ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ეკა მიქელაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს

მეხუთე სექციის

 

გადაწყვეტილება

 

  საქმე „ეკა მიქელაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“

(საჩივარი №29385/11 და 3 სხვა)

 

 

 

 

სტრასბურგი

2021 წლის 25 ნოემბერი

 

წინამდებარე გადაწყვეტილება საბოლოოა, თუმცა შეიძლება დაექვემდებაროს რედაქციულ შესწორებას.

საქმეზე „ეკა მიქელაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (მეხუთე სექცია) კომიტეტმა შემდეგი შემადგენლობით:

განა იუდკივსკა, თავმჯდომარე,
სტეფანი მოროუ-ვიკშტრომი,
ლადო ჭანტურია,მოსამართლეები,
და მარტინა კელერი, სექციის განმწესრიგებლის მოადგილე,

გაითვალისწინა რა:

საქართველოს ოთხი მოქალაქის (შემდგომში „მომჩივნები“) მიერ სხვადასხვა თარიღებში, რომლებიც მითითებულია თანდართულ ცხრილში, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად სასამართლოში შეტანილი საჩივრები (№29385/11, №19372/12, №29533/13 და №73699/13);

გადაწყვეტილება, რომ ეცნობოს საქართველოს მთავრობას (შემდგომში „მთავრობა“) კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლის შესაბამისად არსებული საჩივრების შესახებ და საჩივრის დანარჩენი ნაწილის მიუღებლად გამოცხადების შესახებ;

მხარეთა მოსაზრებები;

2021 წლის 4 ნოემბრის დახურული თათბირის შემდეგ გამოიტანა შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც იმავე დღეს იქნა მიღებული:

შესავალი

1 . საჩივრები ეხება, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლის შესაბამისად, მიწის ნაკვეთებზე მომჩივნების საკუთრების უფლების უკანონო გაუქმებას.

ფაქტობრვი გარემოებები

2 . მომჩივნების სია წარმოდგენილია თანდართულ ცხრილში.

3 . მთავრობას წარმოადგენდა სახელმწიფო წარმომადგენელი იუსტიციის სამინისტროდან ბ-ნი ბ. ძამაშვილი.

4 . საქმის ფაქტობრივი გარემოებები, როგორც ისინი წარმოდგენილია მხარეთა მიერ, შეიძლება შეჯამდეს შემდეგნაირად.

A.  მიწის რეფორმა საქართველოში

5 . 2007 წელს საქართველოში განხორციელდა რეფორმები მიწის პრივატიზაციასთან დაკავშირებით. იმავე წლის 11 ივლისს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ მიწის ნაკვეთებზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ“ (შემდგომში „აღიარების აქტი“). აღიარების აქტის მიზანი იყო მიწაზე საკუთრების უფლების ოფიციალური აღიარების პროცედურის დადგენა. ის მიწაზე საკუთრების უფლების ლეგალიზაციისთვის ითვალისწინებდა სამ შესაძლებლობას, კერძოდ, მიწის მართლზომიერ მფლობელობას, მიწით მართლზომიერ სარგებლობას და მიწის თვითნებურ დაკავებას. აღიარების აქტის განხორციელებას ხელი შეუწყო პრეზიდენტის 2007 წლის 15 სექტემბრის ბრძანებამ N 525 „ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ მიწის ნაკვეთებზე საკუთრების უფლების აღიარების წესისა და საკუთრების უფლების მოწმობის ფორმის დამტკიცების შესახებ“. პრეზიდენტის ბრძანების შესაბამისად, ადგილობრივ თვითმმართველობის ორგანოებში შეიქმნა საკუთრების უფლების აღიარების რამდენიმე კომისია (შემდგომში „საკუთრების უფლების აღიარების კომისია“), რომელსაც დაევალა ფიზიკური და იურიდიული პირების საჩივრების განხილვა მიწაზე მფლობელობის აღიარების შესახებ.

B. მომჩივნების საკუთრების უფლებების აღიარება და შემდგომი გაუქმება

1. ქ-ნ ე. მიქელაძის საჩივარი №29385/11

6 . დაუდგენელ თარიღში მომჩივანმა, ქ-ნმა ე. მიქელაძემ, მოსთხოვა ხელვაჩაურის საკუთრების უფლების კომისიას, ეღიარებინა მისი საკუთრების უფლება სოფელ მწვანე კონცხში (ხელვაჩაურის რაიონი) 2,390 კვ.მ. მიწის ნაკვეთზე. ის აცხადებდა, რომ აღნიშნული ნაკვეთი მას 1985 წლიდან ჰქონდა იჯარით აღებული. 2008 წლის 3 იანვარს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დააკმაყოფილა მისი მოთხოვნა და აღიარა მისი საკუთრების უფლება შესაბამის ნაკვეთზე. 2008 წლის 15 იანვარს საჯარო რეესტრმა, რომელიც მოქმედებდა მომჩივნის მოთხოვნით და საკუთრების უფლების კომისიის მიერ გაცემული ქონებრივი ხასიათის ცნობის საფუძველზე, დაარეგისტრირა მიწის ნაკვეთი მომჩივნის სახელზე.

7 . 2009 წლის 24 დეკემბერს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის (შემდგომში „ზაკ“ – იხილეთ პარაგრაფი 30 ქვემოთ) მე-60(1) მუხლის 1-ელი და მე-3 ქვეპუნქტების საფუძველზე გააუქმა თავისი 2008 წლის 3 იანვრის გადაწყვეტილება. სხდომის ოქმის თანახმად, ადგილზე ინსპექტირების ჩატარებისა და მომჩივნის საქმის გადასინჯვის შემდეგ საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაადგინა, რომ მომჩივნისთვის გამოყოფილმა ნაკვეთმა გადაფარა მიმდებარე გზებისა და პარკის ნაწილები; მან ასევე გადაფარა 2007 წლის 28 დეკემბერს მინიჭებული საკუთრების უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტის საფუძველზე სხვა პირის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთი. ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სხვა პირის საკუთრების რეგისტრაცია წინ უსწრებდა მომჩივნისთვის ქონებრივი ხასიათის ცნობის გაცემას. შესაბამისად, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ გააკეთა დასკვნა, რომ მომჩივნის საკუთრების უფლების პირველადი აღიარება შესაბამის მიწის ნაკვეთზე იყო „დაუსაბუთებელი“. მან ბათილად და არარად გამოაცხადა 2008 წლის 3 იანვარს გაცემული მომჩივნის ქონებრივი ხასიათის ცნობა და მოსთხოვა საჯარო რეესტრს, რომ გაეუქმებინა მომჩივნის საკუთრების უფლების რეგისტრაცია.

8 . 2010 წლის 9 თებერვალს მომჩივანმა შეიტანა ადმინისტრაციული საჩივარი ხელვაჩაურის საოლქო სასამართლოში საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის 2009 წლის 24 დეკემბრის გადაწყვეტილების გაუქმების მოთხოვნით. ის ამტკიცებდა, რომ მის მიწის ნაკვეთს არ გადაუფარავს გზები და პარკი, რაც დაასკვნა საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ და რომ საკადასტრო გეგმა, რომელსაც ის ეყრდნობოდა, არ იყო ზუსტი. რაც შეეხება სხვა პირის საკუთრების გადაფარვას, მან აღნიშნა, რომ სისხლის სამართლის საქმისწარმოება შესაძლო თაღლითობისთვის აღნიშნულთან დაკავშირებით უკვე მიმდინარეობდა და რომ ამ პირის საკუთრების უფლება უკვე ბათილად და არარად იყო გამოცხადებული. მომჩივანმა მოითხოვა თავისი საკუთრების უფლების აღდგენა შესაბამის მიწის ნაკვეთზე.

9 . 2010 წლის 9 მარტს ხელვაჩაურის საოლქო სასამართლომ დაადასტურა კომისიის გადაწყვეტილება მომჩივნის საკუთრების უფლების გაუქმების შესახებ. მან დაასკვნა, რომ საკუთრების უფლების დამადასტურებელი თავდაპირველი დოკუმენტი უკანონოდ იყო გაცემული, ვინაიდან მომჩივანმა აღიარების მოთხოვნა ვერ განამტკიცა საჭირო დოკუმენტებით. სასამართლომ გამოტოვა სადავო მიწის ნაკვეთით მიმდებარე გზების და პარკების და სხვა პირის საკუთრების სავარაუდო გადაფარვის საკითხი. თუმცა, მან აღნიშნა, რომ შესაბამისი ნაკვეთი საკურორტო ზონის ნაწილი იყო.

10 . პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ 2010 წლის 6 ივლისს. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივანმა ვერ მოახერხა, განემტკიცებინა მისი მოთხოვნა საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ დოკუმენტების მეშვეობით, რომლებიც აჩვენებდა, რომ მას მართლაც ჰქონდა დაკავებული სადავო ნაკვეთი, თუმცა უკანონოდ.

11 . 2010 წლის 22 ნოემბერს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ უარყო მომჩივნის სააპელაციო საჩივარი მატერიალური სამართლის ნორმებზე დაყრდნობით, როგორც მიუღებელი.

2. ბ-ნ ნ. ჯინჭარაძის საჩივარი №19372/12

12 . 2007 წლის 15 დეკემბერს მომჩივანმა, ბ-ნმა ნ. ჯინჭარაძემ ხელვაჩაურის საკუთრების უფლების აღიარების კომისიას მიმართა სოფელ მწვანე კონცხში მდებარე 2,500 კვ.მ. მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლების აღიარების მოთხოვნით. 2007 წლის 19 დეკემბერს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დააკმაყოფილა მისი მოთხოვნა 3620 კვ.მ. ფართობის მიწის ნაკვეთზე მისი საკუთრების უფლების აღიარებით. მომჩივანს გადაეცა საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობა, რის საფუძველზეც მან თავის სახელზე შესაბამისი ნაკვეთი საჯარო რეესტრში 2008 წლის 10 მარტს დაარეგისტრირა.

13 . 2008 წლის 10 აპრილს იმავე მიწის ნაკვეთის ნაწილი, 1300 კვ.მ. ფართობი, დარეგისტრირდა მესამე მხარის, მ.ჯ.-ის სახელზე. იმავდროულად, მ.ჯ.-ის მოთხოვნით, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაიწყო მომჩივნის საკუთრების უფლების გადახედვა. 2008 წლის 27 ივნისს საკუთრების უფლების აღიარების იმავე კომისიამ შეცვალა თავისი წინა გადაწყვეტილება, რითაც გააუქმა მომჩივნის საკუთრების უფლება. საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაადგინა, რომ მომჩივნის ნაკვეთი გადაფარავდა მ.ჯ.-ისა და სხვა მესამე მხარეების მიწის ნაკვეთებს.

