„ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტში წინადადებები: “ახალარჩეული საკრებულოს პირველი სხდომა იმართება შესაბამისი საარჩევნო კომისიის მიერ არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმის გამოქვეყნებიდან 2 კვირის განმავლობაში. ახალარჩეული საკრებულოს პირველი სხდომის დღეს ნიშნავს შესაბამისი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარე“ ეწინააღმდეგება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლს, რომლითაც საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს პირველ სხდომას იწვევს საქართველოს პრეზიდენტი არჩევნების საბოლოო შედეგების შეჯამებიდან 30 დღის ვადაში. მოცემულ შემთხვევაში ვინაიდან, საქართველოს ორგანული კანონი „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ (მიღებულია 2011 წლის 27 დეკემბერს) მიღებულია უფრო გვიან ვიდრე „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი (მიღებულია 2005 წლის 16 დეკემბერს), „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-8 პუნქტის შესაბამისად, უნდა გამოვიყენოთ საქართველოს ორგანული კანონის „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლის მოთხოვნები.
ამასთანავე, „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი შესაბამისობაშია მოსაყვანი საქართველოს ორგანული კანონის „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლთან.
საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წინასაარჩევნო აგიტაციის გაწევის და აგიტაციაში მონაწილეობის უფლება არა აქვს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეებს – სამუშაო საათების განმავლობაში ან/და როდესაც ისინი უშუალოდ ასრულებენ სამსახურებრივ ფუნქციებს.
„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–5 მუხლის შესაბამისად, საჯარო სამსახურს ეწევა: ა) სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირი; ბ) მოხელე; გ) დამხმარე მოსამსახურე; დ) შტატგარეშე მოსამსახურე.
ამავე, კანონის მე–6 მუხლის თანახმად, მოხელე არის პირი, რომელიც ინიშნება ან აირჩევა სახაზინო დაწესებულების საშტატო (შტატით გათვალისწინებულ) თანამდებობაზე. მოხელეები იყოფიან სახელმწიფო მოხელეებად და ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელეებად.
ამავე, კანონის მე–7 მუხლით, დამხმარე მოსამსახურე არის ტექნიკური მუშაკი, რომელიც შრომითი ხელშეკრულებით მიიღება დაწესებულების შტატით გათვალისწინებულ დამხმარე მოსამსახურის თანამდებობაზე.
ამავე, კანონის მე–8 მუხლის შესაბამისად, შტატგარეშე მოსამსახურე არის პირი, რომელიც დანიშვნით ან შრომითი ხელშეკრულებით გარკვეული ვადით მიიღება სამსახურში არამუდმივ ამოცანათა შესასრულებლად.
ვინაიდან, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტში მითითებულია, რომ მხოლოდ სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეებს არა აქვთ უფლება გაწიონ აგიტაცია, შესაბამისად, შტატგარეშე მოსამსახურეს, დამხმარე მოსამსახურეს აქვს აგიტაციის უფლება. ზემოხსენებულმა გარემოებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს საარჩევნო პროცესზე.
საარჩევნო კანონმდებლობის სრულყოფის საკითხის განხილვისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას ზემოხსენებული გარემოება და „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტში სიტყვების „სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეები“ ნაცვლად, მითითებული უნდა იყოს სიტყვები „საჯარო მოსამსახურეები“, რომელიც მოიცავს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მოხელეს, შტატგარეშე მოსამსახურეს, დამხმარე მოსამსახურეს („საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–4 მუხლის პირველი პუნქტი).
7. თუ არჩევნების პირველ ტურში მხოლოდ ერთი კანდიდატი მონაწილეობდა და მან ხმათა საჭირო რაოდენობა ვერ მიიღო, არჩევნების დღიდან ორი თვის ვადაში იმართება ხელახალი არჩევნები.
ორგანული კანონის 106–ე მუხლით ხელახალი არჩევნები არჩევნების შედეგების შეჯამებიდან 2 თვის ვადაში იმართება. რა საჭიროა ასეთი განსხვავებები? ვადის განსაზღვრისთვის აქვს კი მნიშვნელობა კანდიდატი ხმათა საჭირო რაოდენობას ვერ მიიღებს პირველ ტურში თუ პირველ ტურში კანდიდატურებს მოხსნიან?
კონსტიტუციით შედეგების შეჯამება აუცილებელია იმის დასადგენად კანდიდატმა მიიღო თუ არა ხმათა საჭირო რაოდენობა თუმცა ხელახალი არჩევნების ვადა არჩევნების თარიღიდან და არა შედეგების შეჯამებიდან 2თვით განისაზღვრება. ორგანული კანონით კი თუ პირველ ტურში ყველამ კანდიდატურა მოხსნა და შესაჯამებელიც არაფერი არ არის მაინც შედეგების შეჯამებიდან 2თვის ვადაში?
მთავრობის მიერ რეფერენდუმის დანიშვნის მოთხოვნის შემთხვევაში თუ პრეზიდენტმა მოტივირებულად უარყო მოთხოვნა და არ გამოსცა ბრძანებულება რეფერენდუმის დანიშვნაზე, მთავრობას რჩება ბერკეტი გადაწყვეტილების შესაცვლელედ? ამ მუხლით გათვალისწინებულია როგორც მოთხოვნის დაკმაყოფილება ასევე მისი უარყოფა. მთავრობის მოთხოვნის უარყოფისას გამოცემულ ბრძანებულებას მთავრობის კონტრასიგნაცია უნდა მივიჩნიოთ, რომ არ ესაჭიროება, შესაბამისად ამის შემდგომ მთავრობის მოქმედებების არეალი განსაზღვრული არ არის?
მუხლი 100 საქართველოს პრეზიდენტობის კანდიდატს უფლება აქვს, ნებისმიერ დროს, კენჭისყრამდე არა უგვიანეს 10 დღისა, მოხსნას თავისი კანდიდატურა, რისთვისაც წერილობითი განცხადებით უნდა მიმართოს ცესკოს. თუ პირველ ტურში ყველა კანდიდატმა მოხსნა კანდიდატურა ამ შემთხვევაში რა შედეგებს აჯამებს კომისია? ეს ხომ კენჭისყრამდე ხდება თანაც 10 დღით ადრე? ამასთან კონსტიტუციის 70–ე მუხლით კანდიდატი თუ ერთი იყო და მან საჭირო რაოდენობის ხმები ვერ მიიღო კომისიამ უნდა შეაჯამოს შედეგები ამასთან შედეგების შეჯამებიდან კი არ იმართება არჩევნები არამედ არჩევნების დღიდან, თუ გავითვალისწინებთ ცესკოსთვის შედეგების გამოცხადებისტვის დადგენილ ვადას ამ შემთხვევაში ერთ თვეზე ცოტა დრო რჩება ხელახალი არჩევნებისთვის, ხოლო პირველ შემთხვევაში კი თუ კანდიდატები მოიხსნა და დასათვლელიც არაფერია ,,არჩევნების შედეგების შეჯამებიდან 2 თვის ვადაში", რაც ალბათ პრაქტიკულ ლოგიკას მოკლებულია.
პირველი ნაწილით განსაზღვრული ვადები წინააღმდეგობაშია თვითმმართველობის კოდექსის 56–ე მუხლის მე–8 ნაწილთან, რომელიც არჩევნების შედეგების გამოცხადების შემდეგ უნდა შევიდეს ძალაში.
1.პროპორციულობის პრინციპი
სანამ უშუალოდ მოხდება ადამიანის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა და მის თავისუფალი განვითარების უფლებაში ჩარევა, მანამდე უნდა მოხდეს პროპორციულობის შემოწმება.სწორედ ამ ეტაპზე ხდება აწონ-დაწონვა და დაპირისპირებულ სიკეთეთა შედარება.რაც უფრო მძიმეა ჩარევა, მით უფრო მნიშვნელოვანი და წონადი უნდა იყოს ის მიზანი, რომლის მიღწევისკენ აც ის არის მიმართული.რაც უფრო მსუბუქია უფლებაში ჩარევა, მით უფრო მეტია შანსი, რომ უპირატესობა მიენიჭოს ინტერესს, რომლის დაცვასაც ეს ჩარევა ემსახურება.
კონსტიტუცია უშვებს ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვას, თუმცა პროპორციულობის პრინციპი არის მნიშვნელოვანი, ანუ ადამიანის ძირითადი უფლების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, რომლისთვისაც ხდება ამ უფლების შეზღუდვა.აქედან გამომდინარე აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების დროს მნიშვნელოვანია პროპორციულობის პრინციპის დაცვა.
აღკვეთი ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს, რომ დაკავების გარდა, რომელიც 48 საათში ამოიწურება პროკურორმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება ამ ადამიანის თავისუფლება, და სხვა უფლებებიც შეზღუდოს თუ არა.Შესაბამისად, ბრალდების მხარის მიერ მოთხოვნილი აღკვეთი ღონისძიების სახის პროპორციულობა წარმოადგენს ბრალდების მხარის მტკიცების კიდევ ერთ საგანს.Ბრალდების მხარეს ეკისრება ვალდებულება, წარმოადგინოს დასაბუთება აღკვეთი ღონისძიების კონკრეტული სახის გამოყენების პროპორციულობა სთან დაკავშირებით.
პროპორციულობის დაცვის მიზნებისთვის, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი გვთავაზობს ალტერნატიული სახის აღკვეთის ღონისძიებებს, რომლებიც ერთმანეთისგან სიმკაცრის მიხედვით განსხვავდება.ამასთან, საპროცესო კოდექსი ადგენს პროკურორის ვალდებულებას დაასაბუთოს, რატომ არის საჭირო კონკრეტული აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება და ამასთან, რატომ ვერ იქნება მიზანი მიღწეული სხვა, უფრო ნაკლებად მკაცრი აღკვეთი ღონისძიების გამოყენებით.ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციის თანახმად დაპატიმრება გამოყენებულ უნდა იქნეს საგამონაკლისო ღონისძიების სახით და არ უნდა იქნეს მიმართული დასჯის მიზნებისთვის.კანონმდებლობა მიუთითებს სასამართლოს უფლებამოსილებაზე პატიმრობა გამოიყენოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აღკვეთის ღონისძიების ზოგადი მიზნების მიღწევა სხვა ღონისძიებით შეუძლებელია.
გასათვალისწინებელია, რომ გაუფრთხილებლობით ჩადენილ დანაშაულში ბრალდებული პირის მიმართ ა/ღ გამოყენების დასაბუთება მისი მხრიდან ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილების საფუძვლით, არაგონივრულია. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ირკვევა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის დასაბუთებულ ვარაუდს გვაძლევს ყოველი კონკრეტული საქმის გარემოებათა ერთობლიობა, სადაც მაქსიმალურად არის წარმოჩენილი ფაქტები და ინფორმაცია.აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მართლზომიერების შეფასებისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნას მიღებული საქმესა და ბრალდებულთან დაკავშირებით არსებული კონკრეტული და ინდივიდუალური მახასიათებლები, რაც შექმნის ანდა გამორიცხავს პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობა. სასამართლოს აქვს ვალდებულება აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენოს მხოლოდ მკაცრად გაწერილი საფუძვლების არსებობისას, ხოლო პატიმრობა კი გამოიყენოს - როგორც უკიდურესი ღონისძიება და მხოლოდ სათანადო დასაბუთების შემთხვევაში და აუცილებლობისას. თუმცა ამავე დროს, აუცილებელია, რომ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების კონკრეტული სახე იყოს ჩადენილი ქმედების პროპორციული.
ბრალდების მხარეს ეკისრება ვალდებულება, წარმოადგინოს დასაბუთება აღკვეთის ღონისძიების კონკრეტული სახის გამოყენების პროპორციულობასთან დაკავშირებით. ამასთან, აღნიშნული ნორმა ადგენს პროკურორის ვალდებულებას, დაასაბუთოს, თუ რატომ არის საჭირო კონკრეტულად მის მიერ შუამდგომლობის დროს წარმოდგენილი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება და რატომ ვერ იქნება მიზანი მიღწეული სხვა ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით.
2.აღკვეთი ღონისძიების ზოგადი დახასიათება
აღკვეთი ღონისძიების გამოყენებას გააჩნია პრევენციულ- უზრუნველმყოფელი ხასიათი. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების მიზანი არ არის პირის ბრალეულობის მტკიცება, Არამედ იგი წარმოადგენს მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეშლის პრევენციის საშუალებას.
აღკვეთი ღონისძიება წარმოადგენს საპროცესო იძულების ღონისძიების სახეს.რომელიც გამოიყენება იმისთვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს სისხლის სამართლის პროცესის მიზნების მიღწევა — კერძოდ, ბრალდებულის სხდომებზე გამოცხადება, მტკიცებულებების დაცვა, ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენცია და სხვ.აღკვეთი ღონისძიება არ არის სასჯელი, არამედ ის პროცესუალური იძულების ზომაა,რადგან აღკვეთის ღონისძიების მიზანია საქმის შეუფერხებლად განხილვა, ხოლო სასჯელის – სამართლიანობის აღდგენა.
აღკვეთი ღონისძიება გამოიყენება პროკურორის მიერ სასამართლოს ნებართვით.მისი დანიშნულებაა უზრუნველყოფს ბრალდებულის:გამოძიებასა და სასამართლოზე გამოცხადება,მტკიცებულებებზე ზემოქმედების თავიდან აცილებას,ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენციას.
