რომელიც მოიცავს: (1) დეტალური წლიური ანგარიშის მომზადებას; (2) სოციალურ-ეკონომიკურ მონიტორინგს; (3) მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასებას; (4) გარემოს მონიტორინგსა და (5) კონცესიონერების მონიტორინგს.

6.1.6.1. ყოველწლიური დეტალური განხილვები

შედეგი: ნაკრძალის დირექციის მიერ სტანდარტული მონიტორინგისა და შეფასების მექანიზმის დანერგვა მართვის ეფექტურობის შესაფასებლად.

აღწერა: განხორციელდება თითოეული საქმიანობის მონიტორინგი, დასახული მიზნებისა და მიღწეული შედეგების შედარების გზით. აუცილებლობის შემთხვევაში გაკეთდება კომენტარები და მომზადდება შეფასებითი მოხსენებები. შეფასებითი მოხსენება გააერთიანებს ხუთივე რეგულარული შეფასების შედეგებს და იგი უნდა დაეფუძნოს შემდეგი წლის სამუშაო გეგმას.

პერიოდი/სიხშირე: წელიწადში ერთხელ

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: 2006 წ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-2008 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: დირექტორი

6.1.6.2. სოციალურ-ეკონომიკური მონიტორინგი

შედეგი: სოციალურ-ეკონომიკური მონიტორინგისა და შეფასების სქემის ინტეგრირება მენეჯმენტის ეფექტურობის მონიტორინგის სტანდარტულ პროცედურაში.

აღწერა: ორგანიზაცია გორბიმ, დაცული ტერიტორიების განივთარების პროექტის ფარგლებში, შეიმუშავა სოციალურ-ეკონომიკური მონიტორინგისა და შეფასების მეთოდი და კითხვარი. იგი გულისხმობს სოციოლოგიურ კვლევას და მიზნად ისახავს გამოავლინოს ნაკრძალის რეორგანიზაციის შემდეგ მომხდარი ცვლილებები ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაში. კვლევის შედეგად, ასევე, გაირკვევა მოსახლეობის დამოკიდებულება ნაკრძალისა და მისი დირექციის მიმართ. კვლევა ტარდება წელიწადში ერთხელ. კითხვარები შესავსებად დაეგზავნება 200-მდე შემთხვევით შერჩეულ ოჯახს. მიღებული შედეგები გამოყენებულ იქნება წლიური სამუშაო გეგმის შედგენასა და, თუ საჭიროა, სამენეჯმენტო სტრატეგიის დასახვეწად. ნაკრძალის დირექციის თანამშრომლები გაივლიან ტრენინგს ამ მეთოდის გამოყენებასთან დაკავშირებით. კითხვარი წარმოდგენილია მე-10 დანართში.

პერიოდი/სიხშირე: წელიწადში ერთხელ.

ბიუჯეტი: 18 247 აშშ დოლარი (დახარჯულია მეთოდის შემუშავებაზე; ყოველწლიური სოციალურ-ეკონომიკური მონიტორინგის განხორციელება გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში; ასევე იხ. დანართი 12)

დაფინანსების წყარო: 2003-06 წლებში – საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი. 2007-08 წლებში – საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის სპეციალისტი

6.1.6.3. მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების ინსტრუმენტი

შედეგი: მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების სტანდარტული მექანიზმის შემუშავება.

აღწერილობა: მსოფლიო ბანკისა და WWF-ის ალიანსის მიერ შემუშავებული მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების ინსტრუმენტი წარმოადგენს მონაცემების შეგროვების მოსახერხებელ საშუალებას იმისთვის, რომ მოხდეს პროგრესის შეფასება. დაცული ტერიტორიის თანამშრომლები სწრაფად და მარტივად შეავსებენ მოცემულ კითხვარს. ამ ინსტრუმენტის საშუალებით, ასევე, შესაძლებელია უნიფიცირებული საანგარიშგებო სისტემის ჩამოყალიბება ქვეყანაში არსებული ყველა დაცული ტერიტორიისთვის. კითხვარი წარმოდგენილია მე-10 დანართში.

პერიოდი/სიხშირე: ყოველწლიურად

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: ნაკრძალის დირექტორი და თანამშრომლები

6.1.6.4. საკონცესიო საქმიანობაზე მონიტორინგი

შედეგი: მონიტორინგის სქემის შემუშავება კონცესიონერების საქმიანობის აღსაღრიცხად და შესაფასებლად.

აღწერა: მონიტორინგის სქემამ უნდა უზრუნველყოს მომსახურების ხარისხისა და კონცესიონერებზე გაცემული ქონების მდგომარეობის შეფასება (სატრანსპორტო საშუალებები და აღჭურვილობა).

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ 6 თვეში ერთხელ, მას შემდეგ რაც გაიცემა პირველი კონცესია.

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: ფინანსური სპეციალისტი

6.1.7. ექვსწლიანი სამენეჯმენტო გეგმის განხილვა და კორექტირება

შედეგი: სამენეჯმენტო გეგმის ყველა ასპექტის დეტალური განხილვა, ცლილებების შემუშავება, შემდეგი სამენეჯმენტო გეგმის შემუშავება

აღწერა: სამენეჯმენტო გეგმის 6-წლიანი განხილვა მოიცავს წინა გეგმის სრულ შეფასებას. ის მოიცავს საქმიანობების შეფასებას უკანასკნელი 5 წლის მანძილზე და იკვლევს სამენეჯმენტო მიზნებისა და სტრატეგიების კორექტირების საჭიროებებს. შეფასებისთვის ინფორმაციის მთავარი წყარო იქნება წლიური ანგარიშები (მათ შორის გარემოზე მონიტორინგის ანგარიში), ყოველწლიური სოციალური კვლევები და ნაკრძალის მენეჯმენტის ყოველწლიური დეტალური განხილვები. შეფასების შედეგი იქნება სამენეჯმენტო გეგმის ლოგიკური სტრუქტურის შემდგომი დახვეწა და ახალი სამენეჯმენტო პროგრამის ჩამოყალიბება მომდევნო 6 წლისათვის.

პერიოდი/სიხშირე: იანვარი – ივლისი 2008 წ., ახალი მენეჯმენტის გეგმის მიღება – 2008 წლის მეორე ნახევარი

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია საოპერაციო ხარჯებში

დაფინანსების წყარო: სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, ნაკრძალის დირექცია, მოწვეული სპეციალისტები.

6.2. ინფრასტრუქტურის განვითარების პროგრამა

6.2.1. ადმინისტრაციული და ვიზიტორთა ცენტრის აღდგენა და განახლება

შედეგი: დირექციის ძველი შენობისა და სასტუმროს სარემონტოდ პროექტის მომზადება და განხორციელება.

აღწერა: დაცული ტერიტორიების სრულფასოვანი მუშაობის უზრუნველსაყოფად ლაგოდეხის ნაკრძალის შესასვლელთან მდებარე დირექციის ძველ შენობასა და სასტუმროს ჩაუტარდება სრულფასოვანი რემონტი. ამ შენობებში განლაგდება პერსონალის სამუშაო ოთახები, მისაღები ოთახები სტუმრებისთვის, საინფორმაციო ცენტრი და სხვა დამხმარე სათავსოები.

პერიოდი: 2006

ბიუჯეტი: 270 000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყარო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი, ტენდერში გამარჯვებული კომპანია

6.2.2. ტურიზმის ინფრასტრუქტურის შექმნა

შედეგი: ინფრასტრუქტურის დაპროექტება და მოწყობა ტურიზმის განვითარების სტრატეგიის შესაბამისად

აღწერა: აღნიშნული ქმედება მიზნად ისახავს ინფრასტრუქტურის შექმნას, რომელიც აუცილებელია ეკოტურიზმის განსავითარებლად. დაგეგმილია შეიქმნას: საინფორმაციო ცენტრები, შესასვლელები, საკემპინგო მოედნები, ბილიკები, სპეციალური ნიშნებით აღნიშნული მარშრუტები, საინფორმაციო დაფები, ბარიერები სახიფათო მონაკვეთებზე, პანორამული გადასახედები. დაგეგმილი ინფრასტრუქტურის რუკა მოცემულია №1 დანართში.

გზები და სპეციალური ბილიკები:

– ცენტრალური ბილიკი (ლაგოდეხის პატარა ჩანჩქერი)

– მაწიმი (მაჭის ციხე)

– გურგენიანი (ნინოსხევის ჩანჩქერი)

–ლაგოდეხის ტრავერსი (წრიული ბილიკი)

ვიზიტორთა/საინფორმაციო ცენტრები და შესასვლელები:

– ცენტრალური შესასვლელი (,,ლაგოდეხი“ – ვიზიტორთა ცენტრი)

– ,,გურგენიანი“ (საინფორმაციო ცენტრი)

– ,,მაწიმი“ (საინფორმაციო ცენტრი).

პანორამული გადასახედები:

– დედიმოვის ნაშლები, დიდი ქოჩალო, ზღვის დონიდან 2700 მ-ზე

– ლაგოდეხის ხეობის პანორამა, ზღვის დონიდან 2900 მ-ზე

– ნინოს ხევის პანორამა, ზღვის დონიდან 2850 მ-ზე

საკემპინგო მოედნები:

– ცენტრალური ,,ლაგოდეხი“ (ადმინისტრაციული შენობის/ვიზიტორთა ცენტრის მახლობლად)

– ,,მაწიმი“

– ,,მიტოს სერი“

– ,,გურგენიანი“

– ,,შავი კლდეების ტბა“

– ,,უღელტეხილის ქედი“

საპიკნიკო ადგილები:

– ცენტრალური ,,ლაგოდეხი“ (წყაროს მახლობლად)

– ,,გურგენიანი“

– ,,მაწიმი“

ავტოსადგომები:

– ცენტრალური ,,ლაგოდეხი“

– ,,გურგენიანი“

– ,,მაწიმი“

პერიოდი: 2006 წ.

ბიუჯეტი: 264 000 აშშ დოლარი.

დაფინანსების წყარო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი.

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი, ტენდერში გამარჯვებული კომპანია/ჯგუფი.

6.2.3. კანონაღსრულების ინფრასტრუქტურის შექმნა

შედეგი: ინფრასტრუქტურის დაპროექტება და მოწყობა კანონაღსრულების სტრატეგიის შესაბამისად.

აღწერა: დაცვის სამსახურის ეფექტური ფუნქციონირებისთვის აუცილებელია შეიქმნას დაცვის სპეციალური ინფრასტრუქტურა. გათვალისწინებული ინფრასტრუქტურა მოიცავს: მცველთათვის მუდმივ და დროებით თავშესაფრებს, თავლებს, ხერგილებს, ამკრძალავ-გამაფრთხილებელ ნიშნებს, თხრილებსა და ღობეებს.

ეკლიანი მავთულის ღობეები, რომელიც ტრიფოლიატით დაიფარება, განლაგდება აღკვეთილის სამხრეთ საზღვარზე, განსაკუთრებით იმ ტერიტორიებზე, რომელიც სოფლებს ესაზღვრება. ღობის მთლიანი სიგრძე დაახლოებით 26 კმ იქნება.

მოეწყობა მცველთა შემდეგი სადგურები:

1. ,,მეტეო სადგური”

2. ,,პრინცის ბინა”

3. ,,ნინოს გორა”

4. ,,უღელტეხილის ქედი”

5. ,,რაჭისუბანი”

6. ,,გურგენიანი” (ინტეგრირებული იქნება საინფორმაციო ცენტრთან)

7. ,,მაწიმი” (ინტეგრირებული იქნება საინფორმაციო ცენტრთან)

მცველთა თითოეული თავშესაფრის მთავარი მონახაზი შემუშავებულია ნაკრძალის დირექციის მიერ. თავშესაფრებისა და თავლების დაპროექტება და მათი განთავსება უნდა მოხდეს ისე, რომ დაკმაყოფილდეს გარემოს დაცვითი მოთხოვნები. თავშესაფრების არქიტექტურა ჰარმონიზებული იქნება ბუნებრივ გარემოსთან. მშენებლობისთვის გამოყენებული იქნება ადგილობრივი ბუნებრივი მასალები (ხე, ქვა, კრამიტი).

ამკრძალავი-გამაფრთხილებელი ნიშნულები:

ხერგილები:

1. ,,მაწიმი 2"

2. ,,რაჭისუბანი”

3. ,,გეოლოგის წყარო” (მდებარეობს მთავარი შესასვლელის დასავლეთით)

4. ,,სოფელი ხიზა”

თხრილები (საერთო სიგრძე 7 კმ):

1. მაწიმი (2.5 კმ)

2. რაჭისუბანი (0. 5 კმ)

3. ,,ცენტრალური” (0.5 კმ)

4. სოფელი კავშირი (0. 5 კმ)

5. სოფელი კავშირი – ხიზას უღელტეხილი (0. 5 კმ)

6. ,,გურგენიანის საფუტკრე” (0. 5 კმ)

7. ,,გურგენიანის ბამბუკები” (0.2 კმ)

პერიოდი: 2006 წ.

ბიუჯეტი: გათვალისწინებულია 6.2.2-ის ბიუჯეტში

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი.

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი, ტენდერში გამარჯვებული კომპანია/ჯგუფი.

6.2.4. დემარკაცია

შედეგი: ნაკრძალისა და აღკვეთილის საზღვრების დემარკაცია, მიწის კადასტრში მონაცემთა რეგისტრაცია.

აღწერა: აღნიშნული ღონისძიების მიზანია ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის გამოცალკევება მიმდებარე ტერიტორიებისგან და ამ ტერიტორიებზე არსებული ბიოლოგიური მრავალფეროვნების დაცვა. ორთორექტიფიცირებული კოსმოსური ფოტოების გამოყენებით (რეზოლუცია – ერთი მეტრი) შესაძლებელი გახდა დაცული ტერიტორიებისთვის მაქსიმალურად ზუსტი მსხვილმასშტაბიანი ორთორუკების მომზადება და დაცული ტერიტორიების საზღვრების დაზუსტება. ამჟამად უკვე განთავსებულია ზუსტი სასაზღვრო ნიშნულები მთელ პერიმეტრზე. მათი განლაგება ასიმეტრიულია. განლაგების სიმჭიდროვე გეოგრაფიულად გამოკვეთილ საზღვრებში (ხეობა, მდინარის ნაპირი, ქედი და ა.შ.) მცირდება, დაცვის თვალსაზრისით კრიტიკულ ადგილებში კი – იზრდება (ასეთ ადგილებში ნიშნულები ვიზუალურად ადვილად უნდა აღიქმებოდეს).

ლაგოდეხის ნაკრძალი სულ მოიცავს 100 სასაზღვრო ნიშნულს, ხოლო აღკვეთილი – 180 ნიშნულს (სულ 280 წერტილი).. სასაზღვრო ნიშნული ბეტონის წაკვეთილი პირამიდაა, რომელშიც ჩამონტაჟებულია ალუმინის ოთხკუთხა ფირფიტა (პირამიდის პარამეტრებია: სიგრძე 40 სმ, სიგანე 40 სმ, სიმაღლე 25 სმ). ფირფიტაზე ამოტვიფრულია დაცული ტერიტორიის აღმნიშვნელი ქართულ-ინგლისური წარწერა და სასაზღვრე წერტილის რიგითი ნომერი, აგრეთვე ისარი, რომელიც მიუთითებს დაცული ტერიტორიის მიმართულებას. თითოეული ნიშნული დატანილია რუკაზე.

პერიოდი: 2004-05 წწ.

ბიუჯეტი: 60,522 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი.

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, ტენდერში გამარჯვებული კომპანია; ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი.

6.3 შესაძლებლობების გაზრდა და ტრენინგი

6.3.1 გამოცდილების გაზიარება

შედეგი: თანამშრომლობის განვითარება უცხოეთის შესაბამის ორგანიზაციებთან, გამოცდილების გაცვლის პროგრამების ჩამოყალიბება და განხორციელება

აღწერა: ევროპისა თუ ამერიკის დაცული ტერიტორიების სამსახურებს (მაგ. აშშ-ს ეროვნული პარკების სამსახური) გააჩნიათ მრავალწლიანი გამოცდილება დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებისა და მართვის სფეროში. დაგეგმილია გამოცდილების გაზიარება ამგვარ ორგანიზაციებთან (მაგ. თანამშრომელთა გაცვლითი ვიზიტების მოწყობა, უახლესი მეთოდოლოგიების, პროგრამებისა და სამაგალითო მენეჯმენტის გეგმების ერთობლივი განხილვა.)

პერიოდი: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 30,000 დოლარი.

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წწ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი. 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საერთაშორისო პარტნიორი ორგანიზაციები და ლაგოდეხის ნაკრძალის თანამშრომლები.

6.3.2 მცველების ტრენინგი კანონაღსრულების სფეროში

შედეგი: მცველები გაივლიან კვალიფიციური სპეციალისტების მიერ მომზადებულ სპეციალურ კურსებს.

აღწერა: ნაკრძალის დირექცია და საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრი ჩაატარებენ სატრენინგო კურსებს დაცვითი საქმიანობის წარმართვის შესახებ; ეს კურსები მიზნად ისახავს მცველთა პროფესიული დონის ამაღლებას (პირველი ასეთი კურსი, საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრის მოწვევით, აშშ-ის ეროვნული პარკების სამსახურმა 2003 წლის ივნისში ჩაატარა).

ტრენინგის თემებია: აღმკვეთი ღონისძიებები, მოკვლევა, საძიებო და სამაშველო საქმე, პირველადი დახმარების გაწევა, იარაღისა და დაცვითი აღჭურვილობის გამოყენება.