14 . მომჩივანმა საჩივარი შეიტანა ხელვაჩაურის რაიონულ სასამართლოში მ.ჯ.-ის საკუთრების უფლების გაუქმებისა და საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის 2008 წლის 27 ივნისის გადაწყვეტილების გაუქმების მოთხოვნით. სასამართლო განხილვის პირველი რაუნდის შემდეგ საქმე გადაეცა საკუთრების უფლების აღიარების კომისიას ახალი გადაწყვეტილების გამოსატანად. მომჩივნის საქმის ხელახალი გადასინჯვის შემდეგ, 2010 წლის 10 სექტემბერს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაასკვნა, რომ მომჩივნის საკუთრების უფლების თავდაპირველი აღიარება შესაბამის მიწის ნაკვეთზე არასწორი იყო და არღვევდა მოქმედ კანონმდებლობას. მან დაასკვნა, რომ მომჩივანმა ვერ მოახერხა ეჩვენებინა, რომ ის მართლაც ფლობდა შესაბამის მიწის ნაკვეთს ან დაკავებული ჰქონდა ეს მიწის ნაკვეთი, თუნდაც უკანონოდ. აღნიშნული გადაწყვეტილება ხელვაჩაურის რაიონულმა სასამართლომ დაადასტურა 2010 წლის 17 დეკემბერს. ასევე, იმის აღნიშვნით, რომ მომჩივანმა ვერ მოახერხა საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ მისი მოთხოვნის დასაბუთება საჭირო მტკიცებულებების წარდგენით, სასამართლომ განაცხადა, რომ აღნიშნული მიწის ნაკვეთი იყო სარეკრეაციო ზონის ნაწილი.

15 . მომჩივანმა გაასაჩივრა, ამტკიცებდა რა, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ უგულებელყო ის მტკიცებულებები, რომლებიც მან წარადგინა თავისი საჩივრის გასამყარებლად, კერძოდ, მიწის ნაკვეთის საკადასტრო გეგმა და ეროვნული არქივის მიერ გაცემული მოწმობის ასლი, რომელიც აჩვენებდა, რომ ის თვითნებურად იკავებდა მიწის ნაკვეთს აღიარების აქტის ამოქმედებამდე. არგუმენტებთან დაკავშირებით, რომ მიწის ნაკვეთი წარმოადგენდა სარეკრეაციო ზონის ნაწილს, მან აღნიშნა, რომ სარეკრეაციო ზონის სტატუსი არ ჰქონდა მინიჭებული მთლიანად სოფელ მწვანე კონცხს და რომ შესაბამისი ნაკვეთის მიმდებარე ნაკვეთები გადაცემული იყო კერძო საკუთრებაში.

16 . 2011 წლის 2 მარტს ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ დაადასტურა მომჩივნის საკუთრების უფლების გაუქმება. აღნიშნა რა, რომ მომჩივანმა წარმოადგინა მოთხოვნილი საკადასტრო გეგმა, მან დაასკვნა, რომ დოკუმენტი იყო ხარვეზიანი, რადგან ის არ შეიცავდა ინფორმაციის გარკვეულ მონაცემებს. გარდა ამისა, სააპელაციო სასამართლოს თანახმად, მან ვერ მოახერხა, რომ წარედგინა პრეზიდენტის ბრძანების №525 შესაბამისად მოთხოვნილი სხვა დოკუმენტები. მან ასევე აღნიშნა, რომ მოცემული საქმე ეხებოდა არა მომჩივნის ქონების სავარაუდო ექსპროპრიაციას, არამედ სასამართლო ამოწმებდა ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების კანონქვემდებარე აქტის საფუძველზე საკუთრების უფლების მინიჭების კანონიერებას. ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ არ განიხილა მომჩივნის არგუმენტი სოფლის სარეკრეაციო სტატუსთან დაკავშირებით.

17 . 2011 წლის 14 სექტემბერს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ უარყო მომჩივნის სააპელაციო საჩივარი მატერიალური სამართლის ნორმებზე დაყრდნობით, როგორც მიუღებელი.

3. ბ-ნ თ. თავდგირიძის საჩივარი №29533/13

18 . 2008 წლის 31 მარტს მომჩივანმა, ბ-ნმა თ. თავდგირიძემ მოსთხოვა ქობულეთის საკუთრების უფლების აღიარების კომისიას, ეღიარებინა მისი საკუთრების უფლება სოფელ ჩაქვში 1,566 კვ.მ. ფართობის სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთზე, რომელიც, მისი თქმით, 1985 წლიდან ჰქონდა დაკავებული. 2008 წლის 7 აპრილს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ მომჩივნის მოთხოვნისა და დამადასტურებელი დოკუმენტების განხილვის შემდეგ აღიარა მისი საკუთრების უფლება შესაბამის ნაკვეთზე. 2008 წლის 15 აპრილს საჯარო რეესტრმა, მოქმედებდა რა მომჩივნის მოთხოვნით და საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის მიერ გაცემული ქონებრივი ხასიათის ცნობის საფუძველზე, დაარეგისტრირა ნაკვეთი მომჩივნის სახელზე.

19 . 2011 წლის 17 ივნისს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ, გადასინჯა რა მომჩივნის საჩივარი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ფინანსთა და ეკონომიკის სამინისტროს მოთხოვნით, გააუქმა მომჩივნის საკუთრების უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტი და დაასკვნა, რომ მომჩივანმა ვერ მოახერხა ეჩვენებინა, რომ ის კანონიერად ფლობდა შესაბამის ნაკვეთს ან თვითნებურად ჰქონდა დაკავებული ის.

20 . მომჩივანმა გაასაჩივრა, ამტკიცებდა, მათ შორის, რომ „ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლის შესაბამისად, მას ჰქონდა „კანონიერი ნდობა“ საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის მიერ გაცემული დოკუმენტის მიმართ და შესაბამისად, არ შეიძლებოდა მისი ბათილად და არარად გამოცხადება, როგორც უფლებების მინიჭების კანონმდებლობის ნაწილისა (შესაბამისი დებულებისთვის იხილეთ პარაგრაფი 30 ქვემოთ).

21 . 2011 წლის 8 დეკემბერს ბათუმის საქალაქო სასამართლომ დაადასტურა გაუქმების გადაწყვეტილება. სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივნისთვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთი არასოდეს ყოფილა მომჩივნის მფლობელობაში, რადგან ის თავისთავად არ იყო სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ნაკვეთი. ფაქტობრივად. ის იყო განსაზღვრული სარეკრეაციო ზონის ნაწილი, რომელიც ცნობილი იყო, როგორც „ევკალიპტების ხეივანი“. ამრიგად, მომჩივნის საკუთრების უფლების აღიარება თავიდანვე მცდარი იყო. დასკვნის გამოტანისას პირველი ინსტანციის სასამართლომ მიუთითა „ზაკ“-ის 60(1)-ე მუხლის პირველ ქვეპუნქტზე, რომლითაც დელეგირებული კანონმდებლობა ბათილად და არარად ითვლებოდა, თუ ის ეწინააღმდეგებოდა კანონს ან თუ მისი შედგენისა და გამოცემის სხვა მოთხოვნები არსებითად იქნა დარღვეული. მან არ განიხილა მომჩივნის არგუმენტი „უფლებების მიმნიჭებელი კანონმდებლობის“ მიმართ „კანონიერი ნდობის“ საკითხთან დაკავშირებით.

22 . ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა 2012 წლის 6 აპრილს. აღნიშნა რა, რომ მომჩივნის საკუთრების უფლების თავდაპირველი აღიარება მოხდა საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის მიერ ყველა შესაბამისი გარემოების სრულად გამოკვლევის გარეშე, რაც არღვევდა „ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლს, სააპელაციო სასამართლომ უგულებელყო მომჩივნის მიერ აღნიშნული მუხლის მე-4 პუნქტზე მითითებით წამოყენებული არგუმენტი.

23 . 2012 წლის 14 ნოემბერს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ უარყო მომჩივნის მიერ წარდგენილი საკასაციო საჩივარი, როგორც მიუღებელი.

4. ბ-ნ შ. ანანიძის საჩივარი №73699/13

24 . დაუდგენელ თარიღში მომჩივანმა შ. ანანიძემ ქობულეთის საკუთრების უფლების აღიარების კომისიას მოსთხოვა საკუთრების უფლების აღიარება სოფელ ჩაქვში 3792 კვ.მ. მიწის ნაკვეთზე. ის ამტკიცებდა, რომ მას დაკავებული ჰქონდა და ამუშავებდა აღნიშნული მიწის ნაკვეთს, რომელიც სახელმწიფოს საკუთრებაში იყო, 1998 წლით დათარიღებული იჯარის ხელშეკრულების საფუძველზე. 2006 წელს იჯარის ხელშეკრულება შეწყვეტილ იქნა, მაგრამ მომჩივანმა განაგრძო აღნიშნული მიწის დაკავება და დამუშავება, თუმცა უკანონოდ.

25 . 2008 წლის 5 მაისს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ აღიარა მომჩივნის საკუთრების უფლება შესაბამის ნაკვეთზე და დაადგინა, რომ ის იყო თვითნებურად დაკავებული. მომჩივანს მისცეს საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობა, რომლის საფუძველზეც საჯარო რეესტრმა დაარეგისტრირა ნაკვეთი მის სახელზე 2008 წლის 20 მაისს.

