ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმე „ჯიშკარიანი საქართველოს წინააღმდეგ“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (მეხუთე სექცია) პალატამ, შემდეგი შემადგენლობით:

ანგელიკა ნუსბერგერი, თავმჯდომარე,
იონკო გროზევი,
ანდრე პოტოკი,
მარტინშ მიტსი,
გაბრიელ კუჩკო-შტადლმაიერი,
ლატიფ ჰუსეინოვი,
ლადო ჭანტურია, მოსამართლეები,
და კლაუდია ვესტერდიკი, სექციის განმწესრიგებელი,

2018 წლის 28 აგვისტოს გამართული დახურული თათბირის შემდეგ, გამოიტანა შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც იმავე დღეს იქნა მიღებული:

პროცედურა

1. საქმის საფუძველია საჩივარი (№18925/09) საქართველოს წინააღმდეგ, რომელიც, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად, 2009 წლის 9 იანვარს სასამართლოში წარადგინა საქართველოს მოქალაქემ, ქ-ნმა მარიამ ჯიშკარიანმა („მომჩივანი“).

2. მომჩივანს წარმოადგენდნენ ბ-ნი ი. ხატიაშვილი და ქ-ნი ლ. მუხაშავრია, ადვოკატები, რომლებიც საქმიანობენ თბილისში. საქართველოს მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენდა სახელმწიფო წარმომადგენელი იუსტიციის სამინისტროდან ბ-ნი ბ. ძამაშვილი.

3. მომჩივანი დავობდა, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა ვერ დაიცვეს მისი რეპუტაციის უფლება კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე, მაშინდელი იუსტიციის მინისტრის მიერ გაკეთებულ ცილისმწამებლურ განცხადებებთან მიმართებაში.

4. 2017 წლის 17 იანვარს საჩივრის შესახებ ეცნობა მთავრობას მე-8 მუხლის საფუძველზე და საჩივრის დანარჩენი ნაწილი გამოცხადდა მიუღებლად სასამართლოს რეგლამენტის 54-ე წესის მე-3 პუნქტის შესაბამისად.

ფაქტები

1. საქმის გარემოებები

5. მომჩივანი დაიბადა 1965 წელს და ცხოვრობს თბილისში.

A. ინფორმაცია საქმის შესახებ

6. მომჩივანი არის ფსიქიატრი და არასამთავრობო ორგანიზაცია (NGO) – წამების მსხვერპლთა რეაბილიტაციის ცენტრის - „ემპათია“ – დამფუძნებელი და პრეზიდენტი.

7. 2003 წლის 4 ოქტომბერს მომჩივნის არასამთავრობო ორგანიზაციამ ხელშეკრულება დადო იუსტიციის სამინისტროსთან („სამინისტრო“) და, სხვა ამოცანებთან ერთად, აიღო ვალდებულება თბილისის №1 ციხეში შეექმნა ფსიქო-სოციალური რეაბილიტაციის კაბინეტი. ხელშეკრულება განსაზღვრავდა, რომ რესურსების ხელმისაწვდომობის გათვალისწინებით, არასამთავრობო ორგანიზაციას უნდა ჩაერთო სპეციალისტები, უნდა გამოეყენებინა კლინიკო-ლაბორატორიული და დიაგნოსტიკური მეთოდები და მკურნალობის დანიშვნის შემთხვევაში, მედიკამენტებით უნდა უზრუნველეყო პატიმრები. მას სამინისტროსთვის უნდა მიეწოდებინა კვარტალური ანგარიშები სამუშაოების მსვლელობის თაობაზე და შეეთავაზებინა საქმიანობის დროს იდენტიფიცირებული სოციალური პრობლემების გადასაჭრელი გზები. სამინისტრო ვალდებულებას კისრულობდა, რომ ხელი შეეწყო რეაბილიტაციის კაბინეტის გამართული ფუნქციონირებისათვის და ხელშეკრულების შესრულების უზრუნველსაყოფად სამინისტროს სამედიცინო დეპარტამენტიდან დაენიშნა კოორდინატორი.

8. 2004 წლის 3 აგვისტოს მომჩივანი გახდა პატიმართა უფლებების იმპლემენტაციის ზედამხედველი საჯარო მონიტორინგის კომისიის წევრი და დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში, უფლებამოსილი იყო გამოეცა რეკომენდაციები. ამ მიზნით გამოცემული პრეზიდენტის №309 ბრძანებულება განსაზღვრავდა, რომ კომისიის წევრებს შეეძლოთ სასჯელაღსრულების ყველა დაწესებულებაში სამუშაო საათების განმავლობაში წინასწარი ნებართვის გარეშე შესვლა. მათ ჰქონდათ პატიმრებთან განცალკევებით შეხვედრის უფლება და ხელმისაწვდომობა ნებისმიერ დოკუმენტაციაზე, გარდა კანონმდებლობის თანახმად საიდუმლოდ ცნობილი დოკუმენტაციისა.

9. 2004 წლის 29 ნოემბერს მაშინდელმა იუსტიციის მინისტრმა შექმნა პატიმართა ფსიქიკური ჯანმრთელობის კვლევისა და მონიტორინგის კომისია. ის შედგებოდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფეროს სახელმწიფო და არასახელმწიფო შვიდი ექსპერტისაგან, მომჩივნის ჩათვლით. დოკუმენტი არ განსაზღვრავდა კომისიისა და მისი წევრების კონკრეტულ ფუნქციებს.

10. 2005 წლის 10 სექტემბერს მისი ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობის გათვალისწინებით ციხის საავადმყოფოში მოთავსებული პატიმარი – ბ-ნი ლ.ც. ფიზიკურად თავს დაესხა ციხის საავადმყოფოს დირექტორს და მთავარ ექიმს („2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტი“). იგი ციხის საავადმყოფოში გადაყვანილი იყო მინისტრის სამედიცინო დეპარტამენტის („სამედიცინო დეპარტამენტი“) დირექტორის მიერ, მომჩივნის სამედიცინო დასკვნის საფუძველზე. სხვა ინციდენტისას, რომელიც თითქმის იმავე დროს მოხდა, პატიმარი გარდაიცვალა ჯანმრთელობის პრობლემების გართულების გამო და გავრცელებული ინფორმაციით, უამრავი პატიმარი ამაოდ ელოდა საავადმყოფოში მიღებას. სასჯელაღსრულების სისტემაში სავარაუდო კორუფციისა და არასწორი სამედიცინო მენეჯმენტის ბრალდებების გათვალისწინებით, ორივე ინციდენტმა ფართო გამოხმაურება ჰპოვა მედიაში. სამოქალაქო საზოგადოების ზოგიერთი წევრის მტკიცებით, პატიმრების გადაყვანა ციხის საავადმყოფოში ადეკვატურად და ობიექტურად კი არ მიმდინარეობდა, არამედ ეფუძნებოდა სამინისტროში საეჭვო შეთანხმებებს.

11. 2005 წლის 11 სექტემბერს დაიწყო 2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტის გამოძიება სავარაუდო უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ბრალდებით. დაუზუსტებელ დღეს მოწმის სახით დაიკითხა მომჩივანი.

12. 2005 წლის 13 სექტემბერს მაშინდელმა იუსტიციის მინისტრმა ბ-ნ კ.კ.-მ („მინისტრი“) დავალება გასცა შიდა გამოძიების ჩატარების შესახებ, სამინისტროს სამედიცინო დეპარტამენტის 2005 წლის 1 იანვრიდან 2005 წლის 13 სექტემბრამდე განხორციელებულ საქმიანობასთან დაკავშირებით. მიღებული შედეგები სამინისტროს გენერალურმა ინსპექციამ წარადგინა 2005 წლის 13 ოქტომბერს.