აღმკვეთი ღონისძიებები მოიცავს: დამრღვევთა დაკავებას, ძებნას, იარაღის კონფისკაციას, დარღვევებზე შესაბამისი დოკუმენტაციის შედგენას.

მოკვლევა ითვალისწინებს: დაცული ტერიტორიების რეჟიმის დარღვევის ადგილის ინსპექტირებას, მტკიცებულებების შეგროვებას, გამოძიებისთვის შესაბამისი დოკუმენტაციის მომზადებას.

სამაშველო და პირველადი დახმარების ღონისძიებები მოიცავს: დახმარების გაწევას საგანგებო მდგომარეობაში, პირველადი დახმარების გაწევას, დაზარალებულთა სამედიცინო დაწესებულებამდე უსაფრთხო ტრანსპორტირებას.

იარაღის გამოყენების თემა მოიცავს: იარაღის გამოყენებასა და შენახვის წესებს.

დაცვითი მოწყობილობის გამოყენების თემა მოიცავს: უნარ-ჩვევების შეძენას ისეთ საკითხებში, როგორიცაა დაცვითი საქმიანობისთვის აუცილებელი სატრანსპორტო და კომუნიკაციის საშუალებები, სატელიტური ნავიგაციიის სისტემა (GPS), აუდიოვიდეო ტექნიკისა და საველე აღჭურვილობის გამოყენება.

პერიოდი/სიხშირე: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 6 977 აშშ დოლარი.

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: აშშ-ის ეროვნული პარკების სპეციალისტები და ნაკრძალის თანამშრომლები.

6.3.3. ტრენინგი სამუშაოდან მოუწყვეტლად

შედეგი: ნაკრძალის დირექციისთვის ტრენინგის პროგრამის შემუშავება და განხორციელება (კომპიუტერი, ენები, კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები, გუნდური მუშაობის პრინციპები, ცნობიერების ამაღლება, პედაგოგიური უნარ-ჩვევები, გარემოზე დაკვირვებები და სხვ.)

აღწერა: ტრენინგის სპეციალური პროგრამა შემუშავდება და მიესადაგება ნაკრძალის საჭიროებებს.

პერიოდი/სიხშირე: 2003-08 წწ. (წლიური სამუშაო გეგმა განსაზღვრავს მოცემულ წელს დაგეგმილ სამუშაოებს)

ბიუჯეტი: 30 755 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: ნაკრძალის თანამშრომლები, მოწვეული სპეციალისტები.

6.3.4. ტრენინგი საძიებო-სამაშველო ოპერაციებში

შედეგი: უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება საძიებო-სამაშველო საქმეში.

აღწერა: ნაკრძალის თანამშრომელთა ნაწილი დროის მნიშვნელოვან ნაწილს ველზე ატარებს. ამიტომ, მათ ესაჭიროებათ საძიებო და სამაშველო ოპერაციების ჩატარების უნარჩვევების განვითარება. ეს, განსაკუთრებით, ეხება რეინჯერებსა და იმ თანამშრომლებს, რომლებსაც ხშირი ურთიერთობა უწევთ ვიზიტორებთან. სატრენინგო კურსებზე განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ნაკრძალში არსებულ სპეციფიკურ ფაქტორებს და მათთან დაკავშირებულ რისკებს (მდინარეში ან ხევში გადავარდნილი ადამიანის გადარჩენა, პირველადი დახმარება და ა.შ.)

პერიოდი: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 3 500 დოლარი

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წწ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: ნაკრძალის თანამშრომლები, მოწვეული სპეციალისტები.

6.3.5 ტრეინინგი გარემოს მონიტორინგში

შედეგი: ნაკრძალის თანამშრომელთა ცნობიერების ამაღლება მონიტორინგის მეთოდებსა და მონაცემთა შეგროვებაში

აღწერა: ამ კურსს ჩაატარებენ ნაკრძალის მიერ მონიტორინგის განსახორციელებლად და მონიტორინგის სახელმღვანელოს შექმნისათვის მოწვეული სპეციალისტები (იხილეთ, აგრეთვე ქვეთავი 6.9.3.1). ნაკრძალის კომპეტენციის ფარგლებში ჩასატარებელი ყველა სახის მონიტორინგი დეტალურად უნდა იყოს დაგეგმილი და თანამშრომლებს გავლილი უნდა ჰქონდეთ შესაბამისი ტრენინგი. ეს უკანასკნელი უნდა მოიცავდეს თეორიულ და პრაქტიკულ (ველზე მუშაობა) კურსებს. ასევე მნიშვნელოვანია მონაცემთა გაზიარების, დამუშავებისა და შეფასების საკითხები.

პერიოდი/სიხშირე: 2006 წ. (საჭიროების შემთხვევაში ჩატარდება დამატებითი კურსებიც).

ბიუჯეტი: ჩართულია სამონიტორინგო ხარჯების ბიუჯეტში, იხილეთ ქვეთავი 6.9.

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი.

შემსრულებელი: მოწვეული სპეციალისტები, ნაკრძალის თანამშრომლები

6.4 საზოგადოებასთან ურთიერთობის პროგრამა

ამ კომპონენტის სრული ბიუჯეტია 208 432 აშშ დოლარი (იხილეთ ასევე დანართი 12)

6.4.1 ინფორმაციის გავრცელება

6.4.1.1. საზოგადოებასთან ურთიერთობა მასმედიის საშუალებით

შედეგი: მჭიდრო თანამშრომლობა ადგილობრივ და ცენტრალურ მასმედიასთან (ადგილობრივ გაზეთებთან, ადგილობრივ და ცენტრალურ სატელევიზიო სადგურებთან, ტელევიზიითა და რადიოთი გადაცემების მომზადება/გაშვება, საგაზეთო სტატიების მომზადება.)

აღწერა: ძირითადი მიზანია რეგიონისა და ქვეყნის მოსახლეობის ინფორმირება დაცულ ტერიტორიებზე მიმდინარე საქმიანობის, მისი მიზნებისა და ამოცანების შესახებ ცენტრალური და ადგილობრივი მასმედიის სხვადასხვა საშუალებით. ეს ქვეპროგრამა ხელს შეუწყობს: (ა) საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას დაცული ტერიტორიების არსისა და შექმნის მნიშვნელობაზე და (ბ) მოსახლეობის ჩართვას გარემოს დაცვის რეგიონალური პრობლემების გადაწყვეტაში.

პერიოდი/სიხშირე: ყოველწლიურად

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი და ვიზიტორთა ცენტრის თანამშრომლები; მასმედიის წარმომადგენლები

6.4.1.2 მასალების მომზადება საზოგადოების ეკოლოგიური ცნობიერების ასამაღლებლად

შედეგი: მასალების მომზადება, გამოშვება და გავრცელება

აღწერა: იმისთვის, რომ ვიზიტორებსა და ადგილობრივ მოსახლეობას მიეწოდოს ინფორმაცია ნაკრძალის ფლორის, ფაუნისა და ბუნებრივი ლანდშაფტების შესახებ, ამ პროექტის ფარგლებში დაგეგმილია საინფორმაციო მასალების – ბროშურების, ბუკლეტების, კალენდრების, ღია ბარათების, პლაკატების, საინფორმაციო ცნობარის შემუშავება, გამოშვება და გავრცელება.

პერიოდი/სიხშირე: მუდმივად

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი და საკუთარი შემოსავლები, სპონსორები.

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი და ვიზიტორთა ცენტრის თანამშრომლები; მასმედიის წარმომადგენლები

შენიშვნა: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში გამოიცა 2004-2005 წლის კალენდრები, ღია ბარათები, ფრინველების ილუსტრირებული საველე სარკვევები.

6.4.1.3 ნაკრძალის ტურისტული პოტენციალის რეკლამირება

შედეგი: სარეკლამო კამპანიის ჩამოყალიბება.

აღწერა: ამ ქვეპროგრამის მიზანია ვიზიტორების მოზიდვა რეკლამის სხვადასხვა საშუალებით:

– საქართველოს დაცული ტერიტორიების ვიზიტორთა და საინფორმაციო ცენტრებში ტურისტული გზამკვლევების, ბუკლეტების, ვიდეო და აუდიო მასალების, აგრეთვე, ფოტო და სხვა საინფორმაციო მასალების გავრცელება;

– რეკლამების განთავსება რეგიონალურ და ეროვნულ დონეზე, სახელმწიფო და კომერციულ სატელევიზიო არხებზე, თემატურ და საზოგადოებრივ გაზეთებსა და ჟურნალებში;

– ვებგვერდის შექმნა;

– ეროვნულ და საერთაშორისო ტურისტულ გამოფენებსა და ბაზრობებზე მონაწილეობის მიღება;

– ადგილობრივ და საერთაშორისო ტურისტულ კატალოგებში რეკლამების განთავსება.

პერიოდი/სიხშირე: მუდმივად

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის /ინტერპრეტაციის სპეციალისტი და ვიზიტორთა ცენტრის თანამშრომლები.

შენიშვნა: 2003-05 წლებში ნაკრძალის დირექციამ, აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა დაცულ ტერიტორიებთან ერთად, ორჯერ მიიღო მონაწილეობა თბილისის საერთაშორისო ტურისტულ გამოფენაში. დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრის მხარდაჭერით შეიქმნა და ინტერნეტში განთავსდა ვებგვერდები.

6.4.2 სპეციალური ღონისძიებებისა და ვიზიტების მოწყობა

6.4.2.1 ექსკურსიების მოწყობა სკოლის მოსწავლეთათვის

შედეგი: საგანმანათლებლო ინსტიტუტებთან თანამშრომლობის დამყარება, ნაკრძალში სკოლის მოსწავლეთა ექსკურსიების სპეციალური პროგრამების შექმნა და განხორციელება.

აღწერა: ბავშვებისთვის მოწყობილი ექსკურსიების ძირითადი მიზნები იქნება: ბუნებაში მოქცევის წესების შესწავლა; ნაკრძალის ტერიტორიის დათვალიერება; ვიქტორინების, თამაშებისა და ღონისძიებების მოწყობა; საინფორმაციო მასალების მიწოდება.

პერიოდი/სიხშირე: მუდმივად

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი და საგანმანათლებლო დაწესებულებები. 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და საგანმანათლებლო ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი და ვიზიტორთა ცენტრის თანამშრომლები.

6.4.2.2 შეხვედრებისა და ვიზიტების მოწყობა გადაწყვეტილების მიმღებთათვის პოპულარული ადამიანებისთვის

შედეგი: შესაბამისი ჯგუფების/პირების შერჩევა; შეხვედრების/ვიზიტებისა და ტურების მოწყობა.

აღწერა: ადგილობრივი და რაიონული გადაწყვეტილების მიმღებებთან შეხვედრებისა და ნაკრძალში მათი ვიზიტების ორგანიზებამ ხელი უნდა შეუწყოს აღმასრულებელი სექტორის წარმომადგენელთა (სოფლის გამგებლები, რაიონის გამგებელი, პრეზიდენტის წარმომადგენელი) ცნობიერების ამაღლებას დაცული ტერიტორიების მნიშვნელობის და იქ არსებული პრობლემატური საკითხების შესახებ. საერთაშორისო ფონდებისა და საელჩოების წარმომადგენლების, პოპულარული ადამიანების (პოლიტიკოსები, ხელოვნების მოღვაწეები, მეცნიერები, და სხვა) ნაკრძალში ვიზიტების მოწყობა მიზნად ისახავს ამ დაცული ტერიტორიის პოპულარიზაციას, ნაკრძალის თავისებურებებისა და მისი ეროვნული და საერთაშორისო მნიშვნელობის გაცნობას. ასეთი ვიზიტები ხელს შეუწყობს ნაკრძალისადმი დადებითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას და პოტენციურ მხარდაჭერას ამ პიროვნებებისგან.

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ წელს

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი, ნაკრძალის დირექციის ხელმძღვანელი თანამშრომლები

6.4.3 პარტნიორული ურთიერთობების დამყარება.

6.4.3.1 სემინარების მოწყობა სხვადასხვა ორგანიზაციებისა და დაინტერესებული მხარეებისთვის

შედეგი: დაინტერესებულ მხარეთა შესაბამისი ჯგუფების დადგენა, მათთვის სემინარების მოწყობა, თანამშრომლობის დამყარება/გაუმჯობესება.

აღწერა: სემინარების მოწყობის მიზანია დაინტერესებული პირებისთვის და ორგანიზაციებისთვის (ბუნების მოყვარულთათვის, მასწავლებლებისთვის და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენელთათვის) ინფორმაციის მიწოდება დაცულ ტერიტორიებზე მათთვის საინტერესო საქმიანობების განხორციელების შესაძლებლობების შესახებ

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი და საგანმანათლებლო დაწესებულებები; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: რესურსების მართვისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი, მოწვეული სპეციალისტები.

6.4.3.2 ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობა აზერბაიჯანელ და დაღესტნელ კოლეგებთან

შედეგი: აზერბაიჯანსა და დაღესტანში პოტენციური პარტნიორების გამოვლენა და მათთან კონტაქტების დამყარება; სემინარების ჩატარება, თანამშრომლობის სამოქმედო გეგმაზე შეთანხმება.

აღწერა: ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები მდებარეობს საქართველოს სასაზღვრო ზონაში აზერბაიჯანსა და დაღესტანთან. ბუნებრივი ეკოსისტემა არ შემოიფარგლება ერთი სახელმწიფოს საზღვრებში; სწორედ ამიტომ ტრანსსასაზღვრო კონტაქტებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ნაკრძალის ეფექტურობის და ეკოსისტემის შენარჩუნების საქმეში. მენეჯმენტის პროცესში აუცილებელია მეზობელი სახელმწიფოს შესაბამის სამსახურებთან კონტაქტების დამყარება პარტნიორული თანამშრომლობის მიზნით. უნდა მოეწყოს სემინარი ტრანსსასაზღვრო დაცული ტერიტორიების შექმნის შესაძლებლობის განსახილველად; განისაზღვროს პრიორიტეტული ქმედებები და დაიგეგმოს რეალური თანამშრომლობის პირობები ორმხრივი საერთაშორისო ურთიერთობების საფუძველზე. ამის გათვალისწინებით, საოპერაციო მოქმედებათა გეგმა უნდა შემუშავდეს ყოველწლიურად პარტნიორებთან ერთად. საერთაშორისო გამოცდილებისა და შესაბამისი ფინანსური დახმარების გათვალისწინებით, შესაძლებელია ორ ქვეყანას შორის ტრანსსასაზღვრო დაცული ტერიტორიის წინაპირობების შექმნა.

პერიოდი: 2003-08 წწ.

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტი, 2007-2008 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: აზერბაიჯანელი კოლეგები, დაღესტნელი კოლეგები და ნაკრძალის დირექცია; გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს ხელმძღვანელობა.

6.4.3.3 თანამშრომლობა გრანდ ტიტონის ეროვნულ პარკთან, აშშ (ლაგოდეხის დაძმობილებული პარკი)

შედეგი: ინფორმაციისა და პერსონალის გაცვლის, პარკების მენეჯმენტის თანამშრომლობის პროგრამების შემუშავება და განხორციელება

აღწერა: დონორებთან ერთად, აშშ-ს ეროვნული პარკების სამსახური არის ,,დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის” სპეციალური პარტნიორი. არსებობს ორმხრივი სამთავრობო შეთანხმება (აშშ-ს ეროვნული პარკების სამსახურსა და საქართველოს დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტს შორის). ამ შეთანხმების საფუძველზე ლაგოდეხის ნაკრძალი ,,დაძმობილებულია” აშშ-ის გრანდ ტიტონის ეროვნულ პარკთან. ამ ურთიერთობების ჩარჩოებში დაგეგმილია:

– ორმხრივი თანამშრომლობა ბუნებრივი და კულტურული რესურსების მართვისა და გამოყენების, ინფორმაციის გაცვლისა და ტექნიკური მხარდაჭერის სფეროში;

– ორმხრივი ინტერესის საფუძველზე დაცული ტერიტორიების პერსონალის გაცვლა, ზოგადსაგანმანათლებლო მივლინების ფარგლებში მათი გაგზავნა ტრენინგის კურსებზე, კონფერენციებისა და სემინარების მოწყობა;

– დაცული ტერიტორიების დაგეგმვის, მენეჯმენტისა და ფუნქციონირების სფეროებში თანამშრომლობა; ბუნებრივი და კულტურული რესურსების კვლევა, ვიზიტორთა პროგრამებთან და ინფრასტრუქტურის საკითხებთან დაკავშირებულ პროგრამებში მონაწილეობა;

– თანამშრომლობა დაცული ტერიტორიების ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის საკითხებში; პროფესიული გამოცდილების გაცვლა შემოსავლების გამომუშავების, ვიზიტორთა მიღებისა და მომსახურების, რესურსებზე მონიტორინგისა და დაცვის ინტეგრაციის, თანამშრომელთა კვალიფიკაციისა და სხვა საერთო ინტერესთა სფეროებში.

პერიოდი: 2003-08 წწ.

დაფინანსების წყაროები: 2003-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: ამერიკელი კოლეგები და ნაკრძალის დირექცია

6.4.3.4 თანამშრომლობა საზღვრის დაცვის სამსახურთან

შედეგი: სემინარებისა და სამუშაო შეხვედრების ჩატარება, სახელმწიფო საზღვრის დაცვის დეპარტამენტთან თანამშრომლობის დამყარება, თანამშრომლობის კონკრეტული ფორმების განსაზღვრა.