26 . 2012 წელს მომჩივანმა გაიგო, რომ მისი საკუთრების უფლება გაუქმებული იყო. მომჩივნის შეკითხვებზე პასუხად, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ აცნობა მას, რომ მისი საკუთრების უფლება გაუქმდა 2009 წლის 30 სექტემბერს. სხდომის ოქმის ამონაწერის თანახმად, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაასკვნა შემდეგი:

„შესაბამის მიწის ნაკვეთთან მიმართებით, საკუთრების უფლება აღიარებული იყო მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებით, რომელიც თვითნებურად დაკავებული იყო. თუმცა, გადაწყვეტილების მიღების დროს, არსებითად დაირღვა კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნები გადაწყვეტილების მომზადებისა და გამოცემის წესების შესახებ (არ დადგენილა ფაქტი, რომ მიწის ნაკვეთი შეიძლება თვითნებურად ყოფილიყო დაკავებული).“

27 . მომჩივანმა შეიტანა სააპელაციო საჩივარი. ის დავობდა, მათ შორის, რომ ის არ იყო ინფორმირებული გაუქმების პროცედურის დაწესების შესახებ და აქედან გამომდინარე, მას აღეკვეთა იმის შესაძლებლობა, რომ მონაწილეობა მიეღო შესაბამის ადმინისტრაციულ წარმოებაში და დაეცვა საკუთარი პოზიცია. არსებითი განხილვისას მან შეინარჩუნა საკუთარი პოზიცია, რომ აღიარების აქტის მიზნებისათვის, ის თვითნებურად იკავებდა შესაბამის ნაკვეთს 2012 წლის 25 მაისს ბათუმის საქალაქო სასამართლომ უარყო მომჩივნის სააპელაციო საჩივარი და სრულად დატოვა ძალაში საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის გადაწყვეტილება. მან დაადგინა ფაქტი, რომ მომჩივანს 1998 წლიდან ჰქონდა ნაკვეთი მართლზომიერ მფლობელობაში ქვეიჯარის ხელშეკრულებით, რაც თავისთავად გამორიცხავდა მისი ქონებრივი უფლების აღიარებას 2007 წლის აღიარების აქტის შესაბამისად. სასამართლომ ასევე უარყო მომჩივნის ბრალდებები საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის მიერ ჩატარებულ ადმინისტრაციულ წარმოებაში პროცედურული ხარვეზების არსებობის შესახებ.

28 . მომჩივანმა წარადგინა სააპელაციო საჩივარი, რომელშიც იმეორებდა, რომ ქვეიჯარის ხელშეკრულებამ ძალა დაკარგა 2006 წლის 16 ივნისს და შესაბამისად, ის თვითნებურად იკავებდა ნაკვეთს. 2012 წლის 27 სექტემბრის გადაწყვეტილებით, ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ დაადასტურა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. მან მიიღო მომჩივნის არგუმენტები 2006 წლის 16 ივნისს ქვეიჯარის ხელშეკრულების ძალის დაკარგვასთან დაკავშირებით. თუმცა მან დაადგინა, რომ ის ფაქტი, რომ ნაკვეთი შეიძლება ყოფილიყო თვითნებურად დაკავებული, ვერ დამტკიცდებოდა მხოლოდ მოწმის ჩვენებების საფუძველზე და დასძინა, რომ სხვა დამატებითი მტკიცებულებების წარდგენა იყო საჭირო. ამგვარად, მან გამოიტანა დასკვნა, რომ მომჩივანმა ვერ შეძლო ეჩვენებინა, რომ მას, თუმცა უკანონოდ, ჰქონდა დაკავებული შესაბამისი ნაკვეთი აღიარების აქტის ამოქმედებამდე.

29 . 2013 წლის 11 თებერვალს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივნის საკასაციო საჩივარი, როგორც მიუღებელი. მისი გადაწყვეტილება მომჩივანს გადაეცა 2013 წლის 26 აპრილს.

შესაბამისი სამართლებრივი ჩარჩო

A.  საქართველოს 1998 წლის 25 ივნისის ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი

30 . „ზაკ“-ის შესაბამისი მუხლები ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემასა და განხილვასთან დაკავშირებით შემდეგნაირად იკითხება:

მუხლი 60(1)

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადება

„1. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ბათილად უნდა გამოცხადდეს, თუ: იგი ეწინააღმდეგება კანონს ან არსებითად დარღვეულია მისი მომზადების ან გამოცემის კანონმდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები.

[...]

3. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს ბათილად აცხადებს მისი გამომცემი ადმინისტრაციული ორგანო, ხოლო საჩივრის ან სარჩელის წარდგენის შემთხვევაში – ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანო ან სასამართლო.

4. აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი შეიძლება ბათილად არ გამოცხადდეს, თუ დაინტერესებულ მხარეს კანონიერი ნდობა აქვს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მიმართ, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც [ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი] არსებითად არღვევს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს.

5. დაინტერესებული მხარის კანონიერი ნდობა არსებობს იმ შემთხვევაში, თუ მან ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე განახორციელა იურიდიული მნიშვნელობის მოქმედება და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადებით მას მიადგება ზიანი. კანონიერი ნდობა არ არსებობს, თუ მას საფუძვლად უდევს დაინტერესებული მხარის უკანონო ქმედება.

6. თუ აღმჭურველი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომელიც არღვევს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან კანონიერ ინტერესებს, ბათილად იქნა ცნობილი, ამ მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული გარემოების არსებობისას დაინტერესებულ მხარეს, კერძო და საზოგადოებრივი ინტერესების ურთიერთგაწონასწორების საფუძველზე უნდა აუნაზღაურდეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობით მიყენებული ქონებრივი ზიანი.

...“

მუხლი 96

საქმის გარემოებათა გამოკვლევა

„...

2. დაუშვებელია, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემას საფუძვლად დაედოს ისეთი გარემოება ან ფაქტი, რომელიც კანონით დადგენილი წესით არ არის გამოკვლეული ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ.“

მუხლი 207

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის გამოყენება ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას

„თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი.“

B. სამოქალაქო კოდექსი

31 . სამოქალაქო კოდექსის 992-ე-1008-ე მუხლები, როგორც წარმოდგენილი იყო მოცემულ დროს, შეიცავდა სამოქალაქო სამართალდარღვევებზე ან დელიქტებზე პასუხისმგებლობის წესებს. კერძოდ, მაშინ, როცა ზოგადი დებულება, მუხლი 992, აცხადებდა, რომ სამოქალაქო დანაშაული წარმოშობდა მოთხოვნას კომპენსაციის თაობაზე, 1005-ე მუხლი განსაზღვრავდა, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები ერთობლივად იყვნენ პასუხისმგებელნი კერძო მხარისათვის მიყენებულ ზიანზე მათი თანამდებობის პირების მიერ ჩადენილი განზრახ ან გაუფრთხილებელი ქმედებების გამო, რაც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას უტოლდებოდა.

C.   ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ მიწის ნაკვეთებზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ (2007 წლის აღიარების აქტი)

32 . პირველი მუხლის შესაბამისად, ამ აღიარების აქტის მიზანია (იხ. პარაგრაფი 5 ზემოთ) მართლზომიერ მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ, აგრეთვე თვითნებურად დაკავებულ სახელმწიფო საკუთრების მიწის ნაკვეთებზე ფიზიკური ან კერძო სამართლის იურიდიული პირების საკუთრების უფლების აღიარება. აღიარების აქტის ყველაზე უფრო შესაბამისი დებულებები, შესაბამის დროს ძალაში მყოფი რედაქციით, შემდეგნაირად იკითხება:

მუხლი 2. ტერმინთა განმარტება

„ამ კანონში გამოყენებულ ტერმინებს აქვს შემდეგი მნიშვნელობა:

ა) მართლზომიერ მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებული მიწა – სახელმწიფოს საკუთრების სასოფლო ან არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობით (აშენებული, მშენებარე ან დანგრეული) ან მის გარეშე, რომელზედაც ფიზიკურ პირს მართლზომიერი მფლობელობის უფლება წარმოეშვა ამ კანონის ამოქმედებამდე;

ბ) სარგებლობაში არსებული მიწა – სახელმწიფოს საკუთრების არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობით (აშენებული, მშენებარე ან დანგრეული) ან მის გარეშე, რომელზედაც ფიზიკურმა ან კერძო სამართლის იურიდიულმა პირმა ან კანონით გათვალისწინებულმა სხვა ორგანიზებულმა წარმონაქმნმა სარგებლობის უფლება მოიპოვა 1998 წლის 12 ნოემბრამდე ...

გ) თვითნებურად დაკავებული მიწა – ფიზიკური ან კერძო სამართლის იურიდიული პირის ... მიერ ამ კანონის ამოქმედებამდე თვითნებურად დაკავებული სახელმწიფოს საკუთრების სასოფლო ან არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობით (აშენებული, მშენებარე ან დანგრეული) ან მის გარეშე, რომელიც საკუთრების უფლების აღიარების მოთხოვნის მომენტისათვის სახელმწიფოს მიერ არ არის განკარგული...“

მუხლი 3. კანონის რეგულირების სფერო

„...

2. საკუთრების უფლების აღიარებას არ ექვემდებარება სახელმწიფოს საკუთრების სასოფლო ან არასასოფლო -სამეურნეო დანიშნულების შემდეგი მიწა:

ა ) პირუტყვის გადასარეკი ტრასა;

[...]

გ) დაცული ტერიტორია;

დ) რეკრეაციული დანიშნულების პარკი, ტყე-პარკი, სკვერი...;

ე) ისტორიის, კულტურის, ბუნებისა და საკულტო -რელიგიური ძეგლები;

ვ) საზოგადოებრივი სარგებლობის მიწის ნაკვეთი (მოედანი, ქუჩა, გასასვლელი, გზა, ტროტუარი, სანაპირო ) და დასასვენებელი ადგილი (პარკი, ტყე -პარკი, სკვერი, ხეივანი, დაცული ტერიტორია).

მული 4. საკუთრების უფლების აღიარებაზე უფლებამოსილი ორგანო

„1. მართლზომიერ მფლობელობაში ან სარგებლობაში არსებულ, აგრეთვე თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარებაზე უფლებამოსილია შესაბამისი ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც უფლებამოსილებას ახორციელებს კომისიის მეშვეობით. კომისია თავის ფუნქციებს ახორციელებს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის VIII თავით განსაზღვრული ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოებისა და ამ კანონით განსაზღვრული წესით...“

მუხლი 5. მართლზომიერ მფლობელობაში ან სარგებლობაში არსებულ, აგრეთვე თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების წესი

„1. მართლზომიერ მფლობელობაში ან სარგებლობაში არსებულ, აგრეთვე თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ მოთხოვნის განხილვის საფუძველია დაინტერესებული პირის მიერ წერილობითი განცხადების წარდგენა კომისიაში.

2. თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ მოთხოვნის განხილვისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს მოთხოვნის შესაბამისობა სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვის პირობებთან და მიწის განკარგვის სტრატეგიულ გეგმასთან.