B. მომჩივნის მიმართ გაკეთებული განცხადებები

13. 2005 წლის 16 სექტემბერს კერძო სატელევიზიო არხის, რუსთავი 2-ის პირდაპირ ეთერში საუბრისას მინისტრმა, ბატონმა კ.კ.-მ, სამინისტროსა და სამედიცინო დეპარტამენტის სავარაუდო კორუფციისა და არასწორ მართვასთან დაკავშირებულ ბრალდებებზე განაცხადა შემდეგი:

„მე იძულებული ვარ კონკრეტულად დავასახელო გვარები და ფაქტები... მარიამ ჯიშკარიანი, არასამთავრობო ორგანიზაციის („ემპათია“) პრეზიდენტი და (საზოგადოებრივი) მონიტორინგის საბჭოს (პენიტენციალური დაწესებულებებისთვის) წევრი... უხეშად აჭარბებს თავის უფლებამოსილებას და წერს სამედიცინო დასკვნებს კონკრეტულ პიროვნებებზე კომისიის გვერდის ავლით (რომელიც ზუსტად ამ მიზნით არის ჩამოყალიბებული). მე ეს დასკვნები მაქვს ჩემს მაგიდაზე. გამოძიებას უკვე აქვს ისინი და, პრაქტიკულად რომ ვთქვათ, განხორციელდება სრული შეფასება იქნება განხორციელებული, რაც გამოავლენს ეს გაკეთდა ლამაზი თვალების გულისთვის თუ ეს იყო ზუსტად იმ ტიპის საქმე, რომელიც ამ ნამუსგარეცხილმა პიროვნებამ - არ შემიძლია სხვაგვარად ვუწოდო მას - აღმოაჩინა თავისთვის. ეს ზუსტად ჯიშკარიანის ფურცელზე ნაჯღაბნის წყალობით (ორი თითქოს ჯანმრთელი პატიმარი, რომლებიც მოგვიანებით თავს დაესხნენ ექიმებს) აღმოჩნდნენ ციხის საავადმყოფოში ყოველგვარი იურიდიული საფუძვლის გარეშე....“

14. მინისტრმა შემდეგ აღნიშნა, რომ სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორი იყო „ერთ-ერთი, რომელიც ... [დაეყრდნო] ჯიშკარიანის უკანონო ჩანაწერებს ... რომლებიც არ იყო ხელმოწერილი [სამედიცინო] კომისიის წევრების მიერ... პატიმრების გადასაყვანად [ციხის საავადმყოფოში]“. მან აღნიშნა, რომ „ამიტომ, იგი [იყო] ეჭვმიტანილი ამ უკანონო შეთანხმებებში და გახდებოდა გამოძიების ობიექტი ჯიშკარიანთან ერთად“. მინისტრი შემდეგ აღნიშნავდა, რომ „მხოლოდ ეს ორი ფაქტი არ არის და გამოძიება ახლა მიმდინარეობს, ვინაიდან მარიამ ჯიშკარიანი იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი ფიგურა [რომლის შეხედულებებითაც იმართებოდა დირექტორის ქმედებები]...“

15. მინისტრმა აგრეთვე გააკრიტიკა სახალხო დამცველი და დაადანაშაულა მისი წარმომადგენლები, რომ ისინი პირადად იყვნენ დაინტერესებულნი კონკრეტული პატიმრების ციხის საავადმყოფოში გადაყვანით.

16. რუსთავი 2-ის სატელევიზიო არხით აგრეთვე გადმოიცა ციხეების საჯარო მონიტორინგში ჩაბმული სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების, მათ შორის, სახალხო დამცველის მიერ გაკეთებული მოკლე კომენტარები (იხ. პარაგრაფი 8 ზემოთ). ისინი აღნიშნავდნენ, რომ მინისტრის მიერ გაჟღერებული ბრალდებები იყო უსაფუძვლო იმის გათვალისწინებით, რომ პატიმრების გადაყვანები ციხის საავადმყოფოში და საავადმყოფოდან, წარმოადგენდა სამინისტროს ექსკლუზიურ კომპეტენციას.

17. პროგრამამ აგრეთვე გაუშვა მომჩივნის მოკლე კომენტარი, ჩაწერილი ჟურნალისტის მიერ, რომ მინისტრს უნდოდა ჰყოლოდა „ისეთი მონიტორინგის საბჭო, რომელიც არ ჩაიხედავდა საპატიმროების შიდა სიტუაციებში“ და „საპატიმროები ჰყოლოდა ისეთივე მდგომარეობაში ... როგორც სადამ ჰუსეინის რეჟიმის ქვეშ“.

18. 2005 წლის 20 სექტემბერს ყოველდღიურმა გაზეთმა „რეზონანსმა“ გამოაქვეყნა ინტერვიუ მინისტრთან. იგი იხილავდა სავარაუდო კორუფციის ბრალდებებს სასჯელაღსრულების სისტემის სამედიცინო დაწესებულებების მართვაში. ინტერვიუს შესაბამისი ამონარიდი არის შემდეგი:

„ჟურნალისტი: თქვენ ასახელებთ ორ გვარს – ჯიშკარიანს და [სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორს], რომლებიც ჩართული იყვნენ კორუფციაში. რა კონკრეტული ფაქტები გაქვთ, როდესაც აკეთებთ ამგვარ განცხადებებს?

მინისტრი: [სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორი] იყო მარიამ ჯიშკარიანის სრული გავლენის ქვეშ. ჯიშკარიანი არის არასამთავრობო ორგანიზაციის [ემპათია] ფსიქიატრი. ეს სფერო ძალზედ ბინძურია ციხეებთან მიმართებაში. საბჭოთა პერიოდშიც კი დიდძალი ფული კეთდებოდა ფსიქიატრიულ დასკვნებზე. სიგიჟის დამადასტურებელ ცნობას მათ აძლევდნენ, ვისაც არ ეკუთვნოდა.

ქალბატონი [მიემართება მომჩივანს] სწორედ საკუთარი ინტერესებისთვის მოკალათდა მონიტორინგის საბჭოში...

დაპირისპირება დაიწყო მაშინვე, როგორც კი აღმოვაჩინეთ მასალები, სადაც მარიამ ჯიშკარიანი ხელს აწერდა პატიმრების ციხის საავადმყოფოში გადაყვანას. გაირკვა, რომ პატიმრებს შორის იყვნენ ჯანმრთელი ადამიანები....

 ჟურნალისტი: თქვენ ამბობთ, რომ პატიმრებისაგან აღებული ფული ამ ადამიანებში ტრიალებდა?

 მინისტრი: მხოლოდ მათ შორის. სამედიცინო დეპარტამენტის ექიმები პასუხისმგებელნი არიან სამედიცინო დასკვნებზე. მათი უფროსი იყო [სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორი]. ჯიშკარიანი და სხვები იყვნენ თანამზრახველები. აღებული ფული ან ჩემთან უნდა მოეტანათ, ან მათ უნდა დაეტოვებინათ. ჩემთან არაფერი მოუტანიათ. [პატიმრები], რომლებიც თავს დაესხნენ პერსონალს, ციხის საავადმყოფოში გადაყვანილი იყვნენ ჯიშკარიანის სამედიცინო დასკვნის საფუძველზე, თუმცა ისინი ჯანმრთელები არიან. მას არ ჰქონდა ამის გაკეთების უფლება. არ არის ეს დანაშაული? ბუნებრივია, ჯიშკარიანი ამას მარტო ვერ ჩაიდენდა. მან მხოლოდ დაწერა დასკვნა ან უფრო ზუსტად, რაღაც მიჯღაბნა ქაღალდზე, რომელიც არ იყო ხელმოწერილი კომისიის რომელიმე წევრის მიერ. ამის მიუხედავად [სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორმა] გასცა [ამ ორი პატიმრის] რესპუბლიკურ საავადმყოფოში გადაყვანის ბრძანება.“