აღწერა: ნაკრძალის ტერიტორიაზე არსებობს საზღვრის დაცვის სამსახურისა და დირექციის ფუნქციების თანხვედრა, რის გამოც ამ უწყებასთან განსაკუთრებული ურთიერთობების ჩამოყალიბებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. უნდა ჩატარდეს სამუშაო შეხვედრები და სემინარები ამ ორ უწყებას შორის თანამშრომლობის ფორმების განსაზღვრის მიზნით. აუცილებელია, გაიმიჯნოს და დადგინდეს ორივე სამსახურის ფუნქციები სახელმწიფო საზღვარზე მოძრაობისა და ვიზიტორებზე ზედამხედველობის განხორციელებისას. ასევე, დაგეგმილია საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარება, რათა შესწავლილ იქნეს სახელმწიფო საზღვრის დაცვის სხვადასხვა ფორმები. საჭიროების შემთხვევაში მოხდება შესაბამის კანონმდებლობაში შესატანი ცვლილებების მომზადება.

პერიოდი: 2003-08 წწ.

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წწ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების მიერ; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: საზღვრის დაცვის დეპარტამენტი, ნაკრძალის დირექცია და თანამშრომლები, იუსტიციის სამინისტრო, გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო.

6.4.3.5 თანამშრომლობა სოფლის მეურნეობის სექტორთან

შედეგი: თანამშრომლობის დამყარება სოფლის მეურნეობის რეგიონალურ სამსახურთან და კერძო ფერმერებთან; ტრადიციული ცოდნის დონის შეფასება; მიწათსარგებლობის ტრადიციული მეთოდების გამოყენების წახალისება დამხმარე ზონაში.

აღწერა: მიწათსარგებლობის ტრადიციული მეთოდები ჯერ კიდევ გავრცელებულია მოსახლეობაში. საჭიროა ამ სფეროს ექსპერტების იდენტიფიცირება და მათი უნარ-ჩვევების გამოყენება მიწათსარგებლობის სფეროში ცვლილებების წამოსაწყებად. თანამშრომლობა აუცილებელია სოფლის მეურნეობის სექტორის ყველა დონეზე.

პერიოდი: 2003-08 წწ.

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წწ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წწ. საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები.

შემსრულებელი: სოფლის მეურნეობის სპეციალისტები და ნაკრძალის თანამშრომლები.

6.4.4 კერძო სექტორთან და კონცესიონერებთან თანამშრომლობის პროგრამა

6.4.4.1 პოტენციურ ბიზნეს-ჯგუფებთან და კონცესიონერებთან სემინარის ჩატარება

შედეგი: კერძო სექტორის დაინტერესებულ წარმომადგენელთა გამოვლენა და სემინარის მოწყობა.

აღწერა: უნდა შემუშავდეს და ჩატარდეს სემინარები, რაც ხელს შეუწყობს კერძო სექტორის ინფორმირებასა და მოზიდვას, ასევე, მათ მიერ ისეთი ეკონომიკური საქმიანობის წამოწყებას, რომელიც შეავსებს ნაკრძალის დირექციის მიერ გაწეულ მომსახურებას. მომსახურებაზე კონცესიის გაცემა მოხდება საკონკურსო წესით (იხილეთ ქვეთავი 5.4).

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ, ან მოთხოვნის შესაბამისად.

დაფინანსების წყაროები: 2006 წ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროგრამა; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის/ინტერპრეტაციის სპეციალისტი, რესურსების მართვის სპეციალისტი; მოწვეული სპეციალისტები

6.4.4.2 სამომსახურებო საქმიანობის უფლების (კონცესიის) მისაღებად კონკურსის ჩატარება

შედეგი: კონცესიების გაცემა

აღწერა: კონკურსი მიზნად ისახავს, გამოავლინოს საუკეთესო ბიზნეს-ჯგუფები, ან კერძო პირები, რათა მათ კონცესიით მიეცეთ სხვადასხვა საქმიანობის განხორციელების უფლება (ცხენებით გადაადგილების მომსახურება, ღამისთევა, საკვებით მომსახურება და აღჭურვილობის გაქირავება)

პერიოდი/სიხშირე: 2006-08 წწ

დაფინანსების წყაროები: 2006 წ. საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში საკუთარი შემოსავლები და პარტნიორი ორგანიზაციები

შემსრულებელი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის /ინტერპრეტაციის სპეციალისტი, რესურსების მართვის სპეციალისტი.

6.5 დამხმარე ზონის პროგრამა

6.5.1 მონაწილეობა რაიონული დაგეგმარების პროცესში

შედეგი: სემინარების და ექსკურსიების ორგანიზება; თანამშრომლობის განვითარება ადგილობრივ ხელისუფლებასთან, რაიონული დაგეგმარებისთვის რეკომენდაციების შემუშავება.

აღწერა: ეს ქვეპროგრამა მიზნად ისახავს ლაგოდეხის რაიონის რაიონულ დაგეგმარებაში კორექტივების შეტანას, ქვეყანაში მიმდინარე ცვლილებებსა და რეგიონის დაგეგმვის ამჟამინდელ სტრუქტურაში ახალი ელემენტების (ნაკრძალის გაფართოვება) გაჩენასთან დაკავშირებით. ეს ღონისძიება უზრუნველყოფს დაცული ტერიტორიების სამენეჯმენტო გეგმის რაიონული განვითარების გეგმასთან შესაბამისობას, რაც, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს მთელი რეგიონის მდგრად განვითარებას.

პერიოდი: 2006 წ.

ბიუჯეტი: 5,000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, ნაკრძალის დირექცია, ადგილობრივი ხელისუფლება.

6.5.2 ქალაქ ლაგოდეხის გენერალური გეგმის კორექტირება

შედეგი: სემინარების და ექსკურსიების ორგანიზება; თანამშრომლობის განვითარება ადგილობრივ ხელისუფლებასთან, რაიონული დაგეგმარებისთვის რეკომენდაციების შემუშავება.

აღწერა: ეს ქვეპროგრამა გულისხმობს ლაგოდეხის გენერალურ გეგმაში კორექტივების შეტანას დაცული ტერიტორიების რეორგანიზაციით გამოწვეული ახალი მდგომარეობის გათვალისწინებით. ყურადღება მიექცევა ქალაქის ელექტრო- და წყალმომარაგებას, კომუნალური მომსახურებების მოთხოვნების დაკმაყოფილებას, სანიტარული და გამწმენდი საშუალებების შეკეთებას, რაც აუცილებელია ქალაქის განვითარებისა და, ასევე, ნაკრძალისა და აღკვეთილის მენეჯმენტის გეგმის მიზნების მისაღწევად (რეგიონის მდგრადი განვითარებისთვის აუცილებელი პირობების შექმნა, ეკოტურიზმის წახალისება და ა.შ)

პერიოდი: 2006

ბიუჯეტი: 5,000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

შემსრულებელი: ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის სპეციალისტი, ტენდერში გამარჯვებული ორგანიზაცია, ადგილობრივი ხელისუფლება და სხვ.

6.5.3 მცირე გრანტების პროგრამა – ეკოლოგიურად გამართლებული საქმიანობების წახალისება

შედეგი: მარკეტინგული კონსულტაციების ჩატარება, საბაზრო პოტენციალის კვლევის განხორციელება, გრანტების გაცემა.

აღწერა: ამ ქვეპროგრამის ფარგლებში მცირე გრანტები გადაეცემა იმ კომპანიებსა და ორგანიზაციებს, რომლებიც თავიათი საქმიანობით იცავენ ბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენების პრინციპებს და ამგვარად წარმოადგენენ მაგალითს დანარჩენი მოსახლეობისთვის ეკოლოგიურად გამართლებული საქმიანობის დასაწყებად. ამასთან ერთად, გრანტები ხელს შეუწყობს სამენეჯმენტო მიზნების მიღწევას. მცირე გრანტების პროგრამის წარმატებით განსახორციელებლად დაგეგმილია შემდეგი ღონისძიებები: (ა) მარკეტინგული კონსულტაციების გაწევა, (ბ) ბაზრის პოტენციალის გამოკვლევა, (გ) ყოველწლიური მცირე გრანტების ფონდის შექმნა.

პერიოდი/სიხშირე: 2004-06 წწ.

ბიუჯეტი: 250,000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

შემსრულებელი: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრის საგრანტო ოფიცერი, შეფასების კომიტეტი, ნაკრძალის დირექცია, გრანტის მიმღები ორგანიზაციები/საინიციატივო ჯგუფები

6.6 ვიზიტორთა ცენტრები

ვიზიტორთა მომსახურების ერთიანი სისტემის განვითარება წარმოადგენს მენეჯმენტის სხვადასხვა პროგრამისა და სფეროს ფარგლებში წარმართული მუშაობის საერთო შედეგს. ვიზიტორთა მომსახურების ერთიანი სისტემა წარმოადგენს ინფრასტრუქტურის განვითარების, შესაძლებლობათა გაძლიერების, საზოგადოებასთან ურთიერთობის, ჰაბიტატებისა და სახეობათა მართვის, კანონის აღსრულების, კვლევისა და მონიტორინგის (იხილეთ ქვეთავი 5.6) ღონიძიებათა ერთობლიობას. სამენეჯმენტო პროგრამები აღწერილია შესაბამის ქვეთავებში.

6.7 ჰაბიტატებისა და სახეობებების მენეჯმენტი (რესურსების მენეჯმენტის ჩათვლით)

6.7.1 დეგრადირებული საძოვრებისა და ტყის კორომების აღდგენა

შედეგი: ნაკრძალის ,,ახალ” ტერიტორიაზე ძოვების სათანადო რეჟიმის დამყარება;

აღწერა: ნაკრძალის დირექცია მჭიდროდ ითანამშრომლებს ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებთან, რათა ზედა კაბალში უზრუნველყოს ძოვების რეჟიმის სრული შესაბამისობა საქართველოს კანონთან; ეს კი, თავის მხრივ, შეამცირებს ძოვებით გამოწვეულ ზეწოლას. ამ მიწებზე არსებულ საიჯარო ხელშეკრულებას ვადა 2009 წელს გასდის. ძოვების ყველანაირი საქმიანობა უნდა აღიკვეთოს ამ პერიოდის შემდეგ. ცხვრის გადასარეკი ბილიკების გასწვრივ ტყის დასაცავად მიღებული იქნება სპეციალური ზომები.

პერიოდი/სიხშირე: 2006 წლის დასაწყისიდან

ბიუჯეტი: 7,000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-07 წლებში – სახელმწიფო ბიუჯეტი.

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, ნაკრძალის ხელმძღვანელობა, ადგილობრივი ხელისუფლება

6.8 გარემოს დაცვა (კანონის აღსრულება, საძიებოსამაშველო სამსახური)

6.8.1. ტერიტორიის შემოვლები (პატრულირება)

აღწერა: ნაკრძალში დაცვის ეფექტური სისტემის დანერგვა

აღწერა: ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის ეფექტური დაცვისთვის ტერიტორია დაყოფილია სამ უბნად:

1. ლაგოდეხის უბანი: დიდი და პატარა ქოჩალო, კუდიგორა;

2. გურგენიანის უბანი: ნინიგორა, ნინოსხევი;

3. მსხალგორის უბანი: მსხალგორისა და კაბალის ხეობები.

დაცულ ტერიტორიაზე მცველთა 7 მუდმივი თავშესაფარია. დაცვითი საქმიანობა იმართება დაცვის სამსახურის უფროსის მიერ. დაცვითი საქმიანობის მიზანმიმართული და ეფექტური წარმართვისათვის ის შეიმუშავებს დაცვის საოპერაციო გეგმას, რომელიც განსაზღვრავს სამივე უბნის პატრულირების მონაკვეთებსა და პატრულირების განრიგს. უფროსი მცველი უძღვება უბნის დასაცავად მიმართულ საქმიანობას. საოპერაციო გეგმაში შეტანილ ცვლილებებს უფროსი მცველი უთანხმებს დაცვის სამსახურის უფროსს.

პერიოდი: 2003-2008 წწ.

ბიუჯეტი: 59 113 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: 2003-06 წლებში ,,საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი“, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი და საკუთარი შემოსავლები.

შემსრულებელი: დაცვის სამსახურის თანამშრომლები

6.8.2. დარღვევების აღკვეთა

აღწერა: მომხმარებელთა ჯგუფებისთვის საინფორმაციო კამპანიის წარმართვა

აღწერა: კანონის შესაბამისად, დაცვის სამსახურის მოვალეობაში შედის დარღვევათა აღკვეთა. დარღვევათა ძირითადი სახეებია: უკანონოდ წარმოებული ძოვება, ტყის ჭრა, ნადირობა, თევზაობა და სხვ. მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობა, ასევე, ახლომდებარე ტერიტორიებით მოსარგებლეები: მოიჯარეები და მწყემსები, ინფორმირებულნი უნდა იყვნენ იმ საქმიანობების შესახებ, რაც აკრძალული ან დაშვებულია დაცულ ტერიტორიაზე, საჯარიმო სანქციებზე დაცვის რეჟიმის დარღვევის შემთხვევაში და დაცული ტერიტორიის საზღვრების შესახებ.

პერიოდი: 2005-08 წწ.

ბიუჯეტი: 8000 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: დაცვის სამსახურის თანამშრომლები

6.8.3. სტიქიური უბედურების შედეგების ლიკვიდაცია, საგანგებო მდგომარეობის თავიდან აცილება და სამაშველო სამსახური

შედეგი:

– ხანძარსაწინააღმდეგო საინფორმაციო კამპანიის განხორციელება;

– მცველების მიერ საძიებო-სამაშველო უნარ-ჩვევების დაუფლება

– საგანგებო მდგომარეობის მართვის სისტემის შექმნა

დაცვის სამსახურის მოვალეობებია: სტიქიური უბედურების თავიდან აცილება, საგანგებო მდგომარეობის მართვა და სამაშველო ღონისძიებების განხორციელება. საგანგებო მდგომარეობების (მაგ. ხანძრები, ეპიდემიები, წყალდიდობები, ღვარცოფები, მეწყერები და სხვ.) თავიდან ასაცილებლად ან უარყოფითი შედეგების შესამცირებლად აუცილებელია, მიმდებარე ტერიტორიის მოსახლეობის, მოიჯარეებისა და მწყემსების დაკვალიანება შესაბამისი უსაფრთხოების წესების, საგანგებო სიტუაციებში მოქმედების წესების შესახებ; ვიზიტორთა შემთხვევაში ყოველთვის არსებობს გაუთვალისწინებელი გარემოების, ტრამვის, დაკარგვისა ან სხვა საგანგებო მდგომარეობის რისკი, რისთვისაც საჭიროა სამაშველო სამსახური. სამაშველო ფუნქციებს ახორციელებს დაცვის სამსახური.

პერიოდი: 2003-08 წწ.

ბიუჯეტი: 10,500 აშშ დოლარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, სახელმწიფო ბიუჯეტი, საკუთარი შემოსავლები

შემსრულებელი: დაცვის სამსახურის თანამშრომლები

6.9. სამეცნიერო კვლევა, მონიტორინგი და მოსახლეობის გამოკითხვა

ამ კომპონენტის სრული ბიუჯეტია 90 872 აშშ დოლარი (იხილეთ აგრეთვე დანართი 12)

6.9.1. მონიტორინგის წლიური გეგმა

შედეგი: მონიტორინგის წლიური გეგმის (როგორც წლიური სამუშაო გეგმის ნაწილის) შედგენა; წლიური გეგმა განსაზღვრავს ბიუჯეტს, სპეციალისტების მოწვევას და მათთან თანამშრომლობას.

აღწერა: სამონიტორინგო საქმიანობები განხორციელდება მონიტორნიგის წლიური გეგმის მიხედვით. ამ სამონიტორინგო გეგმის საფუძველს წარმოადგენს მონიტორნიგის სახელმძღვანელო (იხილეთ ქვეთავი 5.9). მონიტორინგის საქმიანობის გეგმა უნდა დაეფუძნოს ადამიანური და ფინანსური რესურსების რეალისტურ შეფასებას; აუცილებელია ბიუჯეტების მომზადება.

პერიოდი: 2003-08 წწ. ყოველი მომდევნო წლის შემოდგომა/ზამთარი

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; საკუთარი შემოსავლები

შემსრულებელი: ნაკრძალის დირექციის სპეციალისტები

6.9.2. საბაზისო კვლევა (ჰაბიტატები და სახეობები, ანთროპოგენული ფაქტორები, საფრთხეები)

შედეგი: საკვანძო სახეობებზე მონაცემების შეგროვება; მცენარეულობის აღწერა, ძირითადი ფიტოცენოზების სტრუქტურისა და განაწილების დადგენა; არსებული საფრთხეების გამოვლენა და შეფასება; თემატური რუკების შედგენა; მიღებული მასალების საფუძველზე მონაცემთა ბაზის შექმნა; ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის გეგმის შემუშავება.

აღწერა: ზემოთ დასახელებული ამოცანები განხორციელდა საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტის ფარგლებში.

პერიოდი: 2003 წლის შემოდგომიდან 2004 წლის ზაფხულამდე

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; საკუთარი შემოსავლები

შემსრულებელი: ტენდერში გამარჯვებული ორგანიზაცია (სახეობათა კონსერვაციის ცენტრი, NACRES)

6.9.3. მონიტორინგის წარმოება (ჰაბიტატები და სახეობები, ანთროპოგენური ფაქტორები, საფრთხეები)

6.9.3.1 მონიტორინგის სახელმძღვანელო

შედეგი: მონიტორინგის პრაქტიკული სახელმძღვანელოს მომზადება, სათანადო მეთოდის შემუშავება/განსაზღვრა, მონაცემთა ბაზის წრამოების და მონაცემების დამუშავების/ანალიზის პროცედურების/მეთოდების შემუშავება.