3. მართლზომიერ მფლობელობაში ან სარგებლობაში არსებულ, აგრეთვე თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების მოთხოვნის დასადასტურებლად დაინტერესებულმა პირმა უნდა წარადგინოს:

ა) მიწის მართლზომიერი მფლობელობის, სარგებლობის ან თვითნებურად დაკავების დამადასტურებელი დოკუმენტი ან/და მოწმის ჩვენება;

ბ) მიწის ნაკვეთის საკადასტრო აზომვითი ნახაზი;

გ) ინფორმაცია საკუთრების უფლების აღიარების საფასურის ოდენობის დასადგენად;

[...]

ე) დაინტერესებული პირის საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების ასლები...

5. თუ დაინტერესებული პირის მოთხოვნა მართლზომიერ მფლობელობაში არსებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ მთლიანად ან ნაწილობრივ აკმაყოფილებს ამ კანონით განსაზღვრულ პირობებს, კომისია განცხადების განხილვის ვადაში იღებს გადაწყვეტილებას მართლზომიერ მფლობელობაში არსებულ მიწაზე დაინტერესებული პირის საკუთრების უფლების მთლიანად ან ნაწილობრივ აღიარების თაობაზე და გასცემს საკუთრების უფლების მოწმობას და დამოწმებულ საკადასტრო აზომვით ნახაზს...

6. თუ დაინტერესებული პირის მოთხოვნა სარგებლობაში არსებულ ან თვითნებურად დაკავებულ მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ მთლიანად ან ნაწილობრივ აკმაყოფილებს ამ კანონით განსაზღვრულ პირობებს, კომისია დაინტერესებულ პირს განცხადების განხილვის ვადაში უგზავნის წერილობით შეტყობინებას საკუთრების უფლების აღიარების საფასურის შესაბამისი ოდენობის ... თაობაზე. თუ დაინტერესებული პირი საკუთრების უფლების აღიარების საფასურს გადაიხდის ... მაშინ კომისია ... იღებს გადაწყვეტილებას საკუთრების უფლების მთლიანად ან ნაწილობრივ აღიარების შესახებ და გასცემს საკუთრების უფლების მოწმობას და დამოწმებულ საკადასტრო აზომვით ნახაზს...

7. თუ დაინტერესებული პირის მოთხოვნა საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ არ აკმაყოფილებს ამ კანონით განსაზღვრულ პირობებს ან განცხადებისათვის დართული დოკუმენტებით არ დასტურდება მართლზომიერი მფლობელობის, სარგებლობის ან თვითნებურად დაკავების ფაქტი, ... კომისია იღებს წერილობით გადაწყვეტილებას საკუთრების უფლების აღიარებაზე უარის თქმის თაობაზე.“

D.  პრეზიდენტის ბრძანებულება №525 „ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ მიწის ნაკვეთებზე საკუთრების უფლების აღიარების წესისა და საკუთრების უფლების მოწმობის ფორმის დამტკიცების შესახებ“ (იმ დროისთვის ძალაში მყოფი რედაქციით)

33 . პრეზიდენტის ბრძანებულება, რომელიც მიღებულ იქნა 2007 წლის 15 სექტემბერს (იხ. პარაგრაფი 5 ზემოთ), ადგენს დეტალებს სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო და არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების წესისა და პირობების შესახებ. სხვა საკითხებთან ერთად ის ითვალისწინებდა საკუთრების უფლების აღიარების კომისიების შემადგენლობასა და უფლებამოსილებას და აწესებდა შესაბამის ვადებს. მე-2(1) მუხლის (ე) ქვეპუნქტი შემდეგნაირად განმარტავდა მიწის თვითნებურად დაკავების დამადასტურებელი დოკუმენტის ტიპს: ცნობა-დახასიათება თანდართული უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტით (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), სასამართლოს აქტი ან/და სხვა დოკუმენტი.

34 . მე-11(4) მუხლის (ბ) ქვეპუნქტი, რომელშიც ჩამოთვლილი იყო აღიარების მოთხოვნის მხარდასაჭერად წარსადგენი დოკუმენტები, შემდეგნაირად იკითხება:

„4. განცხადებას უნდა დაერთოს:

ა) [მიწის] მართლზომიერი მფლობელობის, სარგებლობის ან/და თვითნებურად დაკავების დამადასტურებელი დოკუმენტი;

ბ) მიწის ნაკვეთის საკადასტრო აზომვითი ნახაზი, რომელზედაც სხვა საკადასტრო მონაცემებთან ერთად ასახული უნდა იყოს [შესაბამისი] მიწის ნაკვეთის და შენობა-ნაგებობების საზღვრები და ფართობი;

გ) ინფორმაცია საკუთრების უფლების აღიარების საფასურის ოდენობის დასადგენად, კერძოდ, მიწის ნაკვეთის ადგილმდებარეობა/მისამართი, [მისი] დანიშნულება (სასოფლო, არასასოფლო), ...

დ) დაინტერესებული პირის ან/და მისი უფლებამოსილი წარმომადგენლის საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების ასლები ...“

სამართალი

I. საჩივრების გაერთიანება

35 . მოცემული სხვადასხვა საჩივრების მსგავსი შინაარსის გათვალისწინებით, სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია, რომ განიხილოს ისინი გაერთიანებულად, ერთ გადაწყვეტილებაში.

II. ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 სავარაუდო დარღვევა

36 . მომჩივნები ჩიოდნენ, რომ მათი საკუთრების უფლების გაუქმება იყო ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლის დარღვევა, რომელიც შემდეგნაირად იკითხება:

„ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესებისთვის შეიძლება ჩამოერთვას ვინმეს თავისი საკუთრება კანონითა და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში.

ამასთან, წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონი, რომელსაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო ინტერესების შესაბამისად საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან გადასახადებისა თუ სხვა მოსაკრებლის ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად.“

A. მისაღებობა

37 . მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნებმა ვერ ამოწურეს მათთვის ხელმისაწვდომი შიდა სამართლებრივი დაცვის საშუალებები. კერძოდ, ადმინისტრაციულ წარმოებაში წარუმატებლობის შემდეგ მომჩივნებს, მთავრობის მტკიცებით, უნდა დაეწყოთ საკომპენსაციო პროცესი ადმინისტრაციული ორგანოების, ანუ შესაბამისი საკუთრების უფლების აღიარების კომისიების მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით. მთავრობამ ამასთან დაკავშირებით მიუთითა „ზაკ“-ის და სამოქალაქო კოდექსის შესაბამის დებულებებზე, რომლებიც ითვალისწინებდა სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებისგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის პროცედურას უკანონოდ, განზრახ ან გაუფრთხილებლობით მიყენებული ზიანისთვის (იხ. შესაბამისი დებულებები ციტირებული პარაგრაფებში 30-31 ზემოთ). მთავრობის თვალსაზრისით, აღნიშნული სამართლებრივი დაცვის საშუალება იყო ადეკვატური და ეფექტური, როგორც უკვე დაადგინა სასამართლომ საქმეში „საღინაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ (N 18768/05, §§ 94-96, 2010 წლის 27 მაისი).

38 . მომჩივნები ამტკიცებდნენ, რომ მათ ამოწურეს მათთვის ხელმისაწვდომი სამართლებრივი დაცვის ყველა საშუალება, მათი საკუთრების უფლების გაუქმების მიმართ წინააღმდეგობის გაწევის მცდელობისას. მათ განაცხადეს, რომ საქმისწარმოების დაწყება ზარალის ანაზღაურების მისაღებად უშედეგო იქნებოდა და ნაკლებად სავარაუდოა, რომ წარმატებას მიაღწევდა ეროვნული სასამართლოების დასკვნის გათვალისწინებით, რომ მათი საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობების აღიარება თავიდანვე უკანონო იყო. მომჩივნების თანახმად, ეროვნული სასამართლოების შესაბამისი გადაწყვეტილებების დასაბუთება მთელ პასუხისმგებლობას მათ აკისრებდა, შესაბამისი თვითმმართველობის ორგანოების პოტენციური პასუხისმგებლობის გათვალისწინების გარეშე.

39 . 2021 წლის 26 ოქტომბრის წერილში მთავრობამ ასევე აღნიშნა, რომ მომჩივნებს ხელთ ჰქონდათ სამართლებრივი დაცვის სხვა ეფექტური საშუალება, ადმინისტრაციული საქმისწარმოების სახით, რომლითაც მათ არ ისარგებლეს. ამდენად, მათ ვერ შეძლეს, რომ მიემართათ (პირველი მომჩივნის გამოკლებით, რომლის საჩივარი ჯერ კიდევ განხილვის მოლოდინში იყო) საკუთრების უფლების აღიარების ახალი კომისიისთვის, მათი საქმეების ხელახალი განხილვის მიზნით.

40 . იწყებს რა პირველი არგუმენტით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ელი პუნქტის შესაბამისად, მომჩივანმა ჩვეულებრივ უნდა მიმართოს დაცვის სამართლებრივ საშუალებების, რომლებიც ხელმისაწვდომი და საკმარისია სავარაუდო დარღვევებთან დაკავშირებული ზიანის ასანაზღაურებლად. განსახილველი სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არსებობა საკმაოდ კონკრეტული უნდა იყოს არა მხოლოდ თეორიულად, არამედ პრაქტიკაშიც, წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ არ ექნება საჭირო ხელმისაწვდომობა და ეფექტურობა (იხ. საქმე „Vučković and Others v. Serbia“ (პირველადი პრეტენზია) [GC], nos. 17153/11 და 29 სხვა, § 71, 25 მარტი 2014).