C. შემდგომი მოვლენები გამოძიებასთან დაკავშირებით

19. 2005 წლის 13 ოქტომბერს გენერალურმა ინსპექციამ წარმოადგინა თავისი დასკვნა. იგი ძირითადად ეხებოდა სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორის ქმედებებსა და უმოქმედობებს პატიმრების ციხის საავადმყოფოში გადაყვანის საკითხების მართვაში. ანგარიშში მოკლედ, მხოლოდ ერთ გადაყვანასთან მიმართებაში, იყო მოხსენიებული მომჩივანი. კერძოდ, იგი აღნიშნავდა, რომ პატიმარი ლ.ც. (იხ. პარაგრაფი 10 ზემოთ) 2005 წლის 12 იანვარს შემოწმდა სამინისტროს სამედიცინო კომისიის მიერ და დაუდგინდა დიაგნოზი – პიროვნული აშლილობა მდგომარეობის პერიოდული ფსიქოზური გამწვავებით. კომისიამ აღნიშნა, რომ პატიმარი მკურნალობდა ფსიქიკურ დაავადებას 2002 წლიდან და იყო მეორე ჯგუფის ინვალიდი. შემდეგ მას აწუხებდა თავის ტრავმა 2005 წლის 8 იანვარს, მაგრამ კომისიამ არ გასცა რეკომენდაცია მის ციხის საავადმყოფოში გადაყვანაზე. დასკვნის მიხედვით, იგივე პატიმარი 2005 წლის 21 იანვარს გადაამოწმა მომჩივანმა და აღნიშნა რა ზემოთ აღწერილი მისი ავადმყოფობის ისტორია, კომისიის ჟურნალში გააკეთა ჩანაწერი, რომ პატიმარი საჭიროებდა ზედამხედველობას ფსიქიატრიულ პალატაში და გამოუწერა გარკვეული მედიკამენტები. შემდგომში, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ სამედიცინო კომისიის წევრები არ დაეთანხმნენ მომჩივნის შეფასებას, „სამედიცინო დეპარტამენტის დირექტორმა, კომისიის გვერდის ავლით, ერთპიროვნულად გადაწყვიტა პატიმარ ლ.ც.-ის ციხის საავადმყოფოში გადაყვანა [მომჩივნის] სამედიცინო დასკვნის [ჟურნალში არსებული] საფუძველზე ... და ამ ქმედებით მან დაარღვია პატიმრების სამედიცინო დაწესებულებებში გადაყვანისთვის დადგენილი წესები.“

20. 2007 წლის 27 დეკემბერს შეწყდა 2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტის გამოძიება დანაშაულის არარსებობის საფუძველზე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით (იხ. პარაგრაფი 32 ქვემოთ).

D. მომჩივნის მიერ სამოქალაქო სარჩელის აღძვრა ცილისწამებაზე

21. 2005 წლის 26 სექტემბერს მომჩივანმა წარადგინა სამოქალაქო სარჩელი ცილისწამებაზე მინისტრის წინააღმდეგ. იგი ითხოვდა მორალური ზიანის ანაზღაურებასა და ცრუ ბრალდებების უარყოფას იმავე საშუალებებით, რითაც მოხდა მათი გავრცელება. მომჩივნის თანახმად, პატიმრების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე რეკომენდაციების შედგენა წარმოადგენდა 2003 წლის 4 ოქტომბრის შეთანხმების ნაწილს (იხ. პარაგრაფი 7 ზემოთ) და ყველა მისი დასკვნა ემყარებოდა დამოწმებულ სამედიცინო დოკუმენტებს, პატიმრებთან დაკავშირებულ მარტივად ხელმისაწვდომ სამედიცინო არქივში. მის წინააღმდეგ აშკარა და საჯარო ბრალდებები კორუფციასა და თაღლითობაში, რომლებიც გავრცელდა მინისტრის მიერ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, არის მცდარი და მოკლებულია ყოველგვარ ფაქტობრივ საფუძველს, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ მის წინააღმდეგ არასდროს ჩატარებულა საგამოძიებო პროცესები. მინისტრის ცრუ ბრალდებებს უარყოფითი ზეგავლენა ჰქონდა მომჩივნის, როგორც პროფესიონალი ფსიქიატრის, რეპუტაციაზე, რადგანაც მინისტრის თანამდებობა წარმოადგენს მაღალი დონის საჯარო მოხელის თანამდებობას და მას ენდობა საზოგადოება.

22. 2006 წლის 13 აპრილს თბილისის საქალაქო სასამართლომ უარყო ბ-ნ კ.კ.-ის განცხადება, შეწყვეტილიყო საქმის განხილვა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებoს შესახებ კანონის („კანონის“) მე-5 მუხლის საფუძველზე (იხ. პარაგრაფი 30 ქვემოთ). მან დასაბუთებაში აღნიშნა, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით არსებულ საჯარო განხილვებს არ ჰქონდათ პოლიტიკური ხასიათი ამ დებულების მიზნებისთვის, რამდენადაც მომჩივანი არ იყო პოლიტიკოსი. მიუხედავად ამისა, სასამართლოს თანახმად, იგი შეიძლებოდა მიჩნეული ყოფილიყო საჯარო პირად იმ საზოგადოებრივი ყურადღების გათვალისწინებით, რომელიც მისმა საქმიანობამ მიიპყრო.

23. 2006 წლის 22 ივნისს თბილისის საქალაქო სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო მომჩივნის საწინააღმდეგოდ. მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივანი ეყრდნობოდა სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლს (იხ. პარაგრაფი 31 ქვემოთ), მან გამოიყენა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონით („კანონი“) დაწესებული სტანდარტები, როგორც lex specialis. სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივანი იყო საჯარო პირი კანონის მიზნებისთვის (იხ. პარაგრაფი 30 ქვემოთ) ციხეში მისი საქმიანობიდან გამომდინარე (იხ. პარაგრაფი 7 ზემოთ), და რომ კანონის მე-14 მუხლში (იხ. პარაგრაფი 30 ქვემოთ) ფორმულირებული სამი კუმულაციური პირობის არსებობის მტკიცების ტვირთი ეკისრებოდა მომჩივანს, მინისტრის განცხადებების ცილისწამებად კლასიფიცირების მიზნით.

24. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მომჩივანმა წარმოადგინა მტკიცებულება, რომ იგი არ იყო და არც ყოფილა ეჭვმიტანილი ან სხვაგვარად ოფიციალურად ბრალდებული კანონის დარღვევისათვის და დაასკვნა, რომ მინისტრის ბრალდებები „შეიძლება მოიცავდეს მცდარ ფაქტებს“. თუმცა შემდეგ აღნიშნა, რომ კანონის მე-14 მუხლის ორი სხვა მოთხოვნა არ იყო შესრულებული. კერძოდ, სასამართლოს მოსაზრებით, მომჩივანმა ვერ აჩვენა, თუ რა ზიანი მიადგა მას მინისტრის მიერ მასმედიაში მცდარი ინფორმაციის გავრცელებით, რასაც მოითხოვდა მე-14 მუხლის მეორე ნაწილით დაწესებული პირობა.

25. მესამე კრიტერიუმთან დაკავშირებით, იცოდა თუ არა მინისტრმა, რომ სადავო განცხადებები იყო მცდარი ან მოქმედებდა აშკარა და უხეში დაუდევრობით, სასამართლომ აღნიშნა შემდეგი:

„სასამართლო იზიარებს მოპასუხის არგუმენტს, რომ ბ-მა კ.კ.-მ მიიღო ზომები ინფორმაციის გავრცელებამდე მის გადასამოწმებლად. მოპასუხემ მხარემ წარმოადგინა საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2005 წლის 13 სექტემბრის მინისტრის ბრძანება N1640, რომლითაც გენერალურ ინსპექციას დაევალა სამინისტროს სამედიცინო დეპარტამენტის შემოწმება. ანუ [მინისტრმა] საჯარო განცხადების გაკეთებამდე 3 დღით ადრე გასცა შემოწმების განკარგულება. შესაბამისად, შესაძლოა მას ხელთ ჰქონდა წინასწარი ინფორმაცია არსებული დარღვევების შესახებ. თუმცა, მათი ქონა [ასეთი ინფორმაციის] საქმის მასალებით არ დასტურდება. საქმის მასალების მიხედვით, დეპარტამენტში დარღვევების არსებობა დასტურდება გენერალური ინსპექციის 2005 წლის 13 ოქტომბრის დასკვნით. ამდენად, ინფორმაციის მცდარობა 2005 წლის 16 სექტემბრისთვის მინისტრისთვის ცნობილი იყო თუ არა, ვერ იქნა დადასტურებული. ასევე, ვერ დამტკიცდა ვერც ის გარემოება, რომ მან გამოიჩინა უხეში დაუდევრობა განცხადების გაკეთებისას. [მინისტრმა] დანიშნა დეპარტამენტის შემოწმება მისი კომპეტენციის ფარგლებში და მიიღო ზომები ინფორმაციის გადასამოწმებლად.“

26. თბილისის საქალაქო სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო განცხადებები იყო სასჯელაღსრულების სისტემაში სამედიცინო ობიექტების მენეჯმენტთან დაკავშირებით მიმდინარე მნიშვნელოვანი საჯარო განხილვის ნაწილი. მან აღნიშნა, რომ მინისტრმა ისარგებლა გამოხატვის თავისუფლებით და გამოხატა თავისი შეხედულება მის სამინისტროში არსებულ ვითარებასთან დაკავშირებით და მისი განცხადებები ჯდებოდა კრიტიკის თმენის ვალდებულების ფარგლებში, რაც სასამართლოს მიჩნევით, მომჩივანთან, როგორც საჯარო პირთან მიმართებაში, იყო უფრო ფართო.