აღწერა: მონიტორინგის სახელმძღვანელო აღწერს საველე მეთოდებს და იძლევა დეტალურ მითითებებს საველე მონაცემთა შეგროვების შესახებ; (შეიცავს მონაცემთა შეგროვების საველე ფორმებს, სტანდარტული ტრანსექტების, საველე მარშრუტებისა და შემთხვევითი კვადრატების აღწერას). სახელმძღვანელო, ასევე, დეტალურად აღწერს მონაცემთა შენახვისა და დამუშავების პროცედურებს და მეთოდებს. მონაცემთა ბაზა განთავსდება ნაკრძალის დირექციაში.

პერიოდი: 2006 წ.

დაფინანსების წყაროები: საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი

შემსრულებელი: მოწვეული სპეციალისტები

6.9.3.2 ანთროპოგენური ფაქტორებისა და საფრთხეების მონიტორინგი

შედეგი: ნაკრძალში ადამიანის საქმიანობის ზემოქმედების მუდმივი მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბება/წარმოება (მათ შორის GIS გამოყენებით). დაცვის ეფექტურობის შეფასება.

აღწერა: თავდაპირველად მონიტორინგს განახორციელებენ მოწვეული სპეციალისტები ნაკრძალის თანამშრომლების აქტიური თანამონაწილეობით. ნაკრძალის თანამშრომლები (რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები) გაივლიან შესაბამის ტრენინგს და მომდევნო წლებში ისინი დამოუკიდებლად გააგრძელებენ ანთროპოგენული ფაქტორებისა და საფრთხეების მონიტორინგს.

მეთოდოლოგია: სტანდარტული ფორმების შემუშავება საფრთხეების ანალიზისთვის საჭირო მონაცემების შესაგროვებლად. საფრთხეების აღირიცხვა ხორციელდება მთელი წლის განმავლობაში. თუმცა მონაცემთა მოგროვება განსაკუთრებით ინტენსიური უნდა იყოს შემოდგომა-ზამთრის სეზონზე, როდესაც ბრაკონიერობისა და ნაკრძალის ქვედა ზონებში უკანონო ძოვების სიხშირე ყველაზე მაღალია. ასევე აღირიცხება ვიზიტორების რაოდენობა. მონაცემები შეფასდება ნაკრძალიშივე GIS-ის გამოყენებით.

დაწყების ბოლო ვადა: 2006 წლის იანვარი

პერიოდი/სიხშირე: უწყვეტად მთელი წლის განმავლობაში ნაკრძალისა და აღკვეთილის მთელ ტერიტორიაზე

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი; 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები, მოწვეული სპეციალისტები

6.9.3.3. სახეობათა მრავალფეროვნების ინდექსები

აღწერა: ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის დინამიკის მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბება/განხორციელება (მათ შორის GIS ანალიზი). კონსერვაციული საქმიანობის (დაცვითი ღონისძიებები, სახეობებისა და ჰაბიტატების მენეჯმენტი) წარმატების შეფასება.

აღწერა: თავდაპირველ შეფასებას განახორციელებენ მოწვეული სპეციალისტები ნაკრძალის თანამშრომლების აქტიური თანამონაწილეობით. ნარძალის თანამშრომლები (რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები) გაივლიან შესაბამის ტრენინგს და მომდევნო შეფასებას (2011 წ) ისინი დამოუკიდებლად ჩაატარებენ.

მეთოდოლოგია: ფლორის და ფაუნის სხვადასხვა ჯგუფების (მაგ. ფრინველების, ძუძუმწოვრების) რიცხოვნობისა და გავრცელების მონიტორინგი და ბიომრავალფეროვნების ინდექსების გამოთვლა (მაგ. სახეობათა რაოდენობის ინდექსი, თანაბარზომიერების ინდექსი, შენონვინერის ინდექსი). მონიტორინგი მოიცავს ყველა ჰაბიტატს.

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ 5 წელიწადში ერთხელ, მთელი ტერიტორიის მასშტაბით, დაწყებული 2006 წლიდან

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი.

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები, მოწვეული სპეციალისტები

6.9.3.4. ჰაბიტატის ეკოლოგიური მდგომარეობის მონიტორინგი

შედეგი: ჰაბიტატის ეკოლოგიურ მდგომარეობის მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბება/წარმოება. კონსერვაციული საქმიანობის (დაცვითი ღონისძიებები, სახეობებისა და ჰაბიტატების მენეჯმენტი) წარმატების შეფასება.

აღწერა: თავდაპირველად მონიტორინგს განახორციელებენ მოწვეული სპეციალისტები ნაკრძალის თანამშრომლების აქტიური თანამონაწილეობით. ნაკრძალის თანამშრომლები (რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები) გაივლიან შესაბამის ტრენინგს და მომდევნო წლებში ისინი დამოუკიდებლად გააგრძელებენ ჰაბიტატის ეკოლოგიური მდგომარეობის მონიტორინგს.

მეთოდოლოგია: ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის პროგრამაში (NACRES, 2004 წ.) წარმოდგენილი რეკომენდაციების შესაბამისად, თითოეული ჰაბიტატისთვის შეირჩევა მცენარეების საკვანძო სახეობების მცირე რაოდენობა. მონიტორინგი განხორციელდება ასევე მცენარეთა სამ უცხო სახეობაზე. მონაცემები შეგროვდება შემთხვევით ,,კვადრატებზე” და განისაზღვრება ამ კვადრატებზე აღსაღრიცხი მახასიათებლების ჩამონათვალი. საკვანძო სახეობები და კვადრატების ოპტიმალური რაოდენობა თითოეული ჰაბიტატისთვის განისაზღვრება მონიტორინგის პრაქტიკულ სახელმძღვანელოში (ქვეთავი 6.9.3.1).

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ წელს, დაწყებული 2006 წლიდან

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები, მოწვეული სპეციალისტები.

6.9.3.5. ენდემურ და საფრთხის წინაშე მყოფ მცენარეთა მონიტორინგი

შედეგი: იშვიათ ენდემურ მცენარეებზე მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბება/წარმოება. კონსერვაციული საქმიანობის შედეგიანობის შეფასება.

აღწერა: თავდაპირველად მონიტორინგს განახორციელებენ მოწვეული სპეციალისტები ნაკრძალის თანამშრომლების აქტიური თანამონაწილეობით. ნაკრძალის თანამშრომლები (რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები) გაივლიან შესაბამის ტრენინგს და მომდევნო წლებში ისინი დამოუკიდებლად გააგრძელებენ ენდემურ და საფრთხის წინაშე მყოფ მცენარეთა მონიტორინგს.

მეთოდოლოგია: ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის პროგრამაში (NACRES, 2004 წ.) წარმოდგენილი რეკომენდაციების შესაბამისად შეირჩევა მონიტორინგისთვის საკვანძო სახეობები (Galanthus lagodechiana, Gymnospermum smirnowii, Paeonia lagodechiana, Paeonia mlokosewitschii, Primula juliae, Staphylea piñata, Vitis sylvestris). საკვანძო მცენარეთა გავრცელების არეალებში მონაცემთა შეგროვება მოხდება წინასწარ შერჩეული ზომის კვადრატებზე. თითოეული სახეობისთვის კვადრატების ოპტიმალური ზომა, რაოდენობა და მონაცემების აღების სეზონები განისაზღვრება მონიტორინგის პრაქტიკულ სახელმძღვანელოში (ქვეთავი 6.9.3.1).

პერიოდი/სიხშირე: ყოველ წელს, თითოეული სახეობისთვის შესაბამის პერიოდში, დაწყებული 2006 წლიდან

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები, მოწვეული სპეციალისტები.

6.9.3.6. საფრთხის წინაშე მყოფი მსხვილი ძუძუმწოვრებისა და ენდემურ ფრინველთა მონიტორინგი

შედეგი: უწყვეტი მონიტორინგი მსხვილი ძუძუმწოვრების საკვანძო სახეობებზე (ჯიხვი, არჩვი, ირემი, შველი, დათვი, მგელი, ფოცხვერი) და ენდმურ ფრინველებზე (კავკასიური როჭო, კავკასიური შურთხი). მათი ეკოლოგიის შესახებ ცოდნის გაუმჯობესება. უკეთესი დაცვისთვის სტრატეგიების შემუშავება და განხორციელება.

აღწერა: თავდაპირველად მონიტორინგს განახორციელებენ მოწვეული სპეციალისტები ნაკრძალის თანამშრომლების აქტიური თანამონაწილეობით. ნაკრძალის თანამშრომლები (რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები) გაივლიან შესაბამის ტრენინგს და მომდევნო წლებში ისინი დამოუკიდებლად გააგრძელებენ მსხვილი ძუძუმწოვრებისა და ენდემურ ფრინველთა მონიტორინგს.

მეთოდოლოგია: პოპულაციის მდგომარეობის განსაზღვრა მოხდება აღრიცხვების საშუალებით (პირდაპირი დათვლები, კვალის იდენტიფიკაცია, ცხოველმყოფელობის ნიშნების არიცხვა). მონაცემები შეივსება აგრეთვე ფოტო-ხაფანგების გამოყენებით და ტელემეტრული კვლევების საშუალებით. თითოეული საკვანძო სახეობის მონიტორინგისთვის მონაცემების შეგროვების მეთოდები და გრაფიკი მოცემულია ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის პროგრამაში (NACRES, 2004 წ.).

პერიოდი/სიხშირე: მუდმივად ზაფხულისა და ზამთრის სეზონებში, დაწყებული 2006 წლიდან

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი. შესაძლოა ამას დაემატოს პარტნიორი ორგანიზაციების მიერ (მაგ. NACRES) მოძიებული დაფინანსება.

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, მცველები, მოწვეული სპეციალისტი.

6.9.4. მეტეოროლოგიური მონაცემების შეგროვება

აღწერა: შეძენილი იქნება მეტეოროლოგიური სადგური სტანდარტულ მეტეოროლოგიურ პარამეტრებზე მუდმივი დაკვირვებების მიზნით. სადგური აღჭურვილი უნდა იყოს მონაცემთა შეტანის ავტომატური სისტემით, საერთო ბაზაში მეტეროლოგიური მონაცემების მარტივად გადატანის მიზნით.

პერიოდი/სიხშირე: 2006 წლიდან მოყოლებული – მუდმივად, სტანდარტული პარამეტრები ყოველდღე.

დაფინანსების წყაროები: 2006 წელს საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი, 2007-08 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტი

შემსრულებელი: რესურსების მართვის სპეციალისტი, ვიზიტორთა ცენტრის თანაშრომლები

თავი 7 – გარემოზე ზემოქმედების შეფასება

მენეჯმენტის გეგმის ამ ნაწილში წარმოდგენილია დაგეგმილი საქმიანობების პოტენციური ზემოქმედების შეფასება გარემოზე და შესაძლო სოციოეკონომიკური შედეგები. გათვალისწინებულია ისეთი საკითხები, როგორიცაა:

ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის მშენებლობის/მოწყობის (ადმინისტრაციული შენობები, ხერგილები, შესასვლელები, მცველთა სადგურები, ბილიკები და ტურისტული ინფრასტრუქტურა) ზეგავლენა გარემოზე;

ტურიზმისა და რეკრეაციული საქმიანობის ზემოქმედება გარემოზე;

ბუნებრივი რესურსების გამოყენების შესაძლო ზრდა.

ქვემოთ წარმოდგენილია რეკომენდაციები შემამსუბუქებელი ღონისძიებებისთვის (დაგეგმილი საქმიანობების გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების მინიმუმამდე დასაყვანად), რასაც გაითვალისწინებენ პასუხისმგებელი უწყებები მენეჯმენტის გეგმის განხორციელების სხვადასხვა ფაზაზე.

7.1. ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის მშენებლობის/მოწყობის ზეგავლენა გარემოზე

დაგეგმილი ინფრასტრუქტურა:

დაგეგმილი ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბება მნიშვნელოვანია დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მენეჯმენტისათვის, ასევე ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისა და მდგრადი განვითარების მისაღწევად. აქ მოიაზრება დემარკაცია, ნაკრძალის სასაზღვრო ნიშნების მოწყობა; ადმინისტრაციული და ვიზიტორთა ცენტრები, მცველთა და ვიზიტორთა თავშესაფრები, შესასვლელები, ხერგილები, ღობეები, თხრილები, ბილიკები, პანორამული გადასახედები, საკემპინგო და საპიკნიკე ადგილები, საინფორმაციო ნიშნულები, აბრები და ნიშნები. ამ ინფრასტუქტურის განლაგება მოცემულია დანართში №1.

არსებული მდგომარეობა და გარემოზე ზემოქმედების ანალიზი

ამჟამად ნაკრძალის ინფრასტრუქტურა მოიცავს: ადმინისტრაციის ძველ შენობას, სასტუმროს შენობას, ღობეებს აღკვეთილის სამხრეთი საზღვრის გასწვრივ, რამოდენიმე შესასვლელსა და ბილიკების ქსელს მთელ ტერიტორიაზე. მენეჯმენტის გეგმის მიხედვით მოსალოდნელია ადმინისტრაციის ძველი შენობისა და სასტუმრო შენობის რემონტი; შეკეთდება ბილიკები; აშენდება ორი საინფორმაციო ცენტრი და, ასევე, დაგეგმილია მცირე ინფრასტრუქტურის – საპიკნიკე ადგილების, მცველთა თავშესაფრების, ნიშნულებისა და ხერგილების მოწყობა. ზემოთ აღწერილი დაგეგმილი ინფრასტრუქტურა, მცირე მასშტაბების გამო, არ მოახდენს რამდენადმე მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ნაკრძალის ბიომრავალფეროვნებაზე.

ზეგავლენის შემამსუბუქებელი ზომები:

მშენებლობის დაწყებამდე ლაგოდეხის ნაკრძალის დირექცია ვალდებულია შესაბამისი ნებართვა მოიპოვოს გარემოს დაცვის უწყებისგან. მშენებლობისა და მასთან დაკავშირებული საქმიანობის გარემოზე ზემოქმედების შესამცირებლად, ინფრასტრუქტურის ადგილმდებარეობა შეირჩა ბიომრავალფეროვნების საბაზისო კვლევების შედეგების საფუძველზე.

დაგეგმარების პროცესში გათვალისწინებული იქნება ინფრასტუქტურის ლანდშაფტთან ჰარმონიულად შერწყმის პრინციპი. ადგილობრივი მოსახლეობა წინასწარ იქნება ინფორმირებული ნებისმიერი მშენებლობის შესახებ, როცა საქმე შეეხება ინფრასტრუქტურის ისეთ კომპონენტებს, რაც დასახლებული პუნქტების მახლობლად მოეწყობა.

7.2. ტურიზმისა და რეკრეაციის ზემოქმედება გარემოზე

დაცული ტერიტორიების მდგრადობის შენარჩუნება, ყველაზე უკეთ, რეგულირებადი ტურიზმის საშუალებით შეიძლება; ეს ხელს შეუწყობს საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებასა და განათლებას, ასევე, დაცული ტერიტორიების დირექციასა და ადგილობრივ მოსახლეობას საშუალებას მისცემს, განავითარონ შემოსავლის გამომუშავების პოტენციალი.

არსებული მდგომარეობა და გარემოზე ზემოქმედების შეფასების ანალიზი:

დღესდღეობით, ლაგოდეხის ნაკრძალსა და აღკვეთილს ყოველწლიურად 1000-მდე უცხოელი და ადგილობრივი ტურისტი სტუმრობს.

ამ გეგმით გათვალისწინებულია ტურიზმის მენეჯმენტი, ინფრასტრუქტურის, ინფორმაციისა და ცნობიერების გაუმჯობესება, რაც მდგრადი ეკოტურიზმის განვითარებას შეუწყობს ხელს. აქტიურ მენეჯმენტს შეუძლია გარემოზე ზემოქმედების შემცირება ვიზიტორთა რაოდენობის ზრდის პარალელურადაც კი. ტურიზმისა და რეკრეაციის პოტენციური გავლენა შეიძლება იყოს:

1. გავლენა, რომელიც გამოწვეულია ვიზიტორთა რაოდენობის ზრდითა და, შესაბამისად, ხმაურისა და სიმყუდროვის დარღვევით, გარემოს დაბინძურებითა და დანაგვიანებით, მოსახლეობაზე შესაძლო არასასურველი სოციალურ-ფსიქოლოგიური ზეგავლენით.

2. გავლენა, რომელიც გამოწვეულია ტურიზმის არაადეკვატური მართვით – ბილიკებისა და საკემპინგო ადგილების გადატვირთვა, ხის გადამეტებული ჭრა (ცეცხლის დასანთებად), ცხოველთა სიმყუდროვის მიზანმიმართულად დარღვევა (დაჭერა, საკვების შეთავაზება და ა.შ.), შემთხვევითი ხანძრები, იშვიათი და გადაშენების პირას მისული მცენარეებისა და ტყის ნობათის შეგროვება, მოწყვლად ტერიტორიებზე ნიშნებისა და ამკრძალავი აბრების არარსებობა, ტურისტული ბილიკების არაადექვატური მოვლა (რომელიც ფერდობების ეროზიას იწვევს).