41 . წინამდებარე საქმეში მომჩივნები ჩიოდნენ, რომ მათ დაკარგეს საკუთრების უფლება მიწის ნაკვეთებზე თვითნებური ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების შედეგად. ერთადერთი ხელმისაწვდომი პირდაპირი სამართლებრივი დაცვის საშუალება საკუთრების უფლების აღიარების კომისიების შესაბამისი გადაწყვეტილებების წინააღმდეგ იყო მათი კანონიერების გასაჩივრება ეროვნული სასამართლოების წინაშე, სამართლებრივი დაცვის საშუალება, რომელიც გამოიყენეს კიდეც მომჩივნებმა. სასამართლო მიიჩნევს, რომ ზარალის ანაზღაურების მოთხოვნა საქმისწარმოების ცალკე პროცესის ფარგლებში, მათ მიმართ მიწის ნაკვეთებზე მათი საკუთრების უფლების შესახებ ადმინისტრაციული წარმოების დასრულების შემდეგ, გარკვეულწილად გადამეტებულ ტვირთად დააწვებოდა მომჩივნებს მხრებზე (იხ. საქმე „Arzamazova v. the Republic of Moldova“, no. 38639/14, § 35, 2020 წლის 4 აგვისტო და საქმე „Bogdel v. Lithuania“, no. 41248/06, § 52, 2013 წლის 26 ნოემბერი; იხ. აგრეთვე, შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე „Bistrović v. Croatia, no. 25774/05, § 28, 2007 წლის 31 მაისი; აგრეთვე იხილეთ სასამართლოს დასაბუთება პარაგრაფში 60 ქვემოთ).

42 . ამიტომ სასამართლო დაკმაყოფილდა იმით, რომ მომჩივნებმა ეროვნული ხელისუფლების ორგანოებს მისცეს შესაძლებლობა, რომელიც, პრინციპში, უნდა მიეცეს ხელშემკვრელ სახელმწიფოების კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ელი პუნქტით, კერძოდ, გამოესწორებინათ მათ მიმართ გაცხადებული დარღვევები. მაშასადამე, მომჩივნების საჩივრები მიუღებლად არ შეიძლება გამოცხადდეს ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით სამართლებრივი დაცვის საშუალებების ამოუწურაობის გამო და აქედან გამომდინარე, მთავრობის შესაბამისი პრეტენზია უნდა იქნეს უარყოფილი.

43 . რაც შეეხება მთავრობის 2021 წლის 26 ოქტომბრის წერილს, სასამართლო იმეორებს, რომ სასამართლოს რეგლამენტის 55-ე წესის თანახმად, მისაღებობის შესახებ ნებისმიერი განცხადება უნდა გააკეთოს მოპასუხე ხელშემკვრელმა მხარემ – რამდენადაც პრეტენზიის ბუნება და გარემოებები ამის საშუალებას იძლევა – თავის წერილობით ან ზეპირ განცხადებაში საჩივრის მისაღებობის შესახებ (იხ. საქმე „N.C. v. Italy“ [GC], no. 24952/94, § 44, ECHR 2002-X; საქმე „Markus v. Latvia“, no. 17483/10, § 50, 2020 წლის 11 ივნისი და საქმე „Skudayeva v. Russia“, no. 24014/07, § 27, 2019 წლის 5 მარტი), ხოლო აღნიშნულის შეუსრულებლობა სასამართლოს მიიყვანს დასკვნამდე, რომ მთავრობას ჩამორთმეული აქვს შედავების უფლება (იქვე.). მთავრობას პრეტენზია არ წამოუყენებია ადმინისტრაციული სამართლებრივი დაცვის ახალი საშუალების ამოუწურაობასთან დაკავშირებით, განცხადებებში წინამდებარე საქმეების მისაღებობისა და არსებითი მხარის შესახებ. თუმცა 2018 წლის 28 დეკემბრის წერილში მათ აცნობეს სასამართლოს, რომ რამდენიმე ერთმანეთთან დაკავშირებულ საქმეში, რომელიც სასამართლოში განხილვის პროცესში იყო, აღნიშნული სამართლებრივი დაცვის საშუალება ეფექტური აღმოჩნდა მიწის ნაკვეთებზე მომჩივნების საკუთრების უფლების აღდგენასთან დაკავშირებით, ადმინისტრაციული საქმისწარმოების ახალი რაუნდის შემდეგ (ამასთან დაკავშირებით, იხ. სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეებზე: „დიასამიძე საქართველოს წინააღმდეგ“, №67857/11, 2018 წლის 3 ივლისი; საქმე „ავალიანი საქართველოს წინააღმდეგ“, №7220/11, 2019 წლის 12 დეკემბერი და საქმე „შავაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“, №31315/12, 2020 წლის 13 ოქტომბერი) მათ აშკარად არ გამოუთქვამთ პრეტენზია წინამდებარე საქმეებში ამ კონკრეტული სამართლებრივი დაცვის საშუალების ამოუწურაობასთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე ახსნა-განმარტება ამ შეფერხების შესახებ და ვერ პოულობს რაიმე გამონაკლის გარემოებას, რომელიც ათავისუფლებს მას ვალდებულებისგან, დროულად წამოეყენებინა ნებისმიერი პრეტენზია მისაღებობასთან დაკავშირებით (იხ. საქმე „Khlaifia and Others v. Italy“ [GC], no. 16483/12, § 52, ECHR 2016 (ამონაწერები)). აქედან გამომდინარეობს, რომ ამგვარად მთავრობას ჩამორთმეული აქვს შედავების უფლება.

44 . სასამართლო აღნიშნავს, რომ საჩივრები არ არის აშკარად დაუსაბუთებელი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3(a) პუნქტის მნიშვნელობის ფარგლებში და არც მიუღებელია რაიმე სხვა საფუძვლით. აქედან გამომდინარე, ისინი მისაღებად უნდა ჩაითვალოს.

B. საქმის არსებითი მხარე

1. მ ხარეთა წარდგინებები

45 . მომჩივნები ამტკიცებდნენ, რომ მათი საკუთრების უფლების გაუქმება იყო უკანონო. მომჩივნებმა საჩივრებში №29385/11 და №19372/12 (ქ-ნი ე. მიქელაძე – იხ. პარაგრაფები 6-11 ზემოთ და ბ-ნი ნ.ჯინჭარაძე – იხ. პარაგრაფები 12-15 ზემოთ) მიუთითეს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიისა და ეროვნული სასამართლოების არგუმენტებში არსებულ შეუსაბამობებზე. ამგვარად, საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ გააუქმა მათი უფლებების თავდაპირველი აღიარება იმიტომ, რომ შესაბამისმა მიწის ნაკვეთმა გადაფარა როგორც გზები, ასევე პარკი (საჩივარი N 29385/11) და მესამე მხარეების საკუთრება (საჩივრები №29385/11 და №19372/12). სასამართლოებმა უბრალოდ დაასკვნეს, რომ მომჩივნებმა ვერ წარადგინეს მათი უფლებების აღიარებისთვის საჭირო დოკუმენტები. მათ ასევე დაასკვნეს, რომ შესაბამისი მიწის ნაკვეთები აყალიბებდა ე.წ. საკურორტო ზონას, საკითხი, რომელიც საერთოდ არ გაუთვალისწინებია საკუთრების უფლების აღიარების კომისიას. მომჩივნები საჩივრებში №29533/13 და №73699/13 ასევე ამტკიცებდნენ, რომ გაუქმების გადაწყვეტილებები იყო დაუსაბუთებელი.

46 . მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნების საკუთრების უფლების გაუქმება კანონიერი იყო, რადგან ეს „ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლის 1-ელი და მე-3 ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პროცედურის შესაბამისად განხორციელდა. რაც შეეხება გაუქმების მიზეზს, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ის ემსახურებოდა შემდეგ მიზნებს: ადგილობრივი ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ დაშვებული გარკვეული შეცდომების გამოსწორება; სახელმწიფოსგან კერძო პირებისთვის მიწის ნაკვეთის შეცდომით გადაცემის პრევენცია; სახელმწიფოს მიერ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის მფლობელობის დაცვა; და კარგი მმართველობისა და კანონის უზენაესობის ხელშეწყობა. შესაბამისი ღონისძიების თანაზომიერების შესწავლის კონტექსტში მათ ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ საერთო მიზანი იყო მწირი საჯარო რესურსების არასათანადო განაწილების თავიდან აცილება. ფსონზე დადებული საზოგადოებრივი ინტერესის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ სამართლიანი ბალანსი იყო მიღწეული, ერთი მხრივ, მომჩივნების უფლებებსა და მეორე მხრივ, საზოგადოების ინტერესებს შორის. მათ ასევე აღნიშნეს, ყოველგვარი დამატებითი განმარტების გარეშე, რომ მომჩივნების საკუთრების უფლების გაუქმება არ აკისრებდა მათ გადაჭარბებულ ტვირთს.

2. სასამართლოს შეფასება

(a) ზოგადი პრინციპები

47 . შესაბამისი პრინციპები განსაზღვრულია საქმეში „Vistiņš and Perepjolkins v. Latvia“ [GC] (no. 71243/01 , § 93, §§ 95-99 და §§ 108-14, 2012 წლის 25 ოქტომბერი) და საქმეში „Hutten-Czapska v. Poland“ [GC] (no. 35014/97 , §§ 163-68, ECHR 2006‑VIII). კერძოდ, საჯარო ხელისუფლების ნებისმიერი ჩარევა საკუთრებით მშვიდობიან სარგებლობაში უნდა იყოს კანონიერი. თუმცა შიდასახელმწიფოებრივ კანონმდებლობაში სამართლებრივი საფუძვლის არსებობა, თავისთავად, არ არის საკმარისი კანონიერების პრინციპის დასაკმაყოფილებლად. გარდა ამისა, სამართლებრივი პრინციპები, რომლებზეც ემყარება საკუთრების ჩამორთმევა, უნდა იყოს საკმარისად ხელმისაწვდომი, ზუსტი და განჭვრეტადი გამოყენებისას (იხ. საქმე Vistiņš and Perepjolkins-ის საქმე, §§ 96-97 და Hutten-Czapska-ს საქმე, § 163, ორივე ციტირებული ზემოთ). გაურკვევლობა – იქნება ეს საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული თუ ხელისუფლების ორგანოების მიერ გამოყენებული პრაქტიკიდან გამომდინარე – არის ფაქტორი, რომელიც გასათვალისწინებელია სახელმწიფოს ქცევის შეფასებისას.

48 . კონვენციის დამატებითი ოქმი N1 პირველი მუხლი ასევე ითხოვს, რომ ნებისმიერი ჩარევა მის მიზნებთან საფუძვლიანად თანაზომიერი უნდა იყოს. შესაბამისად, ნებისმიერი ჩარევით მიღწეული უნდა იქნეს „სამართლიანი ბალანსი“ საზოგადოების საერთო ინტერესების მოთხოვნებსა და ფიზიკური პირის ძირითადი უფლებების დაცვას შორის. აუცილებელი სამართლიანი ბალანსი არ იქნება დამყარებული, თუ შესაბამის პირს ეკისრება ინდივიდუალური და გადაჭარბებული ტვირთი (იხ., სხვა წყაროებს შორის, საქმე „Brumărescu v. Romania“ [GC], no. 28342/95, § 78, ECHR 1999‑VII).