27. 2007 წლის 2 ივლისის თბილისის სააპელაციო სასამართლომ უცვლელი დატოვა ქვედა ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. მესამე კრიტერიუმთან დაკავშირებით – იცოდა თუ არა მინისტრმა, რომ სადავო განცხადებები იყო მცდარი ან მოქმედებდა აშკარა და უხეში დაუდევრობით, სასამართლომ აღნიშნა შემდეგი:

„სააპელაციო პალატა იზიარებს გადაწყვეტილებაში [ქვედა ინსტანციის სასამრთლოს] მოცემულ მსჯელობას, რომ მოსარჩელემ ვერ დაადასტურა, რომ [მინისტრისათვის] გავრცელებული ფაქტების მცდარობა წინასწარ იყო ცნობილი ან რომ [იგი] მოქმედებდა აშკარა და უხეში დაუდევრობით, რამაც გამოიწვია არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი განცხადების გავრცელება.

სამოქალაქო პროცესი აგებულია რა შეჯიბრებითობის პრინციპზე, მხარეებს უფლებებთან ერთად აკისრებს თავისივე ინტერესებისათვის აუცილებელ საპროცესო მოვალეობებს, რომელთა შეუსრულებლობა [ამ ვალდებულებების] იწვევს ამავე მხარისთვის არახელსაყრელ შედეგს. ეს დანაწესი განმტკიცებულია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლით, რომლითაც მოდავე მხარეებს თანაბარი შესაძლებლობა აქვთ განსაზღვრონ ფაქტები თავიანთი [პოზიციის] დასასაბუთებლად და თვითონვე მიიღონ გადაწყვეტილება, თუ რომელი მტკიცებულებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები. ამავე კოდექსის 102-ე მუხლით, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის [მოთხოვნებს].“

28. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ „კ.კ.-ს ჰქონდა უფლება გამოეთქვა თავისი მოსაზრება სამინისტროს შიგნით არსებულ მდგომარეობაზე და მომჩივანს, მისი სტატუსის გათვალისწინებით როგორც საჯარო პირს, უნდა გამოეჩინა კრიტიკის თმენის ვალდებულება.“

29. 2008 წლის 16 მაისს უზენაესმა სასამართლომ უარყო მომჩივნის საჩივარი, როგორც აშკარად დაუსაბუთებელი.

II. შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა

30. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ 2004 წლის კანონის შესაბამის დებულებებში ვკითხულობთ:

მუხლი 1(ი)

 „საჯარო პირი [არის] „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლით განსაზღვრული თანამდებობის პირი; პირი, რომლის გადაწყვეტილება ან აზრი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე; [ან] პირი, რომლისკენაც ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით გარკვეული მოქმედების შედეგად, მიმართულია საზოგადოებრივი ყურადღება.

მუხლი 5: პოლიტიკური და სასამართლო სიტყვის თავისუფლება

 „1. ცილისწამებისთვის პასუხისმგებლობას არ იწვევს განცხადება, რომელიც გაკეთებულია:

ა) პოლიტიკური დებატების ფარგლებში, აგრეთვე პარლამენტის ან [საკრებულოს] წევრის მიერ თავისი მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით...“

მუხლი 14: საჯარო პირის ცილისწამება

„პირს ეკისრება სამოქალაქოსამართლებრივი პასუხისმგებლობა საჯარო პირის ცილისწამებისათვის, თუ მოსარჩელე სასამართლოში დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება შეიცავს არსებითად მცდარ ფაქტს უშუალოდ მოსარჩელის შესახებ, ამ განცხადებით მოსარჩელეს ზიანი მიადგა და განცხადებული ფაქტის მცდარობა მოპასუხისათვის წინასწარ იყო ცნობილი ან მოპასუხემ გამოიჩინა აშკარა და უხეში დაუდევრობა, რამაც გამოიწვია არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი განცხადების გავრცელება”

31. სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი, როგორც იყო ჩამოყალიბებული იმ დროისთვის და იმდენად, რამდენადაც შესაბამისია, განსაზღვრავდა:

„...2. პირს უფლება აქვს სასამართლოს მეშვეობით, კანონით დადგენილი წესით დაიცვას საკუთარი პატივი, ღირსება, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება, პირადი ხელშეუხებლობა ან საქმიანი რეპუტაცია შელახვისაგან.

3. თუ პირის პატივის, ღირსების, საქმიანი რეპუტაციის ან პირადი ცხოვრების საიდუმლოების შემლახველი ცნობები გავრცელებულია მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, მაშინ მათი უარყოფაც უნდა მოხდეს ამავე საშუალებებით....

6. ამ მუხლით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვა ხორციელდება, მიუხედავად ხელმყოფის ბრალისა. ხოლო, თუ დარღვევა გამოწვეულია ბრალეული მოქმედებით, პირს [მსხვერპლს] შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება. ზიანის ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს იმ მოგების სახით, რომელიც წარმოექმნა ხელმყოფს. ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში [მსხვერპლს] უფლება აქვს მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურებაც...“

32. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998) 28-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომელიც იმ დროისთვის იყო ძალაში, განსაზღვრავდა, რომ: „...წინასწარი გამოძიება უნდა შეწყდეს... თუ [დაბრალებული] ქმედება არ არის მართლსაწინააღმდეგო“.

33. იუსტიციის სამინისტროს შიდა რეგულაციების (2004 წლის 30 აგვისტოს მიღებული მთავრობის დადგენილება №70) მე-4, მე-5 და 23-ე მუხლები, როგორც იყო ისინი ჩამოყალიბებული იმ დროისათვის, განსაზღვრავდა, რომ სამინისტროს პასუხისმგებლობაში სხვა საკითხებთან ერთად შედიოდა: სასჯელაღსრულების სისტემის მართვა, პატიმართა უფლებების დაცვისა და მათი კეთილდღეობის მიზნით პოლიტიკის შემუშავება და ღონისძიებების გატარება, საპატიმროებში დანაშაულებების ჩადენის პრევენცია და გამოსწორება, სამედიცინო დეპარტამენტის საშუალებით სასჯელაღსრულების დაწესებულებათა სამედიცინო სამსახურების ზედამხედველობა, ციხის საავადმყოფოს ჩათვლით და პატიმრების მოთავსება ციხის საავადმყოფოში. სამინისტროს გენერალური ინსპექციის 2002 წლის 11 თებერვლის შიდა რეგულაციების თანახმად, გენერალური ინსპექცია უშუალოდ ექვემდებარებოდა მინისტრს.

სამართალი

I. კონვენციის მე-8 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

34. მომჩივანი დავობდა, რომ ეროვნული სასამართლოების უარი, დაეცვათ მისი რეპუტაცია იუსტიციის მაშინდელი მინისტრის მიერ საჯაროდ გამოცხადებული კორუფციისა და თაღლითობის დაუდასტურებელი ბრალდებებისაგან, წარმოადგენდა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული უფლების დარღვევას. განსახილველი მუხლი არის შემდეგი შინაარსის:

„1. ყველას აქვს უფლება, რომ დაცული იყოს მისი პირადი და ოჯახური ცხოვრება, საცხოვრისი და მიმოწერა.

2. დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელებაში საჯარო ხელისუფლების ჩარევა, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც ასეთი ჩარევა ხორციელდება კანონის შესაბამისად და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესებისათვის, უწესრიგობისა თუ დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, ჯანმრთელობისა ან მორალის, ანდა სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.“

35. მთავრობამ სადავო გახადა ეს არგუმენტი:

A. მისაღებობა

36. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოცემული საჩივარი აშკარად დაუსაბუთებელი არ არის კონვენციის 35-ე მუხლის 3(ა) პუნქტის მნიშვნელობის ფარგლებში. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ არ არსებობს საჩივრის მიუღებლობის რაიმე სხვა საფუძველი. შესაბამისად, საჩივარი მისაღებად უნდა გამოცხადდეს.