შემამსუბუქებელი ზომები

ნაკრძალის დირექცია პასუხისმგებელია ვიზიტორთა მზარდი რაოდენობით გამოწვეული გავლენის შემსუბუქებაზე; ამისთვის, პროექტის დაფინანსების ჩარჩოებში, ისინი მიიღებენ დახმარებას. ტურიზმის ეფექტური მართვისთვის საჭირო კვალიფიკაციის მისაღებად დირექციას ჩაუტარდება ტრენინგები. გარემოს მართვის გეგმებში, რომლის განახლება ყოველწლიურად ხდება, დაემატება შესაბამისი სპეციალური კომპონენტები, რათა შემცირდეს ტურიზმის ნეგატიური ზეგავლენა ეკოსისტემასა და ადგილობრივ მოსახლეობაზე.

ტურიზმის ინფრასტრუქტურის მოწყობისას გათვალისწინებული იქნება ბიომრავალფეროვნების კვლევების შედეგები, რათა მინიმუმამდე დავიდეს ბიომრავალფეროვნებაზე ზემოქმედება. ინფრასტრუქტურის დაგეგმარებამ უნდა უზრუნველყოს ნაგვისა და წყლის ადეკვატური გადამუშავება და ნეიტრალიზაცია. მუდმივად განხორციელდება ვიზიტორთა მონიტორინგი. ჩატარდება ბიომრავალფეროვნებაზე ზემოქმედების მონიტორინგიც. პერიოდულად ჩატარდება ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური კვლევა, რათა ამ კუთხითაც გაკონტროლდეს ტურიზმისა და რეკრეაციის შესაძლო უარყოფითი ზეგავლენა.

7.3. ბუნებრივ და სოციალურ გარემოზე ზემოქმედების მიმოხილვა

 

საკითხი	აღწერა	შემამსუბუქებელი ღონისძიება
ა. გარემოზე ზემოქმედება, რომელიც გამოწვეულია ნაკრძალის ინფრასტრუქტურის მშენებლობითა და მოწყობით (ადმინისტრაციული შენობები, შესასვლელები, მცველების საგუშაგოები, ბილიკები, საინფორმაციო ნაგებობები და სხვ.)	მცირემასშტაბიანი ინფრასტრუქტურის აშენებას უმნიშვნელო პირდაპირი გავლენა ექნება გარემოზე (მიწის თხრის, მტვრისა და ხმაურის გამო)	1 (იხილეთ 7.4)
ბ. გარემოზე ზეგავლენა, რომელიც გამოწვეულია ტურიზმითა და რეკრეაციული საქმიანობით	პოტენციური შედეგი შეიძლება იყოს: - გავლენა, რომელიც გამოწვეულია ვიზიტორთა რაოდენობის ზრდითა და, შესაბამისად, ხმაურისა და სიმყუდროვის დარღვევით, გარემოს დაბინძურებითა და დანაგვიანებით, მოსახლეობის მხრიდან შესაძლო არასასურველი სოციალურ-ფსიქოლოგიური ზეგავლენით.   - ტურისტების არაადეკვატური მართვით გამოწვეული გავლენა ან ტურისტების მიერ წესების დარღვევა: ბილიკებისა და საკემპინგო ადგილების გადატვირთვა, ხის გადამეტებული ჭრა (ცეცხლის დასანთებად საკემპინგო ადგილებზე), შემთხვევითი ხანძრები, იშვიათი და გადაშენების პირას მისული მცენარეებისა და ტყის ნობათის მოგროვება, მოწყვლად ტერიტორიებზე საინფორმაციო ნიშნებისა და ღობეების არარსებობა, ტურისტული ბილიკების არაადეკვატური მოვლა, რომელიც ფერდობების ეროზიას იწვევს.	2 (იხილეთ 7.4)
გ. ცვლილებები რესურსებით სარგებლობაში	რესურსებით სარგებლობაში ცვლილებებით გამოწვეული გავლენა, მოსალოდნელია, რომ იყოს დადებითი, თუ მოხდება მენეჯმენტის გეგმის ეფექტური განხორციელება. დაცული ტერიტორიების მენეჯმენტი მოითხოვს მუდმივ თანამშრომლობას ადგილობრივ ხელისუფლებასთან და მოსახლეობასთან; ეს კი უზრუნველყოფს იმას, რომ სოფლის მეურნეობაში გატარებული ცვლილებები (გრძელვადიან პერსპექტივაში) სასარგებლო იქნება და მოხდება სოციალური პრობლემების შემსუბუქება.	3 (იხილეთ 7.4)

 

	შემამსუბუქებელი ზომები	ფაზა	პასუხისმგებელი ორგანო	მონიტორინგის/ ანგარიშგების სიხშირე
1.	ა. ადგილის შერჩევა/მშენებლობა: დაცული ტერიტორიების ინფრასტრუქტურის მშენებლობის დასაწყებად ნაკრძალის დირექცია ვალდებულია მიიღოს (კანონმდებლობით განსაზღვრული) შესაბამისი ნებართვა. ფლორისა და ფაუნის ინვენტარიზაცია მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ინფრასტრუქტურისა და ბილიკების ადგილ-მდებარეობის განსაზღვრისას; ეს ხდება იმიტომ, რომ მოხდეს სათუთ ტერიტორიებზე მშენებლობისა და მასთან დაკავშირებული სხვა საქმიანობების გავლენის შემცირება. მშენებლობის დროს გათვალისწინებული იქნება ზეგავლენა მისასვლელ გზებზე მოძრაობის თვალსაზრისით და გარეული ცხოველების გამრავლების პერიოდები.	საწყის ფაზაშია	გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო; დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი	ერთჯერადად
	ბ. დაპროექტება: ინფრასტუქტურის დაგეგმარების პროცესში გათვალისწინებული იქნება მისი ლანდშაფტთან ჰარმონიზირების პრინციპი	საწყის ფაზაშია	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი; დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრი	ერთჯერადად
	გ. საჯარო განხილვები: იმ შემთხვევაში, თუ ინფრასტრუქტურა მოეწყობა დასახლებული პუნქტების მახლობლად, ადგილობრივი მოსახლეობა ინფორმირებული უნდა იყოს მშენებლობის ყველა პროცესის შესახებ.	მიმდინარე	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი; დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრი	ყოველწლიურად
2	ა. ნაკრძალის დირექცია პასუხს აგებს ვიზიტორთა მზარდი რაოდენობით გამოწვეული ზემოქმედების შემსუბუქებაზე; ამისთვის, პროექტის ჩარჩოებში, ისინი მიიღებენ დახმარებას – ტურიზმის ეფექტური მართვისთვის საჭირო კვალიფიკაციის მისაღებად ჩაუტარდებათ ტრენინგები. გარემოს დაცვის მართვის გეგმებში, რომელიც ექვემდებარება ყოველწლიურ რევიზიას, ჩართული იქნება სპეციალური კომპონენტები, რომლებიც დეტალურად აღწერენ ვიზიტორთა მიერ ეკოსისტემასა და აგილობრივ მოსახლეობაზე უარყოფითი გავლენის შემცირების ღონისძიებებს.	მიმდინარე	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი	ყოველწლიურად
	ბ. ტურისტული ინფრასტრუქტურის დაგეგმარება მოხდება ბუნებრივი რესურსების ინვენტარიზაციის შედეგების გათვალისწინებით, რათა მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი ვიზიტორთა ნეგატიური გავლენა ბიომრავალფეროვნებაზე.	მიმდინარე	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი; დაცული ტერიტორიების განვითარების ცენტრი	ერთჯერადად
3.	ა. უწყვეტად ჩატარდება ვიზიტორების მონიტორინგი და მათი ზეგავლენის შეფასება ნაკრძალის ფლორასა და ფაუნაზე.	იწყება	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი	ყოველწლიურად
	ბ. ადგილობრივი მოსახლეობის გამოკითხვა ჩატარდება პერიოდულად, რათა მოხდეს ვიზიტორების მხრიდან ნეგატიური სოციალური ზეგავლენის გაკოტროლება	იწყება	დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი	ყოველწლიურად

 

დანართების სია

 

დანართი 1.  რუკები

დანართი 2.  ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის საზღვრები

დანართი 3. მენეჯმენტის ქმედებათა ლოგიკური ცხრილი

დანართი 4. ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექციის დებულება

დანართი 5. თანამშრომელთა თანამდებობრივი უფლება-მოვალეობების აღწერა და ორგანიზაციული სტრუქტურა

დანართი 6. საკანონმდებლო ინფორმაცია

დანართი 7.  ბიოლოგიური ინფორმაცია: ფლორა და ფაუნა

დანართი 8. ტურისტული ბილიკების აღწერა

დანართი 9. სამეცნიერო კვლევის პრიორიტეტები

დანართი 10. სოციალური მონიტორინგის კითხვარი

დანართი 11. ბიუჯეტი და შემოსავლების პროგნოზი

დანართი 12. ბიბლიოგრაფია

 

 

 

 

 

 

დანართი 1 - რუკები

რუკა 1: ლაგოდეხის ნაკრძალის და აღკვეთილის გეოგრაფიული მდებარეობა

 

 

 

რუკა 2. ადგილმდებარეობა, საზღვრები, დასახლებული პუნქტები და ტოპოგრაფია

 

 

 

რუკა 3. ჰაბიტატები

 

 

 

რუკა 4. მცენარეულობის ძირითადი ტიპები

 

რუკა 5. ფაუნა - ცხოველთა ზოგიერთი საკვანძო სახეობის გავრცელება

 

 

 

 

რუკა 6. საფრთხეები

 

 

 

რუკა 7. დაგეგმილი ინფრასტრუქტურა

 

 

 

დანართი 2

ლაგოდეხის ნაკრძალისა და აღკვეთილის საზღვრები

ლაგოდეხის ნაკრძალის საზღვარი

 

X	Y	წერტილების ნომრები
611828	4630175	001
611691	4630100	002
611545	4630021	003
611318	4629963	004
611202	4629821	005
611077	4629760	006
610936	4629761	007
610774	4629758	008
610644	4629605	009
610536	4629586	010
610313	4629544	011
610184	4629481	012
610050	4629400	013
609839	4629411	014
609579	4629409	015
609459	4629445	016
609246	4629556	017
609088	4629542	018
608852	4629529	019
608747	4629529	020
608601	4629818	021
608773	4630046	022
608710	4630528	023
608685	4630659	024
608650	4630125	025
608552	4631182	026
608218	4631069	027
608081	4631071	028
607744	4631033	029
607403	4630991	030
607149	4631041	031
607002	4631480	032
606851	4632927	033
607253	4633311	034
607496	4633609	035
607709	4633622	0367
607785	4634068	037
608349	4634331	038
608760	4634442	039
608692	4634647	040
608759	4634863	041
609007	4635087	042
608395	4634857	043
608217	4634771	044
608067	4634679	045
607995	4634637	046
607927	4634620	047
607773	4634523	048
607614	4634367	049
607495	4634319	050
607418	4634272	051
607328	4634142	052
607156	4634099	053
607046	4634065	054
606914	4634176	055
606846	4634270	056
606811	4634265	057
606578	4634217	058
606463	4634169	059
606271	4634072	060
606203	4634000	061
606036	4633949	062
605931	4633908	063
605768	4633850	064
605673	4633817	065
605559	4633675	066
605514	4633667	067
605099	4632699	068
603022	4633184	069
603322	4633822	070
603724	4634690	071
603572	4636572	072
603295	4637333	073
603184	4637186	074
602454	4636917	075
601070	4636695	076
600799	4636821	077
601544	4637454	078
601985	4638315	079
602253	4638845	080
602354	4639122	081
602775	4639818	082
603030	4640096	083
600770	4641613	084
600830	4641673	085
600881	4641692	086
601102	4641779	087
601287	4642043	088
601449	4642225	089
601607	4642350	090
597180	4645224	091
597041	4645298	092
597008	4645595	093
597048	4645862	094
597182	4647055	095
597265	4647240	096
597347	4647472	097
597175	4647523	098
597097	4647809	099
597074	4648024	100

X	Y	წერტილის ნომერი
609692	4628197	001
609586	4628391	002
609537	4628525	003
609515	4628571	004
609416	4628776	005
609268	4628919	006
609133	4629027	007
609030	4629134	008
608998	4629167	009
608933	4629229	010
608484	4629971	011
608594	4629539	012
608429	4629582	013
608182	4629707	014
608105	4629799	015
608220	4629871	016
608374	4629938	017
608427	4629965	018
608474	4630032	019
608513	4630102	020
608466	4630166	021
608418	4630206	022
608304	4630278	023
608235	4630267	024
608131	4630325	025
608091	4630336	026
608049	4630353	027
607990	4630345	028
607715	4630477	029
607586	4630523	030
607522	4630570	031
607390	4630585	032
607235	4630665	033
607160	4630706	034
607022	4630674	035
606906	4630847	036
606914	4631071	037
606880	4631238	038
606872	4631387	039
606852	4631437	040
606760	4631581	041
606717	4631729	042
606540	4631771	043
606423	4631805	044
606357	4631853	045
606384	4632066	046
606453	4632064	047
606532	4632048	048
606526	4632420	049
606472	4632421	050
606489	4632596	051
606455	4632648	052
606516	4632768	053
606576	4632904	054
606367	4633056	055
606282	4632983	056
606231	4632944	057
606164	4632974	058
606119	4632898	059
606073	4632840	060
605999	4632719	061
605963	4632654	062
605915	4632560	063
605901	4632521	064
605879	4632474	065
605811	4632359	066
605742	4632314	067
605717	4632298	068
605640	4632256	069
605614	4632153	070
605514	4632043	071
605442	4631988	072
605375	4631997	073
605355	4632102	074
605284	4632113	075
604894	4632203	076
604819	4632296	077
604733	4632282	078
604563	4632127	079
604482	4631746	080
604366	4631607	081
604257	4631563	082
604179	4631519	083
604065	4631490	084
604008	4631508	085
603969	4631600	086
603949	4631687	087
603907	4631820	088
603903	4631982	089
603868	4632082	090
603674	4632202	091
603525	4632237	092
603381	4632221	093
603267	4632143	094
603175	4632109	095
603090	4632164	096
603099	4632289	097
602927	4632564	098
602768	4632268	099
602736	4632169	100
602706	4632089	101
602678	4631998	102
602539	4631899	103
602472	4631899	104
602308	4632086	105
602209	4632200	106
602112	4632361	107
602076	4632491	108

 

ლაგოდეხის აღკვეთილის საზღვარი

X	Y	წერტილის ნომერი
602124	4632677	109
602213	4632808	110
602245	4633656	111
602277	4633850	112
602840	4634910	113
602817	4635160	114
602932	4635481	115
602946	4636282	116
602857	4636427	117
602837	4636424	118
602781	4636399	119
602745	4636368	120
602700	4636337	121
602618	4636283	122
602551	4636229	123
602537	4636191	124
602484	4636129	125
602444	4636075	126
602384	4635999	127
602211	4635915	128
602058	4635824	129
601993	4635757	130
601995	4635718	131
601834	4635495	132
601665	4635251	133
601478	4635129	134
601545	4634894	135
601257	4634574	136
600928	4634349	137
600943	4634106	138
600893	4634081	139
600801	4634106	140
600607	4634149	141
600416	4634146	142
600097	4634001	143
600053	4633916	144
600243	4633310	145
600295	4633201	146
600214	4633085	147
600131	4633011	148
600080	4633012	149
599711	4632995	150
599581	4632849	151
599507	4632771	152
599430	4632727	153
599315	4632622	154
599179	4632626	155
599092	4632481	156
599046	4632439	157
599033	4632338	158
599027	4632280	159
599000	4632142	160
599012	4632085	161
599045	4632022	162
599057	4631966	163
599083	4631901	164
599153	4631850	165
599081	4631666	166
598995	4631809	167
598899	4631945	168
598674	4632115	169
598694	4632660	170
598629	4633262	171
599207	4633977	172
599475	4634322	173
599740	4634573	174
599943	4634690	175
600195	4634876	176
600376	4634988	177
600446	4635067	178
600516	4635355	179
600462	4635630	180

დანართი 3

მენეჯმენტის გეგმის ქმედებათა ლოგიკური ცხრილი

თეთრ კვადრატებში მითითებული ციფრები შეესაბამება მენეჯმენტის გეგმის მე-6 თავში მოცემულ საქმიანობებს

 