49 . „კარგი მმართველობის“ პრინციპი მოითხოვს, რომ როდესაც ფსონზე დევს საერთო ინტერესის საკითხი, კერძოდ, როდესაც საკითხი ზეგავლენას ახდენს ადამიანის ძირითად უფლებებზე, როგორიცაა საკუთრების უფლება, საჯარო ხელისუფლების ორგანოების ვალდებულებაა, დროულად იმოქმედონ სათანადო წესით და მაქსიმალური თანმიმდევრობით (იხ. საქმე „Beyeler v. Italy“ [GC], no. 33202/96, § 120, ECHR 2000‑I; იხ., ასევე, საქმე „Rysovskyy v. Ukraine“, no. 29979/04, § 70, 2011 წლის 20 ოქტომბერი, შემდგომი მითითებებით). „კარგი მმართველობის“ პრინციპი, როგორც ზოგადი წესი, არ უნდა აბრკოლებდეს ხელისუფლებას, გამოასწოროს შემთხვევითი შეცდომები, თუნდაც ისინი, რომლებიც მათი დაუდევრობითაა გამოწვეული. თუმცა, ძველი „შეცდომის“ გამოსწორების აუცილებლობამ არაპროპორციულად არ უნდა შეაფერხოს ახალი უფლება, რომელიც შეიძინა პირმა, რომელიც კეთილსინდისიერად ეყრდნობა საჯარო ხელისუფლების ქმედებების კანონიერებას (იხ. შესაბამისი ცვლილებებით, საქმე „Pincová and Pinc v. the Czech Republic“, no. 36548/97, § 58, ECHR 2002‑VIII). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სახელმწიფო ორგანოებს, რომლებიც ვერ ახორციელებენ ან იცავენ მათ მიერვე მიღებულ პროცედურებს, არ უნდა მიეცეთ საშუალება, სარგებელი მიიღონ თავიანთი არასწორი ქმედებებიდან ან გაექცნენ თავიანთ ვალდებულებებს (იხ. საქმე „Lelas v. Croatia“, no. 55555/08, § 74, 2010 წლის 20 მაისი). სახელმწიფო ორგანოს მიერ დაშვებული ნებისმიერი შეცდომის რისკი თავად სახელმწიფომ უნდა აიღოს თავის თავზე და შეცდომები არ უნდა გამოსწორდეს დაინტერესებული პირების ხარჯზე (იხ. საქმე „Vukušić v. Croatia“, no. 69735/11, § 64, 2016 წლის 31 მაისი, შემდგომი მითითებით).

50 . შეცდომით მინიჭებული საკუთრების უფლების გაუქმების კონტექსტში „კარგი მმართველობის“ პრინციპმა შეიძლება არა მხოლოდ დააკისროს ხელისუფლების ორგანოებს ვალდებულება, დროულად იმოქმედონ თავიანთი შეცდომის გამოსწორებისას (იხ., მაგალითად, Moskal v. Poland, no. 10373/05, § 69, 2009 წლის 15 სექტემბერი), არამედ შეიძლება ასევე საჭირო გახადოს ზარალის ადეკვატური ანაზღაურების ან სხვა სახის შესაბამისი რეპარაცია ქონების ყოფილი კეთილსინდისიერი მფლობელისთვის (იხ. საქმე „Belova v. Russia“, no. 33955/08, § 37, 2020 წლის 15 სექტემბერი; აგრეთვე იხილეთ Bogdel-ის საქმე, § 66 და Rysovskyy-ის საქმე, § 71, ორივე ციტირებული ზემოთ).

(b) კონვენციის პრინციპების გამოყენება წინამდებარე საქმის მიმართ

(i) ჰქონდა თუ არა ადგილი მომჩივნების საკუთრებაში ჩარევას

51 . სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობას არ უმტკიცებია, რომ რომელიმე მომჩივანს არ გააჩნდა საკუთრება კონვენციის დამატებითი ოქმის N1 პირველი მუხლის მნიშვნელობის ფარგლებში. ამასთან დაკავშირებით ის ასევე მიუთითებს მომჩივნების საკუთრების უფლებაზე, რომელიც სათანადოდ იყო რეგისტრირებული საჯარო რეესტრში (იხ. საქმე „Belova v. Russia“, no. 33955/08, § 32, 2020 წლის 15 სექტემბერი; შეადარეთ საქმე „მელაძე საქართველოს წინააღმდეგ“(dec.), no. 30635/09, § 39, 2018 წლის 2 ოქტომბერი). ამიტომ სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივნებს ჰქონდათ „საკუთრება“ კონვენციის დამატებითი ოქმის N1 პირველი მუხლის მნიშვნელობის ფარგლებში.

52 . სასამართლომ დამატებით აღნიშნა, რომ საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის გადაწყვეტილებები მომჩივნების საკუთრების უფლების გაუქმების შესახებ, უტოლდებოდა მათი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლებაში ჩარევას კონვენციის დამატებითი ოქმის N1 პირველი მუხლის მნიშვნელობის ფარგლებში (იხ. Belova-ს საქმე, § 33 და Bogdel-ის საქმე, § 55, ორივე ციტირებული ზემოთ; შეადარეთ ასევე საქმე „ჭიჭინაძე საქართველოს წინააღმდეგ“, no. 18156/05, § 54, 2010 წლის 27 მაისი). სასამართლო ახლა შეაფასებს, იყო თუ არა კანონით გათვალისწინებული აღნიშნული სარგებლობის შეფერხება, მისდევდა თუ არა ის კანონიერ მიზანს და არსებობდა თუ არა თანაზომიერებაზე დაფუძნებული გონივრული დამოკიდებულება გამოყენებულ საშუალებებსა და დასახულ მიზანს შორის (იხ. შესაბამისი ზოგადი პრინციპები პარაგრაფებში 47-50 ზემოთ).

(ii) იყო თუ არა აღნიშნული ჩარევა „კანონით გათვალისწინებული“ და იყო თუ არა ეს საზოგადოებრივ ინტერესებში

53 . სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივნების საკუთრების უფლების გაუქმების გადაწყვეტილებები ეფუძნებოდა „ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლის 1-ლ და მე-3 ქვეპუნქტებს, რომლებიც იძლევა უფლებას, მათ შორის, proprio motu განხილული იქნეს ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში მიღებული საბოლოო გადაწყვეტილება (შესაბამისი დებულებები იხილეთ ციტირებული პარაგრაფში 30 ზემოთ). აღნიშნავს რა, რომ მისი უფლებამოსილება, განიხილოს შიდა სამართლის შესაბამისობა, შეზღუდულია (იხ. Rysovskyy-ის საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 72), სასამართლო აღიარებს, რომ მომჩივნების საქმეებზე საქმისწარმოება განახლდა შეცდომის სავარაუდო აღმოჩენის შემდეგ, რომელიც საკუთრების უფლების აღიარების კომისიამ დაუშვა მომჩივნების უფლებამოსილების თავდაპირველი შეფასებისას (იხ. საქმე „Turex Ltd v. Georgia“ (dec.) [Committee], no. 22398/10, § 33, 2019 წლის 26 თებერვალი).

54 . რაც შეეხება ჩარევის მიზანს, მთავრობამ წარმოადგინა შემდეგი მიზეზები: ადგილობრივი ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ დაშვებული კონკრეტული შეცდომების გამოსწორება; სახელმწიფოსგან კერძო პირებისთვის მიწის ნაკვეთის შეცდომით გადაცემის პრევენცია; სახელმწიფოს მიერ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის მფლობელობის დაცვა; და კარგი მმართველობისა და კანონის უზენაესობის ხელშეწყობა. სასამართლო მზადაა, მთავრობის მიერ მოყვანილი არგუმენტების გათვალისწინებით, დაუშვას, რომ მომჩივნების საკუთრების უფლების ჩამორთმევა იყო „საზოგადოებრივ ინტერესებში“ და ემსახურებოდა ადგილობრივი ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ შეცდომის გამოსწორების კანონიერ მიზანს (იხ. საქმე „Paplauskienė v. Lithuania“, no. 31102/06, § 40, 2014 წლის14 ოქტომბერი; იხ. ასევე Turex Ltd-ის საქმე, § 34; Moskal-ის საქმე, § 61; და Pincová and Pinc-ის საქმე, §§ 47-48, ყველა ციტირებული ზემოთ).

55 . ამგვარად, სასამართლო ასკვნის, რომ ჩარევა იყო გათვალისწინებული კანონით და შედიოდა საზოგადოებრივ ინტერესებში.

(iii) ჩარევის თანაზომიერება

56 . დარჩა განსასაზღვრი, იყო თუ არა ჩარევა ზემოაღნიშნული საზოგადოებრივი ინტერესების თანაზომიერი და დაეკისრათ თუ არა მომჩივნებს გადამეტებული ინდივიდუალური ტვირთი.

57 . უპირველეს ყოვლისა, სასამართლოს არ შეუძლია არ აღნიშნოს, რომ ის წესი, რომლითაც საჯარო ხელისუფლება განიხილავდა მომჩივანთა საქმეებს, იყო არათანმიმდევრული და შეუსაბამო. კერძოდ, მაშინ, როდესაც საკუთრების უფლების აღიარების კომისიებმა გააუქმეს მომჩივნების საკუთრების უფლება მათი მიწის ნაკვეთების მიერ სხვადასხვა ე.წ. „დაცული ზონების“ ან სხვა პირების საკუთრების სავარაუდო გადაფარვის საფუძველზე, ეროვნულმა სასამართლოებმა გაუქმების გადაწყვეტილებების დადასტურებისას უბრალოდ დაასკვნეს, რომ მომჩივნებმა საკუთრების უფლების საღიარებლად ვერ დაასაბუთეს თავიანთი თავდაპირველი მოთხოვნები (იხ., მაგალითად, საჩივრები №29385/11 და 19372/12). ეროვნული სასამართლოების ეს მსჯელობა აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის საკუთრების უფლების აღიარების კომისიების შესაბამის დასკვნებთან და ასევე სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას – საჯარო ხელისუფლების პოზიციასთან. ამ საკმაოდ ურთიერთსაპირისპირო მიდგომების გათვალისწინებით, ბოლომდე არ არის ნათელი, იმოქმედეს თუ არა მომჩივნებმა, შესაბამისი ორგანოებისთვის მიკუთვნებული ხარვეზების პარალელურად, საკმარისი გულმოდგინებით, მათი საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ თავდაპირველი მოთხოვნების წარდგენისას.