აღკვეთის ღონისძიება არის უშუალოდ სისხლის სამართლის პროცესის მიმდინარეობის ფარგლებში გამოყენებული იძულებითი ღონისძიება ბრალდებულის მიმართ. ბრალდებულის დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა პროკურორი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობით მიმართავს სასამართლოს. შუამდგომლობის წარდგენიდან არა უგვიანეს 24 საათისა მაგისტრატი მოსამართლე ბრალდებულის სასამართლოში პირველი წარდგენის სხდომაზე მხარეთა მონაწილეობით იხილავს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობას.
ანუ აღკვეთის ღონისძიება არის პროცესუალური იძულების ღონისძიება, რომელიც იყენებს სასამართლო იმისათვის, რომ ბრალდებულმა არ შეუშალოს ხელი გამოძიებას ან არ ჩაიდინოს ახალი დანაშაული. აღკვეთის ღონისძიებებია პატიმრობა, გირაო, პირადი თავდებობა მაგალითად ოჯახის წევრს შეუძლია პასუხისმგებლობის აღება რომ ბრალდებული არ დაარღვევს სამართლებრივ მოთხოვნებს. პატიმრობა ყველაზე მკაცრი ღონისძიებაა გამოიყენება მაშინ თუ არსებობს გაქცევის, მტკიცებულების განადგურების ან ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე.
აღკვეთი ღონისძიების მთვარი ამოცანი არის პროცესის უზრუნველყოფის საშუალება რაც გაულისხმობს იმას,რომ რომ სისხლის სამართლის საქმე წარიმართება წესების შესაბამისად და ბრალდებული ვერ შეძლებს მის ჩაშლას.ანუ იგულისხმება ისეთი საკითხები როგორიცაა ბრალდებულის სასამართლოში გამოცხადების უზრუნველყოფას, მტკიცებულებების დაცვას, მოწმეებზე ზემოქმედების პრევენციას, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებას.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით უნდა არსებობდეს დასაბუთებული ვარაუდი რომ ბრალდებული მიიმალება, არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებ საქმისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციას, ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.პროკურორი იღებს გადაწყვეტილებას იმის შესახებ შეარჩიოს აღკვეთი ღონისძიება თუ არა და რა სახის აღკვეთის ღონისძიებ უნდა შეარჩიოს.
პროკურორმა დასაბუთებული შუამდგომლობით უნდა მიმართოს მაგისტრატ მოსამართლეს მის მიერ შერჩეული აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით.ამ პროცესს ეწოდება ბრალდებულის პირველი წარდგენის სხდომა სადაც მოსამართლე განიხილავს აღკვეთი ღონისძიების სახით რა შეუფარდოს პირს.გამოძიების პროცესში მოსამართლის ჩართვა იმიტომ ხდება რომ ამ დროს ხდება ადამიანის ძირითად უფლებებში ჩარევა.იმისთვის რომ გაიმართოს პირველი წარდგენის სხდომა აუცილებელია პროკურორმა გამოიტანოს დადგენილება პირის ბრალდებულად ცნობის შესახებ.პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილი მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომელიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა ჩაიდინა დანაშაული.ბრალდებულად ცნობის პროცედურა
• დადგენილების მიღება: პროკურორი იღებს დადგენილებას პირის ბრალდებულად ცნობის შესახებ, თუ მიიჩნევს, რომ არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები.
• ბრალის წაყენება: დადგენილების მიღებიდან 24 საათში პროკურორი თავად ან გამომძიებლის მეშვეობით უნდა წაუყენოს ბრალი პირს.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველი არის დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს. შესაბამისად, აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომლის მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ჩაიდინა დანაშაული (ბრალდებული).
აღკვეთის ღონისძიებისა და მისი კონკრეტული სახის გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას, სასამართლო ითვალისწინებს ბრალდებულის პიროვნებას, მის საქმიანობას, ასაკს, ჯანმრთელობას, ოჯახურ და ქონებრივ მდგომარეობას, მიყენებული ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას, ადრე შეფარდებული რომელიმე აღკვეთის ღონისძიების დარღვევის ფაქტს და სხვა გარემოებებს.
3.აღკვეთი ღონისძიებების გამოყენების საფუძვლები.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ფაქტობრივი საფუძველი არსებობს მაშინ, როდესაც დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დადასტურებულია ბრალდებულის მიერ დანაშაულის ჩადენა. დასაბუთებული ვარაუდი წარმოადგენს ყველაზე უფრო დაბალი ხარისხის მტკიცებულებით სტანდარტს, რომელიც გამოიყენება გამოძიების ეტაპზე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, ცალკეულ საგამოძიებო მოქმედებათა განსახორციელებლად და სხვა საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოსაყენებლად. შესაბამისად, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი წარმოადგენს მტკიცებულებათა ერთობლიობას, რომელიც პროკურორს ანიჭებს შესაძლებლობას პირი ცნოს ბრალდებულად, სასამართლოს მიმართოს შუამდგომლობით აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ან ისეთი საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისთვის ნებართვის მისაღებად, რომლებიც ზღუდავს პირის კონსტიტუციურ უფლებებს . ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მოთხოვნამდე, ბრალდების მხარემ სრულყოფილად უნდა მოიძიოს მტკიცებულებები . შესაბამისად, სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებამდე და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობის წარდგენამდე, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით, უნდა არსებობდეს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი საფუძველი. დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი კი როგორც აღვნიშნეთ არსებობს მაშინ, როდესაც წარმოდგენილია ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემულისი სიხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა .
ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება ემყარება დასაბუთებულ ვარაუდს მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს ინფორმაცია იმ გარემოებებზე, რომელიც პირს ობიექტურად აკავშირებს დანაშაულის ფაქტთან, ამისთვის კი უნდა არსებობდეს მტკიცებულებათა ერთობლიობა-მაგალითად საქმეში უნდა იყოს მაგ: მოწმეთა ჩვენებები, საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების ოქმები, ამოღებული ნივთიერი მტკიცებულებები, ექსპერტიზის დასკვები და ა.შ. სხვა შემთხვევაში თუ საქმეში არ არსებობს არც ერთი პირდაპირი მტკიცებულება, ცხადია, რომ მტკიცებულებითი სტანდარტი არ არსებობს და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება დაუშვებელია ფაქტობრივი საფუძვლის არარსებობის გამო. მოკლედ, რომ ვთქვათ, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება უნდა ემყარებოდეს არა გრძნობებს, დაუსაბუთებელ ეჭვებს, ინსტიქტებსა და შეხედულებებს, არამედ რეალურად არსებულ, მყარ და სარწმუნო მტკიცებულებებს.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ფორმალური საფუძველი გულისხმობს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დადასტურებას, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოუყენლობის შემთხვევაში რეალურად არსებობს: ბრალდებულის მიმალვის, სასამართლოში არგამოცხადების, საქმისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის განადგურებისა და ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე . ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოსაყენებლად აუცილებელია ჩამოთვლილი საპროცესო საფუძვლებიდან მინიმუმ ერთის არსებობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში პირს არ უნდა შეეფარდოს აღკვეთის ღონისძიების არც ერთი სახე.ფორმალური საფუძვლების არსებობა ერთნაირად სავალდებულოა, როგორც პატიმრობის, ისე უფრო მსუბუქი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების დროს.რაც უფრო რეალურია საფრთხე, რომ ბრალდებული განახორციელებს ჩამოთვლილი საფრთხეებიდან ერთ-ერთს, მით უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიება უნდა იქნეს გამოყენებული და პირიქით . ზემოთ ჩამოთვლილი თითოეული საფუძვლის არსებობა გამყარებული უნდა იქნეს დამაჯერებელი და სარწმუნო ინფორმაციით.მხოლოდ ეჭვის არსებობა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოუყენებლობის შემთხვევაში ბრალდებულის მხრიდან ადგილი ექნება მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის ხელის შეშლას, არ არის საკმარისი ფორმალური საფუძვლების დასაბუთებისთვის. მნიშვნელოვანია, რომ მათი არსებობის დადასტურება შესაძლებელი იყოს კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებზე დაყრდნობით.
საფრთხეების შეფასებისას მხედველობაში შეიძლება იქნეს მიღებული დანაშაულის ხასიათი, სიმძიმე, მისი ჩადენის ხერხი, საშუალება, არაერთგზისობა, ჯგუფურობა, დანაშაულის მასშტაბი, მიყენებული ზიანის სახე, ოდენობა85 , სასჯელი, რომელიც შეიძლება დაენიშნოს ბრალდებულს დამნაშავედ ცნობის შემთხვევაში, პიროვნების პირადი და სოციალურ გარემოებები,ბრალდებულის ქცევა.აღკვეთი ღონისძიების სახის შერჩევა დამოკიდებულია სწორედ ამაზე.
უნდა ავღნიშნოთ ისიც,რომ აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენება წარმოადგენს არა ბრალდებულის დასჯას, არამედ მათი გამოყენება მიმართულია იმისკენ, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღკვეთილ იქნეს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა და უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.რაც შეეხება დანაშაულებრივი ქმედების აღკვეთას, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ბრალდებულის მხრიდან შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს ახალი დანაშაულის ჩადენის ფაქტს. მართალია იმის წინასწარ განჭვრეტა აღნიშნულს ექნება თუ არა ადგილი შეუძლებელია, მაგრამ თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ არსებობს დასაბუთებული მოლოდინი დანაშაულებრივი საქმიანობის გაგრძელების, გამოყენებულ უნდა იქნეს აღკვეთის ღონისძიება იმ მიზნით, რომ აღიკვეთოს ბრალდებულის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების განხორციელება.
რაც შეეხება მიმალვის საფრთხეს-თუ მიმალვის საფრთხის არსებობა სარწმუნო და დამაჯერებელი გარემოებებით ვერ დასტურდება, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება ვერ პასუხობს სსსსკ-ის მოთხოვნებს და დაუსაბუთებელია. მიმალვის საფრთხის არსებობის დადასტურდება მხოლოდ სუბიექტური ეჭვის საფუძველზე მიუღებელია, ვინაიდან მისი არსებობა უნდა იყოს იდენტიფიცირებადი და რეალური.ანუ მიმალვის საფრთხე უნდა იყოს კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებებით დადასტურებული.ხშირად ბრალდების მხარე მიმალვის საფრთხის დასაბუთებას ძირითად შემთხვევაში ახდენს მოსალოდნელი სასჯელის შიშზე აპელირებით, რაც უდავოდ არასწორია. ბრალდების მხარე არ უზრუნველყოფდა სხვა არც ერთი ფაქტობრივი გარემოების წარმოდგენას, რომელიც დაადასტურებდა მიმალვის განზრახვის არსებობას.მოსალოდნელი სასჯელის შიში მართლაც გასათვალისწინებელი ფაქტორია საფრთხის შესაფასებლად, მაგრამ მისი მტკიცება მხოლოდ ეჭვის დონეზე გაუმართლებელია მაშინაც კი, როდესაც საქმე ეხება მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებს . შესაბამისად, მხოლოდ მოსალოდნელი სასჯელის სიმკაცრეზე მითითება არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს რელევანტურ საფუძვლად მიმალვის საფრთხის შესაფასებლად .მხოლოდ იმის დეკლარირება, რომ ბრალდება ეხება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულს, რაც ითვალისწინებს მკაცრ სასჯელს და ამის გამო ბრალდებული მიიმალება დაუსაბუთებელია და მოკლებულია სამართლებრივ საფუძველს.მიზანშეწონილია, რომ მიმალვის საფრთხის დასაბუთებისას ბრალის სიმძიმესა და მოსალოდნელის სასჯელის სიმკაცრესთან ერთად მიეთითოს დამატებითი გარემოებები, რომლებიც დაადასტურებს ბრალდებულის განზრახვას. ეს გარემოებები შეიძლება იყოს მაგ: ბრალდებულის ხასიათი, სტატუსი, პასუხისმგებლობის გრძნობა, საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის ხარისხი, ბრალდებულად ცნობის შემდეგ, უძრავ-მოძრავი ქონების გაყიდვა, სამსახურიდან წამოსვლა, საბანკო ანგარიშებიდან თანხის გატანა. მიმალვის საფრთხე შეიძლება დასაბუთდეს მაშინაც, როდესაც ადგილი აქვს დაკავებისას წინააღმდეგობის გაწევის ფაქტს, გაქცევის მცდელობას.