B. საქმის არსებითი გარემოებები

1. მხარეთა არგუმენტები

37. მომჩივანმა სხვა არგუმენტებთან ერთად განაცხადა, რომ მინისტრმა საჯაროდ დაადანაშაულა იგი დანაშაულებრივ ქმედებაში ყოველგვარი ფაქტობრივი საფუძვლების გარეშე, რომლებზეც ექნებოდა წვდომა იმ განცხადებების გაკეთებისას, ან შემდგომ ეტაპზე. იგი ამტკიცებდა, რომ საქმეზე შიდა გამოძიების დავალება სადავო განცხადებების გაკეთებამდე, მისი შედეგების დალოდების გარეშე, ვერ ჩაითვლება ინფორმაციის გადამოწმების ვალდებულების სათანადო გულისხმიერების შესაბამისად.

38. მომჩივანი შემდეგ აცხადებდა, რომ ეროვნული სასამართლოების უარი, დაეცვათ მისი, როგორც პროფესიონალი ფსიქიატრის, რეპუტაცია ასეთი მაღალი თანამდებობის პირის მიერ გაკეთებული დაუსაბუთებელი ბრალდებებისაგან, წარმოადგენდა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული რეპუტაციის უფლების დარღვევას.

39. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მომჩივნის რეპუტაციის უფლებაში ჩარევა, თუ ამას ჰქონდა ადგილი, არ იყო იმდენად სერიოზული ხასიათის, რომ კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული დაცვის ფარგლებში მოხვედრილიყო. ის ამტკიცებდა, რომ მინისტრის განცხადებები გაკეთებული იყო საჯარო დებატების კონტექსტში, რომლებიც ეხებოდა სასჯელაღსრულების სისტემის სამედიცინო დეპარტამენტის მართვის საკითხს, მომჩივანი მონაწილეობდა აღნიშნულ დებატებში და საჯაროდ პასუხობდა მინისტრის ბრალდებებს. ის იმეორებდა ეროვნული სასამართლოების დასკვნებს, რომ მომჩივანი სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში განხორციელებული საქმიანობიდან გამომდინარე, მიიჩნეოდა საჯარო პირად და, შესაბამისად, მისი კრიტიკის თმენის ფარგლები უფრო ფართო იყო.

40. მთავრობის მოსაზრებით, ეროვნულმა სასამართლოებმა მართებულად გამოიყენეს ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით დაწესებული სტანდარტები, როდესაც ადგენდნენ ბალანს კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ მომჩივნის რეპუტაციის უფლებასა და მინისტრის გამოხატვის თავისუფლებისა და საზოგადოების უფლებას შორის - მიიღოს ინფორმაცია მისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე. მთავრობა დამატებით ამტკიცებდა, შეფასების ფართო საზღვრების გათვალისწინებით, რომელიც მინიჭებული აქვთ სახელმწიფოებს, ეროვნულ სასამართლოებს ჰქონდათ ექსკლუზიური კომპეტენცია, რათა შეენარჩუნებინათ ბალანსი კონვენციით გათვალისწინებულ გამოხატვის თავისუფლებასა და პირადი ცხოვრების დაცულობის უფლებას შორის. გარდა ამისა, ცილისწამების დეკრიმინალიზაციის თვალსაზრისით, ეროვნულ დონეზე კანონმდებლობა იხრებოდა გამოხატვის თავისუფლების სასარგებლოდ.

2. სასამართლოს შეფასება

(ა) ზოგადი პრინციპები

41. სასამართლო იმეორებს პრინციპებს, რომლებიც მან რეპუტაციის, როგორც კონვენციის მე-8 მუხლით უზრუნველყოფილი პირადი ცხოვრების დაცულობის უფლების ნაწილის მიმართ პრეცედენტული სამართლით დაადგინა (იხ. სხვებთან ერთად, Von Hannover v.Germany (no. 2) [GC], nos. 40660/08 და 60641/08, §§95-99, ECHR 2012, Axel Springer AG v.Germany [GC], no. 39954/08, §§ 82-84, 7 თებერვალი 2012, და Pfeifer v. Austria, no. 12556/03, § 35, 15 ნოემბერი 2007). იმისათვის, რომ მე-8 მუხლი ამოქმედდეს, პირის რეპუტაციაზე თავდასხმა უნდა აღწევდეს სიმძიმის განსაზღვრულ ზღვარს და იმ ფორმით უნდა განხორციელდეს, რომ ზიანი მიაყენოს პირის პირადი ცხოვრების დაცულობის უფლებით სარგებლობას (იხ. Delfi ASv. Estonia [GC], no. 64569/09, § 137, ECHR 2015, და Medžlis Islamske Zajednice Brčko and Others v. Bosnia and Herzegovina [GC], no. 17224/11, § 76, 27 ივნისი 2017). იმ საქმეებში, რომლებიც ეხებოდა დანაშაულებრივი ქმედების ბრალდებებს, სასამართლომ ასევე მხედველობაში მიიღო, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, ყოველი ბრალდებული უდანაშაულოდ მიიჩნევა, ვიდრე მისი ბრალეულობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად (იხ. სხვებთან ერთად, Worm v. Austria, 29 აგვისტო 1997, §50, ანგარიშები განჩინებებსა და გადაწყვეტილებებზე 1997‑V; და Du Roy and Malaurie v. France, no. 34000/96, § 34, ECHR 2000-X).

42. კონვენციის მე-8 მუხლთან შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად გამოსაყენებელი საშუალებების არჩევანი პრინციპში წარმოადგენს საკითხს, რომელიც ხვდება ხელშემკვრელი სახელმწიფოების თავისუფალი შეფასების არეში, სახელმწიფოსათვის დაკისრებული ვალდებულებები პოზიტიურია თუ ნეგატიური. ანალოგიურად, კონვენციის მე-10 მუხლის თანახმად, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აქვთ თავისუფალი შეფასების გარკვეული არე, როდესაც აფასებენ, არის თუ არა საჭირო, ან რა მოცულობით, ამ მუხლით უზრუნველყოფილი გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა (იხ. Satakunnan Markkinapörssi Oy and Satamedia Oy v. Finland [GC], no. 931/13, §162, 27 ივნისი 2017, და Couderc and Hachette Filipacchi Associés v. France [GC], no. 40454/07, § 90, ECHR 2015 (ამონარიდები)). თუმცა აღნიშნული არე ექცევა სასამართლოს მიერ ევროპული ზედამხედველობის ქვეშ და მოიცავს ორივეს - კანონმდებლობასა და მისი გამოყენებით მიღებულ გადაწყვეტილებებს, მაშინაც კი, როდესაც ისინი მიღებულია დამოუკიდებელი სასამართლოს მიერ (იხ. სხვებს შორის, Von Hannover (no. 2), მითითებული ზემოთ, §105, და Egill Einarssonv. Iceland, no. 24703/15, § 36, 7 ნოემბერი 2017).

43. აქ განხილული საქმეების მსგავსი ტიპის საქმეებში მთავარ საკითხს წარმოადგენს, დაიცვა თუ არა სახელმწიფომ მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პოზიტიური ვალდებულებების კონტექსტში სამართლიანი ბალანსი პირის რეპუტაციის უფლებასა და მე-10 მუხლით გარანტირებული მეორე მხარის გამოხატვის თავისუფლებას შორის (იხ. Von Hannover (no. 2), მითითებული ზემოთ, § 98, და Pfeifer, მითითებული ზემოთ, §38). იმ საქმეებში, სადაც საჭიროა პირადი ცხოვრების დაცულობის უფლების დაბალანსება გამოხატვის თავისუფლების უფლების მიმართ, თეორიულად, საჩივრის შედეგი არ უნდა იცვლებოდეს იმის მიხედვით, ის სასამართლოში წარდგენილი იქნა კონვენციის მე-8 თუ მე-10 მუხლის საფუძველზე. მართლაც, აღნიშნული უფლებები თანაბარ პატივისცემას იმსახურებს. შესაბამისად, თავისუფალი შეფასების არე თეორიულად ერთი და იგივე უნდა იყოს ორივე შემთხვევაში (იხ. Couderc and Hachette Filipacchi Associés, მითითებული ზემოთ, § 91).