58 . გარდა ამისა, ეროვნულმა სასამართლოებმა ადეკვატურად ვერ დაასაბუთეს თავიანთი დასკვნები, რამდენადაც მათ არ დააკონკრეტეს, თუ რა მხრივ იყო დაუსაბუთებელი მომჩივნების თავდაპირველი მოთხოვნა მათი საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ. საჩივარში N 73699/13 მომჩივნისთვის საკუთრების უფლების მინიჭების შესახებ გადაწყვეტილების გაუქმება იყო დაფუძნებული არა რაიმე ახალ მტკიცებულებაზე, არამედ მხოლოდ იმავე მტკიცებულების განმეორებით შეფასებაზე, რომელსაც ეფუძნებოდა თავდაპირველი ადმინისტრაციული გადაწყვეტილება, რომელიც აღიარებდა მომჩივნის საკუთრების უფლებებს (იხ. პარაგრაფები 24-28 ზემოთ). უფრო მეტიც, მაშინ, როდესაც პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივნის საკუთრების უფლების აღიარება უკანონო იყო, რადგან მომჩივანს ქვეიჯარის ხელშეკრულებით კანონიერ მფლობელობაში ჰქონდა მოცემული ნაკვეთი, პირიქით, სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მომჩივანმა ვერ აჩვენა, რომ ის ნაკვეთს თვითნებურად იკავებდა (იქვე). საჩივარში №19372/12 მომჩივნის საკუთრების უფლების გადასინჯვა გამოიწვია მომჩივნის ნაკვეთის ნაწილის, მესამე მხარის სახელით, პოსტფაქტუმ რეგისტრაციამ. საბოლოოდ, სააპელაციო სასამართლომ უბრალოდ დაასკვნა, რომ მომჩივნის მიერ მომზადებული საკადასტრო გეგმა იყო ხარვეზიანი, ხოლო სხვა დოკუმენტები არ იყო წარმოდგენილი. უნდა აღინიშნოს, რომ მომჩივანმა ასევე წარადგინა ეროვნული არქივის მიერ გაცემული მოწმობის ასლი, მაგრამ შიდა სასამართლოებმა უბრალოდ არჩიეს მისი იგნორირება.

59 . სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ მომჩივნების საკუთრების უფლება აღიარეს საკუთრების უფლების აღიარების კომისიებმა, რომლებიც შეიქმნა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მმართველობის სფეროს ფარგლებში, სპეციალურად, მიწაზე საკუთრების უფლების აღიარების შესახებ საჩივრების გამოკვლევის მიზნით (იხ. პარაგრაფი 5 ზემოთ). მომჩივნების საკუთრების უფლება შემდგომ დარეგისტრირდა საჯარო რეესტრში. ამრიგად, მომჩივნების საკუთრების უფლების აღიარების პროცედურებს ატარებდნენ სახელმწიფოს უფლებამოსილების განმახორციელებელი ოფიციალური ორგანოები, ხოლო მომჩივნებს ჰქონდათ ძალიან შეზღუდული შესაძლებლობები, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, გავლენა მოეხდინათ აღიარების პირობებზე, რადგან ეს შედიოდა სახელმწიფოს ექსკლუზიურ კომპეტენციაში (შეადარეთ Paplauskienė-ს საქმე, § 45 და Arzamazova-ს საქმე, § 51 და შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, Gladysheva-ს საქმე, § 79, ყველა ციტირებული ზემოთ). აღნიშნულთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობა არ ამტკიცებდა, რომ მომჩივნები არაკეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ თავიანთ თავდაპირველ მოთხოვნებში საკუთრების უფლების აღიარებისთვის. მთავრობის თანახმად, შესაბამისმა საჯარო ორგანოებმა უბრალოდ შეცდომა დაუშვეს მომჩივნების საკუთრების უფლებების აღიარებისა და რეგისტრაციისას. თუმცა, როგორც ზემოთ არის აღნიშნული, სახელმწიფო ორგანოების შეცდომები ან ცდომილებები უნდა ემსახურებოდეს დაზარალებული პირების კეთილდღეობას, ხოლო სახელმწიფო ორგანოების მიერ დაშვებული ნებისმიერი შეცდომის რისკი უნდა დაეკისროს სახელმწიფოს (იხ. პარაგრაფი 49 ზემოთ, იხ. ასევე, საქმე „Gashi v. Croatia“, no. 32457/05, § 40, 2007 წლის 13 დეკემბერი; Arzamazova-ს საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 51; და საქმე „Tomina and Others v. Russia“, nos. 20578/08 და 19 სხვა, § 39, 2016 წლის 1 დეკემბერი). ამასთან დაკავშირებით სასამართლო მიუთითებს „ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლის მე-4 ქვეპუნქტზე, რომელიც ცალსახად ითვალისწინებდა, რომ „უფლებებით აღმჭურველი“ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი არ შეიძლება ბათილად გამოცხადდეს, თუ შესაბამის მხარეს აქვს კანონიერი ნდობა ასეთი კანონმდებლობის მიმართ, თუ ის არსებითად არ არღვევს სახელმწიფოს, საზოგადოების ან სხვათა კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს. ეროვნულმა სასამართლოებმა არ განიხილეს ზემოაღნიშნული დებულების არსებითი მხარე (იხ., მაგალითად, საჩივარი N 29533/13) და ბათილად და არარად ცნეს „უფლების მიმნიჭებელი“ კანონმდებლობის ნაწილი, „კანონიერი ნდობის საკითხის“ შესწავლის გარეშე. ამას კი, სასამართლო მიჰყავს თავის ბოლო დაკვირვებამდე.

60 . წინამდებარე საქმეებში მომჩივნებს ჩამოერთვათ საკუთრების უფლება ზარალის ანაზღაურების ან რეპარაციის რაიმე ალტერნატიული ფორმის გარეშე. თუმცა შესაბამისი პროცედურა, რომელიც საშუალებას აძლევდა სახელმწიფო ორგანოებს, გაეუქმებინათ სავარაუდო შეცდომით მინიჭებული საკუთრების უფლებები, ცალსახად ითვალისწინებდა კომპენსაციის ან სხვა სახის ანაზღაურების მინიჭების შესაძლებლობას ნებისმიერი მიყენებული ზიანისთვის („ზაკ“-ის მე-60(1) მუხლის მე-6 ქვეპუნქტისთვის იხ. პარაგრაფი 30 ზემოთ). არცერთ განსახილველ საქმეში ეროვნული სასამართლოები არ ჩართულან იმ ზარალის შეფასებაში, რომელიც სავარაუდოდ მიადგა მომჩივნებს მათი საკუთრების უფლების გაუქმების შედეგად და არც ამ მიზეზით რაიმე სახის ანაზღაურების საჭიროების შეფასებაში (იხ. Arzamazova-ს საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 52; შეადარეთ Bogdel-ის საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 67). მათ არ განუხილავთ რაიმე სხვა შესაძლო გამოსავალი, როგორიცაა, მაგალითად, მიწის ალტერნატიული ნაკვეთების გამოყოფა ან მიწის ნაკვეთის საზღვრების თავიდან აზომვა და შესწორება. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსახილველი მიწის ნაკვეთები თავდაპირველად გადაეცა მომჩივნებს ფულადი ანაზღაურების გარეშე, ფაქტი, რომელიც თავისთავად ასუსტებდა მათ საქმეებს. თუმცა, ოთხივე საქმეში ზიანის საკითხზე რაიმე მითითების არარსებობა ეროვნული სასამართლოების დასაბუთებაში ნამდვილად ვერ უძლებს პროცედურული სამართლიანობის გამოცდას, რომელსაც ითვალისწინებს კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლი. სასამართლომ მანამდე დაადგინა, რომ ქონების დასაკუთრება, მის ღირებულებასთან გონივრულად დაკავშირებული თანხის გადახდის გარეშე, ჩვეულებრივ წარმოადგენს არაპროპორციულ ჩარევას და რომ კომპენსაციის სრული არარსებობა შეიძლება ჩაითვალოს გამართლებულად, კონვენციის დამატებითი ოქმის N1 პირველი მუხლის შესაბამისად, მხოლოდ გამონაკლის გარემოებებში (იხ. პარაგრაფი  50 ზემოთ; იხ. ასევე Paplauskienė-ს საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 49, შემდგომი მითითებებით).

61 . ზემოაღნიშნული მოსაზრებები საკმარისია იმისთვის, რომ სასამართლოს მისცეს შესაძლებლობა, გამოიტანოს დასკვნა, რომ არსებობდა სერიოზული ხარვეზები ეროვნული ორგანოებისა და სასამართლოების ქცევაში, რის შედეგადაც, მომჩივნების საკუთრების უფლებების გაუქმებამ, თუმცა ეს მისდევდა საერთო ინტერესის ლეგიტიმურ მიზანს, მომჩივნებს დააკისრა გადაჭარბებული ინდივიდუალური ტვირთი.

62 . მაშასადამე, ადგილი არ ჯქონია კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლის დარღვევას.

III.  კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

63 . კონვენციის 41-ე მუხლი ითვალისწინებს:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისიწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

A.  ზიანი

1. მხარეთა წარდგინებები

64 . დაწყებული საჩივრით №29385/11, მომჩივანი თავისი თავდაპირველი საჩივრის ფორმაში ითხოვდა, ყოველგვარი დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის გარეშე, 250,000 ევროს დაკარგული ქონების ზარალის ანაზღაურების სახით და 50,000 ევროს – მორალური ზიანისთვის. მას არ წარუდგენია სამართლიანი დაკმაყოფილების რაიმე მოთხოვნა თავის განაცხადებში მთავრობის განაცხადების საპასუხოდ.

65 . საჩივარში №19372/12 მომჩივანი, ყოველგვარი დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის გარეშე, ითხოვდა 150,000 ევროს, მისი საკუთრების უფლების გაუქმების შედეგად მისთვის სავარაუდოდ მიყენებული მატერიალური ზიანისთვის. დამატებით, მან მოითხოვა წელიწადში 4,000 ევრო, სავარაუდო შემოსავლის დაკარგვასთან დაკავშირებით. მას არ მოუთხოვია რაიმე ანაზღაურება მორალური ზიანისთვის.