აღსანიშნავია ის, რომ როდესაც მიმალვაზე ვსაუბრობთ, პირველ რიგში, ვგულისხმობთ სახელმწიფოს საზღვრის გადაკვეთას, თუმცა ბრალდებულის მხრიდან მიმალვის მცდელობას სახელმწიფოს ტერიტორიაზეც შესაძლოა ჰქონდეს ადგილი, თუმცა ამის ინტენსივობა ნაკლებია, ამიტომ მიმალვის საფრთხე, როგორც წესი ასოცირდება პირის მიერ სახელმწიფოს საზღვრის დატოვებასთან . შესაბამისად, როდესაც მიმალვის საფრთხის დასაბუთება ხდება მიშვნელოვანია მხედველობაში იქნეს მიღებული ბრალდებულის კავშირები საზღვარგარეთ. ქვეყნის გარეთ ახლობლების ყოლა და უძრავ-მოძრავი ქონების არსებობა ვარგისი ფაქტებია საფრთხის დასაბუთებისთვის ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ბრალდებულის მოქალქეობის საკითხიც.მიმალვის საფრთხის განეიტრალება შესაძლებელია ისეთი დამატებითი ღონისძიებების გამოყენებითაც, როგორიცაა: გარკვეულ დროსა და ადგილას მისვლის აკრძალვა, პირადობის მოწმობის, პასპორტის ჩაბარება და ა.შ
მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხე -მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხე შეიძლება გამოიხატებოდეს დოკუმენტების განადგურებაში ან თანამონაწილეებსა თუ მოწმეებზე ზეგავლენის მოხდენაში . მტკიცებულებათა განადგურების განხორციელება შესაძლებელია, როგორც მათი ფიზიკურად მოსპობით, ასევე მასზე არსებული ნიშან-თვისებების გამოცვლის, მასზე არსებული კვალის წაშლის გზით . მტკიცებულებათა განადგურება სახეზეა მაშინ, როდესაც მაგ: ბრალდებული დაკავებისას შეეცადა იარიღის/ნარკოტიკული ნივთიერების გადაგდებას/გადაყლაპვას, გაანადგურა ტანსაცმელი, რომელიც ეცვა დანაშაულის ჩადენის დროს, მორეცხა სისხლის კვალი, დაწვა შემთხვევის ადგილი და ა.შ მტკიცებულებათა განადგურების ისევე, როგორც სხვა საფრთხეების არსებობის დასაბუთებისას მნიშვნელოვანია წარმოდგენილი იქნეს კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებები, რომლებიც დაასაბუთებს განსახილველი საფრთხის რეალურად არსებობას. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული გამოძიების/სასამართლო განხილვის მიმდინარეობა, ბრალდებულის პიროვნება, მისი ქცევა დაკავებამდე და დაკავების შემდეგ, ასევე, სხვა სპეციფიკური მახასიათებლები, რაც გაამყარებს შიშს, რომ მას ობიეტურად შეუძლია ბოროტად გამოიყენოს თავისუფლება მტკიცებულებათა განადგურებისა და გაყალბების მიზნებისთვის. მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხის არსებობა პრაქტიკულად გამორიცხულია მაშინ, როდესაც ბრალდებულისთვის ცნობილია მის მიმართ წარმოებული გამოძიების შესახებ, თუმცა მისი მხრიდან ადგილი არ ჰქონია მტკიცებულებათა მოპოვების ხელშეშლას, და პირიქით, დაეხმარა გამოძიებას ამათუიმ ინფორმაციის მოპოვებაში, მაგრამ პირიქითაა საქმე მაშინ, როდესაც ბრალდებული ცდილობს დამალოს ან გაანადგუროს დანაშაულის ჩადენაში მისი მამხილებელი მტკიცებულებები.
მოწმეებზე ზემოქმედების საფრთხე- მოწმეებზე ზემოქმედება შესაძლოა განხორციელდეს ორი მიზნით: მოწმემ უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე, ან მოწმის მისცეს ბრალდებულის სასარგებლო, მის ინტერესებზე მორგებული ჩვენება რაც გამორიცხავს ბრალდებული მიზანს, მოტივს, ბრალს ან მის მონაწილეობას დანაშაულის ჩადენაში.მოწმეზე ზემოქმედება შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა საშუალებებით. ეს შეიძლება იყოს მუქარა, დაშინება, გარკვეული დაპირების მიცემა და ა.შ როგორც აღვნიშნეთ, აღნიშნული საფრთხე ყურადღებას იქცევს მაშინ, როდესაც სახეზეა ბრალდებულსა და მოწმეს/დაზარალებულს შორის არსებული კავშირი. ეს გულისხმობს, როგორც ახლო ურთიერთობას, ასევე მათ შორის არსებულ კონფლიქტურ სიტუაციას. ასეთ შემთხვევაში მაღალია პროცესის მონაწილეებზე ზეგავლენის მოხდენის საფრთხე, მაგრამ ბრალდების მხარეს ეკისრება აღნიშნული საფრთხის რეალურობის მტკიცების ვალდებულება, რისთვისაც შუამდგომლობაში მითითებულ უნდა იქნეს მოწმეზე ზემოქმედების კონკრეტული ფაქტები გამყარებული მტკიცებულებებით (ეს შეიძლება მოწმის გამოკითვის ოქმი, ტელეფონზე მიღებული შეტყობინება, ოპერატიული ინფორმაცია და ა.შ),შუამდგომლობაში ასევე მითითებულ უნდა იქნეს რა ბერკეტი გააჩნია ბრალდებულს ზემოქმედების განსახორციელებლად. იქნება ეს ინტელექტუალური უნარები, ავტორიტეტი, მჭიდრო მეგობრული ურთიერთობა თუ სხვა...
საბოლოოდ რომ ვთქვათ აღკვეთის ღონისძიების მიზნებია
• ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას;
• აღიკვეთოს ბრალდებულის შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა;
• უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.
ხოლო აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული:
• მიიმალება;
• არ გამოცხადდება სასამართლოში;
• გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას;
• ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.
თუ რომელიმე საფუძველი არსებობს, მაშინ ბრალდებულს შეეფარდება აღკვეთის ღონისძიების ის სახე, რომელიც ყველაზე მეტად უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნების მიღწევას.
4.გირაო.(საპატიმრო გირაო)
გირაო არის ფულადი თანხა ან უძრავი ქონება.გირაო მიეკუთვნება მკაცრ აღკვეთის ღონისძიებებს, ვინაიდან ზღუდავს ბრალდებულის ქონებრივ უფლებებს. გირაოს მიზანია ბრალდებულის სათანადო ქცევის უზრუნველყოფა, როგორც წესი, მისი საკუთრების უფლების შეზღუდვის გზით. გირაოს გამოყენება დაიშვება სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე
სსსკ-ი ითვალისწინებს გირაოს სახით ფულადი თანხის ან უძრავი ქონების გამოყენებას. უძრავი ქონების შემთხვევაში, როგორც წესი,დაიშვება უფლებრივად უნაკლო უძრავი ქონების ჩადება. გირაოში უძრავი ქონების ჩადების შემთხვევაში, მესაკუთრეს რჩება აღნიშნული უძრავი ქონებით სარგებლობის უფლება მისი დანიშნულებისამებრ (ცხოვრება, საწარმოს ფუნქციონირება, მიწის ნაკვეთის დამუშავება და ა.შ.), მაგრამ იკრძალება ქონების გასხვისება.სსსკ-ი გირაოს უზრუნველყოფის უფლებას ანიჭებს როგორც ბრალდებულს, მისი ოჯახის წევრს, ახლო ნათესავს, ასევე ნებისმიერ ფიზიკურ და იურიდულ პირს საკუთარი სურვი-ლის/თანხმობის საფუძველზე. მაგრამ, თუ გირაოს უზრუნველყოფა ხორციელდება მესამე პირის მიერ, მას უნდა განემარტოს, როგორც ბრალდებულისათვის შერაცხული ბრალდების არსი, ასევე მასზე დაკისრებული მოვალეობები და მოვალეობათა ჯეროვნად არ შესრულების სამართლებრივი შედეგები.მუხლი იმპერატიულად ითხოვს გირაოს ნებისმიერი შემტანი პირისათვის გირაოს შეტანის წინ იმ შედეგების წერილობითი ფორმით განმარტებას,რაც შესაძლოა მოჰყვეს ბრალდებულის მიერ აღკვეთი ღონისძიების პირობების დარღვევას.
გირაოს თანხის ოდენობა უნდა განისაზღვროს ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმის და ბრალდებულის ქონებრივი შესაძლებლობების გათვალისწინებით.ანუ გირაოს ოდენობის განსაზღვრისას დანაშაულის სიმძიმესთან ერთად გათვალისწინებული უნდა იქნეს ბრალდებულის პირადი ქონებრივი შესაძლებლობები და იმ პირების ქონებრივი მდგომარეობა,რომელბიც უზრუნველყოფენ გირაოს გადახდას და დიდი მნიშვნელობა აქვს ასევე ბრალდებულის ურთიერთობას იმ პირებთან ვინც გირაოს იხდიან.ყურადღება უნდა მიექცეს ასევე ჩადენილი ქმდების ხასიათს,მის საშიშროებას,ბრალდებულის პიროვნებას და სხვა არსებით გარემოებებს რომლებიც გავლენას ახდენს აღკვეთი ღონისძიების სახიტ გირაოს და მისი ოდენობის განსაზღვრაზე.
გირაოს თანხის ოდენობა არ არის დამოკიდებული დანაშაულის კატეგორიაზე/სახეზე. შესაძლებელია ერთი და იმავე კატეგორიის დანაშაულისთვის სხვადასხვა ბრალდებულის მიმართ გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვა ოდენობის გირაო. თანხის მოცულობის განსაზ-ღვრისას მნიშვნელოვანია, რომ:
1) გირაოს ოდენობა იყოს რეალური – რომლის შეტანის/უზრუნველყოფის შესაძლებლობა ბრალდებულს მისი ქონებრივი მდგომარეობიდან გამომ-დინარე გააჩნია, და
2) ოდენობას ჰქონდეს რეალური შემაკავებელი ეფექტი – ბრალ-დებულს აღნიშნული ქონების დაკარგვა უქმნიდეს მნიშვნელოვან/ხელშესახებ ქონებრივ დანაკლისს, რის გამოც ის შეეცდება შეასრულოს გირაოს პირობები.
შესაბამისად, ზედმეტად მცირე ოდენობის განსაზღვრისას, გირაო ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას, ხოლო ზედმეტად დიდი ოდენობის განსაზღვრისას – გირაოს გამოყენება ფორმალური ხასიათის მატარებელი იქნება.
გირაოს უნდა გააჩნდეს რეალური შემაკავებელი ეფექტი და გირაოს სახით განსაზღვრული თანხის ოდენობა უნდა იყოს გონივრული, „რათა ბრალდებულს ან მისი სახელით სხვა პირს შეეძლოს მისი გადახდა ან უზრუნველყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუსაბამოდ მაღალი გირაოს დადგენა ვერ იქნება გამართლებული, რადგან ვერ უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს, ვინაიდან თავიდანვე იქნება მოლოდინი იმისა, რომ ბრალდებული ვერ შეძლებს გირაოს გადახდას და ამით ხელოვნურად შევუწყობთ ხელს მისი სამართლებრივი მდგომარეობის გაუარესებას“. ამდენად, გირაოს ოდენობის განსაზღვრისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს:
1.ბრალდებულის და მისი ახლო ნათესავების საკუთრებაში არსებული ქონება; 2.ბრალდებულის მიკუთვნება სოციალურად დაუცველ პირთა ჯგუფისადმი; 3.ბრალდებულის შემოსავალი – ბრალდებულის დასაქმების შემთხვევაში მისი სამუშაო ადგილი და ხელფასი; 4.ბრალდებულის ოჯახური მდგომარეობა და მის კმაყოფაზე მყოფი პირები .
გირაოს თანხის კონკრეტული ოდენობის საბოლოოდ განსაზღვრა სასამართლოს პრეროგატივაა, მაგრამ თანხის საწყის ოდენობას განსაზღვრავს ინიციატორი მხარე. მაგალითად, ბრალდების შუამდგომლობის შემთხვევაში – პროკურორი განსაზღვრავს როგორც ოდენობას, ასევე მისი შეტანის ვადას (რაც სასამართლოსთვის სავალდებულო არ არის და შეუძლია შეცვალოს ორივე პარამეტრი). შუამდგომლობაში მითითებული უნდა იყოს გირაოს თანხის ოდენობა, მისი შეტანის ვადა.გირაოს შეტანის ვადა განისაზღვრება პროკურორის მიერ შუამდგომლობის დაყენებისას.
სასამართლო ვალდებულია დაასაბუთოს თუ გამოიყენებს გირაოს თანხის განსხვავებულ ოდენობას ან განსაზღვრავს გირაოს შეტანის სხვა ვადას ვიდრე მოთხოვნილი იყო მხარეთა მიერ.
გირაოს მიზანია ბრალდებულის სასამართლოში გამოცხადების და მართლმსაჯულების განხორციელებისსათვის ხელის შეშლის პრევენცია და არა დაზარალებული სთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა.
გირაოს შეცვლას უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით სსსკ-ი ითვალისწინებს შემდეგ შემთხვევბში:
გირაოს თანხის გადაუხდელობა სასამართლოს მიერ განსაზღვრულ ვადაში
გირაოს პირობების დარღვევა-მაგალითადმიმალვა,გამოუცხადებლობა,მოწმეებზე ზემოქმედება,მტკიცებულების განადგურება ან ახლი დანაშაულის ჩადენა.
ბრალდებულის მიერ კანონის დარღვევა.
გირაოს თანხის გადაუხდელობა იმპერატიულად ავალდებულებს პროკურორს მოითხოვოს აღკვეთი ღონისძიების დამძიმება და შესაბამისად სასამართლოც ვალდებულია გამოიყენოს უფრო მკაცრი აღკვეთი ღონისძიება.
საპატიმრო გირაო-2018 წლის 15 აგვისტოს და 2021 წლის 24 ნოემბერს კონსტიტუციური წარდგინებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლოს მოსამართლემ − ბადრი ნიპარიშვილმა.
დავის საგანს წარმოადგენდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების შინაარსი შემდეგია: „სასამართლო, პროკურორის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით, პატიმრობას უფარდებს ბრალდებულს, რომლის მიმართაც გამოყენებულია დაკავება სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების ღონისძიების სახით, მის მიერ გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა ) შეტანამდე.“ ხოლო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს ადამიანის თავისუფლებას.
შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ემსჯელა ბრალდებულისთვის გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობის შეფარდების შესაძლებლობის კონსტიტუციით აღიარებულ და დაცულ ღირებულებასთან − ადამიანის თავისუფლებასთან თავსებადობაზე.
რას ნიშნავდა გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობა?
აღკვეთის ღონისძიების ერთ-ერთი სახეა გირაო. ბრალდებულისთვის აღკვეთის სახით გირაოს შეფარდების შემთხვევაში კანონი გამორიცხავდა მოსამართლის მიერ ბრალდებულის გირაოს მინიმუმ 50%-ის შეტანამდე გათავისუფლებას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2022 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილებით აღნიშნული შინაარსი ძალადაკარგულად ცნო.
რატომ წარმოადგენდა პრობლემას გირაოს უზრუნველსაყოფად ბრალდებულის პატიმრობაში დატოვება?
პირველ რიგში, აღსანიშნავია კანონში არსებული ჩანაწერი: „სასამართლო პროკურორის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობას უფარდებს ბრალდებულს, გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა) შეტანამდე.“ ნორმის ტექსტიდან, ერთი შეხედვით, ჩანს, რომ გირაოს გამოყენების უზრუნველსაყოფად, პატიმრობა შეეფარდება ბრალდებულს, თუკი ამას მოითხოვს პროკურორი, ან თუ თავად ექნება ინიციატივა სასამართლოს. თუმცა, ამ ნორმის გამოყენების დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ის არ ტოვებდა არჩევანის შესაძლებლობას. კანონის ჩანაწერი სინამდვილეში იმპერატიული ხასიათის იყო და ავალდებულებდა მოსამართლეს, ყველა შემთხვევაში, პატიმრობაში დაეტოვებინა ბრალდებული, სანამ არ გადაიხდიდა, გირაოს თანხის, მინიმუმ, 50%-ს.
სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო დებულება იყო პრობლემური, რადგან გირაოს შეფარდებისას ავტომატურად გამოიყენებოდა პატიმრობა, მაშინ, როდესაც აღკვეთის სხვა ღონისძიებების შეფარდების შემთხვევაში (გარდა პატიმრობისა), დაკავებული დაუყოვნებლივ თავისუფლდება სასამართლო დარბაზიდან. პატიმრობა ყველაზე მკაცრ აღკვეთის ღონისძიების სახედ მიიჩნევა და მისი შეფარდება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია დასაშვები, თუკი აღკვეთის სხვა ღონისძიება ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას. „საპატიმრო გირაოს“ გამოყენება კი სწორედ ამ პრინციპის საწინააღმდეგოდ გულისხმობდა პატიმრობის შეფარდებას, ასეთი ,,უკიდურესი’’ საჭიროების არარსებობისას. როდესაც მოსამართლე გირაოს უფარდებს ბრალდებულს ის მიიჩნევს, რომ ბრალდებულის სათანადო ქცევას უზრუნველყოფს გირაო, თუმცა გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობა მაინც ეფარდებოდა ბრალდებულს. ეს კი ყველა თვალსაზრისით წინააღმდეგობაში მოდიოდა როგორც კონსტიტუციის მე13 მუხლით დაცულ უფლებასთან, ასევე იმ პრინციპთან, რომ პატიმრობა „უკიდურეს“ შემთხვევაში უნდა შეეფარდოს ბრალდებულს, რადგან თუ „უკიდურესი“ შემთხვევა არ არის და მაინც პატიმრობაში რჩება ბრალდებული, ირღვევა აღნიშნული პრინციპი.
აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ, კანონის თანახმად, თუკი ბრალდებულმა, რომელსაც აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა გირაო, დადგენილ ვადაში არ უზრუნველყო სასამართლოს მიერ გირაოს სახით შეფარდებული ფულადი თანხის გადახდა ან უძრავი ქონების შეტანა შესაბამის ანგარიშზე, პროკურორი სასამართლოს მიმართავს შუამდგომლობით, უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე, ანუ კანონი ისედაც ითვალისწინებს მექანიზმს, რომლის გამოყენებითაც შესაძლებელია გირაოს შეცვლა უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით, იმ შემთხვევაში, თუკი გირაო ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას. შესაბამისად, ჩნდება კითხვა: რა საჭირო იყო „საპატიმრო გირაო“, როდესაც ზემოთ დასახელებული მექანიზმი ისედაც არსებობდა?!
რისკები, რომლებიც უკავშირდებოდა „საპატიმრო გირაოს“
განვიხილოთ ორი შემთხვევა:
• დავუშვათ, რომ სასამართლომ ობიექტურად ვერ მოახერხა (თუმცა კი ვალდებულია), შეეფასებინა ბრალდებულის გადახდისუნარიანობის ფარგლები და მას იმაზე მეტი ოდენობის თანხა დააკისრა გირაოს სახით, ვიდრე ამის რეალური შესაძლებლობა ჰქონდა. ასეთ შემთხვევაში პატიმრობის ვადა იქნებოდა ხანგრძლივი, ვინაიდან დიდი ოდენობის გირაოს გადახდა ობიექტურად შეუძლებელი იყო ბრალდებულისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ მსჯელობისას ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ დასახელებული შემთხვევის გათვალისწინებით, „დაკავების ფაქტი არ არის ადეკვატური სათანადო კრიტერიუმი, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს ბრალდებულის განგრძობით პატიმრობას.“
• „შეფარული პატიმრობა“ – „საპატიმრო გირაო“ იყო მოსამართლის ხელთ არსებული შესაძლებლობა, რომ ბოროტად გამოეყენებინა ეს ჩანაწერი და ყოველგვარი ობიექტური მოცემულობის გვერდით ავლით და პატიმრობის გამოყენებისთვის საჭირო დასაბუთების გარეშე, დაეკისრებინა ბრალდებულისათვის „საპატიმრო გირაო“, მხოლოდ გირაოს − უფრო მსუბუქი აღკვეთის ღონისძიებისთვის საკმარისი სტანდარტის დაცვით. ამის შედეგად, მოსალოდნელი იყო მოცემულობა, როდესაც პატიმრობის ვადები იმაზე ხანგრძლივია, ვიდრე ეს რაიმე თვალსაზრისით შეიძლება იყოს დასაშვები ჩარევა ადამიანის თავისუფლებაში. შესაბამისად, მოსამართლეს შეეძლო, პატიმრობაში დაეტოვებინა ბრალდებული ისე, რომ აღკვეთის ღონისძიების სახედ შეეფარდებინა გირაო.
ეს საკითხი პრობლემურია იმ თვალსაზრისითაც, რომ, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ბრალდებულს ეფარდებოდა აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაო, თუმცა ამ მომენტიდან ორი აღკვეთის ღონისძიების სახე იწყებდა ერთდროულად ამოქმედებას − გირაო და ყველაზე მძიმე აღკვეთის ღონისძიება − პატიმრობა.
შშმ ქალები არიან მრავალგვარი დისკრიმინაციის მსხვერპლნი - არა მხოლოდ საჯარო რეალობაში, არამედ პირად სივრცეშიც (მაგ.: ოჯახში ან კერძო სოციალური სერვისის მიმწოდებლებთან ურთიერთობაში).
შშმ პირთა წინსვლისა და გაძლიერებისათვის მისაღები ზომები უნდა გასცდეს განვითარების მიზანს და ემსახურებოდეს შშმ ქალების სიტუაციის გაუმჯობესებას მთელი ცხოვრების განმავლობაში. არ კმარა შშმ პირების გათვალისწინება მხოლოდ განვითარების ზომების შემუშავებისას; უმჯობესია, მათაც შეეძლოთ საზოგადოების განვითარებაში მონაწილეობა და მისი ხელშეწყობა.
შშმ ქალებისა და გოგონების მიმართ დისკრიმინაცია შეიძლება იყოს მრავალი ფორმის: პირდაპირი დისკრიმინაცია; არაპირდაპირი დისკრიმინაცია; დისკრიმინაცია ასოცირების საფუძველზე; უარი გონივრულ მისადაგებაზე; და სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია. ყველა ფორმის დისკრიმინაცია არღვევს შშმ პირთა უფლებებს.
პირდაპირი დისკრიმინაცია -ვწარმოიშვება, როდესაც შშმ ქალებს, აკრძალულ საფუძველზე, ეპყრობიან ნაკლებად ხელსაყრელად, ვიდრე სხვა პირს იმავე სიტუაციაში.
არაპირდაპირი (ირიბი) დისკრიმინაცია - ეხება კანონებს, პოლიტიკას ან პრაქტიკას, რომელებიც შესაძლებელია ნეიტრალური ჩანდეს, თუმცა მაინც ჰქონდეს არაპროპორციულად უარყოფითი ზეგავლენა შშმ ქალებზე. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვის დაწესებულებები შეიძლება ნეიტრალური ჩანდეს, მაგრამ, რეალურად, ქალ პაციენტებთან მოპყრობა იყოს დისკრიმინაციული, თუკი გინეკოლოგიური სკრინინგისათვის არ იყენებენ შესაბამის საწოლებს.
დისკრიმინაცია ასოცირების - საფუძველზე გულისხმობს დისკრიმინაციას შშმ პირთან ასოცირების საფუძვლით. მომვლელის როლში მყოფი ქალები ხშირად განიცდიან დისკრიმინაციას ასოცირების ნიადაგზე.
დისკრიმინაცია გონივრულ მისადაგებაზე უარის საფუძვლით წარმოიშვება - მაგ.: თუ შშმ ქალს არ შეუძლია გაიკეთოს მამოგრამა ჯანმრთელობის ცენტრში, რადგან შენობის სივრცე მისთვის ფიზიკურად მიუწვდომელია.
სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია - მაგალითად, გენდერისა და შეზღუდული შესაძლებლობის ინტერსექციის საფუძველზე, შშმ პირები შესაძლოა წააწყდნენ ბარიერებს ძალადობაზე განცხადების დაფიქსირებისას, კერძოდ: ვერ დაარწმუნონ პოლიცია, პროკურორები და სასამართლოები და უარი ეთქვათ საქმისწარმოებაზე.
შშმ ქალები არიან მრავალგვარი დისკრიმინაციის მსხვერპლნი - არა მხოლოდ საჯარო რეალობაში, არამედ პირად სივრცეშიც (მაგ.: ოჯახში ან კერძო სოციალური სერვისის მიმწოდებლებთან ურთიერთობაში).
შშმ პირთა წინსვლისა და გაძლიერებისათვის მისაღები ზომები უნდა გასცდეს განვითარების მიზანს და ემსახურებოდეს შშმ ქალების სიტუაციის გაუმჯობესებას მთელი ცხოვრების განმავლობაში. არ კმარა შშმ პირების გათვალისწინება მხოლოდ განვითარების ზომების შემუშავებისას; უმჯობესია, მათაც შეეძლოთ საზოგადოების განვითარებაში მონაწილეობა და მისი ხელშეწყობა.
შშმ ქალებისა და გოგონების მიმართ დისკრიმინაცია შეიძლება იყოს მრავალი ფორმის: პირდაპირი დისკრიმინაცია; არაპირდაპირი დისკრიმინაცია; დისკრიმინაცია ასოცირების საფუძველზე; უარი გონივრულ მისადაგებაზე; და სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია. ყველა ფორმის დისკრიმინაცია არღვევს შშმ პირთა უფლებებს.
პირდაპირი დისკრიმინაცია -ვწარმოიშვება, როდესაც შშმ ქალებს, აკრძალულ საფუძველზე, ეპყრობიან ნაკლებად ხელსაყრელად, ვიდრე სხვა პირს იმავე სიტუაციაში.
არაპირდაპირი (ირიბი) დისკრიმინაცია - ეხება კანონებს, პოლიტიკას ან პრაქტიკას, რომელებიც შესაძლებელია ნეიტრალური ჩანდეს, თუმცა მაინც ჰქონდეს არაპროპორციულად უარყოფითი ზეგავლენა შშმ ქალებზე. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვის დაწესებულებები შეიძლება ნეიტრალური ჩანდეს, მაგრამ, რეალურად, ქალ პაციენტებთან მოპყრობა იყოს დისკრიმინაციული, თუკი გინეკოლოგიური სკრინინგისათვის არ იყენებენ შესაბამის საწოლებს.
დისკრიმინაცია ასოცირების - საფუძველზე გულისხმობს დისკრიმინაციას შშმ პირთან ასოცირების საფუძვლით. მომვლელის როლში მყოფი ქალები ხშირად განიცდიან დისკრიმინაციას ასოცირების ნიადაგზე.
დისკრიმინაცია გონივრულ მისადაგებაზე უარის საფუძვლით წარმოიშვება - მაგ.: თუ შშმ ქალს არ შეუძლია გაიკეთოს მამოგრამა ჯანმრთელობის ცენტრში, რადგან შენობის სივრცე მისთვის ფიზიკურად მიუწვდომელია.
სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია - მაგალითად, გენდერისა და შეზღუდული შესაძლებლობის ინტერსექციის საფუძველზე, შშმ პირები შესაძლოა წააწყდნენ ბარიერებს ძალადობაზე განცხადების დაფიქსირებისას, კერძოდ: ვერ დაარწმუნონ პოლიცია, პროკურორები და სასამართლოები და უარი ეთქვათ საქმისწარმოებაზე.
„ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტში წინადადებები: “ახალარჩეული საკრებულოს პირველი სხდომა იმართება შესაბამისი საარჩევნო კომისიის მიერ არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმის გამოქვეყნებიდან 2 კვირის განმავლობაში. ახალარჩეული საკრებულოს პირველი სხდომის დღეს ნიშნავს შესაბამისი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარე“ ეწინააღმდეგება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლს, რომლითაც საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს პირველ სხდომას იწვევს საქართველოს პრეზიდენტი არჩევნების საბოლოო შედეგების შეჯამებიდან 30 დღის ვადაში. მოცემულ შემთხვევაში ვინაიდან, საქართველოს ორგანული კანონი „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ (მიღებულია 2011 წლის 27 დეკემბერს) მიღებულია უფრო გვიან ვიდრე „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი (მიღებულია 2005 წლის 16 დეკემბერს), „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-8 პუნქტის შესაბამისად, უნდა გამოვიყენოთ საქართველოს ორგანული კანონის „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლის მოთხოვნები.
ამასთანავე, „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი შესაბამისობაშია მოსაყვანი საქართველოს ორგანული კანონის „ საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 151-ე მუხლთან.
საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წინასაარჩევნო აგიტაციის გაწევის და აგიტაციაში მონაწილეობის უფლება არა აქვს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეებს – სამუშაო საათების განმავლობაში ან/და როდესაც ისინი უშუალოდ ასრულებენ სამსახურებრივ ფუნქციებს.
„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–5 მუხლის შესაბამისად, საჯარო სამსახურს ეწევა: ა) სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირი; ბ) მოხელე; გ) დამხმარე მოსამსახურე; დ) შტატგარეშე მოსამსახურე.
ამავე, კანონის მე–6 მუხლის თანახმად, მოხელე არის პირი, რომელიც ინიშნება ან აირჩევა სახაზინო დაწესებულების საშტატო (შტატით გათვალისწინებულ) თანამდებობაზე. მოხელეები იყოფიან სახელმწიფო მოხელეებად და ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელეებად.
ამავე, კანონის მე–7 მუხლით, დამხმარე მოსამსახურე არის ტექნიკური მუშაკი, რომელიც შრომითი ხელშეკრულებით მიიღება დაწესებულების შტატით გათვალისწინებულ დამხმარე მოსამსახურის თანამდებობაზე.
ამავე, კანონის მე–8 მუხლის შესაბამისად, შტატგარეშე მოსამსახურე არის პირი, რომელიც დანიშვნით ან შრომითი ხელშეკრულებით გარკვეული ვადით მიიღება სამსახურში არამუდმივ ამოცანათა შესასრულებლად.
ვინაიდან, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტში მითითებულია, რომ მხოლოდ სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეებს არა აქვთ უფლება გაწიონ აგიტაცია, შესაბამისად, შტატგარეშე მოსამსახურეს, დამხმარე მოსამსახურეს აქვს აგიტაციის უფლება. ზემოხსენებულმა გარემოებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს საარჩევნო პროცესზე.
საარჩევნო კანონმდებლობის სრულყოფის საკითხის განხილვისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას ზემოხსენებული გარემოება და „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 45–ე მუხლის მე–4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტში სიტყვების „სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საჯარო მოხელეები“ ნაცვლად, მითითებული უნდა იყოს სიტყვები „საჯარო მოსამსახურეები“, რომელიც მოიცავს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მოხელეს, შტატგარეშე მოსამსახურეს, დამხმარე მოსამსახურეს („საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–4 მუხლის პირველი პუნქტი).
კონსტიტუციის მუხლი 70
7. თუ არჩევნების პირველ ტურში მხოლოდ ერთი კანდიდატი მონაწილეობდა და მან ხმათა საჭირო რაოდენობა ვერ მიიღო, არჩევნების დღიდან ორი თვის ვადაში იმართება ხელახალი არჩევნები.
ორგანული კანონის 106–ე მუხლით ხელახალი არჩევნები არჩევნების შედეგების შეჯამებიდან 2 თვის ვადაში იმართება. რა საჭიროა ასეთი განსხვავებები? ვადის განსაზღვრისთვის აქვს კი მნიშვნელობა კანდიდატი ხმათა საჭირო რაოდენობას ვერ მიიღებს პირველ ტურში თუ პირველ ტურში კანდიდატურებს მოხსნიან?
კონსტიტუციით შედეგების შეჯამება აუცილებელია იმის დასადგენად კანდიდატმა მიიღო თუ არა ხმათა საჭირო რაოდენობა თუმცა ხელახალი არჩევნების ვადა არჩევნების თარიღიდან და არა შედეგების შეჯამებიდან 2თვით განისაზღვრება. ორგანული კანონით კი თუ პირველ ტურში ყველამ კანდიდატურა მოხსნა და შესაჯამებელიც არაფერი არ არის მაინც შედეგების შეჯამებიდან 2თვის ვადაში?
მთავრობის მიერ რეფერენდუმის დანიშვნის მოთხოვნის შემთხვევაში თუ პრეზიდენტმა მოტივირებულად უარყო მოთხოვნა და არ გამოსცა ბრძანებულება რეფერენდუმის დანიშვნაზე, მთავრობას რჩება ბერკეტი გადაწყვეტილების შესაცვლელედ? ამ მუხლით გათვალისწინებულია როგორც მოთხოვნის დაკმაყოფილება ასევე მისი უარყოფა. მთავრობის მოთხოვნის უარყოფისას გამოცემულ ბრძანებულებას მთავრობის კონტრასიგნაცია უნდა მივიჩნიოთ, რომ არ ესაჭიროება, შესაბამისად ამის შემდგომ მთავრობის მოქმედებების არეალი განსაზღვრული არ არის?
ცესკო ყველა კომისიის საუბნოს და საოლქის გადაწყვეტილებებს იხილავს?
მუხლი 100 საქართველოს პრეზიდენტობის კანდიდატს უფლება აქვს, ნებისმიერ დროს, კენჭისყრამდე არა უგვიანეს 10 დღისა, მოხსნას თავისი კანდიდატურა, რისთვისაც წერილობითი განცხადებით უნდა მიმართოს ცესკოს. თუ პირველ ტურში ყველა კანდიდატმა მოხსნა კანდიდატურა ამ შემთხვევაში რა შედეგებს აჯამებს კომისია? ეს ხომ კენჭისყრამდე ხდება თანაც 10 დღით ადრე? ამასთან კონსტიტუციის 70–ე მუხლით კანდიდატი თუ ერთი იყო და მან საჭირო რაოდენობის ხმები ვერ მიიღო კომისიამ უნდა შეაჯამოს შედეგები ამასთან შედეგების შეჯამებიდან კი არ იმართება არჩევნები არამედ არჩევნების დღიდან, თუ გავითვალისწინებთ ცესკოსთვის შედეგების გამოცხადებისტვის დადგენილ ვადას ამ შემთხვევაში ერთ თვეზე ცოტა დრო რჩება ხელახალი არჩევნებისთვის, ხოლო პირველ შემთხვევაში კი თუ კანდიდატები მოიხსნა და დასათვლელიც არაფერია ,,არჩევნების შედეგების შეჯამებიდან 2 თვის ვადაში", რაც ალბათ პრაქტიკულ ლოგიკას მოკლებულია.
პირველი ნაწილით განსაზღვრული ვადები წინააღმდეგობაშია თვითმმართველობის კოდექსის 56–ე მუხლის მე–8 ნაწილთან, რომელიც არჩევნების შედეგების გამოცხადების შემდეგ უნდა შევიდეს ძალაში.
1.პროპორციულობის პრინციპი
სანამ უშუალოდ მოხდება ადამიანის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა და მის თავისუფალი განვითარების უფლებაში ჩარევა, მანამდე უნდა მოხდეს პროპორციულობის შემოწმება.სწორედ ამ ეტაპზე ხდება აწონ-დაწონვა და დაპირისპირებულ სიკეთეთა შედარება.რაც უფრო მძიმეა ჩარევა, მით უფრო მნიშვნელოვანი და წონადი უნდა იყოს ის მიზანი, რომლის მიღწევისკენ აც ის არის მიმართული.რაც უფრო მსუბუქია უფლებაში ჩარევა, მით უფრო მეტია შანსი, რომ უპირატესობა მიენიჭოს ინტერესს, რომლის დაცვასაც ეს ჩარევა ემსახურება.
კონსტიტუცია უშვებს ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვას, თუმცა პროპორციულობის პრინციპი არის მნიშვნელოვანი, ანუ ადამიანის ძირითადი უფლების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, რომლისთვისაც ხდება ამ უფლების შეზღუდვა.აქედან გამომდინარე აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების დროს მნიშვნელოვანია პროპორციულობის პრინციპის დაცვა.
აღკვეთი ღონისძიების გამოყენება ნიშნავს, რომ დაკავების გარდა, რომელიც 48 საათში ამოიწურება პროკურორმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება ამ ადამიანის თავისუფლება, და სხვა უფლებებიც შეზღუდოს თუ არა.Შესაბამისად, ბრალდების მხარის მიერ მოთხოვნილი აღკვეთი ღონისძიების სახის პროპორციულობა წარმოადგენს ბრალდების მხარის მტკიცების კიდევ ერთ საგანს.Ბრალდების მხარეს ეკისრება ვალდებულება, წარმოადგინოს დასაბუთება აღკვეთი ღონისძიების კონკრეტული სახის გამოყენების პროპორციულობა სთან დაკავშირებით.
პროპორციულობის დაცვის მიზნებისთვის, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი გვთავაზობს ალტერნატიული სახის აღკვეთის ღონისძიებებს, რომლებიც ერთმანეთისგან სიმკაცრის მიხედვით განსხვავდება.ამასთან, საპროცესო კოდექსი ადგენს პროკურორის ვალდებულებას დაასაბუთოს, რატომ არის საჭირო კონკრეტული აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება და ამასთან, რატომ ვერ იქნება მიზანი მიღწეული სხვა, უფრო ნაკლებად მკაცრი აღკვეთი ღონისძიების გამოყენებით.ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციის თანახმად დაპატიმრება გამოყენებულ უნდა იქნეს საგამონაკლისო ღონისძიების სახით და არ უნდა იქნეს მიმართული დასჯის მიზნებისთვის.კანონმდებლობა მიუთითებს სასამართლოს უფლებამოსილებაზე პატიმრობა გამოიყენოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აღკვეთის ღონისძიების ზოგადი მიზნების მიღწევა სხვა ღონისძიებით შეუძლებელია.
გასათვალისწინებელია, რომ გაუფრთხილებლობით ჩადენილ დანაშაულში ბრალდებული პირის მიმართ ა/ღ გამოყენების დასაბუთება მისი მხრიდან ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილების საფუძვლით, არაგონივრულია. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ირკვევა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის დასაბუთებულ ვარაუდს გვაძლევს ყოველი კონკრეტული საქმის გარემოებათა ერთობლიობა, სადაც მაქსიმალურად არის წარმოჩენილი ფაქტები და ინფორმაცია.აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მართლზომიერების შეფასებისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნას მიღებული საქმესა და ბრალდებულთან დაკავშირებით არსებული კონკრეტული და ინდივიდუალური მახასიათებლები, რაც შექმნის ანდა გამორიცხავს პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობა. სასამართლოს აქვს ვალდებულება აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენოს მხოლოდ მკაცრად გაწერილი საფუძვლების არსებობისას, ხოლო პატიმრობა კი გამოიყენოს - როგორც უკიდურესი ღონისძიება და მხოლოდ სათანადო დასაბუთების შემთხვევაში და აუცილებლობისას. თუმცა ამავე დროს, აუცილებელია, რომ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების კონკრეტული სახე იყოს ჩადენილი ქმედების პროპორციული.
ბრალდების მხარეს ეკისრება ვალდებულება, წარმოადგინოს დასაბუთება აღკვეთის ღონისძიების კონკრეტული სახის გამოყენების პროპორციულობასთან დაკავშირებით. ამასთან, აღნიშნული ნორმა ადგენს პროკურორის ვალდებულებას, დაასაბუთოს, თუ რატომ არის საჭირო კონკრეტულად მის მიერ შუამდგომლობის დროს წარმოდგენილი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება და რატომ ვერ იქნება მიზანი მიღწეული სხვა ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით.
2.აღკვეთი ღონისძიების ზოგადი დახასიათება
აღკვეთი ღონისძიების გამოყენებას გააჩნია პრევენციულ- უზრუნველმყოფელი ხასიათი. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების მიზანი არ არის პირის ბრალეულობის მტკიცება, Არამედ იგი წარმოადგენს მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეშლის პრევენციის საშუალებას.
აღკვეთი ღონისძიება წარმოადგენს საპროცესო იძულების ღონისძიების სახეს.რომელიც გამოიყენება იმისთვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს სისხლის სამართლის პროცესის მიზნების მიღწევა — კერძოდ, ბრალდებულის სხდომებზე გამოცხადება, მტკიცებულებების დაცვა, ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენცია და სხვ.აღკვეთი ღონისძიება არ არის სასჯელი, არამედ ის პროცესუალური იძულების ზომაა,რადგან აღკვეთის ღონისძიების მიზანია საქმის შეუფერხებლად განხილვა, ხოლო სასჯელის – სამართლიანობის აღდგენა.
აღკვეთი ღონისძიება გამოიყენება პროკურორის მიერ სასამართლოს ნებართვით.მისი დანიშნულებაა უზრუნველყოფს ბრალდებულის:გამოძიებასა და სასამართლოზე გამოცხადება,მტკიცებულებებზე ზემოქმედების თავიდან აცილებას,ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენციას.