44. სასამართლო ერთმანეთისაგან განასხვავებს ფაქტის შემცველ განცხადებასა და შეფასებით მსჯელობებს. ფაქტის არსებობის დადასტურება შესაძლებელია, მაშინ როდესაც შეფასებითი მსჯელობის ნამდვილობა შეუძლებელია მტკიცების საგანი იყოს. შეფასების ნამდვილობის დამტკიცების მოთხოვნის შესრულება შეუძლებელია და ის არღვევს თავად გამოხატვის თავისუფლების არსს, რაც კონვენციის მე-10 მუხლით დაცული უფლების ფუნდამენტური ნაწილია. თუმცა, მაშინაც კი, როცა განცხადება შეფასებით მსჯელობად არის მიჩნეული, უნდა არსებობდეს ასეთი შეფასების საკმარისი ფაქტობრივი საფუძველი, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის შეიძლება გადაჭარბებულად იქნეს მიჩნეული (იხ. Pfeifer, მითითებული ზემოთ, §46, შემდგომი მითითებებით). განცხადების კლასიფიკაცია ფაქტად ან შეფასებით მსჯელობად, პირველ რიგში, ეროვნული ხელისუფლების, კერძოდ, ეროვნული სასამართლოს თავისუფალი შეფასების არეს მიეკუთვნება. თუმცა, ევროპულმა სასამართლომ შეიძლება საჭიროდ მიიჩნიოს, თვითონ შეაფასოს სადავო განცხადებები (იხ. Egill Einarsson, მითითებული ზემოთ, § 48).

45. საზედამხედველო ფუნქციის განხორციელებისას სასამართლოს ამოცანა არ არის ეროვნული სასამართლოების ჩანაცვლება, არამედ ის მთლიანი საქმის გარემოებების გათვალისწინებით იხილავს ამ უკანასკნელთა მიერ თავისუფალი შეფასების უფლებამოსილების მიხედვით მიღებული გადაწყვეტილებების შესაბამისობას კონვენციის დებულებებთან (იხ. სხვებთან ერთად, Satakunnan Markkinapörssi Oy და Satamedia Oy, მითითებული ზემოთ, § 164). იქ, სადაც ეროვნულმა ორგანოებმა შეაფასეს სარისკო ინტერესები სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით დადგენილ კრიტერიუმებთან შესამაბისობაში, უნდა არსებობდეს მტკიცე მიზეზები, რომ მოხდეს ასეთი ხედვის შეცვლა ეროვნულ სასამართლოებში (იხ. Bédat v. Switzerland [GC], no. 56925/08, § 54, ECHR 2016, სხვა მითითებებთან ერთად).

46. სასამართლომ დაადგინა სხვადასხვა შესაბამისი კრიტერიუმი პირადი ცხოვრების დაცულობის უფლებასა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებას შორის ბალანსის უზრუნველსაყოფად (იხ. სხვებს შორის, Axel Springer AG, მითითებული ზემოთ, §§ 89-95; Von Hannover (no. 2), მითითებული ზემოთ, §§ 108-113; და Couderc and Hachette Filipacchi Associés, მითითებული ზემოთ, § 93). წინამდებარე საქმის გარემოებებში სასამართლო სათანადოდ მიიჩნევს მხედველობაში მიიღოს შესაბამისი კრიტერიუმები: წვლილი საჯარო ინტერესის მქონე განხილვაში, რამდენად ცნობილი იყო მომჩივანი და მისი წინა ქმედებების ხასიათი, განცხადებების საგანი, შინაარსი, ფორმა და შედეგები და ინფორმაციის მოპოვების მეთოდი და მისი სანდოობა.

(ბ) ზემოაღნიშნული პრინციპების გამოყენება წინამდებარე საქმეში

(i) მინისტრის განცხადებების შესაბამისი ბრალდებების სერიოზული ხასიათი

47. მინისტრის მიერ საჯაროდ გაჟღერებული მკაფიო ინსინუაციები, რომ მომჩივანი, სამინისტროს სამედიცინო დეპარტამენტის უფროსთან ერთად, ჩაბმული იყო თანხის სანაცვლოდ პატიმრების ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე არასწორი სამედიცინო დასკვნების შედგენაში და რომ მის წინააღმდეგ მიმდინარეობდა სისხლის სამართლის გამოძიება (იხ. პარაგრაფები 13-14 და 18 ზემოთ), იყო სერიოზული ხასიათის. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ მომჩივანმა ჩაიდინა დანაშაული და ეს გავლენას იქონიებდა მისი, როგორც სამედიცინო პროფესიონალისა და სამოქალაქო საზოგადოების აქტიური წარმომადგენლის რეპუტაციაზე. შესაბამისად, ბრალდებებმა მიაღწიეს სერიოზულობის ისეთ დონეს, რომ მათ შეეძლოთ კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული მომჩივნის რეპუტაციისათვის ზიანის მიყენება.

(ii) წვლილი საერთო ინტერესის მქონე საჯარო განხილვაში

48. სასამართლო იზიარებს ეროვნული სასამართლოების შეფასებას, რომ იმ პერიოდში საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე მნიშვნელოვან საკითხზე მიმდინარეობდა საჯარო განხილვა. 2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტმა და კიდევ ერთმა ეპიზოდმა, როდესაც სავარაუდოდ სამედიცინო მკურნალობის არარსებობის გამო გარდაიცვალა პატიმარი (იხ. პარაგრაფი 10 ზემოთ), გამოიწვია სჯარო განხილვა იმასთან დაკავშირებით, შესაბამისი ინსტიტუტები სათანადოდ მართავდნენ თუ არა სასჯელაღსრულების დაწესებულებებსა და მათ სამედიცინო მომსახურებებს. პატიმართა უსაფრთხოება, ჯანმრთელობა და კეთილდღეობა, აგრეთვე მათი დროული ჰოსპიტალიზაცია წარმოადგენდა ისეთ საკითხებს, რომლებიც საზოგადოებაზე გავლენას ახდენს იმდენად, რომ შეიძლება მასში გამოიწვიოს ინტერესი და მიიზიდოს ფართო მედიის ყურადღება (იხ. სხვებთან ერთად, Couderc and Hachette Filipacchi Associés, მითითებული ზემოთ, § 103).

49. წინამდებარე საქმის გარემოებებში, განცხადებები, რომლებიც მიზნად ისახავდა ციხეებში პროცედურებისა და სამედიცინო მომსახურებების მენეჯმენტის შესაძლო ხარვეზების გაშუქებას, იყო ამ საკითხზე საჯარო განხილვების ნაწილი.

(iii) რამდენად ცნობილი იყო მომჩივანი, მომჩივნის ქმედებები სადავო განცხადებების გავრცელებამდე და განცხადებების საკითხი

50. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივანი, ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფეროში მომუშავე პროფესიონალი და სამოქალაქო საზოგადოების აქტიური წევრი, ისევე, როგორც ციხეში პატიმრების რეაბილიტაციის პროექტზე პასუხისმგებელი პირი და პატიმართა ფსიქიკური ჯანმრთელობის კვლევისა და მონიტორინგის კომისიის წევრი (იხ. პარაგრაფები 6-9 ზემოთ), ეროვნულმა სასამართლოებმა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მიზნებისთვის მიიჩნია არა კერძო, არამედ, საჯარო პირად (იხ. პარაგრაფები 22 და 30 ზემოთ).

51. დებატები და სადავო განცხადებები ეხებოდა არა მომჩივნის პირად ცხოვრებას, არამედ, მის საჯარო საქმიანობას ზემოაღნიშნულ სფეროში. მომჩივნის პოზიციისა და ციხეში მისი საქმიანობის გათვალისწინებით, პატიმრების სამედიცინო შეფასების ჩათვლით (იხ. პარაგრაფები 6-10 ზემოთ). სასამართლო ვერ ხედავს რაიმე მიზეზს, რომ არ გაიზიაროს ეროვნული სასამართლოების დასკვნები მომჩივნის საჯარო პირის სტატუსთან დაკავშირებით, რომელიც მოქმედებს მისი ოფიციალური უფლებამოსილებით და მის მიმართ დასაშვები კრიტიკის ფარგლები უფრო ფართოა, ვიდრე ჩვეულებრივი მოქალაქის მიმართ (იხ. Fürst-Pfeifer v. Austria, nos. 33677/10 და 52340/10, § 46, 17 მაისი 2016).