66 . საჩივარში №29533/13 მომჩივანი ითხოვდა შესაბამის ნაკვეთზე მისი საკუთრების უფლების აღდგენას ან ალტერნატივის სახით – ზარალის ანაზღაურებას 140,325 ქართული ლარის ოდენობით (დაახლოებით 54,000 ევრო). მომჩივანს არ მოუთხოვია რაიმე ანაზღაურება მორალური ზიანისთვის.

67 . რაც შეეხება საჩივარს №73699/12, თავის თავდაპირველ საჩივარში მომჩივანმა მოითხოვა 26,000 ევრო მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად. მას არ მოუთხოვია რაიმე ანაზღაურება მატერიალური ზიანისთვის. სასამართლოში გაკეთებულ მის შემდგომ წარდგინებებში მან უბრალოდ მიუთითა თავის თავდაპირველ საჩივარზე, რაიმე დამატებითი დეტალის წარდგენის გარეშე.

68 . მთავრობა ამტკიცებდა, რომ აღნიშნული საჩივრები მიუღებელი იყო. დამატებით, საჩივრებთან №29385/11 და №73699/13 დაკავშირებით მათ განაცხადეს, რომ მომჩივნებმა ვერ შეძლეს, წარმოედგინათ რაიმე სამართლიანი დაკმაყოფილების მოთხოვნა სასამართლოს რეგლამენტის მე-60 წესის შესაბამისად. რაც შეეხება საჩივრებს №19372/12 და №29533/13, მთავრობამ გააპროტესტა ზარალის ანაზღაურების მოთხოვნა, განაცხადა რა, რომ მოთხოვნილი თანხები იყო უმართებულო და დაუსაბუთებელი აღნიშნული მიწის ნაკვეთების საბაზრო ღირებულებასთან შედარებით. ასევე, მომჩივნებს არ მოუთხოვიათ რაიმე ანაზღაურება მორალურ ზიანთან დაკავშირებით.

2. სასამართლოს შეფასება

69 . საჩივრებთან №29385/11 და №73699/13 დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ სასამართლოს რეგლამენტის მე-60 წესის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, მომჩივანმა უნდა წარადგინოს ყველა მოთხოვნის დეტალური მონაცემები, ნებისმიერ შესაბამის დამადასტურებელ დოკუმენტთან ერთად, ვადაში, რომელიც დადგენილია მომჩივნისთვის არსებითი განხილვის შესახებ განცხადებების წარსადგენად. თუ მომჩივანი ვერ შეძლებს ამ მოთხოვნების შესრულებას, სასამართლოს შეუძლია მთლიანად ან ნაწილობრივ უარყოს საჩივარი (წესი 60(3) და წესი 71). 2016 წლის 2 დეკემბრითა და შესაბამისად, 23 ნოემბრით დათარიღებულ წერილებში სასამართლომ მომჩივანთა ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ ეს მოთხოვნები იმოქმედებდა მაშინაც კი, თუ ისინი გამოთქვამდნენ თავიანთ სურვილს სამართლიანი დაკმაყოფილების შესახებ საქმის განხილვის ადრეულ ეტაპზე.

70 . სასამართლო აღნიშნავს განსახილველ ორ საქმეში, რომ მომჩივნებმა ვერ წარმოადგინეს და არ დააკონკრეტეს თავიანთი სამართლიანი დაკმაყოფილების მოთხოვნები დადგენილ ვადაში. აქედან გამომდინარე სასამართლო, მე-60 წესის გათვალისწინებით, არ ანიჭებს რაიმე ანაზღაურებას კონვენციის 41-ე მუხლის შესაბამისად (იხ., მაგალითად, საქმე „Schatschaschwili v. Germany“ [GC], no. 9154/10 , §§ 169-70, ECHR 2015).

71 . რაც შეეხება საჩივრებს №19372/12 და 29533/13, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივნებს არ მოუთხოვიათ რაიმე ანაზღაურება მორალურ ზიანთან დაკავშირებით. რაც შეეხება მატერიალურ ზიანს, სასამართლო მიიჩნევს, რომ იმ საფუძვლების გათვალისწინებით, რომელზე დაყრდნობითაც დაადგინა სასამართლომ კონვენციის დამატებითი ოქმის №1 პირველი მუხლის დარღვევა, კერძოდ, შესაბამისი ადმინისტრაციული წარმოების და სასამართლო პროცესის დროს გამოვლენილ ხარვეზებთან დაკავშირებით, სასამართლოს არ შეუძლია შეაფასოს მომჩივნების მატერიალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა. ამასთან დაკავშირებით, ის მიუთითებს ყველა მომჩივნისთვის ხელმისაწვდომ შესაძლებლობაზე, მოითხოვოს საქმისწარმოების განახლება, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის (ზ) ქვეპუნქტის შესაბამისად (იხ. საქმე „ხიზანიშვილი და კანდელაკი საქართველოს წინააღმდეგ“, no. 25601/12, § 63, 2019 წლის 17 დეკემბერი). აქედან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ადმინისტრაციული წარმოების განახლება და საკითხის განხილვა ამ გადაწყვეტილებაში განსაზღვრული პრინციპების გათვალისწინებით, იქნება ყველაზე შესაფერისი საშუალება მომჩივნების კომპენსაციისთვის (იხ.. Bistrović-ის საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 58; საქმე „Vulakh and Others v. Russia“, no. 33468/03, § 54, 2012 წლის 10 იანვარი; და საქმე „Guţă Tudor Teodorescu v. Romania“, no. 33751/05, § 57, 2016 წლის 5 აპრილი). შესაბამისად, სასამართლო უარყოფს მომჩივნების მოთხოვნას მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით.

B. ხარჯები და დანახარჯები

1. მხარეთა წარდგინებები

72 . თავისი თავდაპირველი საჩივრის ფორმაში (საჩივარი №29385/11) პირველმა მომჩივანმა მოითხოვა10,000 ევრო სასამართლო ხარჯებისთვის, რაიმე ფინანსური ან სხვა დამადასტურებელი მტკიცებულების წარდგენის გარეშე. მთავრობამ განაცხადა, როგორც ზემოთ არის აღნიშნული, რომ ეს მოთხოვნა არ იყო წარდგენილი დადგენილ ვადაში და რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, ის დაუსაბუთებელი იყო.

73 . საჩივარში №19372/12 მომჩივანს არ მოუთხოვია არანაირი ხარჯის თუ დანახარჯის ანაზღაურება.

74 . საჩივარში №29533/13 მესამე მომჩივანმა მოითხოვა თანხა 1,732 ლარის (დაახლოებით 650 ევრო) ოდენობით, სხვადასხვა ადმინისტრაციულ ხარჯებთან, მათ შორის, თარგმნისა და საფოსტო მომსახურებების ხარჯებთან დაკავშირებით, რომელიც მან გაიღო ეროვნულ სასამართლოებსა და სასამართლოში საქმისწარმოებასთან დაკავშირებით. ამის გასამყარებლად მან წარმოადგინა შესაბამისი გადახდის ქვითრების ასლები. მთავრობამ საპასუხოდ განაცხადა, რომ ხარჯების ნაწილი იყო უმართებულო.

75 . თავისი თავდაპირველი საჩივრის ფორმაში (საჩივარი №73699/13) მეოთხე მომჩივანი ითხოვდა შიდასახელმწიფოებრივი სამართალწარმოების დროს გაწეული სასამართლო ხარჯების ანაზღაურებას 9,900 ლარის ოდენობით, ხოლო სასამართლოს წინაშე გაწეული ხარჯების ანაზღაურებას – 4,500 ევროს ოდენობით. მთავრობამ გაიმეორა თავისი არგუმენტი იმის შესახებ, რომ მომჩივანმა ვერ შეძლო თავისი მოთხოვნის წარდგენა სასამართლოს რეგლამენტის მე-60 წესის შესაბამისად.

2. სასამართლოს შეფასება

76 . რაც შეეხება საჩივრებს №29385/11 და №73699/13, როგორც უკვე გამოტანილია დასკვნა ზემოთ, მომჩივნებმა დადგენილ ვადაში ვერ წარმოადგინეს თავიანთი სამართლიანი დაკმაყოფილების მოთხოვნები. შესაბამისად, სასამართლო უარყოფს მათ მოთხოვნებს ხარჯებისა და დანახარჯების შესახებ.

77 . საჩივარში №19372/12 მომჩივანს არ მოუთხოვია არანაირი სასამართლო ხარჯისა და დანახარჯის ანაზღაურება. რაც შეეხება საჩივარს №29533/13, მის ხელთ არსებული დოკუმენტებისა და ზემოაღნიშნული კრიტერიუმების გათვალისწინებით, სასამართლო მომჩივნებს ანიჭებს მოთხოვნილი ხარჯების ანაზღაურებას, ჯამში 650 ევროს ოდენობით.

C. საურავი

78 . სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ საურავის განაკვეთი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი საპროცენტო პუნქტი.

 

ამ მოტივით, სასამართლო ერთსულოვნად

1. წყვეტს , რომ გააერთიანოს საჩივრები;

2. აცხადებს საჩივრებს მისაღებად;

3. ადგენს , რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის დამატებითი ოქმის N 1 პირველი მუხლის დარღვევას;

4. ადგენს,

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ უნდა გადაუხადოს მესამე მომჩივანს (საჩივარი N 29533/13) სამი თვის განმავლობაში 650 ევრო (ექვსას ორმოცდაათი ევრო), დამატებული ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც შეიძლება დაეკისროს მომჩივანს, ხარჯებსა და დანახარჯებთან დაკავშირებით.

(b) რომ ზემოთ აღნიშნული სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან გადახდის განხორციელებამდე, ზემოხსენებულ გადასახდელ თანხას დაერიცხება მარტივი პროცენტი იმ განაკვეთით, რომელიც შეესაბამება საჯარიმო პერიოდში მოქმედ ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრულ სასესხო განაკვეთს, რომელსაც დაემატება სამი საპროცენტო პუნქტი;

5. უარყოფს მომჩივნების მოთხოვნას სამართლიანი დაკმაყოფილების დანარჩენ ნაწილში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და მხარეებს ეცნობათ წერილობით 2021 წლის 25 ნოემბერს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

      

  მარტინა კელერი                                                                                  განა იუდკივსკა
სექციის განმწესრიგებლის მოადგილე                                              თავმჯდომარე