სტრატეგიული                                                მიზანი     საქმიანობის სფერო	I დაცვა	II აღდ-გენა	III ცოდნის გაუმჯო-ბესება	IV ცნობი-ერება	V კმაყო-ფილება	VI მდგ-რადი გამო-ყენება	VII შემო-სავლები	VIII კეთილ-დღეობა	IX რეპლი-კაცია	X ალი-ანსები
I ადმინისტრაცია	6.1.1-6.1.4 6.1.5 6.1.6.1-6.1.6.3 6.1.6.4 6.1.7	6.1.1-6.1.4	6.1.1-6.1.4 6.1.5 6.1.6.1-6.1.6.3	6.1.1-6.1.4 6.1.5	6.1.1-6.1.4	6.1.1-6.1.4	6.1.1-6.1.4     6.1.6.4	6.1.1-6.1.4     6.1.6.4	6.1.1-6.1.4 6.1.5 6.1.6.1-6.1.6.3   6.1.7	6.1.1-6.1.4 6.1.5
II ინფრასტრუქტურა	6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5	6.2.3   6.2.5	6.2.2     6.2.5	6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5	6.2.1 6.2.2     6.2.5	6.2.5	6.2.1 6.2.2
III შესაძლებლობების გაზრდა და ტრენინიგი	6.3.1 6.3.2 6.3.3   6.3.5	6.3.1 6.3.2 6.3.3   6.3.5	6.3.1 6.3.2 6.3.3   6.3.5 6.3.6	6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4	6.3.1   6.3.3 6.3.4	6.3.1   6.3.3	6.3.1   6.3.3	6.3.1   6.3.3	6.3.1   6.3.3	6.3.1   6.3.3
IV საზოგადიებასთან ურთ. (ბიზნეს ურთ. ჩათვლით)	6.4.1.1-6.4.1.2 6.4.1.3   6.4.3.1 6.4.3.2   6.4.3.4 6.4.3.5 6.4.3.6 6.4.3.7	6.4.3.1     6.4.3.4   6.4.3.6 6.4.3.7	6.4.1.1-6.4.1.2   6.4.2.1 6.4.3.1 6.4.3.2     6.4.3.5	6.4.1.1-6.4.1.2 6.4.1.3 6.4.2.1 6.4.3.1 6.4.3.2 6.4.3.3       6.4.3.7	6.4.1.1-6.4.1.2 6.4.1.3 6.4.2.1 6.4.3.1             6.4.4.1 6.4.4.2	6.4.1.1-6.4.1.2     6.4.3.1 6.4.3.2         6.4.3.7	6.4.1.1 6.4.1.2 6.4.1.3 6.4.2.1 6.4.3.1 6.4.3.2         6.4.4.1 6.4.4.2	6.4.1.1 6.4.1.2 6.4.1.3   6.4.3.1         6.4.3.7 6.4.4.1 6.4.4.2	6.4.1.1 6.4.1.2 6.4.1.3   6.4.3.1 6.4.3.2         6.4.3.7	6.4.1.1 6.4.1.2 6.4.1.3 6.4.2.1 6.4.3.1 6.4.3.2 6.4.3.4 6.4.3.5 6.4.3.6 6.4.3.7 6.4.4.1 6.4.4.2

 

მენეჯმენტის გეგმის ქმედებათა ლოგიკური ცხრილი (გაგრძელება)

 

სტრატეგიული                         მიზანი     საქმიანობის სფერო	I დაცვა	II აღდ-გენა	III ცოდნის გაუმჯო-ბესება	IV ცნობი-ერება	V კმაყო-ფილება	VI მდგ-რადი გამო-ყენება	VII შემოსავ-ლები	VIII კეთილ-დღეობა	IX რეპლი-კაცია	X ალი-ანსები
V დამხმარე ზონის პროგრამა	6.5.1. 6.5.2	6.5.1 6.5.2	6.5.3	6.5.3	6.5.3	6.5.1 6.5.2 6.5.3		6.5.3	6.5.1 6.5.2	6.5.1 6.5.2
VI ჰაბიტატების და სახეობების მენეჯ.	6.7.1	6.7.1
VII დაცვის პროგრამა (კანონის აღსრულების ჩათვლით)	6.8.1 6.8.2 6.8.3	6.8.1 6.8.2 6.8.3		6.8.2 6.8.3						6.8.2 6.8.3
VIII კვლევა, მონიტორინგი, სოციოლოგიური კვლევა.	6.9.1-6.9.2 6.9.3.1-6.9.3.8 6.9.4	6.9.1-6.9.2 6.9.3.1-6.9.3.8 6.9.4	6.9.1-6.9.2 6.9.3.1-6.9.3.8 6.9.4

 

 

 

 

დანართი 4

ლაგოდეხის ადმინისტრაციის დებულება

საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექციის დ ე ბ უ ლ ე ბ ა

    მუხლი 1. ზოგადი დებულებები

1. საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დირექცია (შემდგომში – დირექცია) არის საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს (შემდგომში – სამინისტროს) სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, რომელიც დამოუკიდებლად ახორციელებს თავის საქმიანობას.

2. ეს დებულება განსაზღვრავს დირექციის მიზნებს, ფუნქციებს, საქმიანობის საგანს და მის სამეთვალყურეო ორგანოს – ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების სამეცნიერო საკონსულტაციო საბჭოს (შემდგომში – საბჭო) უფლებამოვალეობებს.

3. დირექცია, როგორც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, დასახული მიზნებისა და დაკისრებული ფუნქციების განსახორციელებლად საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს, დებს გარიგებებს, აქვს შემოსავალი და შეუძლია სასამართლოში გამოვიდეს მოსარჩელედ და მოპასუხედ

4. დირექციას აქვს დამოუკიდებელი ბალანსი, ბეჭედი სახელმწიფო გერბის გამოსახულებით და საკუთარი სახელწოდების აღნიშვნით, კანონმდებლობის საფუძველზე გადმოცემული ქონება, ანგარიში ხაზინაში და ბანკში, იურიდიული პირის სხვა ატრიბუტები.

    მუხლი 2. დირექციის მართვის სფერო

დირექციის მართვის სფეროს წარმოადგენს ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების (შემდგომში – დაცული ტერიტორიები) შემდეგი კატეგორიები:

ა) ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალი;

ბ) ლაგოდეხის აღკვეთილი.

    მუხლი 3. დირექციის ფუნქციები

1. ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალის შიგნით, და ლაგოდეხის აღკვეთილის ტერიტორიაზე დირექციის უფლებამოსილებებია:

ა) სამეცნიერო კვლევის (ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალის შიგნით – არამანიპულაციური, ლაგოდეხის აღკვეთილის ტერიტორიაზე – არამანიპულაციური და მანიპულაციური სამეცნიერო კვლევის) წარმართვი­სათვის ხელშეკრულების გაფორმება, თანხმობის გაცემა და ხელშეკრულების პირობების შესრულების ზედამ­ხედ­ვე­­ლობა;

ბ) დასაშვები საგანმანათლებლო საქმიანობის განსაზღვრა და ამ საქმიანობის განხორციელების მიზნით შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება;

გ) სტიქიური უბედურებების, კატასტროფების, საგანგებო მდგომარეობისა და აღდგენითი სამუშაოების დროს, სამსახურებრივი მოვალეობების განხორციელების მიზნით ავტო, მოტო და საჰაერო-სატრანსპორტო საშუალებებით შეზღუდული გადაადგილების მარშრუტების განსაზღვრა, ამ მარშრუტებით სარგებლობის წესების დაწესება და მათი დაცვის კონტროლი;

დ) ბუნების, ბუნებრივი პროცესებისა და გენეტიკური რესურსების, არსებული ბუნებრივი ეკოსისტემებისა და გარეულ ცხოველთა და ველურ მცენარეთა სახეობების მონიტორინგის წარმოება;

ე) საკადასტრო სამუშაოების წარმოება;

ვ) დაცვის რეჟიმის წესებისადმი კონტროლის დაწესება;

ზ) სამენეჯმენტო გეგმით განსაზღვრული ტრანსპორტით გადაადგილების კონტროლი;

თ) ეკოტურიზმის განვითარებისათვის და ამ მიზნით მომსახურების განხორციელებისათვის ხელსაყრელი პირობების შექმნა და კონტროლი ლაგოდეხის აღკვეთილში;

ი) მკაცრი კონტროლის პირობებში ცალკეული განახლებადი რესურსის მოხმარება ლაგოდეხის აღკვეთილში;

კ) მენეჯმენტის გეგმების შემუშავებაში მონაწილეობა;

ლ) ყოველწლიური სამოქმედო გეგმის შემუშავება;

მ) დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებით ნორმარიული აქტების შემუშავებაში მონაწილეობის მიღება;

ნ) საქართველოს სახელმწიფო დაწესებულებებისათვის და ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოებისათვის, მათ მიერ განხორციელებული ან ნებადართული ისეთი ქმედებების აღკვეთის მოთხოვნა, რომელიც არღვევს დირექციის მართვის სფეროში მყოფი დაცული ტერიტორიების დაცვისა და გამოყენების რეჟიმს;

ო) ფიზიკურ და იურიდიულ პირთათვის ისეთი ქმედებების აღკვეთის მოთხოვნა, რომელიც არღვევს დირექციის მართვის სფეროში მყოფი დაცული ტერიტორიების დაცვისა და გამოყენების რეჟიმს;

პ) დაცულ ტერიტორიებზე დაშვებული საქმიანობის განხორციელებისათვის სახელშეკრულებო პირობების განსაზღვრა და ხელშეკრულების გაფორმება;

ჟ) დირექციის მიერ დაცულ ტერიტორიებზე დაშვებული საქმიანობის განხორციელებისათვის კონტრაქტის გაფორმების მიზნით სატენდერო წესებისა და პირობების შემუშავება, ტენდერის ჩატარება;

რ) დაცული ტერიტორიების შესახებ საინფორმაციო ბანკის შექმნა, მართვა და კონტროლი (ადეკვატური ინფორმაციისა და მონაცემის შეგროვება, სისტემატიზაცია, ანალიზი და შენახვა);

ს) მასმედიის საშუალებით ეროვნულ და ადგილობრივ დონეზე მოსახლეობის გათვითცნობიერება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენების მიზნით;

ტ) სამარკეტინგო საქმიანობის წარმართვა;

უ) შემოსავლის განკარგვა;

ფ) დაცული ტერიტორიის გარშემო არსებული ბუფერული ზონის კონტროლი;

ქ) კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა ფუნქციების განხორციელება.

    მუხლი 4. დირექტორი

1. დირექციას ერთმმართველობის პრინციპით ხელმძღვანელობს და მართავს დირექტორი, რომელსაც თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის (შემდგომში ­– დეპარტამენტი) თავმჯდომარე.

2. დირექტორი უფლებამოსილია:

ა) დამოუკიდებლად მიიღოს გადაწყვეტილებები დირექციის მართვის სფეროს მიკუთვნებულ საკითხებთან დაკავშირებით;

ბ) იმოქმედოს დირექციის სახელით და წარმოადგინოს მისი ინტერესები სხვა ფიზიკურ და იურიდიულ პირებთან ურთიერთობაში;

გ) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში გამოსცეს ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტები და განახორციელოს მათი შესრულების კონტროლი;

დ) კანონმდებლობით მოითხოვოს და მიიღოს ყველა საჭირო ინფორმაცია, მონაცემი, სამინისტროებისაგან, სახელმწიფო და სამთავრობო უწყებებისაგან და საჯარო სამართლის იურიდიული პირებისაგან;

ე) სამინისტროს დასამტკიცებლად წარუდგინოს მომავალი წლის ყოველწლიური სამოქმედო გეგმა საანგარიშო წლის დამთავრებამდე არა უგვიანეს სამი თვისა;

ვ) აწარმოოს მოლაპარაკება, მოამზადოს და ხელი მოაწეროს ხელშეკრულებებს, განახორციელოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობების შესრულების ზედამხედველობა და კონტროლი;

ზ) დანიშნოს და გაათავისუფლოს დირექციის თანამშრომლები, განსაზღვროს სახელფასო და საპრემიო ფონდი;

თ) ყოველწლიური სამოქმედო გეგმის საფუძველზე დაამტკიცოს დირექციის შემოსავლის განკარგვის და მიღების ყოველწლიური გეგმები;

ი) განკარგოს დირექციის შემოსავალი;

კ) დააკისროს დისციპლინური და მატერიალური პასუხისმგებლობა თანამშრომლებს მუშაობის დროს დაშვებული დარღვევებისათვის;

ლ) დაამტკიცოს დირექციის შინაგანაწესი;

მ) განახორციელოს კანონმდებლობით ნებადართული სხვა უფლებამოსილებები.

3. დირექტორს ჰყავს მოადგილე, რომელსაც დირექტორის წარდგინებით ნიშნავს დეპარტამენტის თავმჯდომარე.

4. დირექტორს ეკისრება პერსონალური პასუხისმგებლობა დირექციის საკუთრებაში არსებული ქონებისათვის და ფულადი სახსრების მიზნობრივად ხარჯვისათვის.

5. დირექტორის არყოფნის დროს დირექტორის მოვალეობას ასრულებს დირექტორის მოადგილე.

    მუხლი 5. დირექციის სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო

1. დაცული ტერიტორიების მართვაში საზოგადოების მონაწილეობის მიზნით იქმნება მისი სამეთვალყურეო ორგანო – „სამეცნიერო საკონსულტაციო საბჭო“ (შემდგომში – საბჭო).

2. საბჭო შედგება არა უმეტეს 12 წევრისაგან.

3. საბჭო ხელს უწყობს მოსახლეობისა და საზოგადოებრივი გაერთიანებების ადგილობრივი პრობლემატიკის სრულფასოვან ასახვას დაცული ტერიტორიების ინტეგრალური მართვის პროცესში და ამ მიზნით დირექციას უწევს მეთოდოლოგიურ დახმარებას და კონსულტაციას.

4. საბჭო უფლებამოსილია რეკომენდაციები მიიღოს:

ა) გარემოს დაცვის მოთხოვნების გათვალისწინებით ორგანიზებული და განახლებადი ბუნებრივი რესურსების გამოყენებაზე ორიენტირებული სამეურნეო საქმიანობის კონტროლის საკითხებთან დაკავშირებით;

ბ) ბუნებრივი რესურსების გამოყენების, სატრანსპორტო საშუალებათა და ვიზიტორთა კონტროლის საკითხებთან დაკავშირებით;

გ) ლაგოდეხის მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიაზე დასაშვები საქმიანობის, რეგულირების და დაცვის წესების (ტერიტორიის გარეთ რეგულირების წესები და დროებითი რეგულირების წესები) საკითხებთან დაკავშირებით;

დ) მართვის, კოორდინაციისა და დაშვებული საქმიანობის განვითარების მიზნით სპეციალური პროგრამების შემუშავებასთან დაკავშირებით.

5. საბჭოს გადაწყვეტილებები მიიღება საბჭოს სხდომებზე, რომლებიც იმართება კვარტალში ერთხელ მაინც. ყოველ სხდომაზე საბჭო ირჩევს სხდომის მდივანს. საბჭო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება, როდესაც მას ესწრება წევრთა საერთო რაოდენობის არანაკლებ ორი მესამედისა. საბჭო გადაწყვეტილებას იღებს ხმათა უბრალო უმრავლესობით.

    მუხლი 6. სახელმწიფო კონტროლი

1. დირექციის მიერ განხორციელებული საქმიანობის კანონიერების, მიზანშეწონილობის, ეფექტიანობის და საფინანსო ეკონომიკური საქმიანობის სახელმწიფო კონტროლს ახორციელებს სამინისტრო.

2. სამინისტროს თანხმობას საჭიროებს დირექციის მიერ შემდეგი ქმედებების განხორციელება:

ა) უძრავი ქონების შეძენა და დატვირთვა;

ბ) სესხის აღება;

გ) თავდებობა;

დ) საშტატო ნუსხისა და ხელფასის ფონდის განსაზღვრა;

ე) სხვა გადაწყვეტილებების მიღება დირექციის ქონებასთან დაკავშირებით, თუ ისინი სცილდება ჩვეულებრივი საქმიანობის ფარგლებს.

3. ამ მუხლის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ ქმედებათა განსახორციელებლად აუცილებელია საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს თანხმობა.

4. ამ მუხლის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ ქმედებათა განსახორციელებლად აუცილებელია საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს თანხმობა.

    მუხლი 7. დირექციის ქონება და ფინანსები

1. დასახული მიზნებისა და ამოცანების განსახორციელებლად დირექციას საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს მიერ უსასყიდლო უზურფრუქტისა და თხოვების ფორმით გადაეცემა შესაბამისი ქონება.

2. დირექციის დაფინანსების წყაროებია:

ა) შესაბამისი ბიუჯეტიდან გამოყოფილი მიზნობრივი სახსრები;

ბ) სახელმწიფო შეკვეთის შესრულებით მიღებული შემოსავალი;

გ) ხელშეკრულების საფუძველზე სამუშაოს შესრულებით მიღებული შემოსავალი;

დ) საერთაშორისო ან არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და საქველმოქმედო ფონდების, აგრეთვე ფიზიკური და იურიდიული პირების შემოწირულობანი ან დახმარება;

ე) საქართველოს კანონმდებლობით ნებადართული სხვა შემოსავალი.

3. დირექციის სახსრები და შემოსავალი განიკარგება კანონმდებლობით დადგენილი წესით და მთლიანად ხმარდება მისი მიზნებისა და ამოცანების შესრულებას. დირექციის სახსრების სხვა მიზნით გამოყენება აკრძალულია.

4. დირექციის საბუღალტრო ანგარიშგება ხორციელდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. დირექციის წლიურ ბალანსს ამოწმებს სამინისტროს მიერ დანიშნული დამოუკიდებელი აუდიტორი.

    მუხლი 8. დებულებაში ცვლილებების შეტანა

დებულებაში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა ხორციელდება საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულებით.

    მუხლი 9. დირექციის რეორგანიზაცია და ლიკვიდაცია

1. დირექციის რეორგანიზაცია და ლიკვიდაცია ხორციელდება საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

2. დირექციის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონება გადადის სახელმწიფო საკუთრებაში.

 

 

დანართი 5

თანამდებობრივი უფლება-მოვალეობების აღწერა და ორგანიზაციული სტრუქტურა

5.1. მოვალეობების აღწერილობა

დირექტორი

მოქმედი კანონმდებლობისა და მენეჯმენტის გეგმის მიხედვით, დირექტორი აკონტროლებს სახელმწიფო ნაკრძალსა და არკვეთილში მიმდინარე ყველა საქმიანობას. ის ზედამხედველობას უწევს და პასუხისმგებელია დაცული ტერიტორიების ფინანსურ საკითხებსა და საკუთრებაზე; ნიშნავს და ათავისუფლებს ნაკრძალისა და აღკვეთილის თანამშრომლებს. ხელშეკრულებებს აფორმებს ნაკრძალისა და აღკვეთილის სახელით, წარმოადგენს მას ყველა დონეზე, ხსნის ყველა სახის ანგარიშს.