(iv) განცხადებების შინაარსი, ფორმა და შედეგები

52. სასამართლომ უკვე აღნიშნა, რომ მინისტრის ბრალდებები იყო სერიოზული ხასიათის და ქმნიდა შთაბეჭდილებას, რომ მომჩივანს ჩადენილი ჰქონდა დანაშაულები (იხ. პარაგრაფი 47 ზემოთ). ეროვნულმა სასამართლოებმა დაასკვნეს, რომ განცხადებები წარმოადგენდა მინისტრის მოსაზრებებს, რომლებიც მიზნად ისახავდა საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხებზე საჯარო განხილვაში წვლილის შეტანას და მომჩივანს, მისი საჯარო პირის სტატუსიდან გამომდინარე, ჰქონდა თმენის ვალდებულება (იხ. პარაგრაფები 26 და 28 ზემოთ). მათ არსებითად დაასკვნეს, რომ სადავო განცხადებები წარმოადგენდა შეფასებით მსჯელობებს, რომლებიც არ იყო გადაჭარბებული, მიუხედავად ამისა, არცერთ ეროვნულ სასამართლოს არ განუხილავს, თუ როგორ შეიძლებოდა შეფასებითი მსჯელობა ყოფილიყო ფაქტობრივი ბრალდება კონკრეტული პირის წინააღმდეგ და მას წვლილი შეეტანა საჯარო ინტერესის მქონე საჯარო განხილვაში.

53. წინამდებარე საქმის გარემოებებში, სასამართლოს მომჩივნის წინააღმდეგ გაჟღერებული ბრალდებები შეფასებით მსჯელობად რომც მიეჩნია, სასამართლო იმეორებს, რომ დამკვიდრებული პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, მაშინაც კი, როდესაც განცხადება წარმოადგენს შეფასებით მსჯელობას, უნდა არსებობდეს მისი დამადასტურებელი საკმარისი ფაქტობრივი საფუძველი, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის მიიჩნევა გადაჭარბებულად (იხ. Egill Einarsson, მითითებული ზემოთ, § 52, და Pfeifer, მითითებული ზემოთ, §46, შემდგომი მითითებით).

54. შესაბამისად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მინისტრის მიერ გაკეთებულ განცხადებებს, მისი პოზიციიდან გამომდინარე, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა და საზოგადოების ნდობას იმსახურებდა. აღნიშნული იწვევს მათი ნამდვილობის დაზუსტების საჭიროებას.

(v) ინფორმაციის მოპოვების მეთოდი და მისი ნამდვილობა

55. მინისტრი დავობდა, რომ 2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტში მონაწილე პატიმარი, რომელიც ციხის საავადმყოფოში იყო გადაყვანილი მომჩივნის სამედიცინო დასკვნის საფუძველზე, ფაქტობრივად იყო ჯანმრთელი (იხ. პარაგრაფები 13 და 14 ზემოთ) და მომჩივანი არ იყო უფლებამოსილი პატიმართა ჯანმრთელობის შესახებ ჟურნალში გაეკეთებინა ჩანაწერები (იხ. იქვე). მან აგრეთვე გარკვევით განაცხადა, რომ მომჩივანი ჩაბმული იყო ჯანმრთელი პატიმრებისათვის მცდარი სამედიცინო დასკვნების შედგენის კორუფციულ სქემაში, რის საფუძველზეც, ჯანმრთელი პატიმრები ფულის სანაცვლოდ გადაჰყავდათ ციხის საავადმყოფოში (იხ. პარაგრაფი 18 ზემოთ).

56. რაც შეეხება პირველ ელემენტს, ეროვნულმა სასამართლოებმა არ უპასუხეს მომჩივნის არგუმენტს, რომ შესაბამისი პატიმრის სამედიცინო დოკუმენტაცია ცხადყოფდა, რომ პატიმარს ჰქონდა ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სხვადასხვა პრობლემა (პარაგრაფი 21 ზემოთ). სასამართლო აღნიშნავს, რომ როდესაც 2005 წლის 10 სექტემბრის ინციდენტში მონაწილე პატიმარი გადაყვანილ იქნა ციხის საავადმყოფოში მომჩივნის სამედიცინო შეფასების საფუძველზე (იხ. პარაგრაფები 10 და 19 ზემოთ), სამინისტროს გენერალური ინსპექციის დასკვნები, რომლებიც სადავო განცხადების გაკეთების შემდეგ გამოიცა, ადასტურებდნენ მომჩივნის განცხადებას, რომ აღნიშნულ პატიმარს ნამდვილად ჰქონდა ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სხვადასხვა, მათ შორის, ფსიქიკური პრობლემები და თავის ტრავმა (იხ. პარაგრაფი 19 ზემოთ).

57. რაც შეეხება მომჩივნის კომპეტენციას შესაბამის ჟურნალში პატიმართა ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით ჩანაწერების გაკეთების შესახებ, ეროვნულ სასამართლოებს ამ საკითხზე არ უმსჯელიათ.

58. თუმცა, თუნდაც დავუშვათ, რომ მინისტრის ბრალდების მეორე ელემენტი შეესაბამებოდა სინამდვილეს და მას შეეძლო გამოეწვია კრიტიკა მომჩივნის მიმართ, მინისტრის განცხადების მთავარ ასპექტს წარმოადგენდა და მომჩივნის მიერ დაწყებული სამოქალაქო სამართალწარმოება ეხებოდა მინისტრის ბრალდებების მესამე ელემენტს, კერძოდ, იმ მძიმე ბრალდებების ნამდვილობას, რომ მომჩივანი თანხის სანაცვლოდ ადგენდა მცდარ სამედიცინო დასკვნებს და ჯანმრთელ პატიმრებს ათავსებდა ციხის საავადმყოფოში.

59. ამასთან დაკავშირებით, ეროვნული სასამართლოები თანხმდებოდნენ, რომ მომჩივნის მიმართ არასდროს არ ჩატარებულა სისხლის სამართლის გამოძიება და მინისტრის ბრალდებები „შესაძლოა შეიცავდა მცდარ ფაქტებს“ (იხ. პარაგრაფი 24 ზემოთ). გარდა ამისა, 2005 წლის 10 სექტემბერის ინციდენტთან დაკავშირებით დაწყებული გამოძიება (იხ. პარაგრაფი 10 ზემოთ), რომელიც, როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, შესაძლოა ნაწილობრივ ეხებოდა სამინისტროს სამედიცინო დეპარტამენტში არასწორ მენეჯმენტსა და კორუფციას, შეწყდა დანაშაულის არარსებობის საფუძველზე (იხ. პარაგრაფები 20 და 24 ზემოთ). აქედან გამომდინარე, მინისტრის ბრალდებებს, თუნდაც დავუშვებთ, რომ სასამართლოს უნდა მიეღო განცხადებები, როგორც შეფასებითი მსჯელობები, მაინც აკლდა საკმარისი ფაქტობრივი საფუძველი. თუმცა ეროვნულმა სასამართლო ხელისუფლებამ მიიჩნია, რომ მინისტრმა ამ საკითხზე შიდა გამოძიების ჩატარებით გამოიჩინა ძალისხმევა, რომ განცხადების გაკეთებამდე, დაეზუსტებინა ინფორმაციის ნამდვილობა (იხ. პარაგრაფები 25 და 27 ზემოთ).

60. შეკითხვა, რომელიც რჩება საპასუხო, არის – გამოიჩინა თუ არა მინისტრმა სათანადო გულისხმიერება, მის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის ნამდვილობის შემოწმების მცდელობისათვის. მომჩივნის საქმეზე ეროვნული სასამართლოების მიერ გამოყენებული ეროვნული კანონმდებლობა მოითხოვდა, რომ მომჩივანს, და არა მინისტრს, ემტკიცებინა არა მხოლოდ მის წინააღმდეგ გაჟღერებული ბრალდებების სიცრუე და განცდილი ზიანი, არამედ, ასევე ის, რომ მინისტრმა გამოიჩინა აშკარა და უხეში დაუდევრობა, როდესაც გაავრცელა სხვაგვარად დაუდასტურებელი ბრალდებები (იხ. პარაგრაფი 30 ზემოთ).