აღკვეთის ღონისძიება არის უშუალოდ სისხლის სამართლის პროცესის მიმდინარეობის ფარგლებში გამოყენებული იძულებითი ღონისძიება ბრალდებულის მიმართ. ბრალდებულის დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა პროკურორი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობით მიმართავს სასამართლოს. შუამდგომლობის წარდგენიდან არა უგვიანეს 24 საათისა მაგისტრატი მოსამართლე ბრალდებულის სასამართლოში პირველი წარდგენის სხდომაზე მხარეთა მონაწილეობით იხილავს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობას.
ანუ აღკვეთის ღონისძიება არის პროცესუალური იძულების ღონისძიება, რომელიც იყენებს სასამართლო იმისათვის, რომ ბრალდებულმა არ შეუშალოს ხელი გამოძიებას ან არ ჩაიდინოს ახალი დანაშაული. აღკვეთის ღონისძიებებია პატიმრობა, გირაო, პირადი თავდებობა მაგალითად ოჯახის წევრს შეუძლია პასუხისმგებლობის აღება რომ ბრალდებული არ დაარღვევს სამართლებრივ მოთხოვნებს. პატიმრობა ყველაზე მკაცრი ღონისძიებაა გამოიყენება მაშინ თუ არსებობს გაქცევის, მტკიცებულების განადგურების ან ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე.
აღკვეთი ღონისძიების მთვარი ამოცანი არის პროცესის უზრუნველყოფის საშუალება რაც გაულისხმობს იმას,რომ რომ სისხლის სამართლის საქმე წარიმართება წესების შესაბამისად და ბრალდებული ვერ შეძლებს მის ჩაშლას.ანუ იგულისხმება ისეთი საკითხები როგორიცაა ბრალდებულის სასამართლოში გამოცხადების უზრუნველყოფას, მტკიცებულებების დაცვას, მოწმეებზე ზემოქმედების პრევენციას, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებას.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით უნდა არსებობდეს დასაბუთებული ვარაუდი რომ ბრალდებული მიიმალება, არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებ საქმისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციას, ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.პროკურორი იღებს გადაწყვეტილებას იმის შესახებ შეარჩიოს აღკვეთი ღონისძიება თუ არა და რა სახის აღკვეთის ღონისძიებ უნდა შეარჩიოს.
პროკურორმა დასაბუთებული შუამდგომლობით უნდა მიმართოს მაგისტრატ მოსამართლეს მის მიერ შერჩეული აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით.ამ პროცესს ეწოდება ბრალდებულის პირველი წარდგენის სხდომა სადაც მოსამართლე განიხილავს აღკვეთი ღონისძიების სახით რა შეუფარდოს პირს.გამოძიების პროცესში მოსამართლის ჩართვა იმიტომ ხდება რომ ამ დროს ხდება ადამიანის ძირითად უფლებებში ჩარევა.იმისთვის რომ გაიმართოს პირველი წარდგენის სხდომა აუცილებელია პროკურორმა გამოიტანოს დადგენილება პირის ბრალდებულად ცნობის შესახებ.პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილი მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომელიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა ჩაიდინა დანაშაული.ბრალდებულად ცნობის პროცედურა
• დადგენილების მიღება: პროკურორი იღებს დადგენილებას პირის ბრალდებულად ცნობის შესახებ, თუ მიიჩნევს, რომ არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები.
• ბრალის წაყენება: დადგენილების მიღებიდან 24 საათში პროკურორი თავად ან გამომძიებლის მეშვეობით უნდა წაუყენოს ბრალი პირს.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველი არის დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს. შესაბამისად, აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომლის მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ჩაიდინა დანაშაული (ბრალდებული).
აღკვეთის ღონისძიებისა და მისი კონკრეტული სახის გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას, სასამართლო ითვალისწინებს ბრალდებულის პიროვნებას, მის საქმიანობას, ასაკს, ჯანმრთელობას, ოჯახურ და ქონებრივ მდგომარეობას, მიყენებული ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას, ადრე შეფარდებული რომელიმე აღკვეთის ღონისძიების დარღვევის ფაქტს და სხვა გარემოებებს.
3.აღკვეთი ღონისძიებების გამოყენების საფუძვლები.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ფაქტობრივი საფუძველი არსებობს მაშინ, როდესაც დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დადასტურებულია ბრალდებულის მიერ დანაშაულის ჩადენა. დასაბუთებული ვარაუდი წარმოადგენს ყველაზე უფრო დაბალი ხარისხის მტკიცებულებით სტანდარტს, რომელიც გამოიყენება გამოძიების ეტაპზე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, ცალკეულ საგამოძიებო მოქმედებათა განსახორციელებლად და სხვა საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოსაყენებლად. შესაბამისად, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი წარმოადგენს მტკიცებულებათა ერთობლიობას, რომელიც პროკურორს ანიჭებს შესაძლებლობას პირი ცნოს ბრალდებულად, სასამართლოს მიმართოს შუამდგომლობით აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ან ისეთი საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისთვის ნებართვის მისაღებად, რომლებიც ზღუდავს პირის კონსტიტუციურ უფლებებს . ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მოთხოვნამდე, ბრალდების მხარემ სრულყოფილად უნდა მოიძიოს მტკიცებულებები . შესაბამისად, სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებამდე და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობის წარდგენამდე, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით, უნდა არსებობდეს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი საფუძველი. დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი კი როგორც აღვნიშნეთ არსებობს მაშინ, როდესაც წარმოდგენილია ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემულისი სიხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა .
ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება ემყარება დასაბუთებულ ვარაუდს მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს ინფორმაცია იმ გარემოებებზე, რომელიც პირს ობიექტურად აკავშირებს დანაშაულის ფაქტთან, ამისთვის კი უნდა არსებობდეს მტკიცებულებათა ერთობლიობა-მაგალითად საქმეში უნდა იყოს მაგ: მოწმეთა ჩვენებები, საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების ოქმები, ამოღებული ნივთიერი მტკიცებულებები, ექსპერტიზის დასკვები და ა.შ. სხვა შემთხვევაში თუ საქმეში არ არსებობს არც ერთი პირდაპირი მტკიცებულება, ცხადია, რომ მტკიცებულებითი სტანდარტი არ არსებობს და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება დაუშვებელია ფაქტობრივი საფუძვლის არარსებობის გამო. მოკლედ, რომ ვთქვათ, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება უნდა ემყარებოდეს არა გრძნობებს, დაუსაბუთებელ ეჭვებს, ინსტიქტებსა და შეხედულებებს, არამედ რეალურად არსებულ, მყარ და სარწმუნო მტკიცებულებებს.
აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ფორმალური საფუძველი გულისხმობს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დადასტურებას, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოუყენლობის შემთხვევაში რეალურად არსებობს: ბრალდებულის მიმალვის, სასამართლოში არგამოცხადების, საქმისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის განადგურებისა და ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე . ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოსაყენებლად აუცილებელია ჩამოთვლილი საპროცესო საფუძვლებიდან მინიმუმ ერთის არსებობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში პირს არ უნდა შეეფარდოს აღკვეთის ღონისძიების არც ერთი სახე.ფორმალური საფუძვლების არსებობა ერთნაირად სავალდებულოა, როგორც პატიმრობის, ისე უფრო მსუბუქი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების დროს.რაც უფრო რეალურია საფრთხე, რომ ბრალდებული განახორციელებს ჩამოთვლილი საფრთხეებიდან ერთ-ერთს, მით უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიება უნდა იქნეს გამოყენებული და პირიქით . ზემოთ ჩამოთვლილი თითოეული საფუძვლის არსებობა გამყარებული უნდა იქნეს დამაჯერებელი და სარწმუნო ინფორმაციით.მხოლოდ ეჭვის არსებობა, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოუყენებლობის შემთხვევაში ბრალდებულის მხრიდან ადგილი ექნება მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის ხელის შეშლას, არ არის საკმარისი ფორმალური საფუძვლების დასაბუთებისთვის. მნიშვნელოვანია, რომ მათი არსებობის დადასტურება შესაძლებელი იყოს კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებზე დაყრდნობით.
საფრთხეების შეფასებისას მხედველობაში შეიძლება იქნეს მიღებული დანაშაულის ხასიათი, სიმძიმე, მისი ჩადენის ხერხი, საშუალება, არაერთგზისობა, ჯგუფურობა, დანაშაულის მასშტაბი, მიყენებული ზიანის სახე, ოდენობა85 , სასჯელი, რომელიც შეიძლება დაენიშნოს ბრალდებულს დამნაშავედ ცნობის შემთხვევაში, პიროვნების პირადი და სოციალურ გარემოებები,ბრალდებულის ქცევა.აღკვეთი ღონისძიების სახის შერჩევა დამოკიდებულია სწორედ ამაზე.
უნდა ავღნიშნოთ ისიც,რომ აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენება წარმოადგენს არა ბრალდებულის დასჯას, არამედ მათი გამოყენება მიმართულია იმისკენ, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღკვეთილ იქნეს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა და უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.რაც შეეხება დანაშაულებრივი ქმედების აღკვეთას, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ბრალდებულის მხრიდან შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს ახალი დანაშაულის ჩადენის ფაქტს. მართალია იმის წინასწარ განჭვრეტა აღნიშნულს ექნება თუ არა ადგილი შეუძლებელია, მაგრამ თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ არსებობს დასაბუთებული მოლოდინი დანაშაულებრივი საქმიანობის გაგრძელების, გამოყენებულ უნდა იქნეს აღკვეთის ღონისძიება იმ მიზნით, რომ აღიკვეთოს ბრალდებულის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების განხორციელება.
რაც შეეხება მიმალვის საფრთხეს-თუ მიმალვის საფრთხის არსებობა სარწმუნო და დამაჯერებელი გარემოებებით ვერ დასტურდება, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება ვერ პასუხობს სსსსკ-ის მოთხოვნებს და დაუსაბუთებელია. მიმალვის საფრთხის არსებობის დადასტურდება მხოლოდ სუბიექტური ეჭვის საფუძველზე მიუღებელია, ვინაიდან მისი არსებობა უნდა იყოს იდენტიფიცირებადი და რეალური.ანუ მიმალვის საფრთხე უნდა იყოს კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებებით დადასტურებული.ხშირად ბრალდების მხარე მიმალვის საფრთხის დასაბუთებას ძირითად შემთხვევაში ახდენს მოსალოდნელი სასჯელის შიშზე აპელირებით, რაც უდავოდ არასწორია. ბრალდების მხარე არ უზრუნველყოფდა სხვა არც ერთი ფაქტობრივი გარემოების წარმოდგენას, რომელიც დაადასტურებდა მიმალვის განზრახვის არსებობას.მოსალოდნელი სასჯელის შიში მართლაც გასათვალისწინებელი ფაქტორია საფრთხის შესაფასებლად, მაგრამ მისი მტკიცება მხოლოდ ეჭვის დონეზე გაუმართლებელია მაშინაც კი, როდესაც საქმე ეხება მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებს . შესაბამისად, მხოლოდ მოსალოდნელი სასჯელის სიმკაცრეზე მითითება არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს რელევანტურ საფუძვლად მიმალვის საფრთხის შესაფასებლად .მხოლოდ იმის დეკლარირება, რომ ბრალდება ეხება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულს, რაც ითვალისწინებს მკაცრ სასჯელს და ამის გამო ბრალდებული მიიმალება დაუსაბუთებელია და მოკლებულია სამართლებრივ საფუძველს.მიზანშეწონილია, რომ მიმალვის საფრთხის დასაბუთებისას ბრალის სიმძიმესა და მოსალოდნელის სასჯელის სიმკაცრესთან ერთად მიეთითოს დამატებითი გარემოებები, რომლებიც დაადასტურებს ბრალდებულის განზრახვას. ეს გარემოებები შეიძლება იყოს მაგ: ბრალდებულის ხასიათი, სტატუსი, პასუხისმგებლობის გრძნობა, საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის ხარისხი, ბრალდებულად ცნობის შემდეგ, უძრავ-მოძრავი ქონების გაყიდვა, სამსახურიდან წამოსვლა, საბანკო ანგარიშებიდან თანხის გატანა. მიმალვის საფრთხე შეიძლება დასაბუთდეს მაშინაც, როდესაც ადგილი აქვს დაკავებისას წინააღმდეგობის გაწევის ფაქტს, გაქცევის მცდელობას.