დაცული ტერიტორიების დებულების თანახმად, დირექტორი წარუდგენს კვარტალურ, წლიურ და საჭიროებისამებრ – სპეციალურ მოხსენებებს ზემდგომ ორგანოებს, ასევე მრჩეველთა საბჭოს.

დირექტორს ნიშნავს და ათავისუფლებს დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის თავმჯდომარე, მინისტრის წარდგინებით.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება ეკოსისტემის მენეჯმენტში, ადმინისტრირებისა (იურიდიული, ფინანსურ-ეკონომიკური) და საზოგადოებასთან ურთიერთობის სფეროებში.

დირექტორის მოადგილე

ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექტორის მოადგილე ზედამხედველობას უწევს მენეჯმენტის პროგრამების განხორციელებას და პასუხისმგებელია მათ დროულ შესრულებაზე; დირექტორის არყოფნისას ასრულებს მის მოვალეობებსა და ფუნქციებს.

დირექტორის მოადგილე დირექტორს წარუდგენს კვარტალურ და საჭიროების შემთხვევაში – სპეციალურ მოხსენებებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. მოადგილეს დირექტორის წარდგინებით ნიშნავს დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის თავმჯდომარე.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება ეკოსისტემის მენეჯმენტში, ადმინისტრირებისა (იურიდიულ, ფინანსურ-ეკონომიკურ) და საზოგადოებასთან ურთიერთობის სფეროებში.

რეინჯერთა სამსახურის უფროსი

რეინჯერთა უფროსი ვადლებულია გააკონტროლოს ნაკრძალსა და არკვეთილში დაწესებული რეჟიმი მისი ტერიტორიული მოწყობის მიხედვით. ის ასევე პასუხისმგებელია ნაკრძალსა და აღკვეთილში განხორციელებულ ყველა დაცვით და სამაშველო საქმიანობის განხორციელებაზე; სხვა სამსახურებთან კოორდინაციით ადგენს რეინჯერთა სამსახურის თანამშრომელთა სამუშაო გეგმას და ზედამხედველობას უწევს მის განხორციელებას. მის ფუნქციებში შედის: რეინჯერთა სამსახურის თანამშრომელთა აყვანა და ტრენინგი. დირექტორისგან მიღებული შესაბამისი მითითების შემთხვევაში მოთხოვნის შემთხვევაში, თანამშრომლებთან ერთად, ასევე მონაწილეობას იღებს სხვა პროგრამების განხორციელებაში.

რეინჯერთა უფროსი პასუხს აგებს პროგრამის ფარგლებში გამოყენებულ ქონებაზე; ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; წარადგენს კვარტალურ, წლიურ და, საჭიროებისამებრ, სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. რეინჯერთა უფროსს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; იურიდიული საკითხების ცოდნა, ველზე მუშაობის, ცეცხლსასროლი იარაღისა და სხვა აღჭურვილობის გამოყენების გამოცდილება.

უფროსი რეინჯერი

ნაკრძალისა და აღკვეთილის უფროსი რეინჯერი პასუხს აგებს პატრულირებაზე, დაცვასა და სამაშველო სამუშაოებზე მის კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე; ის უზრუნველყოფს ვიზიტორთა მომსახურებასა და უსაფრთხოებას. უფროსი რეინჯერი, დაცვის პროგრამასთან ერთად, ადგენს რეინჯერთა სამუშაო გეგმას და ზედამხედველობას უწევს მის განხორციელებას. რეინჯერთა უფროსის მოთხოვნისამებრ, სხვა რეინჯერებთან ერთად მონაწილეობას იღებს მენეჯმენტის სხვა პროგრამების განხორციელებაში; პასუხისმგებელია მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

უფროსი რეინჯერი პასუხისგმებელია დაცვის პროგრამის ქონებაზე; ანგარიშვალდებულია რეინჯერთა უფროსის წინაშე; თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი რეინჯერთა უფროსის წარდგინებით.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; იურიდიული საკითხების ცოდნა, ველზე მუშაობის, ცეცხლსასროლი იარაღისა და სხვა აღჭურვილობის გამოყენების გამოცდილება.

რეინჯერი

რეინჯერს ევალება პატრულირება, დაცვა და სამაშველო სამუშაოები მის კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე; ის უზრუნველყოფს ვიზიტორთა მომსახურებასა და უსაფრთხოებას. უშუალო უფროსის – უფროსი რეინჯერის მოთხოვნის საფუძველზე, მონაწილეობას იღებს მენეჯმენტის სხვა პროგრამების განხორციელებაში; პასუხისმგებელია მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

რეინჯერი ანგარიშვალდებულია რეინჯერთა უფროსის წინაშე; მას თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი რეინჯერთა უფროსის წარდგინებით.

მოთხოვნები: უმაღლესი ან საშუალო განათლება; იურიდიული საკითხების ცოდნა, ველზე მუშაობის, ცეცხლსასროლი იარაღისა და სხვა აღჭურვილობის გამოყენების გამოცდილება.

საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და ინტერპრეტაციის სპეციალისტი

საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და ინტერპრეტაციის სპეციალისტს ევალება ვიზიტორთა საინტერპრეტაციო პროგრამებისთვის სამუშაო გეგმის მომზადება და განხორციელება სხვა სამსახურებთან კოორდინაციით; ასევე მონაწილეობას იღებს თანამშრომელთა ტრენინგში. პასუხისმგებელია საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებაზე, ეროვნულ და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და კონსულტანტებთან ურთიერთობების დამყარებაზე, სოციალური მონიტორინგის წარმართვისა და ვიზიტორთა სტატისტიკის წარმოებაზე. ის აყალიბებს საგანმანათლებლო პროგრამებს ადგილობრივი მოსახლეობისათვის; პასუხისმგებელია მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; წარადგენს კვარტალურ, ყოველწლიურ და საჭიროებისამებრ – სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და ინტერპრეტაციის სპეციალისტი თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება საზოგადოებასთან ურთიერთობის სფეროში, ინგლისური ენის ცოდნა, მაღალი დონის ზოგადი განათლება და ველზე (ექსტრემალურ პირობებში) მუშაობის უნარ-ჩვევები.

რესურსების მართვის სპეციალისტი კვლევისა და მონიტორინგის დარგში

რესურსების მართვის სპეციალისტი კვლევისა და მონიტორინგის დარგში კოორდინირებას უწევს დაცულ ტერიტორიებზე განხორციელებულ სამეცნიერო კვლევასა; უზრუნველყოფს ბუნებრივი რესურსების მდგომარეობასა და საკადასტრო მონაცემებზე მონიტორინგის განხორციელებას. მენეჯმენტის გეგმის მიხედვით, პასუხისმგებელია კვლევისა და მონიტორინგის სამუშაო გეგმის შემუშავებასა და განხორციელებაზე სხვა სამსახურებთან კოორდინაციით. ასევე მონაწილეობას იღებს პარკისა და ნაკრძალის თანამშრომელთა ტრენინგში. პასუხისმგებელია მისთვის გადაცემულ ქონებაზე. ის ხელს უწყობს მოწვეული ექსპერტების ეფექტურ მუშაობას, იბარებს მათ ანგარიშებსა და მასალებს, ზედამხედველობას უწევს მათ მიერ ნაკისრი სახელშეკრულებო ვადლებულებების შესრულებას.

რესურსების მართვის სპეციალისტი ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; დირექტორს წარუდგენს კვარტალურ და საჭიროებისამებრ – სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. რესურსების მართვის სპეციალისტს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; სამეცნიერო მუშაობის გამოცდილება, გეოინფორმაციულ სისტემებში (GIS) მუშაობის გამოცდილება, მაღალი დონის ზოგადი განათლება.

რესურსების მართვის სპეციალისტი ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენების დარგში

რესურსების მართვის სპეციალისტი ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენების დარგში კოორდინირებას უწევს დაცულ ტერიტორიაზე მიმდინარე ბუნებრივი რესურსების მდგრად გამოყენებას. უზრუნველყოფს ბუნებრივი რესურსების მდგომარეობასა მონიტორინგის და მათ გამოყენებაზე კონტროლის დაწესებას. მენეჯმენტის გეგმის მიხედვით, პასუხისმგებელია ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენების სამუშაო გეგმის შემუშავებასა და განხორციელებაზე სხვა სამსახურებთან კოორდინაციაში. გასცემს ნებართვებს ბუნებრივი რესურსების გამოყენებაზე. ასევე მონაწილეობას იღებს პარკისა და ნაკრძალის თანამშრომელთა ტრენინგში. პასუხისმგებელია მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

რესურსების მართვის სპეციალისტი ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; დირექტორს წარუდგენს კვარტალურ და საჭიროებისამებრ – სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. რესურსების მართვის სპეციალისტს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; სამეცნიერო მუშაობის გამოცდილება, გეოინფორმაციულ სისტემებში (GIS) მუშაობის გამოცდილება, მაღალი დონის ზოგადი განათლება.

ბუღალტერი

ბუღალტერი განსაზღვრავს დაცული ტერიტორიების შემოსავლის გამოყენების პრიორიტეტებს; შეიმუშავებს საქმიანობათა სიას, რომელიც საჭიროა შემოსავლების გამომუშავების/მობილიზაციისათვის ხელსაყრელი გარემოს შესაქმნელად; და განსაზღვრავს შემოსავლის გამომუშავების ოპტრიმალურ გეგმას. ის აკონტროლებს/ზედამხედველობას უწევს შემოსავლებს. ეხმარება დირექტორს ფინანსურ მართვაში. ის პასუხისმგებელია ფინანსური დოკუმენტების მომზადებასა და ბანკებთან და სხვა ფინანსურ ინსტიტუტებთან ურთიერთობის დარეგულირებაზე; უზრუნველყოფს ხელფასების გაცემას, სამივლინებო ხარჯების ანაზღარებას, ტექნიკური და სხვა სახის მასალების შესყიდვას; ამზადებს შესაბამის ფინანსურ დოკუმენტებს.

ბუღალტერი პასუხს აგებს მისთვის გადაცემულ ქონებაზე. ბუღალტერი ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; დირექტორს წარუდგენს კვარტალურ, ყოველწლიურ და საჭიროებისამებრ – სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. ბუღალტერს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება ფინანსურ-ეკონომიკურ სფეროში.

მდივანი

მდივანი დირექტორს უწევს დახმარებას და მისი ხელმძღვანელობის ქვეშ შეიმუშავებს შიდა საქმეებისთვის აუცილებელ დოკუმენტაციას, ურთიერთობას წარმართავს სხვა ორგანიზაციებთან და სააგენტოებთან; აწარმოებს არქივს და უზრუნველყოფს ინფორმაციის შენახვას. პასუხს აგებს მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

მდივანს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება დოკუმენტების მომზადების, დაარქივებისა და ურთიერთობის წარმართვის სფეროებში.

სამეურნეო საქმის სპეციალისტი

სამეურნეო საქმის სპეციალისტი პასუხისმგებელია დაცულ ტერიტორიებზე არსებული ინფრასტრუქტურისა და აღჭურვილობის მოვლაზე, შენარჩუნებასა და შეკეთებაზე; მენეჯმენტის გეგმის შესაბამისად, ის შეიმუშავებს ინფრასტრუქტურის/აღჭურვილობის შენარჩუნების/შეკეთების საოპერაციო სამუშაო გეგმას და უზრუნველყოფს მის განხორციელებას სხვა სამსახურებთან ერთად. იგი ასევე ზედამხედველობას უწევს დაცული ტერიტორიის დურგალს, მექანიკოსს და დამლაგებელს.

სამეურნეო საქმის სპეციალისტი პასუხს აგებს მისთვის გადაცემულ ქონებაზე.

სამეურნეო საქმის სპეციალისტი ანგარიშვალდებულია დირექტორის წინაშე; დირექტორს წარუდგენს კვარტალურ, ყოველწლიურ და, საჭიროებისამებრ, სპეციალურ ანგარიშებს განხორციელებული საქმიანობისა და ფინანსური საკითხების შესახებ. ინფრასტრუქტურის სპეციალისტს თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს დირექტორი.

მოთხოვნები: უმაღლესი განათლება; გამოცდილება საინჟინრო/ტექნიკურ საქმეში.

მრჩეველთა საბჭო

ნაკრძალისა და აღკვეთილის მრჩეველთა საბჭო წარმოადგენს საკონსულტაციო ორგანოს, რომელიც იქმნება საზოგადოებრივ საწყისებზე. ის ზედამხედველობას უწევს ნაკრძალისა და ეროვნული პარკის საქმიანობას, კერძოდ ისეთ საკითხებში, როგორიცაა: ნაკრძალისა და აღკვეთილის სტრატეგიის შემუშავება; ადგილობრივ მოსახლეობასთან, დაცული ტერიტორიის მიმდებარე ზონაში მიწის მომხმარებლებთან და სხვა დაინტერესებულ მხარეებთან მუშაობა; ადგილობრივ და ცენტრალურ ხელისუფლებასთან ურთიერთობის განვითარება.

მრჩეველთა შედგება: ისეთი ოგანიზაციების წარმომადგენლებისგან, როგორიცაა: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, ლაგოდეხის საკრებულო და გამგეობა, სასაზღვრო ჯარი, გარემოს დაცვის ადგილობრივი ინსპექცია, განათლების ადგილობრივი სტრუქტურა, არასამთავრობო ორგანიზაციები. საბჭო ნაკრძალის დირექტორის ჩათვლით, რომელიც კენჭისყრაში მონაწილეობას არ იღებს, შედგება 10 წევრისგან.

მრჩეველთა საბჭო სამი წლის ვადით ირჩევა. მას მართავს თავმჯდომარე, რომელსაც საბჭოს წევრები ერთი წლით ირჩევენ. ჩვეულებრივ, შეხვედრები სამ თვეში ერთხელ იმართება. თითოეულ წევრს აქვს უფლება მოითხოვოს რიგგარეშე კრების მოწვევა. კრება უფლებამოსილია, როცა მას წევრების ორი მესამედი ესწრება. გადაწყვეტილების მიღება ხდება ხმათა უმრავლესობით. შეხვედრებს იწვევს ნაკრძალისა და აღკვეთილის დირექტორი.

 

5.2. ორგანიზაციული სტრუქტურა

 

 

დანართი 6

საკანონმდებლო ინფორმაცია

საქართველოს გარემოს დაცვის კანონმდებლობა

 

№	ნორმატიული აქტები	ძალაში შესვლის თარიღი
	საქართველოს კანონი ნიადაგის დაცვის შესახებ	12 მაისი, 1994
	საქართველოს კანონი მავნე ორგანიზმებისგან მცენარეთა დაცვის შესახებ	12 ოქტომბერი, 1994
	საქართველოს კანონი საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანზიტისა და იმპორტის შესახებ	8 თებერვალი, 1995
	საქართველოს კანონი დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ	7 მარტი, 1996
	საქართველოს კანონი სასოფლო-სამეურნეო მიწების საკუთრების შესახებ	22 მარტი, 1996
	საქართველოს კანონი წიაღის შესახებ	17 მაისი, 1996
	საქართველოს კანონი გარემოს დაცვითი ნებართვების შესახებ	15 ოქტომბერი, 1996
	საქართველოს კანონი სახელმწიფო ეკოლოგიური ექსპერტიზის შესახებ	15 ოქტომბერი, 1996
	საქართველოს კანონი სელექციური მიღწევების დაცვის შესახებ	18 ოქტომბერი, 1996
	საქართველოს კანონი მიწის რეგისტრაციის შესახებ	14 ნოემბერი, 1996
	საქართველოს კანონი გარემოს დაცვის შესახებ	10 დეკემბერი, 1996
	საქართველოს კანონი ცხოველთა სამყაროს შესახებ	26 დეკემბერი, 1996
	საქართველოს კანონი საქართველოს საზღვაო კოდექსი, თავი XVIII	15 მაისი, 1997
	საქართველოს კანონი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, თავი VII	12 ივნისი, 1997
	საქართველოს კანონი წყლის შესახებ	16 ოქტომბერი, 1997
	საქართველოს კანონი კურორტებისა და საკურორტო ადგილების სანიტარული დაცვის ზონების შესახებ	20 მარტი, 1998
	საქართველოს კანონი საშიში ქიმიური ნივთიერებების შესახებ	12 ივნისი, 1998
	საქართველოს კანონი სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული არა სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების მართვისა და განკარგვის შესახებ	28 ოქტომბერი, 1998
	საქართველოს კანონი ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ	30 ოქტომბერი, 1998
	საქართველოს კანონი პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების შესახებ	25 ნოემბერი, 1998
	საქართველოს კანონი კოლხეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ	9 დეკემბერი, 1998
	საქართველოს კანონი საქართველოს საზღვაო სივრცის შესახებ	24 დეკემბერი, 1998
	საქართველოს კანონი ნავთობისა და გაზის შესახებ	16 აპრილი, 1999
	საქართველოს კანონი ტყის კოდექსი	22 ივნისი, 1999
	საქართველოს კანონი ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ	22 ივნისი, 1999
	საქართველოს კანონი საგადასახადო კოდექსი, საკითხი X	შესწორებები, 19 ივლისი, 1999
	საქართველოს კანონი სისხლის სამართლის კოდექსი, საკითხი X	22 ივლისი, 1999
	საქართველოს კანონი საშიში ნივთიერებებით გამოწვეული ზიანის კომპენსაციის შესახებ	23 ივლისი, 1999
	საქართველოს კანონი ბორჯომი-ხარაგაულის ეროვნული პარკის ტერიტორიის გაფართოების შესახებ	28 მარტი, 2001
	საქართველოს კანონი სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზიისა და ნებართვის გაცემის საფუძვლების შესახებ	14 მაისი, 2002
	საქართველოს კანონი თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ	22 აპრილი, 2003
	საქართველოს კანონი ნიადაგის კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ	8 მაისი, 2003
	საქართველოს კანონი “წითელ ნუსხისა“ და „წითელი წიგნის“ შესახებ	6 ივნისი, 2003
	საქართველოს პარლამენტის დადგენილება საქართველოს რესპუბლიკის საკოლმეურნეობათშორისო და მუნიციპალური ტყეების შესახებ	7 მარტი, 1995
	საქართველოს პარლამენტის დადგენილება საქართველოს დასახლებულ პუნქტებში გამწვანების ზონების, პარკების, ბაღებისა და სკვერების დაცვის შესახებ	17 ივლისი, 1998
	საქართველოს პარლამენტის დადგენილება ტყით სარგებლობის მოწესრიგების ზოგიერთი გადაუდებელი ღონისძიების შესახებ	27 აპრილი, 2001
	საქართველოს პარლამენტის დადგენილება ტყით სარგებლობისა და ხე-ტყის პროდუქციის ექსპორტის მოწესრიგების ზოგიერთი გადაუდებელი ღონისძიების შესახებ	20 ივლისი, 2001