61. ამ ფონზე და სასამართლოს მიერ კონვენციის მე-8 და მე-10 მუხლებით გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების დაბალანსებისას სასამართლოს მიერ დადგენილი პრინციპების გათვალისწინებით (იხ. პარაგრაფები 41-46 ზემოთ), სასამართლო ვერ მიიღებს ეროვნული სასამართლოების დასკვნას, რომ მინისტრმა გამოიჩინა სათანადო გულისხმიერება მის მიერ წამოყენებული პრეტენზიების ნამდვილობის შემოწმებისათვის ან მომჩივანმა ვერ შეძლო ეჩვენებინა მინისტრის არასაკმარისი გულისხმიერება (იხ. პარაგრაფი 27 ზემოთ). მართალია, მინისტრმა ჩაატარა შიდა გამოძიება, თუმცა ის არ დაელოდა მის დასრულებას. მას ასევე არ გააჩნდა მომჩივნის წინააღმდეგ სხვა დაზუსტებული ინფორმაცია (იხ. პარაგრაფები 24-25 ზემოთ). შესაბამისად, მოკვლევის ჩატარება, მისი შედეგების დალოდების გარეშე, ვერ მიიჩნევა იმგვარ ძალისხმევად, რაც საჭიროა სათანადო გულისხმიერების სტანდარტის დასაკმაყოფილებლად.

62. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენცია არ შეიძლება განიმარტოს იმგვარად, თითქოს ის მოითხოვს პირებისგან, კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების კონტექსტში, ითმინონ მათ მიმართ საჯაროდ გაჟღერებული დანაშაულებრივი ქმედებების შესახებ ბრალდებები მთავრობის წარმომადგენლების მიერ, რომელთა მიმართ არსებობს საზოგადოების მოლოდინი, რომ ისინი ამ ბრალდებებთან დაკავშირებით ფლობენ დადასტურებულ ინფორმაციას, როდესაც ასეთი განცხადებები არ არის გამყარებული ფაქტებით (იხ. mutatis mutandis, Egill Einarsson, მითითებული ზემოთ, § 52).

63. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ ეროვნული სასამართლოების მიერ მინისტრის გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველსაყოფად წარმოდგენილი მიზეზები გადაწონიდა მომჩივნის რეპუტაციის დაცვის უფლებას. ამრიგად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა ვერ დაიცვეს სამართლიანი ბალანსი შეპირისპირებულ ინტერესებს შორის.

შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას.

II. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

64. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს მხოლოდ სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

A. ზიანი

65. მომჩივანმა მოითხოვა 335,775 ევრო მატერიალური ზიანისთვის, რომელიც უკავშირდებოდა სავარაუდო განაცდურ შემოსავალს. იგი, ასევე, ითხოვდა 100,000 ევროს მორალური ზიანისთვის.

66. მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნის მოთხოვნა არ იყო სათანადოდ დასაბუთებული და რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, არანაირი კავშირი არ იყო კონვენციის სავარაუდო დარღვევასა და ზიანს შორს. მთავრობა თვლიდა, რომ მომჩივნის მოთხოვნები მორალურ ზიანთან დაკავშირებით იყო გადაჭარბებული და მოუწოდეს სასამართლოს, თანხა მიენიჭებინა სამართლიანობის პრინციპზე დაყრდნობით, კონვენციის დარღვევის დადგენის შემთხვევაში.

 67. სასამართლო უარყოფს მომჩივნის მოთხოვნას მატერიალური ზიანისათვის, როგორც დაუსაბუთებელს. მორალურ ზიანთან დაკავშირებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივანმა განიცადა სტრესი მთავრობის მაღალი რანგის თანამდებობის პირის მიერ, მის მიმართ სისხლის სამართლებრივი ქმედებისათვის მცდარი ბრალდებების წამოყენების გამო და რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა ვერ დაიცვეს მისი რეპუტაციის უფლება, რომლის კომპენსირება ვერ მოხდება მხოლოდ დარღვევის დადგენით. საქმის გარემოებების მხედველობაში მიღებით და სამართლიანობის პრინციპზე დაყრდნობით, სასამართლო მომჩივანს ანიჭებს 1,500 ევროს მორალური ზიანისათვის.

B. ხარჯები

68. მომჩივანმა ასევე მოითხოვა 233 ევრო ეროვნულ სასამართლოებში გაწეული ხარჯების, 36 ევრო საფოსტო მომსახურების და 3,200 ევრო სასამართლოში მისი ორი წარმომადგენლის სამართლებრივი ხარჯების ასანაზღაურებლად.

69. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ მისმა წარმომადგენლებმა გაატარეს 32 საათი სასამართლო პროცედურებზე, თითოეული საათი 50 ევროდ შეფასებული. ამ მოთხოვნის განსამტკიცებლად მომჩივანმა წარმოადგინა ბ-ნ ი. ხატიაშვილთან დადებული 2017 წლის 14 თებერვლით დათარიღებული კონტრაქტი. დოკუმენტის მიხედვით, მომჩივანს უნდა გადაეხადა შესაბამისი თანხა ბ-ნ ხატიაშვილისთვის, თუ ევროპული სასამართლო დაადგენდა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევას. რაც შეეხება მომჩივნის მეორე წარმომადგენელს, ქ-ნ ლ. მუხაშავრიას, მომჩივანმა წარადგინა სავარაუდო კონტრაქტის მხოლოდ პირველი გვერდი.

70. მთავრობა შეეწინააღმდეგა ამ მოთხოვნებს. ქ-ნ ლ. მუხაშავრიასთან დაკავშირებით მან აღნიშნა, რომ წარდგენილი დოკუმენტი იყო არასრული, აკლდა ხელმოწერები, არ ასახავდა კონტრაქტით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს და მოთხოვნა ნებისმიერ შემთხვევაში იყო გადაჭარბებული მომჩივნის პირველი წარმომადგენლის – ბ-ნ ი. ხატიაშვილის მიერ განხორციელებული სამუშაოდან გამომდინარე. რაც შეეხება ეროვნულ სასამართლოებში გაწეულ ხარჯსს, მთავრობა არ ეთანხმება, რომ მომჩივნის მიერ წარდგენილი მტკიცებულება საკმარისი იყო ამგვარი საფასურების გადახდის საჩვენებლად. საბოლოოდ, საფოსტო ხარჯები გადახდილ იქნა არასამთავრობო ორგანიზაცია „ემპათიის“ და არა მომჩივნის მიერ და ამ უკანასკნელმა ვერ აჩვენა, რომ იგი დაკავშირებული იყო მის საჩივართან.

71. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, მომჩივანს უფლება აქვს, გაწეული ხარჯების კომპენსაცია მიიღოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადასტურებულია, რომ ისინი გაწეულია რეალურად და საჭიროებისამებრ და თუ მოთხოვნილი თანხა არის გონივრული ოდენობის. მოცემულ საქმეში, მის ხელთ არსებული დოკუმენტებისა და ზემოხსენებული კრიტერიუმების გათვალისწინებით, სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, მიანიჭოს 1,600 ევრო ბ-ნ ი. ხატიაშვილს მომჩივნის სასამართლოს წინაშე წარმომადგენლობისათვის და 233 ევრო ეროვნულ დონეზე გაწეულ ხარჯებთან დაკავშირებით.

C. საურავი

72. სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ საურავის განაკვეთი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის მიხედვით, რასაც უნდა დაემატოს სამი პროცენტი.

ამ მოტივით, სასამართლო ერთხმად,

1. აცხადებს კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე წარდგენილ საჩივარს მისაღებად;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-8 მუხლი;

3. ადგენს,

(ა) რომ მოპასუხე სახელმწიფო ვალდებულია, კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის დღიდან სამი თვის ვადაში, გადახდის დღეს არსებული კურსით, მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნულ ვალუტაში, მომჩივანს გადაუხადოს;

(i) 1,500 ევრო (ათას ხუთასი ევრო) მორალური ზიანის ანაზღაურების სახით და ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც შეიძლება დაეკისროს მომჩივანს;

(ii) 1,833 ევრო (ათას რვაას ოცდაცამეტი ევრო) ხარჯების ანაზღაურების სახით და ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც შეიძლება დაეკისროს მომჩივანს;

(ბ) რომ ზემოხსენებული სამთვიანი ვადის გასვლის შემდეგ თანხის სრულ ანაზღაურებამდე, ზემოაღნიშნულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება გადახდის დღეს მოქმედი, ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის თანაბარი ჩვეულებრივი პროცენტები, რასაც დაემატება სამი პროცენტი;

4. უარყოფს, მომჩივნის მოთხოვნას სამართლიანი დაკმაყოფილების დარჩენილ ნაწილში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და მხარეებს ეცნობათ წერილობით 2018 წლის 20 სექტემბერს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

კლაუდია ვესტერდიკი                                            ანგელიკა ნუსბერგერი
სექციის განმწესრიგებელი                                             თავმჯდომარე.