აღსანიშნავია ის, რომ როდესაც მიმალვაზე ვსაუბრობთ, პირველ რიგში, ვგულისხმობთ სახელმწიფოს საზღვრის გადაკვეთას, თუმცა ბრალდებულის მხრიდან მიმალვის მცდელობას სახელმწიფოს ტერიტორიაზეც შესაძლოა ჰქონდეს ადგილი, თუმცა ამის ინტენსივობა ნაკლებია, ამიტომ მიმალვის საფრთხე, როგორც წესი ასოცირდება პირის მიერ სახელმწიფოს საზღვრის დატოვებასთან . შესაბამისად, როდესაც მიმალვის საფრთხის დასაბუთება ხდება მიშვნელოვანია მხედველობაში იქნეს მიღებული ბრალდებულის კავშირები საზღვარგარეთ. ქვეყნის გარეთ ახლობლების ყოლა და უძრავ-მოძრავი ქონების არსებობა ვარგისი ფაქტებია საფრთხის დასაბუთებისთვის ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ბრალდებულის მოქალქეობის საკითხიც.მიმალვის საფრთხის განეიტრალება შესაძლებელია ისეთი დამატებითი ღონისძიებების გამოყენებითაც, როგორიცაა: გარკვეულ დროსა და ადგილას მისვლის აკრძალვა, პირადობის მოწმობის, პასპორტის ჩაბარება და ა.შ
მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხე -მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხე შეიძლება გამოიხატებოდეს დოკუმენტების განადგურებაში ან თანამონაწილეებსა თუ მოწმეებზე ზეგავლენის მოხდენაში . მტკიცებულებათა განადგურების განხორციელება შესაძლებელია, როგორც მათი ფიზიკურად მოსპობით, ასევე მასზე არსებული ნიშან-თვისებების გამოცვლის, მასზე არსებული კვალის წაშლის გზით . მტკიცებულებათა განადგურება სახეზეა მაშინ, როდესაც მაგ: ბრალდებული დაკავებისას შეეცადა იარიღის/ნარკოტიკული ნივთიერების გადაგდებას/გადაყლაპვას, გაანადგურა ტანსაცმელი, რომელიც ეცვა დანაშაულის ჩადენის დროს, მორეცხა სისხლის კვალი, დაწვა შემთხვევის ადგილი და ა.შ მტკიცებულებათა განადგურების ისევე, როგორც სხვა საფრთხეების არსებობის დასაბუთებისას მნიშვნელოვანია წარმოდგენილი იქნეს კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებები, რომლებიც დაასაბუთებს განსახილველი საფრთხის რეალურად არსებობას. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული გამოძიების/სასამართლო განხილვის მიმდინარეობა, ბრალდებულის პიროვნება, მისი ქცევა დაკავებამდე და დაკავების შემდეგ, ასევე, სხვა სპეციფიკური მახასიათებლები, რაც გაამყარებს შიშს, რომ მას ობიეტურად შეუძლია ბოროტად გამოიყენოს თავისუფლება მტკიცებულებათა განადგურებისა და გაყალბების მიზნებისთვის. მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხის არსებობა პრაქტიკულად გამორიცხულია მაშინ, როდესაც ბრალდებულისთვის ცნობილია მის მიმართ წარმოებული გამოძიების შესახებ, თუმცა მისი მხრიდან ადგილი არ ჰქონია მტკიცებულებათა მოპოვების ხელშეშლას, და პირიქით, დაეხმარა გამოძიებას ამათუიმ ინფორმაციის მოპოვებაში, მაგრამ პირიქითაა საქმე მაშინ, როდესაც ბრალდებული ცდილობს დამალოს ან გაანადგუროს დანაშაულის ჩადენაში მისი მამხილებელი მტკიცებულებები.
მოწმეებზე ზემოქმედების საფრთხე- მოწმეებზე ზემოქმედება შესაძლოა განხორციელდეს ორი მიზნით: მოწმემ უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე, ან მოწმის მისცეს ბრალდებულის სასარგებლო, მის ინტერესებზე მორგებული ჩვენება რაც გამორიცხავს ბრალდებული მიზანს, მოტივს, ბრალს ან მის მონაწილეობას დანაშაულის ჩადენაში.მოწმეზე ზემოქმედება შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა საშუალებებით. ეს შეიძლება იყოს მუქარა, დაშინება, გარკვეული დაპირების მიცემა და ა.შ როგორც აღვნიშნეთ, აღნიშნული საფრთხე ყურადღებას იქცევს მაშინ, როდესაც სახეზეა ბრალდებულსა და მოწმეს/დაზარალებულს შორის არსებული კავშირი. ეს გულისხმობს, როგორც ახლო ურთიერთობას, ასევე მათ შორის არსებულ კონფლიქტურ სიტუაციას. ასეთ შემთხვევაში მაღალია პროცესის მონაწილეებზე ზეგავლენის მოხდენის საფრთხე, მაგრამ ბრალდების მხარეს ეკისრება აღნიშნული საფრთხის რეალურობის მტკიცების ვალდებულება, რისთვისაც შუამდგომლობაში მითითებულ უნდა იქნეს მოწმეზე ზემოქმედების კონკრეტული ფაქტები გამყარებული მტკიცებულებებით (ეს შეიძლება მოწმის გამოკითვის ოქმი, ტელეფონზე მიღებული შეტყობინება, ოპერატიული ინფორმაცია და ა.შ),შუამდგომლობაში ასევე მითითებულ უნდა იქნეს რა ბერკეტი გააჩნია ბრალდებულს ზემოქმედების განსახორციელებლად. იქნება ეს ინტელექტუალური უნარები, ავტორიტეტი, მჭიდრო მეგობრული ურთიერთობა თუ სხვა...
საბოლოოდ რომ ვთქვათ აღკვეთის ღონისძიების მიზნებია
• ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას;
• აღიკვეთოს ბრალდებულის შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა;
• უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.
ხოლო აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული:
• მიიმალება;
• არ გამოცხადდება სასამართლოში;
• გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას;
• ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.
თუ რომელიმე საფუძველი არსებობს, მაშინ ბრალდებულს შეეფარდება აღკვეთის ღონისძიების ის სახე, რომელიც ყველაზე მეტად უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნების მიღწევას.
4.გირაო.(საპატიმრო გირაო)
გირაო არის ფულადი თანხა ან უძრავი ქონება.გირაო მიეკუთვნება მკაცრ აღკვეთის ღონისძიებებს, ვინაიდან ზღუდავს ბრალდებულის ქონებრივ უფლებებს. გირაოს მიზანია ბრალდებულის სათანადო ქცევის უზრუნველყოფა, როგორც წესი, მისი საკუთრების უფლების შეზღუდვის გზით. გირაოს გამოყენება დაიშვება სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე
სსსკ-ი ითვალისწინებს გირაოს სახით ფულადი თანხის ან უძრავი ქონების გამოყენებას. უძრავი ქონების შემთხვევაში, როგორც წესი,დაიშვება უფლებრივად უნაკლო უძრავი ქონების ჩადება. გირაოში უძრავი ქონების ჩადების შემთხვევაში, მესაკუთრეს რჩება აღნიშნული უძრავი ქონებით სარგებლობის უფლება მისი დანიშნულებისამებრ (ცხოვრება, საწარმოს ფუნქციონირება, მიწის ნაკვეთის დამუშავება და ა.შ.), მაგრამ იკრძალება ქონების გასხვისება.სსსკ-ი გირაოს უზრუნველყოფის უფლებას ანიჭებს როგორც ბრალდებულს, მისი ოჯახის წევრს, ახლო ნათესავს, ასევე ნებისმიერ ფიზიკურ და იურიდულ პირს საკუთარი სურვი-ლის/თანხმობის საფუძველზე. მაგრამ, თუ გირაოს უზრუნველყოფა ხორციელდება მესამე პირის მიერ, მას უნდა განემარტოს, როგორც ბრალდებულისათვის შერაცხული ბრალდების არსი, ასევე მასზე დაკისრებული მოვალეობები და მოვალეობათა ჯეროვნად არ შესრულების სამართლებრივი შედეგები.მუხლი იმპერატიულად ითხოვს გირაოს ნებისმიერი შემტანი პირისათვის გირაოს შეტანის წინ იმ შედეგების წერილობითი ფორმით განმარტებას,რაც შესაძლოა მოჰყვეს ბრალდებულის მიერ აღკვეთი ღონისძიების პირობების დარღვევას.
გირაოს თანხის ოდენობა უნდა განისაზღვროს ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმის და ბრალდებულის ქონებრივი შესაძლებლობების გათვალისწინებით.ანუ გირაოს ოდენობის განსაზღვრისას დანაშაულის სიმძიმესთან ერთად გათვალისწინებული უნდა იქნეს ბრალდებულის პირადი ქონებრივი შესაძლებლობები და იმ პირების ქონებრივი მდგომარეობა,რომელბიც უზრუნველყოფენ გირაოს გადახდას და დიდი მნიშვნელობა აქვს ასევე ბრალდებულის ურთიერთობას იმ პირებთან ვინც გირაოს იხდიან.ყურადღება უნდა მიექცეს ასევე ჩადენილი ქმდების ხასიათს,მის საშიშროებას,ბრალდებულის პიროვნებას და სხვა არსებით გარემოებებს რომლებიც გავლენას ახდენს აღკვეთი ღონისძიების სახიტ გირაოს და მისი ოდენობის განსაზღვრაზე.
გირაოს თანხის ოდენობა არ არის დამოკიდებული დანაშაულის კატეგორიაზე/სახეზე. შესაძლებელია ერთი და იმავე კატეგორიის დანაშაულისთვის სხვადასხვა ბრალდებულის მიმართ გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვა ოდენობის გირაო. თანხის მოცულობის განსაზ-ღვრისას მნიშვნელოვანია, რომ:
1) გირაოს ოდენობა იყოს რეალური – რომლის შეტანის/უზრუნველყოფის შესაძლებლობა ბრალდებულს მისი ქონებრივი მდგომარეობიდან გამომ-დინარე გააჩნია, და
2) ოდენობას ჰქონდეს რეალური შემაკავებელი ეფექტი – ბრალ-დებულს აღნიშნული ქონების დაკარგვა უქმნიდეს მნიშვნელოვან/ხელშესახებ ქონებრივ დანაკლისს, რის გამოც ის შეეცდება შეასრულოს გირაოს პირობები.
შესაბამისად, ზედმეტად მცირე ოდენობის განსაზღვრისას, გირაო ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას, ხოლო ზედმეტად დიდი ოდენობის განსაზღვრისას – გირაოს გამოყენება ფორმალური ხასიათის მატარებელი იქნება.
გირაოს უნდა გააჩნდეს რეალური შემაკავებელი ეფექტი და გირაოს სახით განსაზღვრული თანხის ოდენობა უნდა იყოს გონივრული, „რათა ბრალდებულს ან მისი სახელით სხვა პირს შეეძლოს მისი გადახდა ან უზრუნველყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუსაბამოდ მაღალი გირაოს დადგენა ვერ იქნება გამართლებული, რადგან ვერ უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს, ვინაიდან თავიდანვე იქნება მოლოდინი იმისა, რომ ბრალდებული ვერ შეძლებს გირაოს გადახდას და ამით ხელოვნურად შევუწყობთ ხელს მისი სამართლებრივი მდგომარეობის გაუარესებას“. ამდენად, გირაოს ოდენობის განსაზღვრისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს:
1.ბრალდებულის და მისი ახლო ნათესავების საკუთრებაში არსებული ქონება; 2.ბრალდებულის მიკუთვნება სოციალურად დაუცველ პირთა ჯგუფისადმი; 3.ბრალდებულის შემოსავალი – ბრალდებულის დასაქმების შემთხვევაში მისი სამუშაო ადგილი და ხელფასი; 4.ბრალდებულის ოჯახური მდგომარეობა და მის კმაყოფაზე მყოფი პირები .
გირაოს თანხის კონკრეტული ოდენობის საბოლოოდ განსაზღვრა სასამართლოს პრეროგატივაა, მაგრამ თანხის საწყის ოდენობას განსაზღვრავს ინიციატორი მხარე. მაგალითად, ბრალდების შუამდგომლობის შემთხვევაში – პროკურორი განსაზღვრავს როგორც ოდენობას, ასევე მისი შეტანის ვადას (რაც სასამართლოსთვის სავალდებულო არ არის და შეუძლია შეცვალოს ორივე პარამეტრი). შუამდგომლობაში მითითებული უნდა იყოს გირაოს თანხის ოდენობა, მისი შეტანის ვადა.გირაოს შეტანის ვადა განისაზღვრება პროკურორის მიერ შუამდგომლობის დაყენებისას.
სასამართლო ვალდებულია დაასაბუთოს თუ გამოიყენებს გირაოს თანხის განსხვავებულ ოდენობას ან განსაზღვრავს გირაოს შეტანის სხვა ვადას ვიდრე მოთხოვნილი იყო მხარეთა მიერ.
გირაოს მიზანია ბრალდებულის სასამართლოში გამოცხადების და მართლმსაჯულების განხორციელებისსათვის ხელის შეშლის პრევენცია და არა დაზარალებული სთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა.
გირაოს შეცვლას უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით სსსკ-ი ითვალისწინებს შემდეგ შემთხვევბში:
გირაოს თანხის გადაუხდელობა სასამართლოს მიერ განსაზღვრულ ვადაში
გირაოს პირობების დარღვევა-მაგალითადმიმალვა,გამოუცხადებლობა,მოწმეებზე ზემოქმედება,მტკიცებულების განადგურება ან ახლი დანაშაულის ჩადენა.
ბრალდებულის მიერ კანონის დარღვევა.
გირაოს თანხის გადაუხდელობა იმპერატიულად ავალდებულებს პროკურორს მოითხოვოს აღკვეთი ღონისძიების დამძიმება და შესაბამისად სასამართლოც ვალდებულია გამოიყენოს უფრო მკაცრი აღკვეთი ღონისძიება.
საპატიმრო გირაო-2018 წლის 15 აგვისტოს და 2021 წლის 24 ნოემბერს კონსტიტუციური წარდგინებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლოს მოსამართლემ − ბადრი ნიპარიშვილმა.
დავის საგანს წარმოადგენდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების შინაარსი შემდეგია: „სასამართლო, პროკურორის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით, პატიმრობას უფარდებს ბრალდებულს, რომლის მიმართაც გამოყენებულია დაკავება სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების ღონისძიების სახით, მის მიერ გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა ) შეტანამდე.“ ხოლო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს ადამიანის თავისუფლებას.
შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ემსჯელა ბრალდებულისთვის გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობის შეფარდების შესაძლებლობის კონსტიტუციით აღიარებულ და დაცულ ღირებულებასთან − ადამიანის თავისუფლებასთან თავსებადობაზე.
რას ნიშნავდა გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობა?
აღკვეთის ღონისძიების ერთ-ერთი სახეა გირაო. ბრალდებულისთვის აღკვეთის სახით გირაოს შეფარდების შემთხვევაში კანონი გამორიცხავდა მოსამართლის მიერ ბრალდებულის გირაოს მინიმუმ 50%-ის შეტანამდე გათავისუფლებას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2022 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილებით აღნიშნული შინაარსი ძალადაკარგულად ცნო.
რატომ წარმოადგენდა პრობლემას გირაოს უზრუნველსაყოფად ბრალდებულის პატიმრობაში დატოვება?
პირველ რიგში, აღსანიშნავია კანონში არსებული ჩანაწერი: „სასამართლო პროკურორის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობას უფარდებს ბრალდებულს, გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა) შეტანამდე.“ ნორმის ტექსტიდან, ერთი შეხედვით, ჩანს, რომ გირაოს გამოყენების უზრუნველსაყოფად, პატიმრობა შეეფარდება ბრალდებულს, თუკი ამას მოითხოვს პროკურორი, ან თუ თავად ექნება ინიციატივა სასამართლოს. თუმცა, ამ ნორმის გამოყენების დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ის არ ტოვებდა არჩევანის შესაძლებლობას. კანონის ჩანაწერი სინამდვილეში იმპერატიული ხასიათის იყო და ავალდებულებდა მოსამართლეს, ყველა შემთხვევაში, პატიმრობაში დაეტოვებინა ბრალდებული, სანამ არ გადაიხდიდა, გირაოს თანხის, მინიმუმ, 50%-ს.
სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო დებულება იყო პრობლემური, რადგან გირაოს შეფარდებისას ავტომატურად გამოიყენებოდა პატიმრობა, მაშინ, როდესაც აღკვეთის სხვა ღონისძიებების შეფარდების შემთხვევაში (გარდა პატიმრობისა), დაკავებული დაუყოვნებლივ თავისუფლდება სასამართლო დარბაზიდან. პატიმრობა ყველაზე მკაცრ აღკვეთის ღონისძიების სახედ მიიჩნევა და მისი შეფარდება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია დასაშვები, თუკი აღკვეთის სხვა ღონისძიება ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას. „საპატიმრო გირაოს“ გამოყენება კი სწორედ ამ პრინციპის საწინააღმდეგოდ გულისხმობდა პატიმრობის შეფარდებას, ასეთი ,,უკიდურესი’’ საჭიროების არარსებობისას. როდესაც მოსამართლე გირაოს უფარდებს ბრალდებულს ის მიიჩნევს, რომ ბრალდებულის სათანადო ქცევას უზრუნველყოფს გირაო, თუმცა გირაოს გადახდის უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობა მაინც ეფარდებოდა ბრალდებულს. ეს კი ყველა თვალსაზრისით წინააღმდეგობაში მოდიოდა როგორც კონსტიტუციის მე13 მუხლით დაცულ უფლებასთან, ასევე იმ პრინციპთან, რომ პატიმრობა „უკიდურეს“ შემთხვევაში უნდა შეეფარდოს ბრალდებულს, რადგან თუ „უკიდურესი“ შემთხვევა არ არის და მაინც პატიმრობაში რჩება ბრალდებული, ირღვევა აღნიშნული პრინციპი.
აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ, კანონის თანახმად, თუკი ბრალდებულმა, რომელსაც აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა გირაო, დადგენილ ვადაში არ უზრუნველყო სასამართლოს მიერ გირაოს სახით შეფარდებული ფულადი თანხის გადახდა ან უძრავი ქონების შეტანა შესაბამის ანგარიშზე, პროკურორი სასამართლოს მიმართავს შუამდგომლობით, უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე, ანუ კანონი ისედაც ითვალისწინებს მექანიზმს, რომლის გამოყენებითაც შესაძლებელია გირაოს შეცვლა უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით, იმ შემთხვევაში, თუკი გირაო ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის სათანადო ქცევას. შესაბამისად, ჩნდება კითხვა: რა საჭირო იყო „საპატიმრო გირაო“, როდესაც ზემოთ დასახელებული მექანიზმი ისედაც არსებობდა?!
რისკები, რომლებიც უკავშირდებოდა „საპატიმრო გირაოს“
განვიხილოთ ორი შემთხვევა:
• დავუშვათ, რომ სასამართლომ ობიექტურად ვერ მოახერხა (თუმცა კი ვალდებულია), შეეფასებინა ბრალდებულის გადახდისუნარიანობის ფარგლები და მას იმაზე მეტი ოდენობის თანხა დააკისრა გირაოს სახით, ვიდრე ამის რეალური შესაძლებლობა ჰქონდა. ასეთ შემთხვევაში პატიმრობის ვადა იქნებოდა ხანგრძლივი, ვინაიდან დიდი ოდენობის გირაოს გადახდა ობიექტურად შეუძლებელი იყო ბრალდებულისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ მსჯელობისას ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ დასახელებული შემთხვევის გათვალისწინებით, „დაკავების ფაქტი არ არის ადეკვატური სათანადო კრიტერიუმი, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს ბრალდებულის განგრძობით პატიმრობას.“
• „შეფარული პატიმრობა“ – „საპატიმრო გირაო“ იყო მოსამართლის ხელთ არსებული შესაძლებლობა, რომ ბოროტად გამოეყენებინა ეს ჩანაწერი და ყოველგვარი ობიექტური მოცემულობის გვერდით ავლით და პატიმრობის გამოყენებისთვის საჭირო დასაბუთების გარეშე, დაეკისრებინა ბრალდებულისათვის „საპატიმრო გირაო“, მხოლოდ გირაოს − უფრო მსუბუქი აღკვეთის ღონისძიებისთვის საკმარისი სტანდარტის დაცვით. ამის შედეგად, მოსალოდნელი იყო მოცემულობა, როდესაც პატიმრობის ვადები იმაზე ხანგრძლივია, ვიდრე ეს რაიმე თვალსაზრისით შეიძლება იყოს დასაშვები ჩარევა ადამიანის თავისუფლებაში. შესაბამისად, მოსამართლეს შეეძლო, პატიმრობაში დაეტოვებინა ბრალდებული ისე, რომ აღკვეთის ღონისძიების სახედ შეეფარდებინა გირაო.
ეს საკითხი პრობლემურია იმ თვალსაზრისითაც, რომ, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ბრალდებულს ეფარდებოდა აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაო, თუმცა ამ მომენტიდან ორი აღკვეთის ღონისძიების სახე იწყებდა ერთდროულად ამოქმედებას − გირაო და ყველაზე მძიმე აღკვეთის ღონისძიება − პატიმრობა.
შშმ ქალები არიან მრავალგვარი დისკრიმინაციის მსხვერპლნი - არა მხოლოდ საჯარო რეალობაში, არამედ პირად სივრცეშიც (მაგ.: ოჯახში ან კერძო სოციალური სერვისის მიმწოდებლებთან ურთიერთობაში).
შშმ პირთა წინსვლისა და გაძლიერებისათვის მისაღები ზომები უნდა გასცდეს განვითარების მიზანს და ემსახურებოდეს შშმ ქალების სიტუაციის გაუმჯობესებას მთელი ცხოვრების განმავლობაში. არ კმარა შშმ პირების გათვალისწინება მხოლოდ განვითარების ზომების შემუშავებისას; უმჯობესია, მათაც შეეძლოთ საზოგადოების განვითარებაში მონაწილეობა და მისი ხელშეწყობა.
შშმ ქალებისა და გოგონების მიმართ დისკრიმინაცია შეიძლება იყოს მრავალი ფორმის: პირდაპირი დისკრიმინაცია; არაპირდაპირი დისკრიმინაცია; დისკრიმინაცია ასოცირების საფუძველზე; უარი გონივრულ მისადაგებაზე; და სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია. ყველა ფორმის დისკრიმინაცია არღვევს შშმ პირთა უფლებებს.
პირდაპირი დისკრიმინაცია -ვწარმოიშვება, როდესაც შშმ ქალებს, აკრძალულ საფუძველზე, ეპყრობიან ნაკლებად ხელსაყრელად, ვიდრე სხვა პირს იმავე სიტუაციაში.
არაპირდაპირი (ირიბი) დისკრიმინაცია - ეხება კანონებს, პოლიტიკას ან პრაქტიკას, რომელებიც შესაძლებელია ნეიტრალური ჩანდეს, თუმცა მაინც ჰქონდეს არაპროპორციულად უარყოფითი ზეგავლენა შშმ ქალებზე. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვის დაწესებულებები შეიძლება ნეიტრალური ჩანდეს, მაგრამ, რეალურად, ქალ პაციენტებთან მოპყრობა იყოს დისკრიმინაციული, თუკი გინეკოლოგიური სკრინინგისათვის არ იყენებენ შესაბამის საწოლებს.
დისკრიმინაცია ასოცირების - საფუძველზე გულისხმობს დისკრიმინაციას შშმ პირთან ასოცირების საფუძვლით. მომვლელის როლში მყოფი ქალები ხშირად განიცდიან დისკრიმინაციას ასოცირების ნიადაგზე.
დისკრიმინაცია გონივრულ მისადაგებაზე უარის საფუძვლით წარმოიშვება - მაგ.: თუ შშმ ქალს არ შეუძლია გაიკეთოს მამოგრამა ჯანმრთელობის ცენტრში, რადგან შენობის სივრცე მისთვის ფიზიკურად მიუწვდომელია.
სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია - მაგალითად, გენდერისა და შეზღუდული შესაძლებლობის ინტერსექციის საფუძველზე, შშმ პირები შესაძლოა წააწყდნენ ბარიერებს ძალადობაზე განცხადების დაფიქსირებისას, კერძოდ: ვერ დაარწმუნონ პოლიცია, პროკურორები და სასამართლოები და უარი ეთქვათ საქმისწარმოებაზე.
შშმ ქალები არიან მრავალგვარი დისკრიმინაციის მსხვერპლნი - არა მხოლოდ საჯარო რეალობაში, არამედ პირად სივრცეშიც (მაგ.: ოჯახში ან კერძო სოციალური სერვისის მიმწოდებლებთან ურთიერთობაში).
შშმ პირთა წინსვლისა და გაძლიერებისათვის მისაღები ზომები უნდა გასცდეს განვითარების მიზანს და ემსახურებოდეს შშმ ქალების სიტუაციის გაუმჯობესებას მთელი ცხოვრების განმავლობაში. არ კმარა შშმ პირების გათვალისწინება მხოლოდ განვითარების ზომების შემუშავებისას; უმჯობესია, მათაც შეეძლოთ საზოგადოების განვითარებაში მონაწილეობა და მისი ხელშეწყობა.
შშმ ქალებისა და გოგონების მიმართ დისკრიმინაცია შეიძლება იყოს მრავალი ფორმის: პირდაპირი დისკრიმინაცია; არაპირდაპირი დისკრიმინაცია; დისკრიმინაცია ასოცირების საფუძველზე; უარი გონივრულ მისადაგებაზე; და სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია. ყველა ფორმის დისკრიმინაცია არღვევს შშმ პირთა უფლებებს.
პირდაპირი დისკრიმინაცია -ვწარმოიშვება, როდესაც შშმ ქალებს, აკრძალულ საფუძველზე, ეპყრობიან ნაკლებად ხელსაყრელად, ვიდრე სხვა პირს იმავე სიტუაციაში.
არაპირდაპირი (ირიბი) დისკრიმინაცია - ეხება კანონებს, პოლიტიკას ან პრაქტიკას, რომელებიც შესაძლებელია ნეიტრალური ჩანდეს, თუმცა მაინც ჰქონდეს არაპროპორციულად უარყოფითი ზეგავლენა შშმ ქალებზე. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვის დაწესებულებები შეიძლება ნეიტრალური ჩანდეს, მაგრამ, რეალურად, ქალ პაციენტებთან მოპყრობა იყოს დისკრიმინაციული, თუკი გინეკოლოგიური სკრინინგისათვის არ იყენებენ შესაბამის საწოლებს.
დისკრიმინაცია ასოცირების - საფუძველზე გულისხმობს დისკრიმინაციას შშმ პირთან ასოცირების საფუძვლით. მომვლელის როლში მყოფი ქალები ხშირად განიცდიან დისკრიმინაციას ასოცირების ნიადაგზე.
დისკრიმინაცია გონივრულ მისადაგებაზე უარის საფუძვლით წარმოიშვება - მაგ.: თუ შშმ ქალს არ შეუძლია გაიკეთოს მამოგრამა ჯანმრთელობის ცენტრში, რადგან შენობის სივრცე მისთვის ფიზიკურად მიუწვდომელია.
სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაცია - მაგალითად, გენდერისა და შეზღუდული შესაძლებლობის ინტერსექციის საფუძველზე, შშმ პირები შესაძლოა წააწყდნენ ბარიერებს ძალადობაზე განცხადების დაფიქსირებისას, კერძოდ: ვერ დაარწმუნონ პოლიცია, პროკურორები და სასამართლოები და უარი ეთქვათ საქმისწარმოებაზე.