 

საქართველოს მიერ რატიფიცირებული საერთაშორისო ხელშეკრულებები გარემოს დაცვის სფეროში

№	ხელშკრულება	რატიფიკაციის ან მიერთების თარიღი
1.	კონვენცია შავი ზღვის დაბინძურებისგან დაცვის შესახებ ბუხარესტი, 1992	1992
2.	კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ რიო დე ჟანეირო, 1992	1994
3.	გაერო-ს ჩარჩო კონვენცია კლიმატის ცვლილების შესახებ ნიუ იორკი, 1973	1994
4.	საერთაშორისო კონვენცია გემებისგან დაბინძურების აღკვეთის შესახებ ლონდონი, 1973	1993
5.	გაერო-ს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ პარიზი, 1994	1995 23 ივნისი,1999 (რატიფიკაცია)
6.	ვენის კონვენცია ოზონის შრის დაცვის შესახებ ვენა, 1985	1995
7.	მონრეალის პროტოკოლი ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ მონრეალი, 1987	1995
8.	კონვენცია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი, განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიების შესახებ რამსარი, 1971	30 აპრილი, 1996
9.	კონვენცია გადაშენების პირას მყოფი ველური ფლორისა და ფაუნის სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ ვაშინგტონი, 1973	12 აგვისტო, 1996
10.	ხელშეკრულება შავი ზღვის, ხმელთაშუა ზღვის და მიმდებარე ატლანტიკის ოკეანის მცირევეშაპისებრთა დაცვის შესახებ	1996
11.	კონვენცია ჰაერის ფართო-მასშტაბიანი ტრანსსასაზღვრო დაბინძურების შესახებ ჟენევა, 1979	13 იანვარი, 1999 (შეერთება)
12.	კონვენცია სახიფათო ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო გადაზიდვასა და მათ განთავსებაზე კონტროლის შესახებ ბაზელი, 1989	4 მაისი, 1999 (შეერთება)
13.	გაეროს კლიმატის ცვლილებების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს პროტოკოლი კიოტო, 1997	28 მაისი, 1999
14.	კონვენცია ველურ ცხოველების მიგრერირებადი სახეობების დაცვის შესახებ ბონი, 1979	11 თებერვალი, 2000 (შეერთება)
15.	კონვენცია გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობისა და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე ხელმისაწვდომობის შესახებ ორჰუსი, 1998	11 თებერვალი, 2000 (რატიფიკაცია)
16.	1996 წლის 7 ნოემბრის ლონდონის პროტოკოლი ნარჩენებით ზღვის დაბინძურებისა და სხვა საკითხების შესახებ	10 მარტი, 2000 (შეერთება)
17.	1992 წლის კონვენცია ნავთობით დაბინძურებით მიყენებული ზიანის კომპენსაციის საერთაშორისო ფონდის შექმნის შესახებ	10 მარტი, 2000 (შეერთება)
18.	1992 წლის კონვენცია ნავთობით გამოწვეული ზიანისათვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის შესახებ	10 შეერთება, 2000 (შეერთება)
19.	1997 წლის მონრეალის ცვლილება 1987 წლის პროტოკოლში ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ	14 ივნისი, 2000 (შეერთება)
20.	1990 წლის მონრეალის ცვლილება 1987 წლის პროტოკოლში ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ	14 ივნისი, 2000 (შეერთება)
21.	1992 წლის მონრეალის ცვლილება 1987 წლის პროტოკოლში ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ	14 ივნისი, 2000 (შეერთება)

 

სხვადასხვა უწყებათა პასუხისმგებლობა ,,დაცული ტერიტორიის სისტემის შესახებ” კანონისა და სხვა დებულებების შესაბამისად.

1. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისა სამინისტრო უფლებამოსილია:

ჩაატაროს დაცულ ტერიტორიებზე კანონმდებლობით დაწესებული რეჟიმის დაცვის მონიტორინგი, გაერმოს დაცვის კანონმდებლობისა და საერთაშორისო კონვენციების აღსრულება;

ჩამოაყალიბოს დაცული ტერიტორიების განვითარების სტრატეგია და მოაწყოს მისი განხილვა;

განავითაროს, დაადასტუროს და დაამტკიცოს დაცულ ტერიტორიებზე მარეგულირებელ-ტექნიკური და მეთოდური დოკუმენტები;

გასცეს ბუნებრივი რესურსების გამოყენების ლიცენზია დაცულ ტერიტორიებზე, სადაც დაშვებულია ეკონომიკური საქმიანობა;

კოორდინაცია გაუწიოს გარემოს დაცვის მონიტორინგსა და სამეცნიერო კვლევას;

შექმნას და კოორდინაცია გაუწიოს ფლორისა და ფაუნის ენდემური, იშვიათი და საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების რეაბილიტაციისათვის მიმართულ საქმიანობას;

კოორდინაცია გაუწიოს დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებულ საერთაშორისო თანამშრომლობას;

 კოორდინაცია გაუწიოს მენეჯმენტის გეგმების განხილვას.

2. დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი

დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის ფუნქციები და მოვალეობები განსაზღვრულია გარემოს დაცვის მინისტრის 2004 წლის 4 ოქტომბრის ბრძანებით დამტკიცებულ წესდებაში. წესდება მოიცავს დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის უფლებამოსილებასთან, საქმიანობების სფეროსთან და მიზნებთან დაკავშირებულ ძირეულ საკითხებს.

დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი უფლებამოსილია:

შეიმუშაოს და განახორციელოს სამეცნიერო კვლევის თემატური გეგმა, რომელიც მიზნად ისახავს ეკოსისტემისა და მისი ბუნებრივი კომპონენტების კონსერვაციასა და რეაბილიტაციას;

შეიმუშაოს დაცული ტერიტორიების რეორგანიზაციის და ახალი დაცული ტერიტორიების შექმნის გეგმები;

მონაწილეობა მიიღოს დაცული ტერიტორიების ფუნქციონირებისთვის საჭირო სამშენებლო საქმიანობის ორგანიზებასა და ინფრასტრუქტურის განვითარებაში;

გარემოს დაცვის სამინისტროს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სამსახურთად ერთად დაგეგმოს და ხელი შეუწყოს ცალკეული სახეობებისა და ჰაბიტატების დაცვასა და რეაბილიტაციას;

შეიმუშაოს ცვლილებები დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის სტრუქტურულ მოწყობაში მინსტრისთვის წარსადგენად;

წარმოადგინოს საქართველოს მთავრობა (მათ შორის სასამართლოში) საქართველოს კანონმდებლობისა და არსებული წესდების მიხედვით უფლებამოსილ სფეროებში.

დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის მოვალეობაა დაცული ტერიტორიების სისტემის მართვა. დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის მიზნებია:

დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაციის ფუნქციონირების უზრუნველყოფა;

დაცულ ტერიტორიებზე კანონის აღსრულების გაკონტროლება და კოორდინირება;

დაცული ტერიტორიებისთვის მენეჯმენტის ტაქტიკისა და სტრატეგიის შემუშავება;

დაცული ტერიტორიების დაგეგმარების პროცესის წარმართვა და კოორდინირება;

ბიომრავალფეროვნების ინვენტარიზაციის, სამეცნიერო კვლევისა და მონიტირინგის კოორდინირება, ასევე ამ ინფორმაციის შენახვა, დამუშავება და გავრცელება გარემოს დაცვის სამინისტროს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სამსახურთან და მონიტორინგისა და სტატისტიკის სამმართველოსთან შეთანხმებით;

დაცული ტერიტორიების ინფრასტრუქტურის ორგანიზებასა და განვითარებაზე კონტროლის განხორციელება;

პროგრამების განხორციელებასა და კანონით დაშვებული სხვა საქმიანობების გაკონტროლება დაცულ ტერიტორიებზე;

ინფრასტრუქტურის აღრიცხვასა და ექსპლოატაციაზე, აღჭურვილობისა და დაცვის საშუალებებზე კონტროლის განხორციელება;

დაცული ტერიტორიების რეჟიმის დაცვაზე კონტროლის განხორციელება;

საკანონმდებლო აქტებისა და დებულებების სამუშაო ვარიანტების მომზადება დადგენილი წესების მიხედვით;

დაცული ტერიტორიებისთვის ფონდების მოზიდვის ხელშეწყობა;

დაცულ ტერიტორიებზე ვიზიტორთა მომსახურების კოორდინირება;

დაცული ტერიტორიების საინფორმაციო სისტემის ინტეგრირება ტურიზმის ეროვნულ საინფორმაციო სისტემაში;

საზოგადოებასთან ურთიერთობის კამპანიის წარმართვა და კოორდინირება;

დაცული ტერიტორიების თანამშრომლების ტრეინინგების წარმართვა და კოორდინირება;

თანამშრომლობა სხვადასხვა უწყებებთან დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებულ საკითხებზე;

დაცული ტერიტორიების საქმიანობაში საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფა და კოორდინირება;

დაცული ტერიტორიების სისტემის განვითარების საკითხებთან დაკავშირებულ საერთაშორისო ურთიერთობებში მონაწილეობის მიღება საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში; ეროვნულ და საერთაშორისო სამეცნიერო დაწესებულებებთან და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა.

3. დაცული ტერიტორიების მენეჯმენტის ადგილობრივი ორგანოები, დირექცია და მრჩეველთა საბჭო უფლებამოსილია:

განახორციელოს დაცული ტერიტორიების კატეგორიებისა და დებულებების შესაბამისი საქმიანობები;

განახორციელოს დაცულ ტერიტორიების მის ფარგლებში არსებული ეკოსისტემების, ფლორისა და ფაუნის სახეობებისა და მათი ჰაბიტატების დაცვა და რეაბილიტაცია;

აღკვეთოს უარყოფითი ზემოქმედება მცენარეულობაზე, ფლორასა და ფაუნაზე;

აღკვეთოს ფლორისა და ფაუნის უცხო სახეობების გავრცელება;

დაიცვას და რესტავრაცია ჩაუტაროს ისტორიულკულტურულ ძეგლებს;

ითანამშრომლოს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან (შესაბამისი რაიონის(ების) ადგილობრივი მმართველობის წარმომადგენლებთან), სხვა სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სხვა დაინტერესებულ მხარეებთან;

დაცულ ტერიტორიებზე გააკონტროლოს ბუნებრივი რესურსების გამოყენება, ავტოტრანსპორტისა და ვიზიტორების მოძრაობა;

დააკავოს ის პირები და ნებისმიერი სახის სატრანსპორტო საშუალებები, რომელიც არალეგალურად არიან შესულები დაცულ ტერიტორიებზე.

 

 

დანართი 7

ფლორა და ფაუნა

 

ა) საქართველოს წითელ ნუსხაში შეტანილ მცენარეთა სახეობები

 

1.    Castanea sativa

2.    Diospyros lotus

3.    Gymnospermium smirnovii

4.    Hedera pastuchowii

5.    Hippophaë rhamnoides

6.    Juglans regia

7.    Paeonia lagodechiana

8.    Paeonia mlokosewitschii

9.    Primula juliae Kusn.

10.         Pterocaria pterocarpa

11.         Quercus macranthera

12.         Quercus pedunculiflora

13.         Staphylea pinnata

14.         Taxus baccata

15.         Vitis sylvestris

 

ბ) საქართველოს ენდემები (ფლორა)

 

1.    Campanula doluchanovii

2.    Gymnospermium smirnovii

3.    Linaria kantschavelii

4.    Rubus charadzeae

5.    Rubus kacheticus

6.    Rubus ketzkhovelii

7.    Rubus kudagorensis

8.    Rubus longipetiolatus

9.    Scilla vinogradowii

 

გ) კავკასიის ენდემები (ფლორა)

 

1.    Aconitum nasutum

2.    Agasillis latifolia

3.    Alchemilla chlorosericea

4.    Alchemilla debilis

5.    Alchemilla stellulata

6.    Alopecurus dasyanthus

7.    Anemone caucasica

8.    Anemone speciosa

9.    Angelica tatianae

10.         Aquilegia caucasica

11.         Arctium transcaucasicum

12.         Campanula andina

13.         Campanula argunensis

14.         Campanula biebersteiniana

15.         Campanula collina

16.         Campanula grossheimii

17.         Campanula kolenatiana

18.         Campanula petrophila

19.         Carduus adpressus

20.         Carex meinshauseniana

21.         Carex mingrelica

22.         Castanea sativa

23.         Cephalaria gigantea

24.         Cerastium multiflorum

25.         Cerastium polymorphum

26.         Cerastium salatavicum

27.         Chaerophyllum roseum

28.         Cirsium ketzkhovelii

29.         Cirsium osseticum

30.         Cirsium simplex

31.         Corylus iberica

32.         Corylus kachetica

33.         Crepis sonchifolia

34.         Dactylorhisa triphylla

35.         Delphinium fedorovii

36.         Delphinium schmalhausenii

37.         Delphinium speciosum

38.         Dianthus caucaseus

39.         Dolichorrhiza caucasica

40.         Draba bryoides

41.         Draba incompta

42.         Draba supranivalis

43.         Eleusine indica

44.         Elymus caninus

45.         Erigeron caucasicus

46.         Erigeron venustus

47.         Erysimum aureum

48.         Euphorbia glaberrima

49.         Euphorbia macroceras

50.         Euphrasia caucasica

51.         Fritillaria latifolia

52.         Fritillaria lutea

53.         Gagea alexeenkoana

54.         Gagea commutata

55.         Galanthus ketzkhovelii

56.         Galanthus lagodechianus

57.         Gentiana angulosa

58.         Gentiana caucasica

59.         Gentiana lagodechiana

60.         Gnaphalium caucasicum

61.         Helichrysum plinthocalyx

62.         Heracleum asperum

63.         Heracleum roseum

64.         Heracleum sosnowskyi

65.         Hieracium erythrocarpoides

66.         Kemulariella rosea

67.         Lilium monadelphum

68.         Linaria caucasigena

69.         Lotus caucasicus

70.         Melampyrum caucasicum

71.         Minuartia inamoena

72.         Omphalodes rupestris

73.         Ornithogalum magnum

74.         Ornithogalum schmalhausenii

75.         Ornithogalum woronowii

76.         Paeonia caucasica

77.         Paeonia lagodechiana

78.         Paeonia mlokosewitschii

79.         Pedicularis crassirostris

80.         Perilla nankinensis

81.         Poa caucasica

82.         Polygonum panjutinii

83.         Potentilla caucasica

84.         Primula juliae

85.         Primula woronowii

86.         Pulsatilla violacea

87.         Pyrethrum leptophyllum

88.         Ranunculus acutilobus

89.         Ranunculus caucasicus

90.         Ranunculus elegans

91.         Ranunculus transcaucasicus

92.         Rosa teberdensis

93.         Rubus dolichocarpus

94.         Rubus georgicus

95.         Salix kazbekensis

96.         Scabiosa georgica

97.         Scabiosa owerinii

98.         Scrophularia divaricata

99.         Scrophularia lateriflora

100.     Scrophularia minima

101.     Sempervivum caucasicum

102.     Senecio cladobotrys

103.     Senecio propinquus

104.     Senecio rhombifolius

105.     Senecio subfloccosus

106.     Silene dagestanica

107.     Silene lacera

108.     Silene linearifolia

109.     Sobolewskia caucasica

110.     Sorbus caucasigena

111.     Sorbus subfusca

112.     Stellaria anagalloides

113.     Symphytum asperum

114.     Symphytum caucasicum

115.     Thymus caucasicus

116.     Thymus nummularius

117.     Valeriana cardamines

118.     Valeriana saxicola

119.     Veronica caucasica

120.     Veronica minuta

121.     Veronica petraea

122.     Veronica schistosa

123.     Vicia grossheimii

124.     Viola minuta

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

დ) ფლორის სახეობების სია

 

Pteridophyta

Lycopsida

Lycopodiaceae

Huperzia selago (L.) Bernh.

Selaginelaceae

Selaginella helvetica (L.) Spring

Sphenopsida